Goede bedoelingen Over het beoordelen van ontmoetingskunst Erik Hagoort Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst
Goede bedoelingen
Voorwoord
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
)N HET VOORJAAR VAN VROEG ,EX TER "RAAK DIRECTEUR VAN HET &ONDS VOOR BEELDENDE KUNSTEN VORMGEVING EN BOUWKUNST MIJ OM NA TE DENKEN OVER EEN VERVOLG OP MIJN ARTIKEL @,EEGTE ALS HOORN DES OVERVLOEDS DE 6OLKSKRANT +UNST #ULTUUR $AARIN PLAATSTE IK AAN DE HAND VAN GESPREKKEN MET 2OÏ #ERPAC !LICIA &RAMIS EN 3UCHAN +INOSHITA DE KUNST VAN HET ONTMOETEN IN DE TRADITIE VAN HET ICONOCLASME h6ORM $AT ZIT DE KUNST ALLEEN MAAR IN DE WEGv VERKLAARDE &RAMIS 6ANWEGE DE STELLIGHEID VAN DIE UITSPRAAK NOEMDE IK HAAR EN ANDERE @ONT MOETINGSKUNSTENAARS DAN OOK @MORFOCLASTEN $IE TYPERING BEVREDIGDE ME NIET LANG -EERDERE KUNSTENAARS DIE ONTMOETIN GEN MET HET PUBLIEK AANGINGEN BLEKEN HELEMAAL NIET ZON HEKEL AAN VORM TE HEBBEN /M EEN VERSMELTING VAN KUNST EN LEVEN WAS HET HEN OOK NIET TE DOEN 7AAR HET ONTMOETEN DAN WEL OM DRAAIDE BLEEF MIJ BEZIGHOUDEN EN MET DE OPDRACHT VAN HET &ONDS "+6" KON IK OP ZOEK GAAN NAAR EEN ANTWOORD 6OOR ZIJN GEDULD EN VOOR ZIJN OPBOUWENDE KRITIEK BEN IK ,EX TER "RAAK BIJZONDER DANKBAAR 6OOR HUN MEDEWERKING DANK IK DE KUNSTENAARS 2OÏ #ERPAC *EANNE VAN (EESWIJK (ANS #HRISTIAAN +LASEMA EN 7ALLY 7ALTER 3TEVENS 3CHERPZINNIG COMMENTAAR KREEG IK OOK VAN #HRISTINE DE "AAN )LSE "ULHOF 2OB VAN 'ERWEN EN !D VAN 2OSMALEN %N VAN !LBERT MIJN MAN ZONDER WIENS STIMULANS EN STEUN DIT ESSAY ER NIET WAS GEWEEST %RIK (AGOORT
04
05
Goede bedoelingen
Inleiding
06
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
-ET GOEDE VOORNEMENS IS DE WEG NAAR DE HEL GEPLAVEID WERD ME TE VERSTAAN GEGEVEN TOEN IK VERTELDE EEN ESSAY TE WIJDEN AAN HET BEOORDELEN VAN ONTMOETINGSKUNST !L DIE GESPREKKEN MAALTIJDEN WANDELINGEN REIZEN EN BUURTACTIES DIE KUNSTE NAARS DE AFGELOPEN JAREN OP TOUW HEBBEN GEZET MOCHTEN DAN GOED BEDOELD ZIJN HET RESULTAAT LIET OP ZIJN ZACHTST GEZEGD TE WENSEN OVER VERDUIDELIJKTE MIJN GESPREKSPARTNER "OVENDIEN ZO VOEGDE HIJ DAAR AAN TOE WAS ONTMOETINGSKUNST OP ZIJN RETOUR (ET WAS TYPEREND VOOR DE LICHTZINNIGE JAREN NEGENTIG 4HANS VRAAGT EEN HARDERE TIJD OM MINDER @VAGE KUNST (ET OORDEEL GEVELD HET ONTMOETEN PASSÏ DE TOON LEEK GEZET -AAR HET SPREEKWOORD DAT MIJ WERD VOORGEHOUDEN SCHEERT LANGS HET ONDERWERP VAN DIT ESSAY (ET WAARSCHUWT OP GECHARGEERDE WIJZE DAT WIE HET BIJ GOEDE VOORNEMENS LAAT LICHT TOT ZONDE KAN VERVALLEN -INDER BELEREND OPGEVAT ZEGT HET SPREEKWOORD DAT GOEDE VOORNEMENS NIET ALTIJD WORDEN GEREALISEERD 6AN DE KUNSTENAARS DIE ZICH AAN HET ONTMOETEN HEBBEN GEWIJD KAN ECHTER NIET WORDEN GEZEGD DAT ZE HET BIJ VOORNEMENS HEBBEN GELATEN %R IS ENORM VEEL @ONTMOET 4OCH HEEFT VOOR VELEN DEZE KUNST NOG STEEDS IETS ONVERVULDS ALS ZOUDEN DE KUNSTENAARS EEN BELOFTE NIET GESTAND DOEN 7ELKE BELOFTE BLIJFT ONDUIDELIJK (ET BEGINT EROP TE LIJKEN DAT JUIST HET BEOORDELEN VAN DEZE KUNST TE WENSEN OVERLAAT -ENINGEN WAREN ER TE OVER /F HET NU GAAT OM KLEINSCHA LIGE ONTMOETINGEN MET EEN HOOG LOUNGE GEHALTE OF OM GROOT SCHALIGER ONTMOETINGEN MET EEN SOCIAAL MAATSCHAPPELIJK DOEL KUNSTCRITICI HEBBEN ER HUN ZEGJE OVER GEDAAN $E EERSTE VORM RELATIONELE ESTHETIEK GENOEMD IS VAAK ALS ELITAIR EN NAÕEF BESTEMPELD OF JUIST GROOTHARTIG BEVONDEN IN HAAR NAÕVITEIT SOMS ZELFS REVOLUTIONAIR $E TWEEDE HET SOCIAAL ENGAGEMENT IS DOOR CRITICI MEER DAN EENS AFGEDAAN ALS EXPLOITATIE VAN DE @GEWONE MAN OF OPGEHEMELD ALS TEKEN VAN SOLIDARITEIT IN EEN VAN CYNISME DOORTROKKEN SAMENLEVING !L DIE UITEENLOPENDE MENINGEN ECHTER HEBBEN EEN ZEKERE VERLEGENHEID MET HET ONTMOETEN IN DE KUNST NIET KUNNEN MASKEREN 07
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
$IE VERLEGENHEID LIGT VOLGENS MIJ SLECHTS TEN DELE AAN HET FEIT DAT ER AAN DEZE KUNST GEEN CONCRETE OBJECTEN CONCEPTEN OF PERFORMANCES TE PAS KOMEN $AT MAAKT HET INDERDAAD NIET MAKKELIJK OM TE BEPALEN HOE DE KWALITEIT KAN WORDEN BEOOR DEELD -AAR DAT IS NOG GEEN REDEN OM HET NIET TE PROBEREN $E KUNSTENAARS ZIJN NIET ALTIJD EVEN HELDER IN HET VERWOORDEN VAN HUN MOTIEVEN 4OCH VERTELLEN ZIJ SOMS ONOMWONDEN WAAR HET HEN OM GAAT SAAMHORIGHEID DOORZETTINGSVERMOGEN TROUW VERANTWOORDELIJKHEID ONTVANKELIJKHEID OVERGAVE NIEUWSGIE RIGHEID MOED VRIENDSCHAP INTIMITEIT SOMS ZELFS LIEFDE (ET IS OPVALLEND DAT DE MEESTE KUNSTBESCHOUWERS DIE TERMEN HOOG STENS SIGNALEREN DE INHOUD ERVAN NIET SERIEUS ONDERZOEKEN EN HET LIEVER IN ABSTRACTE ZIN OVER RELATIONELE ESTHETIEK OF ENGAGE MENT BLIJVEN HEBBEN $E KUNST VAN HET ONTMOETEN HEEFT ETHISCHE MOTIEVEN EN DAAR HEEFT EEN KEUR AAN .EDERLANDSE KUNSTBESCHOUWERS MOEITE MEE ZO WERD LAATST NOG EENS BEVESTIGD IN DE ESSAYBUNDEL .IEUW ENGAGEMENT1 +UNST LEENT ZICH NIET VOOR ENGAGEMENT IS DE TENEUR 7IE ALS KUNSTENAAR ETHISCHE HOUDINGEN TOT VOERTUIG VAN KUNST WIL MAKEN KAN NIET ANDERS DAN BEDROGEN UITKOMEN DENKT MEN VOORINGENOMEN @$E BESTE KUNSTENAARS STAAN BUITEN HET LEVEN ZO VERWOORDT (ANS DEN (ARTOG *AGER OP EXEMPLARISCHE WIJZE DE CONSENSUS DAT KUNST IN ONZE WESTERSE CULTUUR HET PRIVILEGE GENIET ZICH AAN GENE ZIJDE VAN HET VERANT WOORDELIJKE BESTAAN VAN ALLEDAG TE MOGEN OPHOUDEN EN DAT DIT VOORAL ZO MOET BLIJVEN2 *ENSEITS VON 'UT UND "ÚSE $AT GAAT OP VOOR VEEL KUNST ZELFS VOOR VEEL KUNST DIE ONTMOETINGSKUNST GENOEMD WORDT (ET GELDT NIET VOOR HET OEUVRE VAN EEN KLEIN AANTAL ONAFHAN KELIJK VAN ELKAAR OPTREDENDE KUNSTENAARS :IJ WERKEN MET ETHI SCHE HOUDINGEN GAAN ER VRIJELIJK MEE OM EN DOEN DAT OP EEN VOOR HEN EN HUN GEESTVERWANTEN VOLSTREKT VANZELFSPREKENDE MANIER )K STEL VOOR DEZE KUNSTENAARS NIEUWSGIERIG TE VOLGEN %N MET GEPASTE ARGWAAN .IET OMDAT MORAAL VOOR KUNSTENAARS
GEVAARLIJK TERREIN ZOU ZIJN EN AL HELEMAAL NIET OMDAT KUNSTE NAARS MET HUN WERK DAT TERREIN NIET ZOUDEN MOGEN VERKENNEN 7EL OMDAT ANDEREN HEN DAARIN ZIJN VOORGEGAAN WAARDOOR HET MORELE REEDS DE AANBLIK BIEDT VAN EEN OMGEPLOEGD VELD ZELFS VAN EEN DOOR CATASTROFES GETEISTERD GEBIED WAAR GEEN STEEN MEER OP DE ANDERE LIGT OM TE VERWIJZEN NAAR FILOSOOF !LASDAIR -AC)NTYRES VERMAARDE TYPERING VAN DE TOESTAND WAARIN HET DENKEN EN SPREKEN OVER MORAAL ZICH IN ONZE TIJD BEVINDT3 .ET ALS IN DE KUNST HEERSEN IN DE MORAAL GEEN HELDERE RICHTLIJNEN VOOR BEOORDELING $AAROM IS DE TERUGHOUDENDHEID VAN KUNST BESCHOUWERS OM HET MORELE BIJ HUN BEOORDELING TE BETREKKEN BEGRIJPELIJK -AAR HET IS KOUDWATERVREES -AC)NTYRE EN MET HEM FILOSOFEN ALS -ICHEL DE #ERTEAU -ARTHA .USSBAUM EN )LSE "ULHOF HEBBEN LATEN ZIEN DAT IN ONZE TIJD DE KWALITEIT VAN ETHISCHE HOUDINGEN IN HET GEDING IS %N NIET ALLEEN IN DE KUNST :IJ CONSTATEREN DAT WIJ IN ONZE PLURALISTISCHE CULTUUR WAAR GEEN LAATSTE NORM VOOR HET GOEDE MEER GELDT TOCH NAAR HET GOEDE BLIJVEN STREVEN EN HOUDINGEN ONTWIKKELEN DIE VAN DAT STREVEN BLIJK GEVEN (ET ZIJN ETHISCHE HOUDINGEN IN WORDING MISSCHIEN WEL NIEUWE ALTERNATIEVE DEUGDEN )N HET DUIDEN VAN DEZE HOUDINGEN EN IN HET ZOEKEN NAAR MANIEREN OM DIE TE BEOORDELEN LATEN DE GENOEMDE FILO SOFEN ZICH ONDER MEER DOOR DE KUNSTEN INSPIREREN MET NAME DOOR DE UITVOERENDE KUNSTEN $AAR WORDEN IMMERS HOUDINGEN GEPRESENTEERD SOMS OOK GEREPRESENTEERD /NTMOETINGSKUNST TOONT VERWANTSCHAP MET DE UITVOERENDE KUNSTEN $AAR HEBBEN DEZE FILOSOFEN OOG VOOR EN DAAROM LIJKT HET MIJ VERSTANDIG BIJ HUN TE RADE TE GAAN $AN BLIJKT HET ONT MOETEN HELEMAAL NIET ZO VAAG TE ZIJN EN IS HET BEST MOGELIJK OM TE BEPALEN WAARIN DE KWALITEIT VAN DEZE KUNST ZOU KUNNEN LIG GEN (EDENDAAGSE DEUGDENETHIEK KAN ZELFS EEN AANZET GEVEN TOT HET BEOORDELEN VAN DIE KWALITEIT -AAR ZO ZAL OOK BLIJKEN DAARBIJ KAN HET BEOORDELEN ZELF NIET BUITEN SCHOT BLIJVEN MET HET BEOORDELEN VAN DE KUNST VAN HET ONTMOETEN KOMT OOK DE HOUDING VAN DEGENE DIE BEOORDEELT IN HET VIZIER
08
09
Goede bedoelingen
2EST NOG DE OPMERKING DAT ONTMOETINGSKUNST OP ZIJN RETOUR ZOU ZIJN )NDERDAAD IS DE HAUSSE VOORBIJ @/PVALLEND IS HOEZEER ER IN HET KUNSTCIRCUIT MINDER WORDT ONTMOET CONSTATEERDE HOOFDREDACTEUR VAN -ETROPOLIS - $OMENIEK 2UYTERS DAN OOK ONLANGS $AARMEE WILDE HIJ HET ONTMOETEN NIET BIJZETTEN IN DE KUNSTGESCHIEDENIS 6OLGENS HEM IS HET VELD VAN MOGE LIJKHEDEN ER ALLEEN MAAR GROTER OP GEWORDEN4 %N ELDERS STELT HIJ TERECHT DAT HET VEELAL PERSOONLIJK GEMOTIVEERDE ENGAGE MENT VAN KUNSTENAARS BLIJK GEEFT VAN @EEN GEMEENSCHAPPELIJKE AMBITIE GESTALTE TE GEVEN AAN EEN WERELD DIE NIET AAN CYNISME TEN ONDER GAAT5 $ES TE MEER REDEN HET WERK VAN KUNSTENAARS DIE VOLHARDEN IN HET ONTMOETEN ONDER DE LOEP TE NEMEN EN TE ZIEN HOE ZIJ SCHAVEN AAN HOUDINGEN DIE BLIJK GEVEN VAN EEN STREVEN NAAR HET GOEDE 7AT DAT GOEDE INHOUDT VALT NOG TE BEZIEN 6AST STAAT DAT DE KUNSTENAARS DIE IN DIT ESSAY AAN BOD KOMEN GØEDE BEDOELINGEN HEBBEN "LIND VAREN OP DIE GOEDE BEDOE LINGEN DOEN ZIJ ALLERMINST :E WILLEN ER HET FIJNE VAN WETEN WERKEN ZELFS AAN EEN ANDERE DIMENSIE VAN WIKKEN EN WEGEN $AARMEE BEGINT HET BEOORDELEN VAN DE KUNST VAN HET ONTMOE TEN PAS ECHT SPANNEND TE WORDEN
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
01
10
11
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
3TANK VOOR DANK $AT KREEG DE 4HAISE KUNSTENAAR 2IRKRIT 4IRAVANIJA BIJ EEN DOOR HEM BELEGDE BIJEENKOMST IN DE .EW 9ORKSE 'ALERIE IN 6 %EN BEZOEKER GOOIDE EEN EI !NDERE BEZOEKERS VOLGDEN EN BINNEN DE KORTSTE KEREN DROOP HET EIERSTRUIF VAN DE MUREN 4WAALF DOZIJN EIEREN WAREN DOOR DE KUNSTENAAR KLAAR VOOR GEBRUIK NEERGELEGD .IET OM MEE TE SMIJTEN 7EL OM TE KOKEN EN OP TE ETEN 7ATERKOKERS EIERWEK KERS PEPER EN ZOUT STOELEN EN EEN TAFEL STONDEN KLAAR (ET HAD EEN MOOIE ONTMOETING KUNNEN ZIJN ONDER HET KO KEN IN GESPREK RAKEN SAMEN NAAR HET ZINGEN VAN HET WATER EN HET TRILLEN VAN DE WEKKERS LUISTEREN PELLEND EN KAUWEND ELKAAR IN DE OGEN KIJKEN %EN ONTMOETING ZONDER STREVEN ZON DER DOEL -AAR DE AANWEZIGEN WAREN ER MINDER VOOR TE POR REN -ISSCHIEN HADDEN ZIJ NIET DOOR WAT DE BEDOELING WAS MISSCHIEN WAREN ZIJ ALLEEN MAAR IN EEN BALORIGE STEMMING (OE DAN OOK DE KUNSTENAAR GREEP NIET IN 4IRAVANIJA TRACHTTE HET PUBLIEK NIET BIJ TE STUREN WEES HET OOK NIET TERECHT :ELF TELEURGESTELD AFDRUIPEN DEED HIJ EVENMIN (IJ STOND ERBIJ EN KEEK ERNAAR .ATUURLIJK HAD 4IRAVANIJA GEHOOPT DAT DE BEZOEKERS DE EIE REN HADDEN GEKOOKT IN PLAATS VAN ERMEE TE GAAN SMIJTEN (ET WAS HEM NIET OM HET EVEN 4OCH BESCHOUWDE HIJ DE MET EIER STRUIF BEKLONKEN SAMENKOMST NIET ALS EEN SOF (IJ HAD ALLEEN DE CONDITIES BEPAALD EN WILDE NIET REGISSEREN 6AN HEM HOEFDEN DE AANWEZIGEN NIET TE DOEN WAT HEM VOOR OGEN STOND $E KUNSTENAAR WILDE VERMIJDEN DAT HIJ HET PUBLIEK WAARVAN HIJ JUIST HOOPTE DAT HET ZICH ZOU LOSWEKEN UIT EEN CONVENTIONELE AFSTANDELIJKE KUNSTBESCHOUWING TOCH WEER DE WET ZOU GAAN VOORSCHRIJVEN7 %LKE BEMOEIENIS VAN ZIJN KANT ZOU DAAR AFBREUK AAN DOEN -EER DAN EEN STILLE HINT DOOR ZELF AL WAT EIEREN TE GAAN KOKEN WILDE HIJ NIET GEVEN $AT HIJ DAARMEE DE BEZOEKERS DE KANS BOOD ZICH TE MISDRAGEN NAM HIJ OP DE KOOP TOE
GEN VOOR EEN MEGAPROJECT GETITELD #ULTURE IN !CTION .A TWEE JAAR INTENSIEVE VOORBEREIDING ONDER AUSPICIÑN VAN DE NON PRO FIT KUNSTENAARSORGANISATIE 3CULPTURE #HICAGO EN ONDER LEIDING VAN CURATOR -ARY *ANE *ACOB GINGEN UITEINDELIJK IN DE ZOMER VAN EEN TIENTAL KUNSTENAARS MET HET PROJECT VAN START :IJ ZOUDEN MAANDENLANG SAMENWERKEN MET GEMEENSCHAPPEN IN #HICAGO DIE ZIJ ZELF HADDEN UITGEKOZEN OF WAARAAN DE ORGANI SATIE HEN HAD GEKOPPELD .ET ALS BIJ 4IRAVANIJA WERD GEANTICI PEERD OP @INTIEME EN BETEKENISVOLLE RELATIES TUSSEN DE KUNSTE NAAR EN HET PUBLIEK MAAR ANDERS DAN BIJ 4IRAVANIJA WAREN HIER DE DOELSTELLINGEN VAN DE AFZONDERLIJKE PROJECTEN NAUWKEURIG OMSCHREVEN #ULTURE IN !CTION ZOU ALS EEN @NIEUW GENRE VAN PUBLIEKE KUNST KWESTIES AANSNIJDEN DIE @DE HARTEN VAN GEWONE MENSEN AANSPRAKEN MEDEZEGGENSCHAP ARMOEDE DAKLOOS HEID AIDS HET MILIEU 6IA DE KUNST ZOUDEN GEMEENSCHAPPEN INSTRUMENTEN IN HANDEN KRIJGEN OM SAAMHORIGHEID TE KWEKEN EN SOCIALE MISSTANDEN TEGEN TE GAAN #ULTURE IN !CTION WAS UIT OP DIRECT MAATSCHAPPELIJK EFFECT "EWONERS VAN GETTOS ORGANISEERDEN EEN MULTI ETNISCHE STRAAT PARADE WERKNEMERS VAN EEN SNOEPFABRIEK NAMEN IN EIGEN BEHEER EEN NIEUWE REEP IN PRODUCTIE VOOR MENSEN MET HIV EN AIDS WERD EEN ONTMOETINGSMOESTUIN AANGELEGD EN STRAAT KINDEREN ZETTEN EEN VIDEOCOLLECTIEF OP #URATOR -ARY *ANE *ACOB STAK DE LOFTROMPET OVER DE FUNDAMENTELE VERSCHUIVING DIE ZIJ WAARNAM EEN VERSCHUIVING @VAN BIJDRAGEN LEVEREN AAN DE ESTHETISCHE KWALITEIT NAAR BIJDRAGEN AAN DE MAATSCHAPPE LIJKE KWALITEIT VAN LEVEN EEN VERSCHUIVING VAN HET VERRIJKEN VAN LEVENS NAAR HET REDDEN VAN LEVENS8
2OND DEZELFDE TIJD DAT 4IRAVANIJAS BIJEENKOMST 4RUE TO ,IFE PLAATSVOND IN .EW 9ORK BEGONNEN IN #HICAGO DE VOORBEREIDIN
4ERUGKIJKEND MARKEERDEN 4RUE TO ,IFE EN #ULTURE IN !CTION DE DOORBRAAK VAN DE KUNST VAN HET ONTMOETEN $AT 4IRAVANIJAS BIJEENKOMST MET EIERSTRUIF WERD BEKLONKEN VERHINDERDE NIET DAT HIJ SPOEDIG DAAROP AAN EEN WARE TRIOMFTOCHT DOOR DE INTER NATIONALE KUNSTWERELD BEGON /P MENIG BIÑNNALE EN IN VEEL WELBEKENDE GALERIES EN KUNSTRUIMTES MOCHT HIJ VOOR EN MET
12
13
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
HET PUBLIEK 4HAIS KOKEN "RAAF GING HET DOORGAANS SELECTE GEZELSCHAP OP ZIJN UITNODIGING IN %N MEER KUNSTENAARS STEL DEN IN DE JAREN NEGENTIG CONDITIES VOOR ONTMOETINGEN MET 4IRAVANIJAS AANPAK ALS LICHTEND VOORBEELD /OK #ULTURE IN !CTION BETEKENDE EEN DOORBRAAK HET STOND MODEL VOOR EEN SCALA VAN MAATSCHAPPELIJK BETROKKEN KUNSTPROJECTEN %N NOG STEEDS ZIJN ELEMENTEN VAN #ULTURE IN !CTION AANWEZIG IN PRO JECTEN DIE KUNSTENAARS IN ACHTERSTANDSWIJKEN VAN GROTE STEDEN ORGANISEREN :O VORMDEN ZICH TWEE NIEUWE SPOREN IN DE JONGSTE KUNST GESCHIEDENIS %EN SPOOR VAN KLEINSCHALIGE LOUNGE ACHTIGE SAMENKOMSTEN EN EEN SPOOR VAN GROOTSCHALIGER SOCIAAL MAATSCHAPPELIJKE BEZIGHEDEN 6ERSCHILLENDE TERMEN RAAKTEN IN ZWANG RELATIONELE ESTHETIEK OF NIEUWE NAÕVITEIT EN VOOR DE ANDERE KANT VAN HET SPECTRUM MAATSCHAPPELIJK BETROKKEN KUNST (ET ENE SPOOR DROEG INTIMITEIT IN HET VAANDEL HET ANDERE SOCIAAL ENGAGEMENT "EIDE SPOREN ONTWIKKELDEN ZICH KLAAR BLIJKELIJK LOS VAN ELKAAR %LK MOCHT ZICH VERHEUGEN IN EEN EIGEN SCHARE VAN FANS 6AN MEET AF AAN WAS OOK DUIDELIJK DAT ER EEN BELANGRIJKE OVEREENKOMST BESTOND OF MEN NU IN BESLOTEN KRING KEUVELDE OF MAATSCHAPPIJGERICHTE ACTIES ONDERNAM HET PUBLIEK WERD GEACHT ZELF DEEL TE NEMEN ZELF TE ONTMOETEN "INNEN DOOR KUNSTENAARS GESTELDE CONDITIES MOEST HET AL ETEND WANDE LEND DANSEND OF PRATEND ZIJN VERMEEND PASSIEVE CONSUME RENDE HOUDING LATEN VAREN (ET ONTMOETEN WAS DE HOOFDZAAK NIET HET BESCHOUWEN VAN EEN KUNSTOBJECT OF HET BIJWONEN VAN EEN PERFORMANCE %N VAN EEN SOCIALE SCULPTUUR WAS OOK GEEN SPRAKE DAARVOOR HADDEN DE ONTMOETINGEN TE WEINIG VORM WAREN ZE TE VLUCHTIG +UNSTTHEORETICUS !RTHUR $ANTO HAD AL IN BETOOGD DAT KUNST IN FILOSOFIE WAS OVERGEGAAN SINDS !NDY 7ARHOL MET ZIJN "RILLO "OXES HET STELLEN VAN VRAGEN OVER KUNST BELANGRIJKER HAD GEMAAKT DAN HET PRODUCEREN ERVAN9 #ONCEPTUELE KUNSTENAARS HADDEN REEDS LATEN ZIEN DAT EEN GEDACHTE OF EEN TEKST DIE DAAR
UITING AAN GAF ZELF GENOEG POTENTIE KON BEZITTEN OM ALS KUNST WERK GEWAARDEERD TE WORDEN $AT HET PUBLIEK ZIJN PASSIEVE HOUDING KON LATEN VAREN EN ZELF KON DEELNEMEN AAN DE KUNST WAS OOK AL EERDER VERTOOND ZOALS BIJ DE DEMOCRATISERINGSPRO JECTEN VAN *OSEPH "EUYS %N DAT PROCESSEN VAN SAMENWER KING BELANGRIJKER KONDEN WORDEN GEVONDEN DAN DE UITKOMST DAARVAN WAS ALLANG BEPLEIT EN BEPROEFD ONDER MEER DOOR SOCIAAL GEÑNGAGEERDE KUNSTENAARSCOLLECTIEVEN ALS DE %NGELSE !RTISTS 0LACEMENT 'ROUP VAN *OHN ,ATHAM EN "ARBARA 3TEVINI WERKZAAM VAN TOT :O OPZIENBAREND WAS DE VER VLUCHTIGING DIE DE ONTMOETINGSKUNST MET ZICH MEEBRACHT DUS NIET 4OCH WEKTE HET ONTMOETEN VERLEGENHEID ONDER KUNSTBE SCHOUWERS -ISSCHIEN WEL OMDAT NIET ZOZEER DE KUNST OP HET PUNT STOND TE VERVLUCHTIGEN ALS WEL DE BEOORDELING ERVAN "IJ 4RUE TO ,IFE LEEK IMMERS WILLEKEURIG WELKE UITKOMST WAARDEVOL %N BIJ #ULTURE IN !CTION BLEEK HET WERK ZICH ZO STERK IN HET MAATSCHAPPELIJK LEVEN TE NESTELEN DAT EEN ESTHETISCH OORDEEL POTSIERLIJK OVERKWAM )N BEIDE GEVALLEN BLEVEN POSITIEVE ÏN NEGATIEVE KRITIEK IN DE LUCHT HANGEN
14
15
Goede bedoelingen
02
16
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
$E &RANSE CURATOR .ICOLAS "OURRIAUD STAAT BEKEND ALS FERVENT VOORVECHTER VAN DE RELATIONELE ESTHETIEK $AT JE KUNST ZOU KUN NEN BESCHOUWEN ALS EEN UITNODIGING OM EEN WERELD TE DELEN HEEFT HIJ AANNEMELIJK WETEN TE MAKEN 6OLGENS "OURRIAUD HEEFT ELK KUNSTWERK RELATIONELE ASPECTEN OMDAT HET AANSTUURT OP INTERACTIE +UNST VERBINDT KUNST LIJMT KUNST IS @AGGLUTINATIE WAT JE ZOU KUNNEN VERTALEN MET @SOCIALE VERLIJMING10 $AAR ZIJN STELT HIJ TERECHT ESTHETISCHE CRITERIA NIET MEER ZO MAKKELIJK OP VAN TOEPASSING -AAR HOE JE DE KWALITEIT VAN VERSCHILLENDE UITINGEN VAN RELATIONELE KUNST WÏL ZOU KUNNEN BEOORDELEN HEEFT "OURRIAUD NOOIT AANGESNEDEN :IJN ENTHOUSIASME BRENGT HEM TOT FRAAIE MAAR UITERST VAGE OMSCHRIJVINGEN ZOALS HET NIET TE VERTALEN @LINFRAMINCE SOCIAL ALS EEN OMSCHRIJVING VOOR DE EFEMERE @SOCIALE TUSSENRUIMTE WAAR DEZE RELATIONELE KUNST ZICH ZOU OPHOUDEN %N ALSOF HIJ DE AANDACHT VAN HET SCHIM MIGE VAN ZIJN BETOOG WIL AFLEIDEN SCHERMT HIJ MET HET SUBVER SIEVE KARAKTER VAN DE RELATIONELE ESTHETIEK (IJ DOET HET VOOR KOMEN ALSOF DIE KUNSTVORM EEN LAATSTE ENCLAVE VAN INTERMEN SELIJK CONTACT VORMT TEMIDDEN VAN TOENEMENDE VERVLAKKING IN ONZE VAN COMMERCIE DOORDRENKTE CULTUUR $IE ACTIVISTISCHE TOON MOET ONS KENNELIJK ZO CHARMEREN DAT WE ONS NIET HOEVEN TE VERMOEIEN MET VRAGEN OVER HET MAKEN VAN ONDERSCHEID )N CURATOR *ENS (OFFMANN HEEFT "OURRIAUD EEN MEDESTAN DER GEVONDEN /OK HIJ SCHRIJFT VERDIENSTELIJK OVER DE KUNSTHIS TORISCHE ACHTERGRONDEN VAN DE RELATIONELE ESTHETIEK EN OVER DE MOTIEVEN VAN DE BETREFFENDE KUNSTENAARS -AAR HIJ KOESTERT ZON IDEAALBEELD VAN DEZE KUNSTVORM DAT VRIJWEL GEEN ENKELE KUNSTENAAR ERAAN KAN VOLDOEN 7IE ZOALS (OFFMANN STELT DAT DEZE KUNSTENAARS @STERKE SOCIALE VERBANDEN LEGGEN ÏN TEN UIT VOER BRENGEN 11 MAAKT HET CRITICI WEL ERG MAKKELIJK OM IN ZIJN EIGEN TEKSTEN VOORBEELDEN TE VINDEN DIE DAAR NIET AAN VOLDOEN !NNA 4ILROE KAN DAN OOK MET FLAIR HET FIETSPROJECT 6ELODREAM VAN DE )TALIAANSE KUNSTENAAR 0ATRICK 4UTTOFUOCO BELA CHELIJK MAKEN 4UTTOFUOCO LIET BEZOEKERS IN VROLIJK VORMGEGE VEN FIETSKARRETJES RONDJES RIJDEN IN EEN FIETSSTADION 7EINIGEN 17
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
ZULLEN DAAR @HET LEGGEN VAN STERKE SOCIALE VERBANDEN IN ZIEN 0ROBLEMATISCH IS HET ECHTER DAT 4ILROE IN ÏÏN MOEITE DOOR STELT DAT DAAROM OOK HET ENGAGEMENT VAN (OFFMAN ALS CURATOR BIT TER WEINIG VOORSTELT12 )NGAAN OP DE VRAAG HOE JE TEGEN PROJEC TEN KUNT AANKIJKEN DIE WÏL EEN KIEM VAN SOCIAAL ENGAGEMENT IN ZICH DRAGEN EN DIE (OFFMANN ØØK NOEMT 13 DOET 4ILROE NIET 5IT #ORNEL "IERENS CYNISCHE BESPREKING VAN ONTMOETINGS KUNST SPREEKT DEZELFDE VERLEGENHEID (IJ WALST OVER ZON BEETJE ELK HEDENDAAGS KUNSTWERK HEEN DAT GEEN AMBACHTELIJKE BEHEERSING VERGT 4ERECHT STELT HIJ DE EIS DAT KUNSTENAARS VAK WERK MOETEN AFLEVEREN MAAR HIJ ONDERZOEKT NIET OF EN HOE HET STELLEN VAN CONDITIES VOOR ONTMOETINGEN VAKWERK ZOU KUNNEN ZIJN 6OOR HEM KAN EEN GESPREK OF EEN MAALTIJD OF EEN WANDE LING PER DEFINITIE GEEN VAKWERK ZIJN14 5ITGEBREIDER INFORMATIEVER EN VAN MEER NIEUWSGIERIG HEID GETUIGEND ZIJN DE BESCHOUWINGEN VAN 2UTGER 0ONTZEN IN .ICE /VER NIEUW ENGAGEMENT IN DE HEDENDAAGSE KUNST15 (IJ SCHETST EEN OPTIMISTISCH BEELD VAN DEZE KUNST IN DE ,AGE ,ANDEN (ET ENGAGEMENT VAN DE BETROKKEN KUNSTENAARS MOET VOLGENS HEM NIET WORDEN OVERDREVEN +LEIN ENGAGEMENT HEEFT ZIJN EIGEN WAARDE -EER DAN EEN KLEIN PUBLIEK EEN GENOEG LIJKE BELEVING BIEDEN WILLEN DE KUNSTENAARS VOLGENS HEM NIET 0ONTZENS IRONISCHE TOON DOET VAAK GLIMLACHEN EN KAN ONT NUCHTEREND WERKEN MAAR OOK BIJ HEM BLIJFT DE VRAAG HOE DEZE KUNST TE BEOORDELEN ACHTERWEGE
NIEUWE GENERATIE KUNSTENAARS EEN BEHOEFTE ONTSTOND AAN HET PARTICULIERE HET BESLOTENE HET INTIEME EN HET EXCLUSIEVE16 $AAROM ZOUDEN SOMMIGE KUNSTENAARS ONTMOETINGEN ZIJN AAN GEGAAN EN DAAROM OOK WILDEN ZIJ DIE ONTMOETINGEN ZOVEEL MOGELIJK VAN POTTENKIJKERS AFSCHERMEN $AT IS EEN BOEIENDE VERKLARING MAAR DE LOGISCHE VRAAG HOE WE DIE ONTMOETINGEN ZOUDEN KUNNEN WAARDEREN LAAT 6AN 7INKEL LIGGEN (IJ NEEMT DE INTIMITEIT VAN DE ONTMOETINGEN NIET ONDER DE LOEP $AT IS VREEMD WANT ALS KUNSTENAARS ONTMOETINGEN AFSCHERMEN WIL DAT NIET ZEGGEN DAT KUNSTBESCHOUWERS ER NIET NIEUWSGIERIG NAAR MOGEN ZIJN *EROEN "OOMGAARD HEEFT MET ENKELE MYTHES AFGEREKEND /NDER MEER MET DE GEDACHTE DAT HET BIJ DEZE ONTMOETINGS KUNST OM KLEIN ENGAGEMENT ZOU GAAN OM HET CREÑREN VAN MICRO UTOPIEÑN 7ANT ZO BEWEERT HIJ VAN ENIG ENGAGEMENT IN TRADITIONELE ZIN KLEIN OF GROOT IS àBERHAUPT GEEN SPRAKE 6OLGENS "OOMGAARD VIEREN DE KUNSTENAARS MET HUN ONTMOE TINGEN IN DE VORM VAN MAALTIJDEN WANDELINGEN EN HET BEWAKEN VAN DROMEN EEN VORM VAN ONBEKOMMERDHEID )N DIT @NIEUWE NAÕVISME LIGT VOLGENS HEM WEL ENIGE KRACHT BESLOTEN 7ELKE KRACHT $AT BLIJFT DUISTER $AAR HOEVEN WE KENNELIJK NIET NAAR TE ZOEKEN WANT "OOMGAARD CONCLUDEERT DAT HET SLECHTS BIJ @EEN PUBERALE DROOMWERELD BLIJFT17 %LDERS HEEFT "OOMGAARD GEWE ZEN OP DE RISICOS DIE VERBONDEN ZIJN AAN MEGAPROJECTEN VAN ONTMOETINGSKUNST IN OPDRACHT VAN OVERHEDEN ZOALS HET BUURT PROJECT $E 3TRIP VAN *EANNE VAN (EESWIJK :ULKE PROJECTEN LIJDEN AAN DUIDELIJKHEID STELT HIJ HET ENGAGEMENT ERVAN WORDT DOOR BUREAUCRATIE INGEKAPSELD18 +UNSTENAARS ECHTER MOETEN ZICH NIET IN HUN VRIJHEID LATEN BEPERKEN "OOMGAARD ROEPT HEN OP HUN EIGEN PODIUM TE BLIJVEN CREÑREN -AAR DE VRAAG HOE ZIJ DIE VRIJHEID VAN ONTMOETEN KUNNEN CREÑREN EN BEWAKEN LAAT HIJ LIGGEN
4HEORETICI HEBBEN HET BIJ HET BESPREKEN VAN ONTMOETINGSKUNST IETS MAKKELIJKER DAN KUNSTCRITICI EN CURATOREN ZIJ HOEVEN GEEN VOORKEUR UIT TE SPREKEN -AAR OOK ONDER HEN HEERST VERLEGEN HEID #AMIEL VAN 7INKEL VERKLAART HET STREVEN VAN KUNSTENAARS OM ONTMOETINGEN AAN TE GAAN ALS EEN REACTIE OP HET MINIMA LISME IN DE KUNST (ET MINIMALISME IMMERS WILDE HET PERSOON LIJKE EN HET INTIEME IN DE CONFRONTATIE MET HET KUNSTWERK ZOVEEL MOGELIJK UITBANNEN (IJ VERONDERSTELT DAT ER ALS REACTIE OP DIE GROOTST MOGELIJKE OPENBAARHEID VAN HET KUNSTWERK ONDER EEN 18
)NMIDDELS IS DE TIJD RIJP VOOR EEN BEZONNEN TERUGBLIK OP ONT MOETINGSKUNST @)N PLAATS VAN EEN GLOBALE VEROORDELING IS EEN 19
Goede bedoelingen
WAT MEER GEDETAILLEERDE ANALYSE VEREIST MET AANDACHT VOOR HAAR CONTRADICTIES EN HAAR ZWAKTEN MAAR MET OOG VOOR HAAR MOGELIJKHEDEN STELT 3VEN ,àTTICKEN TERECHT19 (IJ ROEPT NIET ALLEEN OP TOT VERDER ONDERZOEK HIJ VRAAGT ZICH OOK AF WAT DEZE KUNSTVORM WAARD IS WELKE ASPECTEN HET @VERDIENEN OM VERDER ONTWIKKELD TE WORDEN $AARMEE WEKT HIJ DE SUGGESTIE DAT ER VOOR HET MAKEN VAN ZON AFWEGING EEN STEVIGE BASIS IS -AAR DIE IS ER NIET (OE WE HET ONTMOETEN ZOUDEN KUNNEN BEOORDE LEN IS NOG HELEMAAL NIET DUIDELIJK LAAT STAAN HOE WE ZOUDEN KUNNEN BEPALEN WELKE ASPECTEN HET WAARD ZIJN OM VERDER TE ONTWIKKELEN
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
03
20
21
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
7IE IN MEI IN 2OTTERDAM DE TENTOONSTELLING #OMMITMENT BEZOCHT KON TIJDENS HET BEKIJKEN VAN MEER DAN HONDERDTWINTIG KUNSTWERKEN EN ONTWERPEN VAN DOOR HET &ONDS "+6" GESUBSI DIEERDE KUNSTENAARS EEN RIJZIGE JONGEMAN TEGEN HET LIJF LOPEN 3OMS STELDE HIJ ZICH NADRUKKELIJK AFZIJDIG OP SOMS DRONG HIJ ZICH SCHUCHTER AAN DE BEZOEKER OP /MDAT HIJ GEEN OVERJAS DROEG EN OMDAT HIJ REGELMATIG BIJ DE BALIE MET DE SUPPOOSTEN STOND TE KLETSEN KON HET VERMOEDEN RIJZEN DAT HIJ MET DE TEN TOONSTELLING TE MAKEN HAD (OE DAT WERD PAS DUIDELIJK ALS HIJ JE VROEG OM IN ZIJN SPREEKKAMER PLAATS TE NEMEN (ET WAS EEN LOSSTAAND HOUTEN ONDERKOMEN WAARIN NET TWEE STOELEN EN EEN KLEIN WERKBLAD PASTEN !AN DE WANDEN HINGEN VELLETJES PAPIER MET NOTITIES *E KON ER BIJ HET DRINKEN VAN EEN KOP KOFFIE OF THEE PRATEN OVER KUNST IN HET ALGEMEEN OF OVER DE GETOONDE WERKEN IN HET BIJZONDER OF OVER WAT DAN OOK :ESTIEN DAGEN OPEREERDE KUNSTHISTORICUS !RNE (ENDERIKS TIJDENS DE OPENINGSTIJDEN VANUIT ZIJN SPREEKKAMER ALS EEN SOORT TENTOONSTELLINGSANIMATOR %EN ZEER BESCHEIDEN ANIMATOR DAT WEL (ÓJ SCHEEN ER NIET OP UIT DE BEZOEKERS TE ONDERHOUDEN %EN GESPREK IN DE SPREEKKAMER BLEEK NIET PERSE DE BEDOE LING 6AN EEN SYSTEMATISCHE AANPAK WAS GEEN SPRAKE VAN EEN GERAFFINEERDE GESPREKSTECHNIEK EVENMIN 'EVRAAGD NAAR ZIJN FUNCTIE IN DE TENTOONSTELLING ZOCHT HIJ NAAR WOORDEN :ELF WIST HIJ HET OOK NIET ZO PRECIES 7EL VERTELDE HIJ @ER TE ZIJN VOOR DE BEZOEKERS 2EGELMATIG OVERLEGDE HIJ PER TELEFOON MET DE KUNSTENAAR DIE HEM HAD UITGENODIGD 2OÏ #ERPAC $IE KON NET VADER GEWORDEN NIET OP DE TENTOONSTELLING AANWEZIG ZIJN TERWIJL HIJ EIGENLIJK DE DOOR HET &ONDS "+6" UITGENODIGDE DEEL NEMER AAN DE TENTOONSTELLING WAS /MDAT #ERPAC HAD VOOR ZIEN NIET AANWEZIG TE KUNNEN ZIJN HAD HIJ (ENDERIKS GEVRAAGD 3AMEN HADDEN ZE DIENS OPTREDEN VOORBEREID #ERPAC HAD TOEN AL NAAM GEMAAKT ALS EEN KUNSTENAAR DIE BETROKKEN IS BIJ ANDERE KUNSTENAARS OF BIJ WETENSCHAPPERS (IJ TREKT MET HEN OP VOOR DE DUUR VAN EEN PROJECT OF LANGER .AAR EIGEN ZEGGEN OM ACHTER DE ANDER TE STAAN DUS NIET OM
ALS EEN SOORT MENTAL COACH DIE ANDER TE BEGELEIDEN EN AL HELEMAAL NIET OM ZIJN STEMPEL OP HET WERK VAN DIE ANDER TE DRUKKEN :O WAS OOK HIER WEER DE OPZET (ENDERIKS WAS DAGE LIJKS OP DE TENTOONSTELLING AANWEZIG (IJ ZEI NIET OP TE TREDEN ALS PLAATSVERVANGER VAN #ERPAC $AAR GING HET NIET OM (IJ EN #ERPAC NAMEN SAMEN DE VERANTWOORDELIJKHEID OM TEMIDDEN VAN DE OVERDAAD AAN VORM EN BEELD OP DEZE TENTOONSTELLING RUIMTE TE SCHEPPEN VOOR WAT NOG GEEN VORM GEEN BEELD WAS 2UIMTE VOOR ONTMOETINGEN LEGDE (ENDERIKS UIT RUIMTE VOOR WAT ZICH AANDIENT VOOR WAT NIET VOORAF IS BEPAALD (ET WAS HUN BEDOELING DE ONTMOETINGEN EERDER NIET DAN WEL IN TE VULLEN (ET GESTAMEL DE STILTES DE VERLEGENHEID EN HET AFWACHTENDE HET HOORDE ER ALLEMAAL BIJ (ET KLONK VERTROUWD )N DE JAREN HADDEN KUNSTENAARS VAAK GENOEG BEZOEKERS VOOR EEN GESPREK UITGENODIGD ZODAT ZIJ HUN STATUS ALS TOESCHOUWERS ZOUDEN OPGEVEN EN DEELNE MERS AAN DE KUNST ZOUDEN WORDEN -AAR VAN (ENDERIKS EN VAN #ERPAC MOCHT HET BEZOEK GEWOON BEZOEK BLIJVEN (ET PUBLIEK HOEFDE NERGENS AAN DEEL TE NEMEN !LS (ENDERIKS EN VIA HEM #ERPAC MAAR BIJ HET PUBLIEK BETROKKEN WAREN (ENDERIKS VERTELDE MIJ TIJDENS EEN GESPREK IN ZIJN SPREEK KAMER DAT HET HEM ZWAARDER VIEL DAN HIJ HAD GEDACHT20 .A DE OPBOUW VAN DE TENTOONSTELLING EN HET AANVANKELIJKE ENTHOU SIASME ZAKTE DE MOTIVATIE EEN BEETJE IN -AAR ALS HIJ DACHT AAN ZIJN SAMENWERKING MET #ERPAC GING HIJ ER WEER TEGENAAN $AN VERLIET HIJ ZIJN SPREEKKAMER OM ZICH TE MENGEN TUSSEN DE AANWEZIGE BEZOEKERS IN DE HOOP DE VERWONDERING DIE HIJ KENNELIJK TIJDENS DE VOORBEREIDINGEN MET #ERPAC HAD ERVAREN OPNIEUW TE BELEVEN %EN VERWONDERING OVER VRIENDSCHAP VER TELDE HIJ OVER DE BEZIELENDE WERKING VAN SAMENWERKING 7ANT DAT WAS VOOR HEM HET BIJZONDERE AAN DE ONTMOETINGEN MET #ERPAC HUN VOORBEREIDING VAN DIT KUNSTPROJECT VERLIEP NIET ANDERS DAN WANNEER JE MET EEN VRIEND OPTREKT -ISSCHIEN WAS HET DIE ONGRIJPBARE GEDEELDE INTIMITEIT DIE HIJ WILDE BEWAREN HERBELEVEN :AG JE (ENDERIKS OPTREDEN DAN WERD OOK DUIDELIJK
22
23
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
DAT ZIJN ONDERNEMING RAAKTE AAN DE INTIMITEIT DIE HET BESCHOU WEN VAN KUNST EIGEN IS 7IE DAAR IN STILTE EN MET AANDACHT DE WERKEN IN ZICH OPNAM ZOU DE AANWEZIGHEID VAN DEZE ANIME RENDE KUNSTHISTORICUS ALS EEN GROVE VERSTORING KUNNEN ERVA REN -AAR (ENDERIKS STELDE DAT HIJ DE BEZOEKERS SLECHTS DE GELEGENHEID WILDE GEVEN OM EVEN OP ADEM TE KOMEN UIT DIE COCON VAN DE KUNSTBESCHOUWING TE STAPPEN OM DIE INTIMITEIT TIJDELIJK TE VERRUILEN VOOR EEN ANDERE GEDEELDE INTIMITEIT %N OM DIE VERANDERING TE BEWERKSTELLIGEN OEFENDE HIJ ZICH GEDURENDE ZIJN VERBLIJF OP WELHAAST !RISTOTELISCHE WIJZE IN EEN VERSTANDIG OPTREDEN IN EEN JUISTE VRIENDSCHAPPELIJKE MANIER OM BEZOE KERS TE BENADEREN WAARDOOR ZIJ VOOR DIE GEDEELDE INTIMITEIT ONTVANKELIJK ZOUDEN WORDEN
FUNCTIONEREN ALS EEN PLAATS WAAR MENSEN UIT DE BUURT ELKAAR KONDEN ONTMOETEN ALTHANS DAT WAS DE BEDOELING (ET FOTO GRAFEREN VAN DE BEWONERS WAS VOOR HAAR EEN MIDDEL OM ONT MOETINGEN AAN TE GAAN $E STUDIO MOEST DIENEN ALS VRIJPLAATS DE CAMERA ALS VOORWENDSEL OF KATALYSATOR VOOR HET VOEREN VAN OPENHARTIGE GESPREKKEN EN HET AANGAAN VAN WAARACHTIGE ONTMOETINGEN -AAR DE BELANGSTELLING VAN DE FLATBEWONERS VIEL TEGEN 6OORNAMELIJK KINDEREN GAVEN GEHOOR AAN DE UITNO DIGING LANGS TE KOMEN OM TE WORDEN GEFOTOGRAFEERD @ZOALS JE ER HET LIEFSTE UIT ZOU WILLEN ZIEN 5IT HAAR VERSLAG ,OOKS OF ,OVE BLIJKT DAT HET BEGON TE KNAGEN @7AAROM JEZELF ONDER HET MOM VAN KUNST BEZIGHOUDEN MET MENSEN DIE DAAR NIET OM HEBBEN GEVRAAGD 7AT HOUDT MAATSCHAPPELIJK ENGAGEMENT IN ALS ER GEEN BASIS IS VOOR VERTROUWEN %LDERS IN HAAR VERSLAG VERKLAART ,EENAARS DAT ZIJ UIT WAS OP @LIEFDE ALS EEN MOTIVERENDE KRACHT .IET ALS HOUDEN VAN IN DE GEWONE BETEKENIS VAN HET WOORD MAAR ALS EEN BEWUSTE MANIER VAN KIJKEN 6OOR HAAR ZOU KUNST KUNNEN FUNCTIONEREN ALS EEN SPECIFIEKE VORM VAN LIEFDE EEN VORM VAN AANDACHT VOOR ANDEREN EEN ARTIFICIÑLE VRIENDSCHAPPELIJKE ONTMOETING DIE HOEWEL HERKENBAAR ALS KUNST DE OPRECHTHEID ERVAN NIET IN DE WEG HOEFT TE STAAN 6OOR ,EENAARS ZOU DIE @KUNSTLIEFDE VIA HET MAKEN VAN FOTOS TOT STAND KUNNEN KOMEN %N DIE @KUNST LIEFDE ZOU DE BASIS MOETEN VORMEN VOOR HAAR MAATSCHAPPELIJK ENGAGEMENT
4ERWIJL (ENDERIKS ZICH OP DE TENTOONSTELLING #OMMITMENT OEFENDE IN EEN SOORT OPVOERING VAN VRIENDSCHAPPELIJKHEID WIJDDE BEELDEND KUNSTENAAR +IRSTEN ,EENAARS ZICH IN EEN FLAT IN DE 6LAARDINGSE 7ESTWIJK AAN EEN VERGELIJKBAAR PROJECT $E WINKELGALERIJ VAN DEZE FLAT WAS LEEG KOMEN TE STAAN DE BEWO NERS ERBOVEN MOESTEN NOG ENKELE JAREN WACHTEN OP RENOVATIE 'EDURENDE DIE PERIODE ZOU DE WINKELGALERIJ OP INITIATIEF EN ONDER LEIDING VAN KUNSTENAAR *EANNE VAN (EESWIJK IN EEN @DYNAMISCHE CULTURELE ZONE VERANDEREN ONDER DE TITEL $E 3TRIP21 %R KWAM EEN DEPENDANCE VAN MUSEUM "OIJMANS VAN "EUNINGEN EEN PROJECTRUIMTE VAN 3HOWROOM -AMA EN HET 5IT 4HUIS VIDEOMAGAZIJN VAN KUNSTENAAR 0ETER 7ESTENBERG %EN PAAR RUIMTES WERDEN VOOR SOCIAAL CULTURELE DOELEN INGERICHT EN TWEE VOORMALIGE WINKELS IN DE FLAT STONDEN ALS GASTATELIERS TER BESCHIKKING VAN KUNSTENAARS /OK +IRSTEN ,EENAARS WAS DOOR 6AN (EESWIJK UITGENODIGD OM INVULLING AAN $E 3TRIP TE GEVEN %ERST MAAKTE ZIJ SAMEN MET 0ETER 7ESTENBERG EEN GEFILMD PORTRET VAN TWAALF FAMILIES IN DE FLAT "IJ ONS IN DE FAMILIE 6ERVOLGENS NAM ,EENAARS IN HET NAJAAR VAN HAAR INTREK IN EEN VAN DE GASTATELIERS $E VOORMALIGE WINKEL RICHTTE ZE IN ALS FOTOSTUDIO $E STUDIO MOEST 24
(ET OPTREDEN VAN (ENDERIKS EN ,EENAARS DOET STERK DENKEN AAN DAT VAN 4IRAVANIJA EN AAN DAT VAN DE KUNSTENAARS VAN #ULTURE IN !CTION /OK HIER ONTMOETINGEN DE ENE KORTSTONDIG VLUCHTIG EN BINNEN DE CONTEXT VAN DE KUNST DE ANDERE VAN LANGERE DUUR DOELGERICHTER EN BUITEN DE CONTEXT VAN DE KUNST -AAR ER ZIJN OOK VERSCHILLEN TUSSEN HET RECENTE ONTMOETEN VAN (ENDERIKS EN ,EENAARS EN DAT VAN KUNSTENAARS RUIM TIEN JAAR GELEDEN "IJ (ENDERIKS EN ,EENAARS KOMT HET STREVEN OM TE ONTMOETEN NIET MEER ZO DWINGEND OVER ALS DAT VAN HUN VOOR 25
Goede bedoelingen
GANGERS (ET PUBLIEK WORDT MINDER INGEKAPSELD DOOR CONDITIES DIE DE KUNSTENAAR HEEFT GESTELD HET MAG ZICHZELF BLIJVEN (ET VERLANGEN NAAR INTIMITEIT IS MINDER GEWILD DE MAATSCHAPPE LIJKE BETROKKENHEID MINDER GEHAAST $E AANPAK IS GEWONER EENVOUDIGER PERSOONLIJKER MEER BASAAL (ET IS MOEILIJK DAARIN NOG TWEE SPOREN VAN ONTMOETEN HET ENE HOOGST PARTICULIER HET ANDERE PUUR ACTIVISTISCH TE ONDERSCHEIDEN 6OORZOVER ER SPRAKE IS VAN UITGESPROKEN MAATSCHAPPELIJK ENGAGEMENT IS INTIMITEIT DAARVAN DE VOORWAARDE $EZE RECENTE ONTWIKKELING MAAKT DE BEOORDELING VAN DE KUNST VAN HET ONTMOETEN ER NIET MAKKELIJKER OP $OELGERICHT MAATSCHAPPELIJK ENGAGEMENT VAN KUNSTENAARS IS NOG AF TE REKENEN OP DE MATE WAARIN DIT EFFECT SORTEERT -AAR WAT ALS OOK BIJ DIT ENGAGEMENT VERTROUWEN INTIMITEIT VRIENDSCHAP EN ZELFS LIEFDE VOOROP KOMEN TE STAAN 7AT MOETEN WE VERSTAAN ONDER KUNSTTROUW KUNSTVRIENDSCHAP KUNSTINTIMITEIT KUNSTLIEFDE 6ORMEN ZIJ EEN VOORWAARDE OF HET DOEL VAN DE ONTMOETING -OETEN WE VRIENDSCHAP ZIEN ALS EEN ESTHETISCHE ERVARING -OET INTIMITEIT MENSEN LOKKEN EN MOBILISEREN EN WAARTOE +AN KUNST LIEFDE BRENGEN EN DAAR GOED AAN DOEN +AN KUNST ZICH àBERHAUPT BEMOEIEN MET ZULKE DIEPMENSELIJKE ROERSE LEN
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
04
26
27
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
/VER INTIMITEIT HEERST GROTE SPRAAKVERWARRING LAAT STAAN OVER INTIMITEIT ALS KUNST 7AT FILOSOOF #ORNELIS 6ERHOEVEN HIEROVER TE BERDE HEEFT GEBRACHT IN DE ACTIVISTISCHE JAREN BLIJKT NOG STEEDS VERRASSEND ACTUEEL 6ERHOEVEN ZAG TOEN @AANSLAGEN OP DE INTIMITEIT PLAATSVINDEN $AARMEE VERWIJST HIJ NIET NAAR DE INBREUKEN DIE DE OVERHEID DE COMMERCIE DE MEDIA OF HET PUBLIEK KUNNEN PLEGEN OP DE PRIVACY OP DE BESLOTENHEID VAN EEN PARTICULIER BESTAAN /OK BEDOELT HIJ NIET DE INBREUK OP EEN ZOGENAAMD RECHT OP INTIMITEIT *E KUNT VOLGENS HEM IMMERS ALLEEN RECHT HEBBEN OP HET DEFINIEERBARE NIET OP IETS WAAROVER NIEMAND KAN BESCHIKKEN ZOALS LIEFDE VRIENDSCHAP OF INTIMITEIT 6ERHOEVEN RICHT ZIJN PIJLEN OP @HET VERLANGEN OM DOOR HET INNEMEN VAN EEN ACTIEF STANDPUNT TEN OPZICHTE VAN INTIEME EN ELEMENTAIRE ZAKEN DEZE KUNSTMATIG BINNEN DE ACTIEVE RATIO NELE EN PUBLICABELE ZONE VAN HET BESTAAN TE TILLEN 22 7ANT STELT HIJ VERVOLGENS @IN DE SFEER VAN DE INTIMITEIT IS PRATEN LUISTEREN EN KENNIS NEMEN ONGEVEER WEL DE HOOGST DENKBARE VORM VAN ACTIVITEIT 7AT DAAR BOVENUIT GAAT WORDT AL GAUW EEN ACTIE DIE DOOR HAAR EIGEN KARAKTER EEN AANSLAG PLEEGT OP DE INTIMITEIT ZELF DOOR HAAR ALS BEZIT RECHT OF KEUZE VOOR TE STELLEN 7EL KUN JE @DELEN IN EEN INTIMITEIT DIE ZICH AFSPEELT IN EEN PASSIEVE ZONE VAN HET BESTAAN WAAR DE MENS ZICHZELF NIET PRODUCEERT MAAR ZICH AANTREFT IN ZIJN AFHANKELIJKHEID +ORTOM VOLGENS 6ERHOEVEN BEELDEN WIJ ONS IN ACTIEF TE STAAN TEGENOVER ZAKEN DIE WIJ IN FEITE ALLEEN MAAR PASSIEF KUNNEN ONDERGAAN INTIMI TEIT VRIENDSCHAP LIEFDE GELUK 6ERHOEVEN WANTROUWT DE ACTIVISTISCHE INSLAG VAN DE WES TERSE CULTUUR 0ASSIVITEIT WORDT VOLGENS HEM GEMINACHT EN IS ZELFS HET GROOTSTE TABOE BINNEN ONZE CULTUUR23 $AARDOOR IS HET NAUWELIJKS NOG DENKBAAR DAT @IN DE VERHOUDING TUSSEN DE MENS EN DE WERELD DE LOUTER PASSIEVE BESCHOUWING OF HOOGUIT DE OVERWEGING VAN MOGELIJKE INGREPEN EEN VEEL BELANGRIJKER PLAATS KAN INNEMEN DAN HET ACTIEVE VERANDERENDE OPTREDEN24 %EN BESCHOUWELIJKE OF PASSIEVE HOUDING TYPEERT 6ERHOEVEN
DAN OOK ALS EEN @UITSTEL VAN ELK HANDELEND OPTREDEN OP GROND VAN VERWONDERING OF MACHTELOOSHEID25
28
29
(ET VERBAND MET DE KUNST IS EVIDENT +UNST LEEFT VAN VERWON DERING EN DIE VERWONDERING SCHORT HET HANDELEN OP (ET IS DIE PASSIVITEIT WAARDOOR KUNSTWERKEN GEVRIJWAARD WORDEN VAN INGRIJPEN EN DIE AAN DE BASIS LIGT VAN DE AUTONOMIE VAN DE KUNST 4OCH HAD 6ERHOEVEN WEINIG FIDUCIE IN DE KUNST @$E ESTHETICA VAN ONZE TIJD IS TE DIKWIJLS GEÕNFECTEERD DOOR DE ACTI VITEITSIDEOLOGIE OM EEN BETROUWBARE BONDGENOOT TE ZIJN BIJ EEN POGING DE INTIMITEIT TE REDDEN CONSTATEERT HIJ MISMOEDIG 7ANT ZODRA KUNSTENAARS MET HUN WERK INTIMITEIT WILLEN BEWERK STELLIGEN VERANDERT IN 6ERHOEVENS OPTIEK DE INTIMITEIT VAN IETS DAT @DIEP IN HET BINNENSTE LEEFT ZOALS INTIEM LETTERLIJK BETEKENT IN IETS DAT TER BEHANDELING OP TAFEL GELEGD WORDT EN VANAF DAT MOMENT EEN PUBLIEKE EN UIT EEN OOGPUNT VAN INTIMITEIT DODE ZAAK IS ZOALS EEN VIS DIE ZICH UIT HET WATER GEHAALD ZIET26 (EEFT 6ERHOEVEN GELIJK 0LEGEN KUNSTENAARS DIE VIA EEN PROGRAMMA VAN ONTMOETINGEN INTIMITEIT WILLEN BEWERKSTELLI GEN EEN @AANSLAG OP INTIMITEIT /NTKENNEN ZIJ BIJ HET AANGAAN VAN ONTMOETINGEN DE WAARDE VAN DE PASSIEVE ZONE VAN HET BESTAAN :O JA DAN ZOUDEN HUN POGINGEN BINNEN 6ERHOEVENS GEDACHTEGANG GEDOEMD ZIJN TE MISLUKKEN $E ONTMOETINGSKUNST VAN DE JAREN WAS INDERDAAD DOORSPEKT MET ACTIVISTISCHE RETORIEK -OBILISEREN ACTIVEREN DEELNEMEN DAAR DRAAIDE HET OM /F HET NU GING OM KLEINSCHA LIG LOUNGEN OF OM GROOTSCHALIGE ACTIE +UNSTENAARS HERHAALDEN TOT VERVELENS TOE DAT HET PUBLIEK MOEST WORDEN OPGEPORD UIT LETHARGIE MOEST WORDEN BEVRIJD 0ASSIVITEIT KLONK IN HUN MOND ALS EEN VIES WOORD %N IN ÏÏN MOEITE DOOR STELDEN ZIJ DAT DE KUNSTWERELD EN DAN MET NAME DE MUSEUMWERELD HET PUBLIEK SLECHTS ZOU BEVESTIGEN IN EEN CONSUMERENDE HOUDING $EZE KUNSTENAARS ZOUDEN ZELF HET PUBLIEK WEL EENS WAKKER SCHUD DEN $AARMEE LEEK DEZE KUNST MEE TE GAAN IN EEN DOMINERENDE MINACHTING VOOR PASSIVITEIT EN ZICH IN DE VINGERS TE SNIJDEN
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
7E MOETEN ONS ECHTER NIET AL TE ZEER DOOR 6ERHOEVENS TERECHTE MAAR OOK IETWAT NUKKIGE VISIE LATEN LEIDEN ,ANG NIET ALLE ONT MOETINGEN BEANTWOORDDEN AAN ZIJN CLICHÏ VAN ACTIVISME (ET KLOPT DAT HET PUBLIEK EEN DREMPEL OVER MOEST IETS MOEST ONDERNEMEN OM HET ONTMOETEN MOGELIJK TE MAKEN %EN AANGE NAME AMBIANCE OF EEN NOBEL DOEL KON DAARTOE BIJDRAGEN 7AS DIE STAP EENMAAL GEZET DAN KON ER BEST RUIMTE ONTSTAAN VOOR VERWONDERING HET PASSIEVE (ET WELSLAGEN HING IMMERS OOK AF VAN DE BEREIDHEID VAN DE BETROKKENEN ZICH ONTVANKELIJK OP TE STELLEN NIEUWSGIERIG NAAR WAT ER ZOU GEBEUREN (OE MINDER DE KUNSTENAAR ZICH MET HET VERLOOP VAN DE ONTMOETING BEMOEIDE HOE MEER RUIMTE ER WAS VOOR WAT ZICH AANDIENDE (ET RISICO DAT ZON ONTMOETING UIT DE HAND LIEP NAMEN SOMMIGE KUNSTENAARS ZOALS 4IRAVANIJA VOOR LIEF $AT WAS HEM LIEVER DAN DE ZOJUIST ONTSTANE @PASSIEVE ZONE NAAR ZIJN HAND TE ZETTEN !NDERSOM KON HET GEBEUREN DAT DE KUNSTENAAR DE ROL VAN DE VERWON DERDE DEELNEMER KREEG ZOALS BIJ DE WORKSHOP VAN 2ENÏE +OOL IN AAN DE KUNSTACADEMIE VAN 3TRAATSBURG !LS GASTDO CENT LIET ZIJ ZICH ONDERWIJZEN DOOR HAAR STUDENTEN :E LEERDE ONDER ANDERE TANGODANSEN EN KREEG HET FOEFJE ONDERWEZEN HOE JE MET JE VINGERS EEN SUIKERKLONTJE DOORMIDDEN KAN BRE KEN $E FILM DIE ZIJ ERVAN MAAKTE TOONT HAAR VERWONDERING EN HAAR PLEZIER OM IETS AANGEREIKT TE KRIJGEN +UNSTENAARS GINGEN INDERDAAD INTIMITEIT @PROGRAMMEREN MAAR DIT HOEFDE NIET AUTOMATISCH TE LEIDEN TOT DE SPREEK WOORDELIJKE VIS OP HET DROGE !LSOF ZIJ DE WAARSCHUWING VAN 6ERHOEVEN TER HARTE NAMEN SCHERMDEN ZIJ DE INTIMITEIT AF 3UCHAN +INOSHITA WAS DAAR HET MEEST RADICAAL IN 7IE ZICH IN BIJ HAAR REISBUREAU HAD INGESCHREVEN MAAKTE KANS OP EEN UUR DURENDE REIS MET ONBEKENDE BESTEMMING IN GEZEL SCHAP VAN DE KUNSTENAAR ZONDER ENIG PLAN $E REISGENOOT VAN +INOSHITA MOEST ERMEE AKKOORD GAAN DE DETAILS OVER DE REIS NIET PRIJS TE GEVEN 6IJFMAAL IS EEN REIS GEMAAKT OVER DE GEDEELDE INTIMITEIT TUSSEN KUNSTENAAR EN REISGENOOT IS NIETS BEKEND GEMAAKT ALTHANS NIET BINNEN DE OPENBAARHEID VAN
DE KUNSTWERELD $E EXCLUSIVITEIT WAS EEN WAARBORG VOOR DE BEDOELDE EN WELLICHT OOK GEREALISEERDE WAARACHTIGHEID VAN DE ONTMOETING EN NIET TE VERGETEN HET FEIT DAT DE ONTMOETING OP GEEN ENKELE WIJZE VOORAF WERD INGEVULD (OE ANDERS WAS HET BIJ !LICIA &RAMIS ALGEMEEN BESCHOUWD ALS EXPONENT VAN HET INTIEME SPOOR VAN ONTMOETINGSKUNST "EKEND IS HOE ZIJ IN ALS $REAMKEEPER ENKELE @NACHTWA KES HIELD THUIS BIJ MENSEN DIE ZICH DAARVOOR HADDEN OPGEGE VEN :IJ WAAKTE OP EEN MAT AAN HET VOETENEIND VAN DE GASTHEER OF VROUW /VER DE INHOUD VAN DE GESPREKKEN EN OVER HET VER LOOP VAN DE ONTMOETING WERDEN GEEN MEDEDELINGEN GEDAAN -AAR &RAMIS HAD EEN VOOROPGEZETTE BEDOELING EN DIE STAK ZIJ NIET ONDER STOELEN OF BANKEN $EZE NACHTELIJKE ONTMOETINGEN MAAKTEN DEEL UIT VAN HAAR GROTERE PROJECT ,ONELINESS IN THE #ITY $OOR BIJ MENSEN DE NACHT DOOR TE BRENGEN WILDE &RAMIS DE EENZAAMHEID DIE ZIJ IN DE STAD MEENDE TE CONSTATEREN VERMINDEREN 3PECIAAL VOOR DE ONTMOETING HULDE ZIJ ZICH IN EEN ENGELACHTIG WIT TENUE WAARMEE ZIJ ZICHZELF LEEK OP TE WERPEN ALS EEN WELDOENDE &LORENCE .IGHTINGALE 6AN EEN ONTMOETING WAS EIGENLIJK GEEN SPRAKE EERDER VAN DE SUGGESTIE OF DE VORM GEVING DAARVAN :IJ HEEFT ZICH BEKWAAMD IN HET APPELLEREN AAN DE @PASSIEVE ZONE VAN HET BESTAAN NIET IN HET DAADWERKELIJK BEPROEVEN ERVAN -ET &RAMIS HEBBEN VELE KUNSTENAARS ZICH GEWIJD AAN DIT SOORT PSEUDO ONTMOETINGEN DIE APPELLEREN AAN INTIMITEIT :IJ HEBBEN OM MET 2UTGER 0ONTZEN TE SPREKEN GEWENSTE INTI MITEITEN OP TOUW GEZET %N DAT KWAM MEESTAL NEER OP HET CREÑREN VAN EEN PRETTIGE AMBIANCE 0ONTZEN @(ET GAAT HIER OM DAADWERKELIJKE POGINGEN HET EEN KLEIN AANTAL MENSEN BUI TENGEWOON AANGENAAM TE MAKEN 7AAROM NIET 27 -ET DIE RETORISCHE VRAAG ONDERSTREEPT 0ONTZEN METEEN DE VRIJBLIJVENDE EENDUIDIGHEID VAN DEZE VORM VAN ONTMOETINGSKUNST $IT GENRE VAN ONTMOETEN KAN IMMERS WORDEN AFGEMETEN AAN DE MATE WAARIN HET BIJ DE DEELNEMERS DE GEWENSTE INTIMITEIT WEET OP
30
31
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
TE WEKKEN $AT ROEPT WEINIG SPANNENDE VRAGEN OP OVER DE BEOORDELING ERVAN EN DAARMEE KAN HET GENRE VERDER BUITEN DIT ESSAY BLIJVEN
WAS AFGESLOTEN BLEEF DE KUNSTENAAR VOOR HET COLLECTIEF IJVEREN )N BESTOND HET NOG STEEDS ALS 3TREET ,EVEL 9OUTH -EDIA +WON BENADRUKT HOEZEER DIT WELSLAGEN AFHING VAN DE BEREID HEID BIJ ALLE BETROKKENEN OM GEDURENDE ZON LANGE PERIODE MET ELKAAR OP TE TREKKEN29 (ET WAS VAN GROOT BELANG DAT DE KUN STENAAR IN DEZELFDE BUURT WOONDE DE BEWONERS GOED KENDE DEELDE IN HUN GESCHIEDENIS %N DAT DE KUNSTENAAR BEREID WAS DAG IN DAG UIT WEKEN MAANDEN JAREN LANG VOORBIJ DE OFFICIÑLE SLUITINGSDATUM VAN HET PROJECT MET HET COLLECTIEF OP TE BLIJVEN TREKKEN /P VEEL FACTOREN HAD DE KUNSTENAAR IN HET GEHEEL GEEN GREEP NET ZO MIN ALS HET COLLECTIEF DAT HAD (ET NOBELE DOEL HAD ALS KATALYSATOR DIENST GEDAAN $AARNA WAS HET EEN OEFENING GEWORDEN IN TROUW EN VRIENDSCHAP EN NIEUWSGIERIG HEID EN DOORZETTINGSVERMOGEN
6ERHOEVENS WAARSCHUWING @DE VIS OP HET DROGE GAAT OOK NIET HELEMAAL OP VOOR ONTMOETINGSKUNST MET EEN NOBEL MAAT SCHAPPELIJK DOEL $IE WAS WELISWAAR NOG MEER DOORTROKKEN VAN ACTIVISTISCHE RETORIEK DAN HAAR KLEINSCHALIGE INTIEME PEN DANT (ET REDDEN VAN LEVENS HAD VOORRANG OP HET VERRIJKEN VAN LEVENS KLONK HET BIJ #ULTURE IN !CTION -AAR ER WÉS RUIMTE VOOR 6ERHOEVENS @PASSIVITEIT %N DAT IS OOK OPGEMERKT ZIJ HET AANVANKELIJK ALS PUNT VAN NEGATIEVE KRITIEK #RITICUS 'RANT +ESTER VERWEET GEÑNGAGEERDE KUNST IN HET ALGEMEEN EN HET PROJECT #ULTURE IN !CTION IN HET BIJZON DER @ESTHETISCH EVANGELISME28 $IE TERM WAS RAAK GEKOZEN WANT DE MENTALE TRANSFORMATIE VAN DE DEELNEMERS WAS BIJ #ULTURE IN !CTION DE SLEUTEL VAN HET VERBETEREN VAN HUN POSITIE IN DE GEMEENSCHAP EN IN DE MAATSCHAPPIJ $OOR INDIVIDUEN UIT GEMARGINALISEERDE GEMEENSCHAPPEN UIT TE NODIGEN TOT ACTIEVE DEELNAME AAN HET ARTISTIEKE PROCES ZOUDEN ZIJ ZICH UIT HUN STAAT VAN MALAISE BEVRIJDEN ZO LUIDDE DE IDEOLOGIE VAN #ULTURE IN !CTION 6OLGENS +ESTER BEVESTIGDE DIE IDEOLOGIE DE GEDACHTE DAT MENSEN HUN MARGINALE POSITIE IN DE MAATSCHAP PIJ AAN ZICHZELF TE WIJTEN HEBBEN EN DAT ZIJ DOOR ZELF EEN ANDERE HOUDING AAN TE NEMEN ZICH AAN DIE POSITIE ZOUDEN KUNNEN ONTWORSTELEN %N DAT ALLES DOOR MIDDEL VAN DE KUNST +UNSTHISTORICUS -IWON +WON ECHTER LAAT ZIEN DAT +ESTER DAARMEE #ULTURE IN !CTION ONRECHT AANDOET 3OMS BRACHT EEN PROJECT BIJ DE BETROKKENEN EEN PERSOONLIJKE ETHISCHE TRANS FORMATIE OP GANG DIE NIET TE REDUCEREN VIEL TOT PATERNALISTISCH @ESTHETISCH EVANGELISME :O ZETTE KUNSTENAAR )×IGO -ANGLANO /VALLE IN EEN ,ATINO BUURT IN #HICAGO MET VIJFTIEN STRAATKINDEREN EEN DOORLOPENDE VIDEOWORKSHOP OP *ONGEREN KONDEN ER OP EIGEN VOORWAARDEN HUN DAGELIJKS BESTAAN DOCUMENTEREN 4OEN #ULTURE IN !CTION 32
6OOR DAT AVONTUUR HEBBEN CRITICI TOT OP HEDEN WEINIG OOG GEHAD $E VRAAG WELKE ROL TROUW VRIENDSCHAP EN DOORZETTINGSVERMO GEN IN DE KUNST VAN HET ONTMOETEN SPELEN HOUDEN DE MEESTE KUNSTBESCHOUWERS AF %EN REDEN VOOR DIE TERUGHOUDENDHEID KAN ZIJN DAT ZIJ MET 6ERHOEVEN MENEN DAT ZULKE ETHISCHE HOU DINGEN INTIEM ZIJN EN DAAROM NIET ALS EEN VIS OP HET DROGE MOGEN WORDEN GELEGD -AAR DAT BEZWAAR IS IN DE KUNSTKRITIEK NIET OF NAUWELIJKS NAAR VOREN GEKOMEN )K DENK DAT KUNSTBE SCHOUWERS DE VRAAG VERMIJDEN WELKE ROL ETHISCHE HOUDINGEN IN ONTMOETINGSKUNST SPELEN !LLEEN AL DOOR HET STELLEN VAN DE VRAAG ZOUDEN ZIJ DE SUGGESTIE WEKKEN HET GOED TE KEUREN DAT KUNSTENAARS ZICH MET HUN WERK OP HET TERREIN VAN DE MORAAL BEGEVEN $AT IS VOOR VEEL CRITICI NET EEN STAP TE VER ZELFS VOOR WIE HET ONTMOETEN WELWILLEND TEGEMOET TREEDT ZOALS 2UTGER 0ONTZEN (IJ KAN DIE WELWILLENDHEID ALLEEN OPBRENGEN ZOLANG DE ONTMOETINGEN EEN VRIJBLIJVEND @FEEL GOOD KARAKTER HEBBEN %N VOOR WIE MINDER HUIVERIG IS VOOR EEN OPTREDEN VAN KUN STENAARS OP HET TERREIN VAN DE MORAAL ZOALS 3VEN ,àTTICKEN BLIJFT HET DENKBEELDIGE ONDERSCHEID TUSSEN INTIMITEIT EN ENGA GEMENT OVEREIND STAAN ,àTTICKEN ZIET ONZE AANDACHT LIEVER 33
Goede bedoelingen
UITGAAN NAAR HET @EXPLICIET POLITIEK OF MAATSCHAPPELIJK ENGA GEMENT DAN NAAR DE @FEEL GOOD IDEOLOGIE VAN DE RELATIONELE ESTHETIEK30 $AARMEE BEPERKT HIJ HET ONDERZOEK TOT DE VRAAG OF KUNST MAATSCHAPPELIJKE VERANDERING TEWEEG KAN BRENGEN EN ZO JA HOE %N DAT TERWIJL KUNSTENAARS DIE DAADWERKELIJK ONT MOETINGEN WILLEN BEPROEVEN GEEN ONDERSCHEID MAKEN TUSSEN INTIMITEIT EN MAATSCHAPPELIJK ENGAGEMENT :IJ MAKEN ETHISCHE HOUDINGEN TOT VOERTUIGEN VAN HUN KUNST ,ATEN WE DAAR DAN NIET LANGER OMHEEN DRAAIEN
34
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
05
35
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
+UNST GENIET MORELE VRIJSTELLING WORDT VAAK BEWEERD +UNST WERKEN KUNNEN GOED OF SLECHT WORDEN GEVONDEN MAAR DIE KWALIFICATIES HOUDEN OVER HET ALGEMEEN GEEN MORELE GOED OF AFKEURING IN @+UNST IS TOT BEELD VERBEELDING EN AFBEELDING VER OORDEELD EN DAARMEE IS TEVENS HAAR IMPOTENTIE TEN OPZICHTE VAN HET ECHTE LEVEN GEKARTEERD SCHRIJFT KUNSTENAAR 13 3ERAFIJN31 -ET ANDERE WOORDEN ZOLANG DE KUNST ZICH HOUDT AAN HAAR SPECIALISME NAMELIJK DAT VAN DE REPRESENTATIE IS ER WAT DE MORAAL BETREFT NIETS AAN DE HAND 2EPRESENTATIES IN WAT VOOR VORM DAN OOK ZO REDENEERT 3ERAFIJN ZIJN MACHTELOOS EN WORDEN DAARMEE NIET VERANTWOORDELIJK GEACHT VOOR HUN OPTREDEN $AT MAAKT DE KUNST VRIJ DOET HAAR AAN GENE ZIJDE VAN GOED EN KWAAD VERKEREN )N HET VERLENGDE DAARVAN WORDT DE KUNSTENAAR NIET VER EENZELVIGD MET HET WERK DAT HIJ OF ZIJ MAAKT .ET ZOALS EEN SCHRIJVER NIET BEHOORT TE WORDEN AFGEREKEND OP HET GEDRAG VAN DE HOOFDPERSOON IN ZIJN OF HAAR BOEK BEHOORT OOK DE INBORST VAN DE KUNSTENAAR NIET TE WORDEN AFGEMETEN NAAR DE THEMATIEK IN ZIJN OF HAAR OEUVRE :ELFS WAAR DAT ONDERSCHEID MINDER DUIDELIJK IS OMDAT DE KUNSTENAAR ZELF OPTREEDT ZOALS BIJ PERFORMANCEKUNST HANTEREN WE VOLGENS FILOSOOF 2OB VAN 'ERWEN EEN ONDERSCHEID TUSSEN DE KUNSTENAAR ALS PERSOON EN DE KUNSTENAAR ALS @PERSONA $E LAATSTE KENNEN WE EEN MOREEL VRIJBLIJVENDE STATUS TOE DIE DE PERSOON IN KWESTIE VRIJWAART VAN VERANTWOORDELIJKHEID )NSTRUCTIEF VOLGENS 6AN 'ERWEN IS HET BEROEMDE VOORVAL TIJDENS DE PERFORMANCE 2YTHM VAN -ARINA !BRAMOVIC IN 4OEN !BRAMOVIC ZICH VOOR HET PUBLIEK NAAKT NEERVLIJDE IN EEN CIRKEL VAN VUUR EN TEN GEVOLGE VAN ACUUT ZUURSTOFGEBREK NIET MEER OVEREIND KON KOMEN EN DREIGDE TE STIKKEN GREEP NIEMAND IN %EN DOKTER UIT HET PUBLIEK REDDE !BRAMOVIC OP HET NIPPERTJE @(IJ REDDE DE PERSOON !BRAMOVIC MAAR MOEST DAARVOOR HAAR ARTISTIEKE @PERSONA VERNIETIGEN INTERPRETEERT 6AN 'ERWEN @DAT WAS EEN MORELE HANDELING VAN DIE DOKTER DAARVOOR MOEST DIE DOKTER ZIJN ESTHETISCHE HOU DING ALS TOESCHOUWER VAN KUNST VAN ZICH AFSCHUDDEN 32 %EN
DUIDELIJK BEWIJS NOG STEEDS VOLGENS 6AN 'ERWEN DAT WIJ IN ONZE CULTUUR GEWEND ZIJN EEN SCHERP ONDERSCHEID TE MAKEN TUSSEN TWEE DOMEINEN OF BETER GEZEGD TUSSEN TWEE HOUDIN GEN KUNSTENAAR EN PUBLIEK MAKEN SAMEN EEN MORELE OMSLAG VAN DE ENE HOUDING NAAR DE ANDERE VAN MORELE VERANTWOOR DELIJKHEID NAAR MORELE VRIJSTELLING VAN PERSOON NAAR @PERSONA :ELFS WANNEER DE KUNSTENAAR EEN OPTREDEN TEN BESTE GEEFT DAT ZO DICHT OP DE REALITEIT ZIT DAT ER NAUWELIJKS ONDERSCHEID VALT TE MAKEN BLIJFT DE MORELE VRIJSTELLING VAN KRACHT $AN KAN DE KUNSTENAAR ZIJN OF HAAR LICHAAM PIJNIGEN ZOALS !BRAMOVIC DEED ZONDER TEGEN ZICHZELF TE WORDEN BESCHERMD $AN KAN /LEG +ULIK NAAKT EN ALS EEN DOLLE HOND NIETSVERMOEDENDE PAS SANTEN IN DE SCHENEN BIJTEN ZONDER DAARVOOR IN HET GEVANG TE BELANDEN %N OM EEN ZONNIGER VOORBEELD TE NOEMEN DAN KAN *OSEPH "EUYS MET STERK PATHETISCHE SYMBOLIEK OPROEPEN TOT DEMOCRATISERENDE @AKSIE ZONDER SERIEUS GENOMEN TE HOEVEN WORDEN -AAR HET SIMPELE FEIT DAT VEEL MENSEN "EUYS OPROEP WÏL SERIEUS NAMEN ER ETHISCHE CONSEQUENTIES AAN VERBONDEN EN ER OP HUN EIGEN WIJZE GESTALTE AAN GAVEN GEEFT AL AAN DAT HET ONDERSCHEID TUSSEN EEN MOREEL EN EEN ARTISTIEK DOMEIN OF DE OMSLAG TUSSEN PERSOON EN @PERSONA NIET ALTIJD OPGAAT .ATUURLIJK KUNNEN WE REPRESENTATIES AL DIE BEELDEN SCULP TUREN INSTALLATIES TEKSTEN CONCEPTEN EN PERFORMANCES DIE IETS VERTEGENWOORDIGEN n NIET VERANTWOORDELIJK ACHTEN VOOR WAT ZE MOREEL IN WERKING ZETTEN DAAR HEEFT 3ERAFIJN GELIJK IN MAAR DAARMEE IS DE KUNST NOG NIET MOREEL IMPOTENT %N HET KLOPT DAT WE HAAST ALS VANZELF VAN HOUDING VERANDEREN ZODRA WE MET EEN ARTISTIEK OPTREDEN TE MAKEN HEBBEN ZOALS 6AN 'ERWEN LAAT ZIEN -AAR NIET ELKE TOESCHOUWER IS BEREID OM DIE OMSLAG TE MAKEN %N HET IS NIET ALTIJD DE BEDOELING VAN DE KUNSTENAAR OM DIE OMSLAG TE MAKEN NIET BIJ ZICHZELF EN NIET BIJ HET PUBLIEK :O TREKKEN POLITIEKE OF RELIGIEUZE FANATICI ZICH REGELMATIG NIETS AAN VAN EEN SCHEIDING TUSSEN TWEE DOMEINEN OF HOU
36
37
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
DINGEN +UNST DIE VOOR HEN VERDERFELIJKE ZAKEN TOONT ÓS IN HUN OGEN VERDERFELIJK (UN AFKEURING WORDT OVER HET ALGEMEEN GEDULD GEKWETSTE GEVOELENS KUNNEN IN BREDE KRING ZELFS OP MEDEDOGEN REKENEN :O STRIKT IS DE VRIJSTELLING VAN DE KUNST NIET VAN BELANG IS DAT KUNSTWERKEN NIET WORDEN BESCHADIGD OF DE MAKERS WORDEN BEDREIGD OF NAAR HET LEVEN GESTAAN 6AN 'ERWEN LUIDDE ECHTER RECENTELIJK DE NOODKLOK OVER HET MOR RELEN AAN DE MORELE VRIJSTELLING VAN DE KUNST /OK SOMMIGE EXPERTS IN DE ESTHETICA MAKEN ZICH DAAR VOLGENS HEM SCHUL DIG AAN "IJ HEN LEEFT DE GEDACHTE DAT KUNST DIE IN HUN OGEN ETHISCH LAAKBAAR GEDRAG VERBEELDT OOK IN ESTHETISCH OPZICHT AFKEURENSWAARDIG IS33 6AN 'ERWEN WAARSCHUWT DAT EEN GROOT GOED ONDER DRUK KOMT TE STAAN HET VERMOGEN VAN KUNST ONS IETS TE DOEN ERVAREN ZØNDER DAT WE DAAR ACTIEF OP HOEVEN TE REAGEREN34
-AAR ER ZIJN OOK KUNSTENAARS VOOR WIE HET NIET GAAT OM HET UITDAGEN OF OVERSCHRIJDEN VAN EEN VERMEENDE GRENS TUSSEN HET MORELE EN ARTISTIEKE DOMEIN 6OOR HEN IS ER àBERHAUPT GEEN GRENS /OK WENSEN ZIJ NIET LANGER EEN OMSLAG TE MAKEN TUSSEN PERSOON EN @PERSONA :IJ HECHTEN HELEMAAL GEEN BETEKENIS AAN DE GEDACHTE DAT KUNST ZICH AAN GENE ZIJDE VAN DE MORAAL ZOU OPHOUDEN
-ET 6AN 'ERWEN EN 3ERAFIJN DEEL IK DE MENING DAT VEEL KUNST WERKEN EN KUNSTENAARS ONS IETS LATEN MEEMAKEN ERVARINGEN LATEN OPDOEN GEVOELENS LATEN ONDERGAAN EN GEDACHTESPRON GEN LATEN MAKEN $AT MOET NIET VERSTOORD WORDEN 7E MOETEN NIET INGRIJPEN OOK ALS HET ONS NIET AANSTAAT )N DAT OPZICHT IN DIE BEREIDHEID HET INGRIJPEN OP TE SCHORTEN GENIETEN KUNST WERK EN KUNSTENAAR HET PRIVILEGE ZICH ERGENS OP TE HOUDEN BUITEN HET VERANTWOORDELIJKE BESTAAN VAN ALLEDAG 4OEGEGEVEN SOMS ZIJN KUNSTENAARS ZICH MAAR AL TE GOED VAN DIT PRIVILEGE BEWUST EN SPELEN ZIJ DE VERMOORDE ONSCHULD WANNEER COMMOTIE ONTSTAAT OVER HUN GEBREK AAN WAARDERING VOOR DAT PRIVILEGE :O VOND HET !MSTERDAMS COLLEGE VAN BUR GEMEESTER EN WETHOUDERS EEN PROJECT VAN -ARTIJN %NGELBREGT @NIET BETAMELIJK (IJ VERSPREIDDE EIND ONDER HUISHOUDENS IN !MSTERDAM EEN ENQUÐTE WAARIN HET LEEK OF DE OVERHEID MENSEN OPRIEP OM ILLEGALEN AAN TE GEVEN $E OPHEF ONTSTOND OMDAT HET VOOR VEEL ONTVANGERS VAN DE ENQUÐTE NIET DUIDELIJK WAS DAT HET OM KUNST GING35 %NGELBREGT MOEST ZICH IN MENIG OPENBAAR DEBAT VERANTWOORDEN EN EXCUSES AANBIEDEN
(ET BEGRIP MORAAL HEEFT MEERDERE BETEKENISLAGEN (ET DUIDT OP EEN DWINGEND STELSEL VAN REGELS OVER GOED EN KWAAD DAT MENSEN IMPLICIET OF EXPLICIET KRIJGEN AANGEREIKT OF OPGELEGD %N HET DUIDT OP HET GEDRAG DAT MENSEN VERTONEN TEN OVERSTAAN VAN DIE REGELS $AARNAAST ZO HEEFT -ICHEL &OUCAULT LATEN ZIEN 36 DUIDT MORAAL OOK OP DE HOUDING WAARMEE MENSEN GEZAMEN LIJK OF INDIVIDUEEL DAGELIJKS ZORG BESTEDEN AAN DE KWALITEIT VAN HUN ETHISCH GEDRAG "EHALVE &OUCAULT HEBBEN OOK ANDERE FILOSOFEN ONDER WIE )LSE "ULHOF -ICHEL DE #ERTEAU !LASDAIR -AC)NTYRE EN -ARTHA .USSBAUM DIT ASPECT VAN MORAAL ONDER ZOCHT :IJ DELEN EEN FASCINATIE VOOR DE HOUDING VAN MENSEN OM HET GOEDE NA TE STREVEN EN WEL DAGELIJKS NIET ALLEEN BIJ HEIKELE KWESTIES OF IN NETELIGE SITUATIES (ET IS EEN PERSOONLIJKE INSTEL LING VOL AANDACHT VOOR DE ETHISCHE KWALITEIT VAN HET DAGELIJKS BESTAAN (ØE JE IETS DOET IS DAN MINSTENS ZO BELANGRIJK ALS WÉT JE DOET %N DAARMEE GEVEN DEZE FILOSOFEN EEN NIEUWE INVULLING AAN DE ALOUDE DEUGDENETHIEK $EZE FILOSOFISCHE VISIES HELPEN OM OVER HET ONTMOETEN IN DE KUNST TE SPREKEN $E WIJZE WAAROP IEMAND ZICH PRESEN TEERT HEEFT EEN MATE VAN KWALITEIT $IE KWALITEIT KUN JE ERVAREN DIE KUN JE ZIEN EN HOREN EN MISSCHIEN OOK VOELEN *E KUNT PROBEREN ONDERSCHEID IN KWALITEIT TE MAKEN TUSSEN VERSCHIL LENDE MANIEREN WAAROP HOUDINGEN WORDEN GEPRESENTEERD %N DAT SLUIT MOOI AAN BIJ WAT ER GAANDE IS BIJ HET ONTMOETEN IN DE KUNST "IJ ZON ONTMOETING MOETEN WE HET STELLEN ZONDER OBJECT ZONDER CONCEPT ZONDER PERFORMANCE 7E MOETEN HET DOEN MET HETGEEN DE BETROKKENEN DIRECT TER PLEKKE IN HET
38
39
Goede bedoelingen
ONTMOETEN PRESENTEREN OF @PRESENT STELLEN OM TE SPREKEN MET FILOSOFE )LSE "ULHOF /P DAT ZICHTBARE EN MERKBARE NIVEAU VAN DE ONTMOETING HET NIVEAU VAN DE PRESENTATIE NIET DAT VAN DE REPRESENTATIE BLIJKT 6AN 'ERWENS ONDERSCHEID TUSSEN PERSOON EN @PERSONA OF DAT VAN 3ERAFIJN TUSSEN EEN MOREEL DOMEIN EN EEN DOMEIN VAN DE KUNST NIET MEER ZO BELANGRIJK EN OOK NIET MEER VOL TE HOUDEN $AT OPENT PERSPECTIEVEN 7E HOEVEN ONS NIET LANGER VRUCH TELOOS TE FIXEREN OP EEN DENKBEELDIGE GRENS TUSSEN KUNST EN MORAAL %N DE VRAAG OF ETHISCHE HOUDINGEN KUNST KUNNEN ZIJN KUNNEN WE ACHTER ONS LATEN 7AAR HET OM DRAAIT IS WAT ER IN DE KUNST VAN HET ONTMOETEN WORDT GEPRESENTEERD EN HOE WE DAT KUNNEN BEOORDELEN .IET DAT ONTMOETINGSKUNST EEN ILLUSTRATIE IS VAN FILOSOFISCHE ETHIEK OF ANDERSOM /OK LEVEREN FILOSOFEN GEEN KANT EN KLARE MODELLEN OM DEZE KUNST OP WAARDE TE SCHATTEN LAAT STAAN EEN LIJST VAN CRITERIA DIE KUNSTBESCHOU WERS DIRECT KUNNEN TOEPASSEN &ILOSOFEN EN KUNSTENAARS GAAN HUN EIGEN GANG 7EL HELPEN SOMMIGE VISIES UIT DE FILOSOFISCHE ETHIEK OM EEN ALTERNATIEVE VISIE TE ONTWIKKELEN OP HET @WAT EN HET @HOE VAN ONTMOETINGSKUNST
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
06
40
41
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
7ERKEN AAN EEN ETHISCHE HOUDING VERONDERSTELT DE VRIJHEID OM DAT TE DOEN 6AN WELKE VRIJHEID MENSEN GEBRUIK KUNNEN MAKEN IS DE VRAAG -ICHEL DE #ERTEAUS ANTWOORD OP DIE VRAAG MAG HIER NIET ONVERMELD BLIJVEN $EZE EX PATER *EZUÕET EN VEELZIJDIG WETENSCHAPPER WIJDDE ZIJN OPSTELLEN WAARVAN EEN EERSTE BUN DELING ONDER DE TITEL !RTS DE FAIRE UITKWAM IN ONDER MEER AAN ONDERZOEK NAAR @MANIEREN WAAROP GEBRUIKERS TE WERK GAAN37 7IE VAN KOOKRECEPTEN VAN HUISHOUDELIJKE APPARATEN VAN DE OPENBARE WEG OF VAN GEDRAGSREGELS GEBRUIKMAAKT DOET NIET ALTIJD WAT WORDT VERWACHT -ENSEN ZETTEN HET VOOR GESCHREVEN GEBRUIK OP EEN VANZELFSPREKENDE WIJZE NAAR HUN HAND !ANVANKELIJK STELT $E #ERTEAU ZICH IN ZIJN ONDERZOEK NAAR DEZE VORM VAN TOE EIGENING VRIJ NEUTRAAL OP 'EHEEL IN DE LIJN MET DE STRUCTURALISTISCHE FILOSOFIE VAN HET BEGIN VAN DE JAREN GAAT HIJ OP ZOEK NAAR STRUCTUREN VAN DEZE ALLEDAAGSE PRAKTIJKEN VAN TOE EIGENING )N ZIJN LATERE ONDERZOEK RICHT HIJ ZICH MEER OP DE ETHISCHE WERKING VAN DEZE PRAKTIJKEN (IJ NOEMT ZE EEN EEUWENOUDE KUNST %EN KUNST DIE HIJ VERGELIJKT MET TACTIEKEN WAARMEE VISSEN PLANTEN EN INSECTEN ZICH STEEDS OPNIEUW WETEN TE HANDHAVEN EN ZICH DE OMGEVING WAARIN ZIJ TERECHTKOMEN TOE EIGENEN38 :O WERKT HET OOK BIJ MENSEN IN HET TACTISCH GEBRUIK MANIFESTEERT ZICH VRIJHEID HOE MARGINAAL OOK $E #ERTEAU ONDERZOEKT HOE MENSEN MET DIE MARGINALE VRIJHEID RICHTING AAN HUN BESTAAN GEVEN /NTMOETINGEN VERLOPEN VOLGENS VASTE PATRONEN WE KEN NEN HUN GEBRUIKSAANWIJZINGEN )N HET DAGELIJKS LEVEN MAKEN WIJ VAN EEN MARGINALE VRIJHEID GEBRUIK OM TACTISCH MET DEZE GEBRUIKSAANWIJZINGEN OM TE GAAN OM ER ONS VOORDEEL MEE TE DOEN OM ERMEE TE SPELEN OM IETS TE VERANDEREN !LS WE HET ONTMOETEN IN DE KUNST BESCHOUWEN ALS EEN STRATEGIE OM VOOR DE KUNST NOG ONVERMOEDE VRIJHEDEN TE ONTWIKKELEN DAN STUITEN WE OP EEN PROBLEEM $E TACTIEKEN ZOALS $E #ERTEAU ZE BESCHRIJFT ZIJN NIET TE MANIPULEREN $IE TACTIEKEN ZIJN GEEN STRA TEGIEÑN ZE DOEN ZICH ALTIJD WEER ANDERS VOOR OOK VOOR DEGENE DIE ER ZELF GEBRUIK VAN MAAKT %LKE POGING DIE TACTIEKEN TE ISO
LEREN OF STRATEGISCH TE GEBRUIKEN BEROOFT ZE BIJ VOORBAAT VAN DIE VERRASSENDE VANZELFSPREKENDHEID *UIST IN DAT VERRASSENDE EN VANZELFSPREKENDE SCHUILT VOLGENS $E #ERTEAU DE VRIJHEID $AAR KUN JE OOG VOOR KRIJGEN JE KUNT ER ZORG AAN BESTEDEN JE VOORBEREIDEN OP DE SITUATIE WAARBINNEN TACTIEKEN ZICH ZOUDEN KUNNEN VOORDOEN $ÉÉR AANDACHT VOOR ONTWIKKELEN DAAR OP STUDEREN DAAR OP MEDITEREN EN ER ZO ALS HET WARE VAN SNOE PEN DAT IS WAT $E #ERTEAU ZELF AL SCHRIJVEND DOET @&AIRE AVEC NOEMT HIJ HET39 $AARMEE GEEFT HIJ AAN DAT ONTMOETINGEN ALTIJD ONVERMOEDE MOGELIJKHEDEN VAN VRIJHEID IN ZICH DRAGEN $IE KUN JE NIET SCHEPPEN NIET BEPALEN NIET STUREN -AAR JE KUNT ER WEL OPEN VOOR STAAN EROP ANTICIPEREN ZODAT JE DE VRIJHEID HERKENT WANNEER DIE ZICH MANIFESTEERT OF PRESENTEERT OPDAT JE ERVAN KUNT GENIETEN EN ER GEBRUIK VAN KUNT MAKEN
42
43
(ET IS DIT @FAIRE AVEC WAAR EEN AANTAL KUNSTENAARS ZICH IN HUN ONTMOETINGEN AAN WIJDEN 7ALLY 7ALTER 3TEVENS 2OÏ #ERPAC EN (ANS #HRISTIAAN +LASEMA (ET ONTMOETEN DOOR DEZE KUNSTE NAARS OP TOUW GEZET VERLOOPT VOLGENS PATRONEN DIE DE MEESTE MENSEN UIT EIGEN ERVARING KENNEN 7ALLY 7ALTER 3TEVENS HEEFT ZIJN DAGELIJKSE ONTMOETINGEN MET VRIENDEN BEKENDEN EN ONBE KENDEN THUIS OP STRAAT EN IN DE SUPERMARKT 2OÏ #ERPAC VOERT WEKELIJKS INDIVIDUELE GESPREKKEN MET VAKGENOTEN OVER PLAN NEN PROJECTEN EN TENTOONSTELLINGEN OVER DE ZIN VAN HET LEVEN EN OOK OVER KOETJES EN KALFJES %N (ANS #HRISTIAAN +LASEMA WOONT SAMEN ONDER ÏÏN DAK DEELT ZIJN LEVEN MET EEN PERSOON OP WIE HIJ GESTELD IS 3TEVENS TREEDT NIET ANDERS OP DAN HIJ GEWOON IS #ERPAC HANTEERT GEEN OPMERKELIJKE GESPREKSTECHNIEKEN +LASEMA DOET MET ZIJN HUISGENOOT DE VAAT ALS IEDER ANDER /PPERVLAKKIG BEZIEN ZIJN HUN PROJECTEN NIEUWE POGINGEN OM DE VERMEENDE KLOOF TUSSEN KUNST EN LEVEN OP TE HEFFEN -AAR MET $E #ERTEAU IN GEDACHTEN KUNNEN WE OOG KRIJGEN VOOR DATGENE WAAR HET WERKELIJK OM DRAAIT WERKEN AAN EEN HOUDING VAN @FAIRE AVEC
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
7IE VAN DE NORM AFWIJKT VINDT @GEWOON NIET IETS VANZELF SPREKENDS !LS JE DAGELIJKS KRIJGT INGEPEPERD DAT JE @ANDERS BENT KOMT ER EEN MOMENT DAT JE SCHOON GENOEG HEBT VAN HET BESMUIKTE GEGIECHEL IN TRAM KROEG OF SUPERMARKT /M VAN HET GEZEUR AF TE ZIJN IS DE VERLEIDING GROOT ER EEN SCHEPJE BOVENOP TE DOEN OF OM JE JUIST IN TE HOUDEN $AT ZIJN DE ERVARINGEN VAN 3TEVENS )EDERE ONTMOETING IS VOOR HEM ZOWEL EEN POTENTIÑLE VALKUIL ALS EEN MOGELIJKE BRON VAN VRIJHEID 'EEN ONTMOETING IS VOOR HEM GEWOON (IJ WIL ZICH NIET DOOR DE REACTIE VAN DE ANDER LATEN BEPALEN (IJ WIL GEWØØN ANDERS ZIJN !AN HET CRE EREN VAN DIE VRIJHEID WIJDT HIJ AL MEER DAN DERTIG JAAR ZIJN KUN STENAARSCHAP !ANVANKELIJK VROEG 3TEVENS ZICH VOORAL AF HOE JE DIE VRIJHEID IN BEELD ZOU KUNNEN BRENGEN ,ATER GING HIJ ZICH AFVRAGEN HOE JE ERNAAR ZOU KUNNEN HANDELEN 3TEVENS VAN )NDISCH .EDERLANDSE AFKOMST GROEIDE OP IN *AKARTA EN EMIGREERDE IN NAAR .EDERLAND (IJ WERKTE ALS FREELANCE TYPOGRAAF EN GRAFISCH VORMGEVER 2OND BEGON HIJ ZICHZELF IN TRAVESTIE TE FOTOGRAFEREN 4OEN 7ILLEM DE 2IDDER DEZE ZELFPORTRETTEN IN ZIJN FAMEUZE MUZIEKBLAD !LOHA PUBLI CEERDE KREEG ZIJN KUNSTENAARSCHAP BEKENDHEID 7IES 3MALS NODIGDE HEM IN UIT VOOR EEN FOTOTENTOONSTELLING EN PER FORMANCES IN $E !PPEL 3TEVENS VERSCHEEN GEKLEED ALS SADO MASOCHISTISCHE URNING VOOR HET PUBLIEK .AAR EIGEN ZEGGEN WILDE HIJ NIET PROVOCEREN (IJ WILDE @GEWØØN ANDERS ZIJN (ET PUBLIEK ECHTER ZAG ER VOORAL HET GEWILDE OPTREDEN VAN EEN EXCENTRIEKE HOMO IN $AAROM STOPTE HIJ MET DEZE PERFORMAN CES %R VOLGDE EEN PERIODE WAARIN HIJ PORTRETTEN VAN ANDE REN NAM $EZE WERDEN ONDER MEER IN IN HET !RNHEMSE -USEUM VOOR -ODERNE +UNST GETOOND -ET ZIJN RECENTE PROJECT %LKE DAG EEN ANTIPERFORMANCE HEEFT 3TEVENS EEN OPMERKELIJKE STAP GEZET40 "IJ AAN VANG VAN DIT PROJECT DAT EEN JAAR DUURDE MAAKTE HIJ ZIJN INTEN TIES PUBLIEK AAN DE PERS @(ET UNIEKE VAN DIT PROJECT IS DAT IK ER NIETS VOOR HOEF TE DOEN NIETS HOEF TE MAKEN ALLEEN MAAR MEZELF HOEF TE ZIJN )N ZIJN VERHANDELING WIJST DE KUNSTENAAR OP
HET FENOMEEN DAT ONREGELMATIGHEDEN IN DE SOCIALE STRUCTUUR EEN SCHEPPENDE ROL KUNNEN VERVULLEN 7IE ANDERS IS DOOR BREEKT DE CONVENTIE EN SCHEPT DAARMEE RUIMTE VOOR VRIJHEID $OOR ZIJN EIGEN PERSOON VERVOLGENS TE KARAKTERISEREN ALS EEN @GEBOREN ONREGELMATIGHEID VALT HET @ZICHZELF ZIJN BINNEN DEZE REDENERING SAMEN MET HET @ONREGELMATIG ZIJN %N DAT SAMEN VALLEN KOMT WEER OVEREEN MET @HET VERVULLEN VAN EEN SCHEP PENDE ROL IN DE SAMENLEVING 4YPEREND VOOR 3TEVENS GEDACHTEGANG IS DAT BIJNA ONGE MERKT EEN ZIJNSWIJZE ONREGELMATIG ZIJN OVERGAAT IN EEN HAN DELWIJZE EEN SCHEPPENDE ROL VERVULLEN /M DIE GEDACHTE TE VERSTERKEN WERPT 3TEVENS ZICH OP ALS @VERDEDIGER VAN DE VRIJ HEID OM ONREGELMATIG TE ZIJN (IJ WEET OOK DAT DIE VRIJHEID NIET HELEMAAL VANZELF SPREEKT @$IE VRIJHEID MOET STEEDS OPNIEUW WORDEN BEVOCHTEN ZO STELT HIJ 3TEVENS TYPEERT ZIJN ANTIPER FORMANCE ALS HET ZOEKEN NAAR @EEN EVENWICHT VAN ON EN AAN GEPASTHEID NIET JE EXTRA ANDERS GEDRAGEN ÏN NIET JEZELF INHOU DEN 7AT VOOR GEDRAG DAT IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK OPLEVERT VALT VOORAF NIET TE BEPALEN (ET KAN STEEDS WEER ANDERS ZIJN AFHANKELIJK VAN DE ONTMOETINGEN DIE DE KUNSTENAAR HEEFT $AT BIJ DEZE TACTIEK DE VANZELFSPREKENDHEID WAAR $E #ERTEAU OP WIJST NIET VERLOREN HOEFT TE GAAN KOMT DOORDAT DIE VOORTDURENDE ZORG VOOR ZIJN OPTREDEN GOED BIJ 3TEVENS PAST $AARIN IS HIJ JUIST ZICHZELF ZO STELT HIJ $AAROM KAN HIJ ZEGGEN DAT HIJ VOOR ZIJN PROJECT @NIETS HOEFT TE DOEN -AAR DAT LAAT ONVERLET DAT DIT @NIETS DOEN BESTAAT UIT HET VOORTDUREND ANTICIPEREN OP DE GELEGENHEID DIE ELKE ONTMOETING HEM BIEDT OM @GEWOON ANDERS EN DUS ZICHZELF TE ZIJN (ET ANTICIPEREN OP DEZE VRIJHEID IS SPITSROEDEN LOPEN HET MOET MET HET NODIGE RAFFINEMENT GEBEUREN EN VERGT EEN PARADOXALE HOUDING DIE ZICH BEWEEGT TUSSEN BEREKENING EN ONACHTZAAMHEID TUSSEN SLUWHEID EN @LAISSEZ FAIRE
44
45
3INDS ZIJN AFSTUDEREN AAN DE 2IETVELD !CADEMIE IN IS 2OÏ #ERPAC IN KLEINE KRING BEKEND GEWORDEN ALS EEN KUNSTENAAR
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
DIE @BETROKKEN IS BIJ KUNSTENAARS EN WETENSCHAPPERS DIE HEM DAAR DE OPDRACHT VOOR HEBBEN GEGEVEN EN HEM DAAR IN HET ALGEMEEN OOK VOOR BETALEN /OK IS HIJ KOSTELOOS @BETROKKEN BIJ MENSEN DIE HIJ TOEVALLIG IN DE BUURT WAAR HIJ WOONT HEEFT ONTMOET :IJN OPTREDEN DEED AANVANKELIJK DENKEN AAN DAT VAN EEN MENTAL COACH DIE ZO BETROKKEN IS BIJ ZIJN @KLANTEN DAT ZIJ HEM ALS EEN VRIEND BESCHOUWEN :O BETROKKEN WAS #ERPACS OPTREDEN DAT DE KUNSTENAAR NOCH ZIJN @KLANTEN ER IETS OVER KWIJT WILDEN (ET WAS @TE INTIEM *E MOEST HET MEEMAKEN OM ER IETS OVER TE KUNNEN ZEGGEN41 -AAR DIE BENADERINGSWIJZE BLEEK MISVERSTANDEN IN DE HAND TE WERKEN $AAROP LIET #ERPAC IN EEN SCHRIFTELIJKE VERKLARING WETEN DAT ZIJN WERK NIETS MET MENTAL COACHING TE MAKEN HEEFT MAAR BESCHOUWD MOET WOR DEN ALS @THE ACT OF SEEING TOGETHER $AARVAN GETUIGT KUNSTENAAR *EROEN +OOIJMANS BIJ WIE #ERPAC AL ENIGE JAREN SOMS ZELFS WEKELIJKS @BETROKKEN IS @#ERPAC TREKT MET JE OP LEEFT ZICH IN HELPT JE OP WEG LAAT ONVERMOEDE MOGELIJKHEDEN ZIEN 4OCH DOE JE ALLES ZELF (IJ IS ER GEWOON (EEL VREEMD JA 3OMS RAAK JE AAN #ERPAC VER SLAAFD (IJ KIJKT DOOR JOUW OGEN (ET LIJKT WEL OP DE WERKING VAN DRUGS DAT JE ALLEEN NOG VIA HEM KUNT WERKEN -AAR AAN DE ANDERE KANT IS DAT OOK WEER NIET ZO BIJZONDER (ET GAAT OP VOOR ELKE PERSOON AAN WIE JE GEHECHT RAAKT MET WIE JE LANGE TIJD OPTREKT "IJ ELK MAATJE IS HET MOEILIJK AAN TE GEVEN WAARIN HIJ JE BEÕNVLOEDT 42 %N ZO VERTELT OOK !RNE (ENDERIKS DAT HET SAMENWERKEN MET #ERPAC NIET ANDERS IS DAN WANNEER JE MET EEN VRIEND OPTREKT %N OOK DAT HIJ ER GEEN GREEP OP KAN KRIJGEN DAT HET IS @ALSOF JE TEGEN DE ZON IN PROBEERT TE KIJKEN EN WEET DAT JE ER ALLEEN MAAR LANGS KUNT KIJKEN43 h(ET IS EEN GEVOELv VERKLAART #ERPAC MONDELING hEEN TIJ DELIJK GEVOEL DAT JE DAN MEESTAL SAMEN BELEEFT $AAR DOE IK HET VOOR )K BEN ERAAN VERSLAAFD .IET DAT HET EEN TRIP IS %EN TRIP KUN JE NIET DELEN $IT GEVOEL KUN JE WEL DELEN (ET IS WAARVAN IK LEEFv -AAR #ERPAC BEOOGT MÏÏR DAN ALLEEN DIE @GEDEELDE TRIP HIJ WIL ER TACTISCH GEBRUIK VAN MAKEN :ELF ZEGT DE KUNSTENAAR
UIT TE ZIJN OP @EEN DOORBRAAK EEN SOORT MENTALE SPRONG OF EEN EXPLOSIE VAN POTENTIE $IE WOORDEN KIEST HIJ ZORGVULDIG (IJ IS OP ZOEK NAAR WAT KUNST EN MET NAME KUNST ALS ONTMOETING NOG MÏÏR ZOU KUNNEN ZIJN DAN ALLEEN EEN SOCIALE PLASTIEK 3INDS HET OPTREDEN VAN *OSEPH "EUYS IS HET BEGRIP SOCIALE PLASTIEK ZON DOMINANTE METAFOOR GEWORDEN DAT POGINGEN OM IN DE KUNST NIEUWE ONTMOETINGEN GESTALTE TE GEVEN ZICH VANZELF NAAR DIE OUDE METAFOOR RICHTEN .IEUWE ONTMOETINGEN WORDEN VERBONDEN MET HET CREÑREN VAN VORMEN MET BIJEENHOUDEN INVULLEN %N DAARIN VINDT #ERPAC LEGT DE KUNST ZICHZELF BEPER KINGEN OP DAMT ZIJ HAAR EIGEN VRIJHEID IN 6OLGENS HEM KUNNEN ONTMOETINGEN IN DE KUNST OOK OP EEN ANDERE MANIER GESTALTE KRIJGEN @,ESS TO FORCE LESS TO ORGANIZE LESS TO MANIPULATE SCHRIJFT HIJ IN ZIJN UITNODIGING AAN WIE MET HEM WIL SAMENWER KEN $AAROM HANTEERT #ERPAC EEN TERMINOLOGIE DIE ASSOCIATIES MET HET SCULPTURALE VERMIJDT %N DIE TERMINOLOGIE ONTWIKKELT HIJ DOOR EN TIJDENS ZIJN ONTMOETINGEN 7IE MET HEM SPREEKT MERKT DAT HIJ DE MEEST EENVOUDIGE VRAGEN BEANTWOORDT MET METAFOREN ELECTRICITEITSEXPLOSIES PERSPECTIEFWISSELINGEN LENZEN SPECTRUM SPRONG TRANSPARANTIE DOOR ZWARTE GATEN HEENGAAN $E @DOORBRAKEN DIE HIJ MET ANDERE KUNSTENAARS EN WETENSCHAPPERS BELEEFT KUNNEN IN HUN WERK @KRISTALLISEREN
DE UITDRUKKING @EEN VORM KRIJGEN VERMIJDT HIJ CONSEQUENT #ERPACS BEELDSPRAAK IS NIET ALTIJD DUIDELIJK (ELDER IS WEL DAT HIJ DOOR VOORTDUREND BEPAALDE METAFOREN TE HANTEREN EROP ANTICIPEERT DAT DE ONTMOETINGEN DIE HIJ AANGAAT ZICH NIET LANGER LATEN MODELLEREN NAAR WAT DOORGAANS ONDER EEN SOCIALE SCULPTUUR WORDT VERSTAAN h+UNST HEEFT VOOR MIJ MET HOOP TE MAKENv ZEGT #ERPAC h+UNST KAN IETS DAT LIJKT DOODGEBLOED WEER EEN NIEUWE START GEVEN +UNST GEEFT CONTINUÕTEIT MAAR OP EEN TOTAAL ANDERE MANIER DAN JE GEWEND BENT .ET ALS HET ZICHT DAT GEEFT JE ALS JE IN JEZELF ZIT OPGESLOTEN OPNIEUW DE MOGELIJKHEID OM RUIMTE OM JE HEEN TE ZIENv .ET ALS 3TEVENS ZAL #ERPAC OPZETTELIJKHEID UIT DE WEG GAAN 3TRATEGIE IS DE DOOD IN DE POT (IJ WIL MINDER BEPALEN OM MEER
46
47
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
TE KUNNEN ZIEN :ON @DOORBRAAK OF @SPRONG KAN HIJ NIET AFDWIN GEN /OK DE @KRISTALLISATIE ERVAN KAN HIJ NIET BEPALEN 7EL KAN HIJ ANTICIPEREN OP @DOORBRAKEN DIE IN EEN GEDEELDE ERVARING VAN VRIENDSCHAP ZOUDEN KUNNEN PLAATSVINDEN h+UNST IS VRIJE RUIMTE EN KUNSTENAARS ZIJN DE EEUWIG VRIJGESTEL DENv STELT (ANS #HRISTIAAN +LASEMA h%R IS ALTIJD WEL EEN LEGE RUIMTE DIE DE KUNSTENAAR UITNODIGT OF UITDAAGT EN DIE HIJ AGRES SIEF BESTORMT OF AARZELEND BETREEDT +UNSTENAARS KRIJGEN HET PRIVILEGE OM IN DE LUCHT TE MOGEN HANGENv VERKLAART HIJ NADER +LASEMA IS ECHTER NIET TEVREDEN MET DIE POSITIE (IJ WIL DIE VRIJ HEID WEL MAAR DIE IS HEM NIET GENOEG !LS THEATERMAKER WIL HIJ NIET OP HET TONEEL BLÓJVEN STAAN %N ALS BEELDEND KUNSTENAAR WIL HIJ NIET IN EEN GALERIE BLÓJVEN TENTOONSTELLEN (IJ WIL ZICH TUS SEN DE MENSEN NESTELEN NIET ALLEEN OM HEN IN ZIJN VRIJGESTELDE POSITIE TE LATEN DELEN MAAR OOK OM SAMEN VERDER TE REIKEN TE ANTICIPEREN OP ALWEER EEN VOLGENDE VRIJHEID )N NAM +LASEMA DEEL AAN DE EINDRONDE VAN DE 0RIX DE 2OME VOOR THEATER EN BEELDENDE KUNST $E UITKOMST VAN DE COMPETITIE BLEEF ONBESLIST -ET HET GEDEELDE PRIJZENGELD TROK HIJ ZICH TERUG IN DE BIJGEBOUWEN VAN EEN BOERDERIJ OP HET &RIESE PLATTELAND .A EEN AANTAL MAANDEN KWAM HIJ TOT EEN OPMER KELIJKE DAAD )N EEN SCHUUR GROEF HIJ EEN GROTE DIEPE KUIL /P DE BODEM PLAATSTE HIJ EEN STOEL $AAROP GEZETEN KEEK HIJ UIT OP DE WAND VAN KLEI PAL VOOR ZIJN NEUS (ET VOLDEED ALS EEN VRIJE RUIMTE EEN PLEK WAAR HIJ ZICH VAN ALLES EN IEDEREEN KON TERUGTREKKEN %EN VRIJHEID OP GROTE AFSTAND VAN HET PUBLIEK DAT VANAF DE RAND VAN DE KUIL OP HEM KON NEERKIJKEN #ONTACT WAS ER NIET (ET GRONDWATER STEEG $E LEGE VRIJE RUIMTE WERD OPGEVULD $IE ERVARING DEED +LASEMA BESLUITEN VOORTAAN HET PUBLIEK TE LATEN DELEN IN ZIJN VRIJHEID (IJ DEED AFSTAND VAN ZIJN HUIS EN VAN ZIJN OVERIGE BEZITTINGEN EN TROK NAAR !MSTERDAM $AAR GING HIJ WONEN IN EEN KAST ONDER DE THEATERVLOER VAN DE REPE TITIERUIMTE VAN TONEELGROEP -UGMETDEGOUDENTAND %ERDER
HAD +LASEMA MET DIT GEZELSCHAP SAMENGEWERKT NU NESTELDE HIJ ZICH ER :IJN BEWONING VAN DE REPETITIERUIMTE VERANDERDE DE WERKSITUATIE h(ET MAAKTE HET GEBOUW WARM DE RADICALI TEIT VAN MIJN KEUZE WAS INSPIREREND TIJDENS HET MAAKPROCES HET BEÕNVLOEDDE DE ONDERWERPEN VAN DE TONEELPRODUCTIESv VERTELT HIJ h!UTONOMIE WERD HETERONOMIE 5ITEINDELIJK WERD IK BEPAALD DOOR ANDEREN $AT VOND IK GOED DAT WAS OOK MIJN INTENTIE -AAR HET BLEEK ONHOUDBAAR /VERDAG @S AVONDS EN SOMS ZELFS @S NACHTS WERD ER GEREPETEERD %N CONSTANT WAS IK BIJ MENSEN EN PROCESSEN BETROKKEN (ET BRAK ME OPv +LASEMA BESLOOT OPNIEUW TERUG NAAR AF TE GAAN EN MONNIK TE WORDEN EEN IDEAAL UIT ZIJN JEUGD 6IJF JAAR VAN TOT WAS HIJ TUINMONNIK IN DE "ENEDICTIJNER ABDIJ TE 6AALS (ET LEVEN ALS MONNIK STOND ANDERS DAN HIJ AANVANKELIJK HAD GEDACHT BOL VAN DE ONTMOETINGEN h6OORTDUREND MEER DAN DERTIG MAN OM JE HEEN MET WIE JE INTENSIEF OPTREKT %N DAN NOG VEEL GASTEN !NDERS WAS HET DAT DE HETERONOMIE VERANDERDE IN THE ONOMIE 6AN BINNENUIT WERD IK GEBEELDHOUWD %EN TOTAAL VORMGEGEVEN LEVEN ALS MONNIKv -ET ALS GEVOLG DAT HIJ BIJ HET NADEREN VAN DE EEUWIGE PROFESSIE UITTRAD BEANGSTIGD DOOR HET IDEE NIET LANGER ALS KUNSTENAAR VRIJGESTELD TE ZIJN 4ERUG IN !MSTERDAM SPRONG +LASEMA WEER IN EEN VOL GENDE @VRIJE RUIMTE DE UTOPIE VAN $E STRAAT 0LANNEN DAAR VOOR DEELDE HIJ AL LANGER MET LEDEN VAN -UGMETDEGOUDENTAND -ET HEN EN MET ANDEREN WILDE HIJ DIE PLANNEN CONCRETISEREN IN DE !MSTERDAMSE NIEUWBOUWWIJK )*BURG $AAR MOEST EEN COMPLEX VERRIJZEN WAAR WONEN WERKEN ZORG EN SPIRITUALITEIT ZOUDEN SAMENGAAN 'EMEENTE EN WONINGBOUWVERENIGIN GEN WAREN ENTHOUSIAST -EER DAN HONDERD MENSEN WILDEN ER @SEMI OPENBAAR GAAN LEVEN $AAR KON +LASEMAS GEDACHTE VAN HET DELEN VAN VRIJE RUIMTE WERKELIJKHEID WORDEN $RIE JAAR WERKTE HIJ ERAAN %N STEEDS DUIDELIJKER WERD HET DAT OOK DEZE VRIJE RUIMTE ZOU WORDEN OPGEVULD EN INGEVULD NOG RUIM VOOR DE EERSTE SPADE DE GROND IN ZOU GAAN $IE DYNAMIEK LIJKT ONONTKOOMBAAR "ITTER IS +LASEMA DAAR
48
49
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
NIET OVER h!LS KUNSTENAAR KUN JE VAN DE VRIJHEID DIE ANDEREN JOU TOEKENNEN GEBRUIKMAKEN $E BEHOEFTE AAN EEN VRIJE RUIMTE IS GROOT $E BEREIDWILLIGHEID IS ENORM MENSEN WILLEN MAAR AL TE GRAAG HET GEVOEL HEBBEN VAN EEN NIEUW ÏLAN %N ONDERTUSSEN KNIP JE ALS KUNSTENAAR JE VLEUGELS AF RAAK JE JE MUZE KWIJT WORDT JE ZELF EEN PROJECTONTWIKKELAAR !LS KUNSTENAAR BEN JE ERVOOR VRIJE RUIMTE TE ZIEN ERIN TE SPRINGEN -AAR JE MOET ER ALLEEN EVEN DOORHEEN LOPEN DOOR ZON VRIJE RUIMTE $AT IS GENOEG VOOR ANDEREN OM ER OOK GEBRUIK VAN TE KUNNEN MAKEN :ODRA JE IN DIE RUIMTE GAAT VERTOEVEN WORD JE ERDOOR OPGEGETEN DAN HEB JE JE ZIEL VERKOCHT $AN MOET JE VERKASSENv 3INDS EEN JAAR WOONT +LASEMA OP HET 'RONINGSE PLATTE LAND OP HET LANDGOED /OSTERHOUW $AAR WOONT HIJ SAMEN MET DE EIGENAAR EEN HOVENIER h(ET CONTACT KWAM TOT STAND VIA GEMEENSCHAPPELIJKE VRIENDEN )K HEB HEM EEN BRIEF GESCHRE VEN /VER VERLANGEN NAAR INTIMITEIT $AT LANDDE BIJ HEM (ET WAS BEST EEN WAAGSTUK OM OP ZON MANIER CONTACT TE LEGGEN "RUTAAL ÏN HEEL PRECAIR 3INDSDIEN WOON IK HIER $AT IS EEN GROOT GELUK $E STRAAT WAS ME BOVEN MIJN HOOFD GEGROEID IK WILDE WEG (ET IS EEN NIEUWE VRIJHEID KLEINSCHALIGER EN INTIEMERv
HIJ DIE GEDEELDE VRIJHEID UITHOUDEN TOTDAT DE VRIJHEID @VOLLOOPT MET DE WERKELIJKHEID EN HET TIJD WORDT OM REIKHALZEND NAAR EEN VOLGENDE VRIJHEID UIT TE ZIEN +ORTOM DEZE KUNSTENAARS OEFENEN ZICH IN EEN PARADOXALE HOUDING ANTICIPEREN OP HET DOEL DAT ZICH NIET LAAT BEPALEN %R IS SPRAKE VAN EEN OPEN INTENTIE BLÓJVEN BIJ HET HEBBEN VAN GOEDE BEDOELINGEN $E KUNSTENAARS WILLEN EN KUNNEN NIET OVERGAAN TOT GEWILD REALISEREN OF WAARMAKEN VAN WAT ZIJ BEOGEN 7ANT DAN ZOU DE VANZELFSPREKENDHEID VERLOREN GAAN DAN ZOUDEN HUN GOEDE BEDOELINGEN VERANDEREN IN DOELSTELLINGEN HUN TAC TIEKEN IN STRATEGIEÑN :ORG DRAGEN VOOR GOEDE BEDOELINGEN DAAR GAAT HET OM IN DE HOOP EN BIJ EEN ENKELING ALS #ERPAC IN DE STELLIGE VERWACHTING DAT HET GOEDE ZICH OP VANZELFSPRE KENDE WIJZE ZAL VOORDOEN
$E PROJECTEN VAN 3TEVENS #ERPAC EN +LASEMA PRESENTEREN EEN DAGELIJKSE WELOVERWOGEN ZORG VOOR -ICHEL DE #ERTEAUS ANTICIPEREN VOOR HET REIKEN NAAR EEN VRIJHEID DIE NU EENS VER SCHIJNT DAN WEER ACHTER DE HORIZON VERDWIJNT #ONSEQUENT WERKEN DE KUNSTENAARS AAN DIT ETHISCHE @FAIRE AVEC 3TEVENS WIL ELKE STAP DIE HIJ ZET ZO VANZELFSPREKEND MOGELIJK ZETTEN ZONDER DAARMEE ZIJN @ONREGELMATIGHEID TE VERDOEZELEN IN DE HOOP VRIJHEID TE CREÑREN VOOR HET @ONREGELMATIG ZIJN #ERPAC ONTWIKKELT METAFOREN DIE NIET ALLEEN RECHT DOEN AAN DE @DOOR BRAKEN DIE HIJ MET ZIJN GESPREKSPARTNERS ZEGT TE BELEVEN MAAR OOK AAN DE HOOP DAT DIE @DOORBRAKEN ZICH OPNIEUW ZULLEN VOORDOEN %N +LASEMA DWINGT BRUTAAL RUIMTE AF VOOR ZIJN UTO PISCHE GEMEENSCHAPSZIN (IJ LAAT IN TELKENS ANDERE SITUATIES MENSEN DELEN IN ZIJN VRIJGESTELDE POSITIE 3TEEDS OPNIEUW WIL 50
'EEN WONDER DAT VEEL KUNSTBESCHOUWERS DOOR DEZE KUNSTE NAARS IN VERLEGENHEID ZIJN GEBRACHT !LS INTENTIES NIET ZIJN AF TE LEZEN AAN CONCREET ZICHTBAAR WERK OF AAN EEN HELDER VOOR OPGEZET CONCEPT DAN WORDT DAT ALS EEN MANCO ERVAREN )N DE KUNST MAG HET NIET BIJ INTENTIES BLIJVEN IS DE ALGEMENE NORM "EDOELINGEN ALLEEN DAT IS TE MIN $AT IS INDERDAAD ZO ALS @GOED BEDOELD HET FALEN VAN EEN PROJECT MOET EXCUSE REN -AAR ALS KUNSTENAARS JUIST VAN GOEDE BEDOELINGEN HUN SPECIALITEIT MAKEN EN ALS ZIJ SPECIALE ZORG BESTEDEN AAN HET ONTWIKKELEN VAN EEN ANTICIPERENDE HOUDING DAN MOETEN WE DAT SERIEUS NEMEN EN OP ZOEK GAAN NAAR MANIEREN OM OVER DE KWALITEIT VAN DEZE HOUDING NA TE DENKEN
51
Goede bedoelingen
07
52
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
)N HAAR ESSAYBUNDEL 6AN INHOUD NAAR HOUDING WERKT )LSE "ULHOF TOE NAAR EEN MANIER OM IN EEN PLURALISTISCHE CULTUUR ONDERSCHEID IN KWALITEIT TE MAKEN "ULHOF NEEMT EEN ZOGE NAAMDE @KUNST VAN HET HERNEMEN ALS VERTREKPUNT -ET HER NEMEN BEDOELT ZIJ NIET HERNEMEN ALS NA APEN NAMAKEN OF NADOEN :E BEDOELT HET ACTIEF UITVOEREN VAN EEN REPERTOIRE VAN IETS WAT AL GEGEVEN IS ZOALS BIJ UITVOERENDE KUNSTEN ALS MUZIEK EN TONEEL 0ERFORMATIEF HERNEMEN NOEMT ZIJ HET OMDAT DE MUZIKANT OF ACTEUR PAS IN DE UITVOERING IN HET BEZIG ZIJN MET HET ONTVANGEN REPERTOIRE IN HET PRESENTEREN ERVAN DE KWALITEIT VAN DIE EIGEN UITVOERING LAAT @SCHITTEREN44 $EZE VORM VAN HERNEMEN ZIET "ULHOF IN ONZE CULTUUR IN ALLER LEI VORMEN EN OP ALLERLEI NIVEAUS PLAATSGRIJPEN 'EBEURTENISSEN SITUATIES DINGEN EN MENSEN WORDEN HERNOMEN STELT ZIJ EN DIE HERNEMINGEN VERSCHIJNEN OP EEN ANDERE PLAATS EN OP EEN ANDER MOMENT OP HET TONEEL IN DE LITERATUUR IN HET KUNSTWERK EN IN HET LEVEN ZELF45 %N ZO IS HET OOK IN DE HEDENDAAGSE BEELDENDE KUNST $AAR IS HET ACCENT SINDS DE JAREN MINDER OP VER NIEUWING EN ORIGINALITEIT KOMEN TE LIGGEN HET WORDT GEACCEP TEERD DAT BEELDEN WORDEN GERECYCLED EN TOEGEÑIGEND :ELFS PERFORMANCES DIE STERK AAN DE PERSOON VAN DE KUNSTENAAR EN AAN SPECIFIEKE OMSTANDIGHEDEN GEBONDEN ZIJN WORDEN OPNIEUW OPGEVOERD ZOALS TIJDENS DE MANIFESTATIE ! ,ITTLE "IT OF (ISTORY 2EPEATED IN +UNST 7ERKE IN "ERLIJN WAAR JON GERE KUNSTENAARS IN DE HUID KROPEN VAN VOORGANGERS ALS 6ITO !CCONCI ,AURIE !NDERSON EN $AN 'RAHAM46 7AAR HET ECHTER BIJ DEZE HEROPVOERINGEN DRAAIDE OM DE VERGELIJKING MET HET ORIGINEEL GAAT HET BIJ "ULHOFS @HERNEMEN OM DE VERGELIJKING TUSSEN HERNEMINGEN ONDERLING /M VERVOLGENS ONDERSCHEID IN KWALITEIT TUSSEN AL DIE HERNEMINGEN TE KUNNEN MAKEN STELT "ULHOF IS GESTAGE OMGANG OEFENING EN VORMING NODIG47 !LLEEN DAN KAN ZICH EEN VERMOGEN DES ONDERSCHEIDS ONTWIKKELEN 6OOR EEN GOED BEGRIP VAN WAT "ULHOF ONDER HERNEMEN VER STAAT IS HET BELANGRIJK TE BENADRUKKEN DAT HERNEMEN VOOR HAAR IETS ANDERS IS DAN HET OPNIEUW UITVOEREN VAN EEN PER 53
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
FORMANCE OF HET RECYCLEN OF TOE EIGENEN VAN EEN ORIGINEEL @(ERNEMINGEN STELLEN PRESENT LICHT ZIJ DESGEVRAAGD TOE $E HERNEMING BESTAAT WELISWAAR BIJ DE GRATIE VAN WAT WORDT HERNOMEN MAAR DE HERNEMING ZELF BESTAAT @SLECHTS OP HET ONMIDDELLIJKE NIVEAU VAN HET PRESENTEREN HET @PRESENT STELLEN 6ERVOLGENS KUN JE EEN HERNEMING WEER REPRESENTEREN JE KUNT ER EEN GELUIDSOPNAME OF EEN FOTO OF EEN SCHILDERIJ VAN MAKEN -AAR HET HERNEMEN BLIJFT ZICH OPHOUDEN OP EEN NIVEAU DAT AAN DE REPRESENTATIE VOORAFGAAT $AT IS HET NIVEAU VAN DE DIRECTE UITVOERING VAN HET @PRESENT STELLEN $AT IS HET NIVEAU WAAROP DE HOUDING VAN DEGENE DIE IETS @PRESENT STELT ER TOE DOET %N DAT IS OOK HET NIVEAU WAAR HET ONTMOETEN IN DE KUNST ZICH AFSPEELT
GASTEN DIE IN ROMANS TONEELSTUKKEN OF IN ONZE DAGELIJKSE WER KELIJKHEID DE HOUDINGEN VAN OMSTANDERS OP SCHERP STELLEN %N DE MANIER WAAROP 2OÏ #ERPAC MET ZIJN COLLEGAS NAAR @DOORBRAKEN STREEFT ZOUDEN WE KUNNEN BESCHOUWEN ALS HET @PRESENT STELLEN VAN DIE SPECIFIEKE VRIENDSCHAP OF VERLIEFDHEID WAAROVER !NNIE -' 3CHMIDT SCHRIJFT48 :IJ HEEFT HET OVER EEN VERLIEFDHEID DIE ANDERS IS DAN HET HEBBEN VAN VLINDERS IN DE BUIK ANDERS DAN IEMAND WILLEN BEMINNEN :E HEEFT HET OVER EEN INNIGHEID ONDER COLLEGAS DIE BESTAAT BIJ DE GRATIE VAN ÏN TEN BATE VAN EEN GEZAMENLIJKE ONDERNEMING $AARBUITEN HOEF JE GEEN BESTE VRIENDEN TE ZIJN MAAR AAN HET WERK BEN JE SAMEN TOEGEWIJD 3AMEN OPGAAN IN EEN ONDERNEMING WAARDOOR DIE SOMS MET SPRONGEN VOORUIT KAN GAAN OP EEN HOGER PLAN TERECHT KAN KOMEN /P ZON @DOORBRAAK ANTICIPEERT #ERPAC
+UNSTENAARS ALS #ERPAC +LASEMA EN 3TEVENS STELLEN ONTMOE TINGEN @PRESENT (ET ZIJN ONTMOETINGEN ZOALS WIJ DIE AL KEN NEN UIT ONS DAGELIJKS LEVEN OF UIT ROMANS FILMS EN TONEELSTUK KEN $E BETREFFENDE KUNSTENAARS HERNEMEN DIE ONTMOETINGEN MAAR NIET OM IETS TE REPRESENTEREN :E REGISSEREN DE ONTMOE TINGEN NIET OF NAUWELIJKS GEVEN ER GEEN VORM AAN WILLEN ER NIET IETS ANDERS MEE VERBEELDEN NIET IETS MEE SYMBOLISEREN $AARMEE BEHOUDEN HUN ONTMOETINGEN EEN GROTE MATE VAN ONVOORSPELBAARHEID OPENHEID $AN BORRELT ER VAN ALLES OP %N DAN KOMT HET ACCENT NIET ZOZEER OP DE INHOUD TE LIGGEN ALS WEL OP DE HOUDING $OOR ONTMOETINGEN TE HERNEMEN STELLEN DE KUNSTENAARS HUN EIGEN HOUDING EN DIE VAN DE DEELNEMERS OP SCHERP :ODOENDE KUNNEN WE +LASEMAS OPTREDEN VERGELIJKEN MET DAT VAN DE HOOFDFIGUUR IN 0ASOLINIS 4EOREMA )N DEZE ROMAN NESTELT EEN ONBEKENDE JONGEMAN ZICH IN EEN 2OMEINS BURGERMANSGEZIN .ET ZO BRUTAAL EN NET ZO SENSIBEL ALS +LASEMA $AAR STELT HIJ EEN VRIJHEID @PRESENT DIE ZICH NIET NADER LAAT INVULLEN MET ALS GEVOLG DAT DE HOUDINGEN VAN DE GEZINS LEDEN WORDEN BEPROEFD /OK ZOUDEN WE +LASEMAS OPTREDEN KUNNEN LEGGEN NAAST DAT VAN ANDERE ONVERWACHTE ONBEKENDE 54
/OK HET OEUVRE VAN *EANNE VAN (EESWIJK DAT VOOR VEEL MEN SEN VOORAL OM SOCIAAL ENGAGEMENT DRAAIT KOMT IN EEN ANDER LICHT TE STAAN ALS WE ER VANUIT "ULHOFS OPTIEK NAAR KIJKEN )N 6AN (EESWIJKS PROJECT ,ANGS DE LIJN VAN DE TOEKOMST IN 'ORKUM WERDEN ALLERLEI SPORTEN HERNOMEN IN EEN SPEL VAN ONDER LINGE VERGELIJKING EN COMPETITIE @PRESENT GESTELD 3PELREGELS EN VORMEN VAN BESTAANDE EN IN ONBRUIK GERAAKTE SPORTEN EN SPELLEN WAREN TIJDENS HET TOERNOOI ENIGSZINS GEWIJZIGD WAAR DOOR DEELNEMERS VAN VERSCHILLENDE CULTUREN NIET VASTGEBAKKEN ZATEN AAN @HOE HET MOEST $E TEAMS EN INDIVIDUELE SPORTERS KONDEN UITBLINKEN IN HUN EIGEN UNIEKE INTERPRETATIE EN OPVOE RING $E AANDACHT GING UIT NAAR DE HOUDINGEN WAARMEE WERD GESPORT NIET NAAR HET SCOREBORD -ISSCHIEN IS DAT WAAR SOMMIGE KUNSTBESCHOUWERS VOOR VREZEN DAT ZIJ BIJ HET BEOORDELEN ALLEEN NOG MAAR KUNNEN TERUGVALLEN OP IN HUN OGEN VAGE ZAKEN ALS HOUDINGEN (ET VERMOGEN DES ONDERSCHEIDS DAT "ULHOF VOOR OGEN HEEFT RICHT ZICH INDERDAAD VOORAL OP DE HOUDINGEN WAARMEE MENSEN IETS @PRESENT STELLEN EN NIET OP DE INHOUD DAARVAN -AAR DAARMEE VERVLUCHTIGT HET 55
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
BEOORDELEN NIET /OK EEN HOUDING KAN BEOORDEELD WORDEN $E VRAAG IS ALLEEN HOE $AAROP GEEFT "ULHOF GEEN ANTWOORD 7EL ZET ZIJ DE BEOORDELING OP EEN SPOOR DAT RECHTDOET AAN DE ASPECTEN WAAR HET BIJ DIT ONTMOETEN IN DE KUNST OM DRAAIT
08
!LS WE IETS OVER DE KWALITEIT WILLEN ZEGGEN VAN HET OPTREDEN VAN 3TEVENS VAN +LASEMA VAN #ERPAC OF VAN DE DEELNEMERS AAN 6AN (EESWIJKS TOERNOOI DAN LIGT HET VOOR DE HAND ETHI SCHE KWALIFICATIES TE GEBRUIKEN 0OSITIEVE DAN WEL NEGATIEVE KWALIFICATIES VERSTANDIG OF NAÕEF MOEDIG OF LAF NAUWGEZET OF SLORDIG ONTVANKELIJK OF GEBORNEERD NIEUWSGIERIG OF ONACHT ZAAM GROOTMOEDIG OF KLEINZIELIG %N DAT IN ALLERLEI GRADATIES !LLERMINST VRIJBLIJVENDE KWALIFICATIES VAN ALLERMINST VRIJBLIJ VENDE HOUDINGEN $IE ETHISCHE KWALIFICATIES DOEN ONS ALS VAN ZELF IN DE DEUGDENETHIEK BELANDEN $EUGDENETHIEK IS GESPECIA LISEERD IN HET BEOORDELEN VAN HOUDINGEN (ET HEBBEN VAN GOEDE BEDOELINGEN HET BEPROEVEN VAN GOEDE BEDOELINGEN HET NAAR WAARDE SCHATTEN VAN GOEDE BEDOELINGEN DAAR DRAAIT HET OM IN DEZE ETHIEK .U IN RECENTE DEUGDENETHIEK OOK HET BEOORDELEN ZELF WORDT BEPROEFD IS ER NOG MEER REDEN OM DAAR TE RADE TE GAAN
56
57
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
$E TERM @DEUGD ROEPT BIJ VELEN ASSOCIATIES OP MET MIDDEL MATIGHEID EN BRAAFHEID $EZE ASSOCIATIES ZIJN IN DE HAND GEWERKT DOOR GENERATIES MORAALFILOSOFEN DIE DEUGDZAAMHEID GELIJK HEBBEN GESTELD AAN HET OPVOLGEN VAN FATSOENSREGELS $E LAATSTE DECENNIA HEBBEN FILOSOFEN ALS !LASDAIR -AC)NTYRE EN -ARTHA .USSBAUM LATEN ZIEN DAT DEUGDZAAMHEID NIETS TE MAKEN HEEFT MET MIDDELMATIGHEID MAAR ALLES MET EEN UITERST CONSCIÑNTIEUZE EN AVONTUURLIJKE PERSOONLIJKE INSTEL LING OF HOUDING $AARBIJ GRIJPEN ZIJ TERUG OP DE ETHIEK VAN !RISTOTELES DIE DE DEUGD OMSCHRIJFT ALS EEN HOUDING DIE ONS IN STAAT STELT BIJ HET VOORNEMEN VAN HANDELINGEN HET MIDDEN TE KIEZEN $E PLICHTSETHIEK VAN )MMANUEL +ANT EN DE UTILITEITSETHIEK VAN *EREMY "ENTHAM METEN DE JUISTHEID VAN EEN OPTREDEN AF AAN EEN NORM DIE BINNEN ELKE SITUATIE EN VOOR ELK MOMENT GELDT "IJ DE DEUGDENETHIEK VAN !RISTOTELES ECHTER IS HET NIET ONGEACHT DE SITUATIE EN ONGEACHT HET MOMENT MAAR DANKZIJ DE SITUATIE EN DANKZIJ HET MOMENT 'EEN ZAAK VAN BEREKENING DUS MAAR VAN EEN AFWEGING VAN FACTOREN BINNEN EEN KRACH TENVELD $IE AFWEGING ZAL VOOR EEN IEDER ALTIJD ANDERS UIT PAKKEN 7AT GEGEVEN DE SITUATIE DEUGDZAAM HANDELEN IS IS RELATIEF $AAROM DRAAIT HET IN !RISTOTELES DEUGDENETHIEK NIET IN DE EERSTE PLAATS OM DE HANDELING MAAR OM DE HOUDING $E DEUGD IS EEN HOUDING DIE DOOR OEFENING TOT STAND KOMT DOOR HET STREVEN HERHAALDELIJK BINNEN VERSCHILLENDE SITUATIES OP DE MEEST VOORTREFFELIJKE WIJZE TE HANDELEN "IJVOORBEELD KEER OP KEER IN STEEDS WEER EEN ANDERE CON TEXT MOEDIG HANDELEN VOLGENS !RISTOTELES HET JUISTE MIDDEN TUSSEN ROEKELOOSHEID EN LAFHEID /F KEER OP KEER UITING GEVEN AAN OPRECHTE VERONTWAARDIGING EEN DEUGD DIE HET JUISTE MID DEN HOUDT TUSSEN AFGUNST EN LEEDVERMAAK 3TEEDS ZULLEN ER ANDERE AFWEGINGEN ZIJN OM MOEDIG OP TE TREDEN OF OM VERONTWAARDIGD TE ZIJN %N STEEDS OPNIEUW ZULLEN MOED EN VERONTWAARDIGING ER ANDERS UITZIEN "OVENDIEN ZO BENADRUKT FILOSOOF 0AUL VAN 4ONGEREN LIGT IN DE DEUGDENETHIEK HELEMAAL
NIET VAST WELKE DEUGDEN ER ZIJN )N VERSCHILLENDE TIJDEN EN VER SCHILLENDE CULTUREN ZIJN ER VERSCHILLENDE DEUGDEN49 (ET IS NIET ZO GEK DAT !RISTOTELES DEUGDENETHIEK IN ONZE TIJD WEER IN DE BELANGSTELLING IS KOMEN TE STAAN $EZE ETHIEK LIJKT DIRECT BRUIKBAAR ALS ALTERNATIEF VOOR ZOWEL FAILLIETE MORELE SYSTEMEN VAN KANTIANEN UTILISTEN EN EMOTIVISTEN ALS VOOR CYNISCH DOORGESCHOTEN POSTMODERN RELATIVISME $E DEUGDE NETHIEK VERDISCONTEERT IMMERS DAT WE ONDANKS UITEENLOPENDE VOORSTELLINGEN VAN HET GOEDE LEVEN HET TOCH MET ELKAAR MOE TEN ZIEN TE VINDEN %N ER SPREEKT EEN ZEKER VERTROUWEN UIT DAT DIT OOK MOGELIJK IS ZONDER IN NAÕVITEIT TE VERVALLEN $EZE ETHIEK GEEFT ONS NOG IETS IN HANDEN OOK AL OEFENEND MET VALLEN EN OPSTAAN ZOUDEN WE VORDERINGEN KUNNEN MAKEN IN VERSCHIL LENDE DEUGDEN %R ZIT WEL EEN ADDER ONDER HET GRAS WAAROM ZOUDEN WE àBER HAUPT STREVEN NAAR HET GOEDE NAAR EEN JUIST EN VOORTREFFELIJK OPTREDEN %N WAAROM ZOUDEN WE ONS àBERHAUPT BEZIGHOUDEN MET WIKKEN EN WEGEN MET HET BEOORDELEN VAN ONS HANDELEN EN DAT VAN ANDEREN %N VOORAL WAAROM ZOUDEN WIJ DAT NU DOEN IN DEZE TIJD JUIST NU IN ONZE CULTUUR ELKE VASTE GROND VOOR ZON BEOORDELING ONTBREEKT JUIST NU WE VOLGENS VEEL FILOSOFEN ONS IN EEN STAAT VAN INCOHERENTIE BEVINDEN -OETEN WE NIET HET GEBREK AAN SAMENHANG VIEREN DE STAAT VAN DOELLOOSHEID UITHOUDEN DE VLUCHTIGHEID VAN HET MOMENT PROEVEN +UNNEN WE NIET BETER ONDER OGEN ZIEN DAT WE ONS IN EEN TOESTAND VAN RICHTINGLOOSHEID BEVINDEN IN DE TOESTAND VAN HET @SCHUIM OM MET FILOSOOF 0ETER 3LOTERDIJK TE SPREKEN 50 (ET ANTWOORD VAN !LASDAIR -AC)NTYRE IS VERBLUFFEND SIM PEL -ENSEN KUNNEN NIET ANDERS STELT HIJ PROZAÕSCH /OK AL VALT ER GEEN RICHTING OF DOEL OF LAATSTE ORIÑNTATIEPUNT MEER AAN TE WIJZEN WIJ BLIJVEN STREVEN NAAR WAT GOED IS $AT KOMT ZEGT HIJ OMDAT WIJ ONS DAGELIJKS BESTAAN TOT IN ALLE VEZELS EEN NARRATIEVE STRUCTUUR GEVEN $E VRAAG DIE WE ONS VOORTDUREND STELLEN IS VAN WELK VERHAAL EN VAN WELKE VERHALEN WE DEEL UIT
58
59
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
MAKEN DEEL WILLEN UITMAKEN :O DOEN WIJ NU EENMAAL ZO ZIJN WIJ NU EENMAAL @7IJ ZÓJN VERHALEN ZEGT -AC)NTYRE @WIJ LEVEN VERHALEN KLEINE VERHALEN EN GROTE VERHALEN DIE OP HUN BEURT VERWEVEN ZIJN MET DE VERHALEN VAN ANDEREN51 )NHERENT AAN DIT @LEVEN VAN VERHALEN IS HET MAKEN VAN AFWE GINGEN 7E OVERWEGEN WAT WE WEL EN NIET VERTELLEN WELKE WOORDEN WE KIEZEN OP WELKE MANIER WE ZE GEBRUIKEN EN WAN NEER WE ER HET ZWIJGEN TOE DOEN %N AL DIE AFWEGINGEN BRENGEN OP HUN BEURT HET BEOORDELEN OP GANG VAN WAT WE NASTREVEN VAN ONS OPTREDEN EN VAN ONZE HOUDINGEN DAARBIJ :ELFS OF MISSCHIEN WEL JUIST IN ONZE CULTUUR WAARIN DE GROTE VERHALEN UITEEN ZIJN GESPAT WAARIN HERNEMINGEN SCHITTEREND OF SAAI KUNNEN UITPAKKEN WAARIN ONS BESTAAN ALS SCHUIM OPBORRELT EN WEER VERVLUCHTIGT ZULLEN WE MET DE BESTE BEDOELINGEN BLIJ VEN STREVEN NAAR HET MEEST VOORTREFFELIJKE HANDELEN EN ZULLEN WE DE BEHOEFTE BLIJVEN VOELEN DAAR OORDELEN OVER TE VELLEN /MDAT WE ALS VERHALEN IN ELKAAR ZITTEN MET EEN KOP EN EEN STAART ,EVENDE VERHALEN MET EEN BEGIN EN EEN EIND $AARIN IS -AC)NTYRE HEEL STELLIG @!ND TO SOMEONE WHO SAYS THAT IN LIFE THERE ARE NO ENDINGS OR THAT FINAL PARTINGS TAKE PLACE ONLY IN STORIES ONE IS TEMPTED TO REPLY h"UT HAVE YOU NEVER HEARD OF DEATH v 52
WOORD OP DEZE VRAAG HEEFT NET ALS ZIJN ANTWOORD OP DE VRAAG WAAROM WE àBERHAUPT NAAR HET GOEDE ZOUDEN BLIJVEN STRE VEN IETS PROZAÕSCH :IJN ANTWOORD LUIDT DAT WE ONS NIET ZOZEER MOETEN RICHTEN OP HET RESULTAAT VAN ONS HANDELEN ALS WEL OP DE STREVENDE HOUDING ZELF (ET LEVEN DAT ZICH WIJDT AAN DE ZOEKTOCHT NAAR HET GOEDE LEVEN VERDIENT NU BINNEN DE HUIDIGE CONSTELLATIE VAN RICHTINGLOOSHEID DE KWALIFICATIE VAN HET GOEDE LEVEN $EUGDEN ZIJN TEGENWOORDIG VOORAL IN ONTWIKKELING VOOR -AC)NTYRE STAAN ZE VOLLEDIG IN HET TEKEN VAN DE ZOEKTOCHT NAAR ANDERE ALTERNATIEVE NOG ONVERMOEDE VOORSTELLINGEN VAN HET GOEDE LEVEN53
6ERHAAL EN LEVEN ZITTEN VOOR -AC)NTYRE ZO DICHT OP ELKAAR DAT ZE OVERLAPPEN (ET BEOORDELEN VAN ZON LEVENSVERHAAL KUNNEN WE NIET MEER OP EEN NORMATIEVE WIJZE DOEN ZOALS BINNEN DE PLICHTS OF UTILITEITSETHIEK GANGBAAR WAS $AAR IS -AC)NTYRE VAN DOORDRONGEN (IJ KAN OOK NIET PLEITEN VOOR EEN PURE RESTAURA TIE VAN DE DEUGDENETHIEK VAN !RISTOTELES OF DIE VAN 4HOMAS VAN !QUINO "IJ HEN WERD DE OPEN SITUATIEGEBONDEN BEOOR DELING NOG GEDRAGEN DOOR VOORSTELLINGEN VAN WAT GOED WAS $IE VOORSTELLINGEN WERDEN GEDEELD DOOR DE POLIS OF DOOR HET CHRISTELIJK GELOOF (OE ZOUDEN WIJ DAN NU BIJ AFWEZIGHEID VAN DIE GEDEELDE VOORSTELLINGEN VAN HET GOEDE LEVEN NOG KUNNEN OORDELEN OVER DE KWALITEIT VAN ONS HANDELEN -AC)NTYRES ANT
)N DIT VERBAND MOET OOK -ARTHA .USSBAUM WORDEN GENOEMD (AAR BIJDRAGE IS HIER VAN BELANG OMDAT ZIJ ANDERS DAN "ULHOF EN MEER NOG DAN -AC)NTYRE EEN WEZENLIJKE ROL TOEKENT AAN DE REPRESENTATIE VAN HET STREVEN NAAR WAT HET GOEDE LEVEN NOG MEER ZOU KUNNEN ZIJN "IJ "ULHOF GAAT ALLE AANDACHT UIT NAAR HET ONMIDDELLIJKE NIVEAU VAN HET PRESENTEREN "IJ -AC)NTYRE DRAAIT HET DAARNAAST OOK OM HET VERHAAL ACHTERAF .USSBAUM ECHTER RICHT ZICH GEHEEL OP DAT VERHAAL DE LITERATUUR .USSBAUM ONTWIKKELDE HAAR VISIE AAN HET BEGIN VAN DE JAREN UIT VERZET TEGEN HET BEGRIP @TEXTUALITEIT DAT TOEN DE LITERATUURWETENSCHAP DOMINEERDE $IT BEGRIP DAT DE NADRUK LEGT OP DE VERWEVENHEID VAN TEKSTEN MET ANDERE TEKSTEN WERD IN BREDE KRING ALS EEN DOGMA GEHANTEERD ,ITERATUUR LEEK ALLEEN NOG MAAR NAAR ANDERE TEKSTEN TE VERWIJZEN NIET MEER NAAR HET LEVEN VAN MENSEN $AT WAS .USSBAUM EEN DOORN IN HET OOG 6OOR HAAR STAAT LITERATUUR JUIST BOL VAN HET LEVEN 3TERKER NOG ZONDER LITERATUUR ZOUDEN WE VOLGENS HAAR NIET EENS WETEN HOE TE LEVEN HOE MET DE KWETSBAARHEID EN WISSELVALLIGHEID ERVAN OM TE KUNNEN GAAN ,ITERATUUR LAAT ONS PROEVEN VAN ELK WOORD ELK GEVOEL EN ELKE GEBEURTENIS TERWIJL VEEL VAN ONS DAGELIJKS LEVEN VOORBIJ GAAT ZONDER DIE VERHOOGDE STAAT VAN AANDACHT MEENT ZIJ )N DIE ZIN STELT .USSBAUM GECHARGEERD IS ONS DAADWERKELIJKE LEVEN MINDER DOORLEEFD DAN WAT WE ONS
60
61
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
AL LEZEND INDENKEN EN VERBEELDEN ,ITERATUUR DOET RECHT AAN DE COMPLEXITEIT VAN HET DAGELIJKS BESTAAN ,ITERAIRE STIJLMIDDELEN HELPEN ONS ONZE MORELE PERCEPTIE TE SCHERPEN TE NUANCEREN TE BESCHOUWEN EN TE BEOORDELEN $AARDOOR KUNNEN WE IN HET VIZIER KRIJGEN WAT OOK IN EEN WERKELIJKE SITUATIE MOREEL VAN BELANG ZOU KUNNEN ZIJN .USSBAUMS PLEIDOOI VOOR DE WAARDE VAN LITERATUUR KOMT NOGAL EDUCATIEF OVER (ET SPANNENDE ZIT @M VOORAL IN DE THESE DAT REPRESENTATIES IN HAAR GEVAL LITERAIRE STIJLMIDDELEN EEN ROL VAN BETEKENIS SPELEN IN ONS DAGELIJKS LEVEN ONS KUNNEN HEL PEN BIJ HET MAKEN VAN MORELE AFWEGINGEN (OEWEL ER BIJ #ERPAC +LASEMA 3TEVENS EN 6AN (EESWIJK GEEN LITERATUUR AAN TE PAS KOMT HELPT .USSBAUMS VISIE OM OOG TE KRIJGEN VOOR DE MANIEREN WAAROP DEZE KUNSTENAARS NAAST HET @PRESENT STELLEN VAN ONTMOETINGEN OOK EEN PLAATS INRUIMEN VOOR HET REPRESENTEREN DAARVAN /P HET EERSTE GEZICHT ONTBRE KEN REPRESENTATIES BIJ ONTMOETINGSKUNST (ET DRAAIT IMMERS OM @PRESENT STELLEN NIET OM REPRESENTEREN $E ONTMOETIN GEN VERLOPEN GEWOON PROZAÕSCH OP HET KALE AF $EELNEMERS KRIJGEN GEEN STIJLMIDDELEN OPGEDRONGEN ZE HOEVEN ZICH NIET ANDERS TE GEDRAGEN ZICH NIET ANDERS TE KLEDEN ZICH NIET ANDERS TE UITEN $AT DOEN DE KUNSTENAARS ZELF OOK NIET 4OCH WORDEN REPRESENTATIES NIET HELEMAAL OVERBOORD GEGOOID 6AN (EESWIJK HECHT GROTE WAARDE AAN DE HERKENBAARHEID VAN DE PLEK WAAR ZIJ ONTMOETINGEN LAAT PLAATSVINDEN :IJ MARKEERT ZE MET OPZICHTIGE ESTHETISCHE REPRESENTATIEVE BAKENS #ERPAC HECHT IN ZIJN GESPREKKEN AAN EEN BEPERKT AANTAL BIJZONDERE METAFOREN DIE HIJ CONSEQUENT GEBRUIKT 3TEVENS IS BIJ HET BETRE DEN VAN DE PUBLIEKE ARENA GESPITST OP ZIJN LICHAAMSHOUDING EN OP ZIJN KLEDING TOT IN ALLE DETAILS VAN @ONREGELMATIGHEID %N BIJ +LASEMA SLUIPT ALS HET WARE DE REPRESENTATIE ERIN GEZIEN DE $OM VAN DER ,AAN ACHTIGE WIJZE WAAROP HIJ DE VAAT RANG SCHIKT TIJDENS HET DOEN VAN DE AFWAS OF DE HEREMIETACHTIGE INRICHTING VAN ZIJN SCHOONMAAKHOK ONDER DE TONEELVLOER VAN -UGMETDEGOUDENTAND
2EPRESENTATIES VAN ONTMOETINGEN KUN JE DIE BAKENS META FOREN EN AANKLEDING NIET NOEMEN 7EL KUNNEN WE ZE OPVATTEN ALS MARKERINGEN ALS ARTICULATIES VAN HOUDINGEN MISSCHIEN OOK ALS EEN SOORT UITHANGBORDEN DIE VOORBIJGANGERS SOMS LETTER LIJK ATTENDEREN OP HET FEIT DAT ER WORDT ONTMOET -ET NAME IN *EANNE VAN (EESWIJKS OEUVRE SPELEN DEZE MARKERINGEN EEN OPMERKELIJKE ROL
62
63
Goede bedoelingen
09
64
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
6EEL PROJECTEN VAN *EANNE VAN (EESWIJK ZIJN OPGEZET VOLGENS HETZELFDE MODEL 54 ER IS EEN AFGEBAKENDE RUIMTE WAAR MEN SEN ELKAAR GEDURENDE EEN BEPAALDE PERIODE OP VERSCHILLENDE MANIEREN KUNNEN ONTMOETEN VIA PRESENTATIES MANIFESTATIES DISCUSSIES LEZINGEN QUIZZEN SPELLEN CURSUSSEN WERKPERI ODES ENZOVOORTS $E DEELNEMERS ZIJN VRIJ OM OP ONDERDELEN ACTIVITEITEN NAAR EIGEN INZICHTEN IN TE VULLEN $AT WERKT EERDER MEER DAN MINDER COMPLEXITEIT IN DE HAND MOGELIJKHEDEN VOOR VERWARRING EN MISVERSTANDEN MAAR OOK MOGELIJKHEDEN VOOR VERRASSINGEN EN NOG BELANGRIJKER MOGELIJKHEDEN VOOR DEELNE MERS OM OP TE TREDEN 6AN (EESWIJK LAAT ER GEEN MISVERSTAND OVER BESTAAN DAT HET DOEL VAN DIT ALLES VOOR HAAR EEN GOED DOEL IS 6OOR DAT GOEDE DOEL GEBRUIKT ZIJ EVENALS .ICOLAS "OURRIAUD DE TERM @AGGLUTINATIE -AAR WAAR HIJ DIE TERM HANTEERT ALS AAN DUIDING VAN EEN ESTHETISCHE ERVARING EEN GENOEGLIJKE BELE VING GEBRUIKT 6AN (EESWIJK HEM VOOR EEN ETHISCHE HOUDING DIE DE DEELNEMERS AAN HAAR PROJECTEN KUNNEN ONTWIKKELEN EN BEPROEVEN @7ERKEN AAN EEN NIEUWE MORELE HOUDING DIE PLURIFORMITEIT OMHELST EN NIET VERVALT IN RELATIVISME OF FUNDA MENTALISME 55 $EZE @AGGLUTINATIE KAN LEIDEN TOT EEN GENOEGLIJK SAMENZIJN MAAR DAT HOEFT NIET (ET KAN OOK UITDRAAIEN OP FORSE CONFRONTATIES OP HET BEPROEVEN VAN VORMEN VAN SAAMHORIG HEID -ET -AC)NTYRE IN GEDACHTEN KUNNEN WE 6AN (EESWIJKS @AGGLUTINATIE BESCHOUWEN ALS EEN DEUGD IN ONTWIKKELING ALS EEN HEDENDAAGS STREVEN NAAR WAT HET GOEDE LEVEN NOG MEER ZOU KUNNEN INHOUDEN $AT STREVEN IS NIET VRIJBLIJVEND $EUGDENETHIEK STELT VOORWAARDEN (ET STREVEN MOET IN PRAK TIJK WORDEN GEBRACHT LEIDEN TOT EEN BEPAALD OPTREDEN VAN DE BETROKKENEN BINNEN VERSCHILLENDE SITUATIES HETGEEN WEER UIT NODIGT TOT HET MAKEN VAN AFWEGINGEN EN TOT HERNIEUWD STREVEN 7ANT DAT IS NOG EEN ANDERE VOORWAARDE VAN DEUGDENETHIEK DAT ER RUIMTE BLIJFT BESTAAN VOOR HET BIJSTELLEN VAN AMBITIES $E COMPLEXITEIT VAN 6AN (EESWIJKS PROJECTEN BRENGT MET ZICH MEE DAT INTENTIES NIET ALTIJD GELIJK OPLOPEN 6ANUIT HET 65
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
OOGPUNT VAN DE DEUGDENETHIEK MAAKT DIE DISCREPANTIE HAAR PROJECTEN ER ALLEEN MAAR SPANNENDER OP ZOLANG DE VRIJHEID BLIJFT BESTAAN OM AMBITIES BIJ TE STELLEN EN INTENTIES OPNIEUW OP ELKAAR AF TE STEMMEN 3OMS SPANT HET EROM 5ITNODIGINGEN FLYERS POSTERS WEBSITES VLAGGEN EN BAKENS HET STREVEN NAAR @AGGLUTINATIE WORDT SOMS BREED UITGEMETEN $AT WEKT DE SUG GESTIE VAN EEN NIEUW EN FRIS ÏLAN DAT AANSTEKELIJK MOET WERKEN OP WILLEKEURIGE BEZOEKERS $AT KAN EEN DRUK OP DE DEELNEMERS LEGGEN EN ER TOE LEIDEN DAT DISCREPANTIE TUSSEN INTENTIES WORDT TOEGEDEKT IN PLAATS VAN AANGEGREPEN OM AAN ETHISCHE HOU DINGEN TE WERKEN 6OOR +IRSTEN ,EENAARS WAS HET WEL EVEN SLIKKEN DAT HAAR INTENTIES HELEMAAL NIET OVEREENKWAMEN MET DIE VAN DE BEWO NERS VAN $E 3TRIP DIE ZIJ WILDE ONTMOETEN EN FOTOGRAFEREN ZOALS HIERBOVEN IS BESCHREVEN "IJ AANVANG STUITTE HAAR BETROK KENHEID BIJ DE BEWONERS OP ONBEGRIP EN ONVERSCHILLIGHEID ,EENAARS SCHRIJFT IN HAAR VERSLAG @-EER DAN EENS KWAMEN OUDERS LANGS OM HUN KIND BIJ MIJ IN DE FOTOSTUDIO TE STALLEN $AN ZEIDEN ZE DAT ZE GINGEN WINKELEN EN OVER EEN PAAR UUR HUN ZOON OF DOCHTER WEER KWAMEN OPHALEN :E BEDANKTEN ME WELISWAAR VOOR DE PRACHTIGE FOTOS VAN HUN KROOST MAAR HET STELDE ME TOCH TELEUR DAT ZIJ ZELF NIET OP MIJN UITNODIGING INGINGEN EN NIET BIJ MIJ IN DE FOTOSTUDIO LANGSKWAMEN 7ILDE MIJN PROJECT SERIEUS WORDEN GENOMEN DAN MOESTEN OOK VOL WASSENEN DAARBIJ BETROKKEN ZIJN !NDERS ZOU MIJN FOTOSTUDIO SLECHTS ALS EEN VERKAPTE CRÒCHE FUNCTIONEREN 7AT MOEST IK DOEN IN DEZE SITUATIE ,EENAARS STELDE HAAR AMBITIE BIJ :E NAM EEN ANDERE HOU DING AAN EN PROBEERDE BIJ ZICHZELF NIEUWSGIERIGHEID OP TE WEKKEN VOOR DE MENSEN MET WIE ZIJ HET GEBOUW DEELDE :E GING IN OP UITNODIGINGEN VAN FLATBEWONERS OM BIJ HÏN LANGS TE KOMEN $AT LEIDDE UITEINDELIJK OOK TOT HET MAKEN VAN FOTOS MAAR DIE WAREN NIET LANGER HET UITGANGSPUNT $AT WAS HET WER KEN AAN EEN HOUDING VAN NIEUWSGIERIGHEID GEWORDEN ZOWEL BIJ ,EENAARS ALS BIJ ENKELE BEWONERS VAN DE FLAT
"UITENSTAANDERS KUNNEN DIT SOORT WENDINGEN IN HOUDING DIE IK HIER JUIST OPVOER ALS VERDIENSTE VAN 6AN (EESWIJKS PRO JECTEN NIET ZELF MEEMAKEN $AT WORDT DOOR VELEN ALS EEN BEZWAAR AANGEVOERD ,OGISCH WARE HET NIET DAT DIT BEZWAAR VERONDERSTELT DAT HET ONTMOETEN VOORAL ZOU DRAAIEN OM DE BELEVENIS $AT IS NIET ZO (ET ONTMOETEN IS BIJ HAAR EVENALS BIJ 3TEVENS #ERPAC OF +LASEMA GEEN BELEVINGSKUNST "IJ DEZE KUNSTENAARS IS HET ONTMOETEN NIET ZOZEER IETS OM TE BELEVEN ALS WEL IETS OM TE BEOEFENEN 7AT NIET UITSLUIT DAT WIE DAARAAN DEELNEEMT BEST EEN ERVARING RIJKER KAN WORDEN -AAR ZEKER BIJ 6AN (EESWIJK GELDT HET BEZWAAR DAT JE ERBIJ MOET ZIJN GEWEEST NIET :E PROBEERT OP VERSCHILLENDE MANIE REN AAN EEN BREED PUBLIEK OVER TE DRAGEN WAT ER TIJDENS HAAR PROJECTEN GEBEURT EN ZICHT TE GEVEN OP DE VORDERINGEN :E KNIPT EEN PROJECT DAT SOMS JAREN DUURT IN STUKJES OP GEZETTE TIJDEN VINDEN OPENINGEN PRESENTATIES EN ANDERE MANIFESTA TIES PLAATS NU EENS VAN HET PROJECT IN ZIJN GEHEEL DAN WEER VAN DELEN AFZONDERLIJK $EELNEMERS PRESENTEREN HUN PLAN NEN KOMEN OVER DE BRUG MET PRESENTATIES VERHALEN VIDEOS FOTOS OPTREDENS $AT BRENGT ALLERLEI GOEDE BEDOELINGEN AAN HET LICHT EN MAAKT HET MOGELIJK DE VORDERINGEN IN HET STREVEN NAAR @AGGLUTINATIE TE VOLGEN /PMERKELIJK ZIJN DE CONCRETE BAKENS DIE 6AN (EESWIJK VAAK DOOR ANDERE KUNSTENAARS LAAT ONTWERPEN EN DIE ALS AFBAKENING OF ORIÑNTATIEPUNTEN VAN HET WERKTERREIN DIENST DOEN $E BAKENS TREKKEN DE AANDACHT HET STREVEN NAAR @AGGLUTINATIE MAG VAN 6AN (EESWIJK BEST VAN ZULKE UITROEPTEKENS ZIJN VOORZIEN 6OOR HET &ACE 9OUR 7ORLD PROJECT IN #OLUMBUS /HIO MAAKTE !TELIER VAN ,IESHOUT DRIE GROTE EENDENKOPACHTIGE ZUILEN VAN FELGEKLEURD POLYESTER )N VERSCHILLENDE WIJKEN IN DE STAD MAR KEERDEN DE ZUILEN DE HALTEPLAATSEN VAN DE &ACE 9OUR 7ORLD BUS DIE SCHOOLKINDEREN VERVOERDE )N DE BUS STONDEN COM PUTERS OPGESTELD WAAR KINDEREN HET SPEL $E )NTERACTOR OP KONDEN SPELEN -ET DIT COMPUTERSPEL DAT 6AN (EESWIJK MET 6?LAB EN FILOSOFE -AAIKE VAN %NGELEN HAD ONTWIKKELD KONDEN
66
67
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
KINDEREN VIRTUEEL HUN EIGEN STADSOMGEVING CREÑREN $AARBIJ KREGEN ZE NIET DE VRIJE HAND WANT AL ONTWERPEND MOESTEN ZE REKENING HOUDEN MET DE WENSEN VAN ANDERE KINDEREN (ET VIRTUELE FIGUURTJE -AX -OORE CONFRONTEERDE HEN MET DE SOMS CONFLICTERENDE GEVOLGEN VAN HUN ONTWERPEN EN TRAD DAARBIJ OP ALS ONDERHANDELAAR $E ONTWERPEN WERDEN DIGITAAL NAAR DE BUSHALTES GESTUURD WAAR ZE OP MONITOREN IN DE ZUILEN VOOR EEN IEDER TE ZIEN WAREN /F DE COMPUTERCOLLAGES MOOI WAREN DEED ER NIET DIRECT TOE $E COLLAGES TOONDEN NIET ZOZEER DE INDIVIDUELE WENSEN VAN DE KINDEREN ALS WEL DE UITKOMSTEN VAN HUN OPTREDEN TIJDENS HET SPEL %R KON GEEN BEELD ONTSTAAN ZONDER DAT TEGELIJK EEN BEROEP WERD GEDAAN OP DE ETHISCHE HOUDINGEN VAN DE SPELERS 6AN DIE HOUDINGEN VORMDEN DE COL LAGES DE WEERSLAG -ISSCHIEN IS HET ZELFS MOGELIJK AAN DE HAND VAN DE COMPUTERCOLLAGES TE ACHTERHALEN WIE RUIMHARTIG MET DE WENSEN VAN ANDERE KINDEREN WAS OMGEGAAN WIE ZIJN EIGEN ZIN HAD DOORGEDRUKT WIE GOED IN ONDERHANDELEN WAS GEWEEST OF WIE GEPROBEERD HAD NAAR @AGGLUTINATIE TE STREVEN
VIDEOMAGAZIJN VAN KUNSTENAAR 0ETER 7ESTENBERG 7ANT DE VIDEOS DIE BUURTBEWONERS VOOR DIT MAGAZIJN HADDEN GEMAAKT KONDEN ALLEEN WORDEN GEMAAKT DOORDAT DE BUURTBEWONERS BEREID WAREN MET DE CAMERA IN DE HAND DE WIJK TE VERKENNEN BIJ ELKAAR OP BEZOEK TE GAAN WILDVREEMDEN TE ONDERVRAGEN $E VIDEOS VORMDEN DE WEERSLAG VAN DIE BEREIDHEID OM TE WERKEN AAN NIEUWE VORMEN VAN SAAMHORIGHEID !L ONTMOE TEND HADDEN DE MAKERS DAAR AAN BIJGEDRAGEN %VENTUELE VOR DERINGEN IN DAT STREVEN WAREN ERAAN AF TE LEZEN .ET ALS DE COMPUTERCOLLAGES VAN &ACE 9OUR 7ORLD WAS VOOR EEN IEDER AAN DE FILMPJES TE ZIEN HOE BRUTAAL NIEUWSGIERIG AFWACHTEND OF VERLEGEN WAS OPGETREDEN EN WAT VOOR SOORT @AGGLUTINATIE DAT HAD OPGELEVERD
.U EENS LIGT BIJ 6AN (EESWIJK HET ACCENT OP HET PRESENTEREN VAN ETHISCHE HOUDINGEN DAN WEER OP HET REPRESENTEREN VAN ZELFBEELDEN VAN DE DEELNEMERS AAN HAAR INITIATIEVEN (ET IS BELANGRIJK OM DAT ONDERSCHEID IN DE GATEN TE HOUDEN ZEKER BIJ EEN COMPLEX PROJECT ALS $E 3TRIP IN 6LAARDINGEN $AAR KON HET GEBEUREN DAT TIJDENS EEN TUSSENTIJDSE MANIFESTATIE EEN 4URKS MANNENKOOR OPTRAD EN TEGELIJK EEN QUIZ OVER DE 7ESTWIJK WERD GEHOUDEN @TAGS VAN 2OTTERDAMSE GRAFFITI ARTIESTEN WAREN TE BEWONDEREN NAAST EEN TENTOONSTELLING VAN UITSLUITEND IN 6LAARDINGEN VERVAARDIGDE PRODUCTEN EN DAN WERDEN ER OOK NOG EENS VIDEOS VAN EN DOOR BUURTBEWONERS VERTOOND NAAST DE 7ESTWIJK KLEDINGLIJN (ET ZOU ONTERECHT ZIJN AAN HET OPTRE DEN VAN HET MANNENKOOR OF AAN DE VERZAMELING 6LAARDINGSE PRODUCTEN ETHISCHE HOUDINGEN AF TE LEZEN LAAT STAAN VORDE RINGEN IN HET STREVEN NAAR @AGGLUTINATIE -AAR HET ZOU NET ZO ONTERECHT ZIJN DAT NA TE LATEN BIJ DE VIDEOS VAN HET 5IT 4HUIS
:O BLIJKT 6AN (EESWIJKS OEUVRE RIJK AAN ONVERMOEDE PRESENTA TIES VAN HOUDINGEN EN AAN ANDERSOORTIGE REPRESENTATIES DAAR VAN $EZE PRESENTATIES EN REPRESENTATIES GEVEN GEÕNTERES SEERD PUBLIEK EN KUNSTBESCHOUWERS ZICHT OP DE ONTMOETINGEN VAN DE DEELNEMERS "IJ HET BEOORDELEN VAN DE KLEINSCHALIGE ONTMOETINGEN VAN 3TEVENS #ERPAC EN +LASEMA IS HET VOOR BUITENSTAANDERS MOEILIJKER OM INZICHT TE KRIJGEN IN DE HOUDIN GEN VAN DE DEELNEMERS -AAR VOOR WIE NIEUWSGIERIG IS IS HET NIET ONMOGELIJK 3TEVENS HEEFT VOOR ZIJN ANTI PERFORMANCE EEN AANVRAAG INGEDIEND VOOR EEN PROJECTSUBSIDIE VAN HET &ONDS "+6" $AARMEE MAAKTE HIJ ZIJN HOOGST PARTICULIERE INTENTIES PUBLIEK $OOR DE TEKST VAN ZIJN AANVRAAG OOK ALS PERSBERICHT TE VER STUREN PROBEERDE HIJ OM ONDER KUNSTCRITICI NIEUWSGIERIGHEID EN DISCUSSIE UIT TE LOKKEN EN TE WORDEN BEOORDEELD 3TEVENS IS BEST BEREID TE VERTELLEN WAT DE ANTI PERFORMANCE VOOR HEM BETEKENT -ONDELING DOET HIJ DAN VERSLAG OVER HET ZOEKEN NAAR HET JUISTE MIDDEN TUSSEN AANGEPAST EN ONAANGEPAST EN OVER HET CURIEUZE FEIT DAT DIT IN ZIJN UNIEKE PERSOONLIJKE SITU ATIE INHOUDT DAT HIJ NIETS HOEFT TE DOEN WAT HIJ ANDERS NIET OOK GEDAAN OF GEDACHT ZOU HEBBEN $AT LAATSTE MOETEN WE
68
69
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
VAN HEM AANNEMEN 7E KUNNEN HET NIEMAND ANDERS VRAGEN 3TEVENS BETREKT DE PERSONEN DIE HIJ ONTMOET IMMERS NIET IN ZIJN AVONTUUR )N DAT OPZICHT IS ZIJN ONTMOETINGSKUNST FASCINE REND SOLIPSISTISCH #ERPAC HEEFT SINDS KORT MEER AANDACHT VOOR DE OVERDRACHT AAN EEN BREDER PUBLIEK :IJN AANVANKELIJKE SCHROOM OM ZIJN INTENTIES VOOR HET VOETLICHT TE BRENGEN WAS ZO GROOT DAT ZIJN STATUS ALS KUNSTENAAR IN GEVAAR KWAM :IJN DEVIES @LESS TO FORCE LESS TO ORGANIZE LESS TO MANIPULATE HIELD IMMERS IN DAT ZIJN BETROKKENHEID MIN OF MEER OPGING IN HET WERK EN IN DE ARTISTIEKE ONTWIKKELING VAN DE KUNSTENAARS MET WIE HIJ SAMEN WERKTE $AT MAAKTE ZIJN AANDEEL IN HET WERK VAN ANDERE KUN STENAARS VRIJWEL ONZICHTBAAR ZEKER ALS àBERHAUPT NIET BEKEND WERD DAT #ERPAC BETROKKEN WAS GEWEEST $E SCHROOM OM NAAR BUITEN TE TREDEN HAD TE MAKEN MET HET AFSCHERMEN VAN WERK IN ONTWIKKELING ZO BLIJKT NU #ERPAC VERMOEDDE DAT DE NOG PRILLE METAFOREN EN ZIJN NOG PRILLE MANIER VAN WERKEN NIET OP ZOUDEN KUNNEN TEGEN DE PUBLIEKE DOMINANTE METAFOOR VAN DE SOCIALE SCULPTUUR /NLANGS VROEG KUNSTENAAR *ENNIFER 4EE HEM ZIJN BETROKKENHEID BIJ HAAR WERK TE LATEN @KRISTALLISEREN IN HAAR TENTOONSTELLING IN HET 6AN !BBEMUSEUM 4IJDENS EEN PRESENTATIE VOOR PUBLIEK KWAM DE VRAAG OP WAARIN #ERPACS BIJDRAGE DAN WEL WAS @GEKRISTALLISEERD EN OF ER NOG SPRAKE WAS VAN DE @PURE 4EE $AAROP MOEST #ERPAC ZIJN METAFOREN VERHELDEREN %N EENS TE MEER WERD DUIDELIJK DAT HIJ NIET TOEGAF AAN DE BEHOEFTE VAN HET PUBLIEK OM ZIJN AANDEEL IN HET WERK VAN 4EE TE KUNNEN HERLEIDEN TOT ZICHTBARE PLASTIEK 6OOR +LASEMA IS HET DELEN VAN ZIJN INTENTIES MET ANDE REN CRUCIAAL $AARDOOR KOMT ZIJN OPTREDEN OP VERSCHILLENDE MANIEREN VANZELF IN OMLOOP $E 3TRAAT IS IN ARCHIEVEN STICH TINGEN EN WERKPLANNEN VAN KUNSTENAARS THEATERMAKERS EN WONINGBOUWVERENIGINGEN TERUG TE VINDEN :IJN WOONINTER VENTIE ONDER EEN TONEELVLOER EN ZIJN INTREDE IN EEN KLOOSTER HEBBEN HUN WEERSLAG GEHAD OP TONEEL EN TELEVISIEPRODUC TIES VAN -UGMETDEGOUDENTAND ONDER MEER IN DE 602/ SERIE
(ERTENKAMP %N ZELF WERKT +LASEMA SINDS EEN AANTAL JAREN AAN EEN OEUVRE VAN BRIEVEN GERICHT AAN DIERBARE PERSONEN $E BRIEVEN ZIJN ZEKER NIET BEDOELD ALS @MAIL ART :E CIRCULEREN ALS SEMI OPENBARE DOCUMENTEN EN GEVEN EEN GEDETAILLEERD BEELD VAN +LASEMAS INTENTIES ALS KUNSTENAAR :O VALT ER BIJ ELK VAN DEZE KUNSTENAARS WEL IETS TE VINDEN DAT HUN GOEDE BEDOELIN GEN REPRESENTEERT
70
71
Goede bedoelingen
Tot besluit
72
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
@&AIRE AVEC @PRESENT STELLEN EN @EEN HOUDING VAN STREVEN KUNSTBESCHOUWERS KUNNEN HUN VOORDEEL DOEN MET DEZE DOOR FILOSOFEN ONTWIKKELDE VISIES (ET KAN HELPEN OM GOEDE BEDOELINGEN VAN DE KUNSTENAARS OP HET SPOOR TE KOMEN EN IN TE SCHATTEN 2EST NOG EEN BEZWAAR ALS HET VERTOLKEN ZO BELANGRIJK WORDT ALS HET @HOE ZOVEEL BELANGRIJKER WORDT DAN HET @WAT DAN KAN DE KWALITEIT VAN WÉT WORDT UITGEVOERD UIT HET OOG WORDEN VERLOREN $AAROM HEEFT )LSE "ULHOF MONDELING EEN BELANGRIJKE KANTTEKENING GEMAAKT BIJ HAAR PLEIDOOI VOOR HET LEREN ONDERSCHEIDEN VAN DE KWALITEIT VAN HOUDINGEN h7E LEVEN IN EEN TIJD EN IN EEN CULTUUR WAARIN MENSEN HUN REPERTOIRE ZELF KUNNEN SAMENSTELLEN $AT LEVERT NU EENS IETS INTERESSANTS OP DAN WEER IETS HEEL SAAIS OF GEVAARLIJKS $AAROM BEVREDIGEN DE GEDACHTEN DIE IK IN 6AN INHOUD NAAR HOUDING HEB ONTWIK KELD MIJ NIET MEER !LTHANS NIET MEER GENOEG *E KUNT NOG WEL DEGELIJK DE KWALITEIT VAN DE ENE VERTOLKING MET DIE VAN DE ANDER VERGELIJKEN :O VRIJBLIJVEND IS HET NU OOK WEER NIET -AAR HET IS STEEDS IETS BEHOORLIJK SUBJECTIVISTISCHv 56 /NTMOETINGSKUNST OMZEILT DIE VRIJBLIJVENDHEID IN HET VER TOLKEN VAN HOUDINGEN MAAR TEN DELE $E KWALITEIT VAN DE ONT MOETING WORDT WELISWAAR DOOR MEER MENSEN BEPAALD WAT HET @SCHITTEREN TOT EEN COMPLEX EN AVONTUURLIJK SAMENSPEL KAN MAKEN MAAR OOK HET GEZAMENLIJKE @PRESENT STELLEN KAN SAAI OF DOM OF GEVAARLIJK UITPAKKEN /M DIT PROBLEEM OP TE LOSSEN HEEFT "ULHOF INMIDDELS EEN OPMERKELIJKE STAP GEZET :E ZOEKT NIET ALSNOG NAAR EEN NORM OM DE MOGELIJKE VRIJBLIJVEND HEID TE TEMMEN WANT ZIJ GAAT VERDER EN WIL HET MAKEN VAN ONDERSCHEID HELEMAAL LATEN VOOR WAT HET IS :E OPTEERT VOOR HET LOSLATEN VAN DE WIL TOT OORDELEN h,OS TE KOMEN VAN AL DIE INTERPRETATIES AL DIE OORDELENv ZEGT ZE h$ECREATIE AFBOUWEN LEEG EN OPEN WORDENv 57 "ULHOF TREKT DE UITERSTE CONSEQUENTIE VAN HET BESEF DAT EEN LAATSTE WAARHEID ONTBREEKT $AT IS NIET VOOR IEDEREEN EEN OPTIE 7E HOEVEN NIET TOT HET EINDE TOE IN "ULHOFS GEDACHTE GANG MEE TE GAAN WE HOEVEN NIET HELEMAAL LOS TE KOMEN VAN 73
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
HET INTERPRETEREN $AAR GEEFT HET ONTMOETEN IN DE KUNST OOK ALLERMINST AANLEIDING TOE (ET ZET EERDER AAN TOT ALTERNATIEVE MANIEREN VAN INTERPRETEREN 'OEDE BEDOELINGEN VRAGEN JUIST OM HET MAKEN VAN AFWEGINGEN HEBBEN WE GEZIEN %N VOOR HET MAKEN VAN DIE AFWEGINGEN ZIJN ER GENOEG AANKNOPINGSPUN TEN IN DE VORM VAN PRESENTATIES EN REPRESENTATIES VAN GOEDE BEDOELINGEN
:O WORDT DE KUNSTBESCHOUWING VERRIJKT MET HET INSCHATTEN VAN GOEDE BEDOELINGEN -AAR ER KOMT NIET ALLEEN EEN NIEUWE DIMENSIE VAN WIKKEN EN WEGEN BIJ ER VALT ER OOK EEN AF EN WEL EEN DIE ONS AL TE LANG EN ONNODIG HEEFT BEZIGGEHOUDEN DE WIL OM HET OORDEEL TE VELLEN
/OK !LASDAIR -AC)NTYRE MAAKT ZOALS WE HEBBEN GEZIEN EEN OPMERKELIJKE BEWEGING (IJ STELT HET ZOEKEN NAAR NOG WEER ANDERE GOEDE BEDOELINGEN NAAR NOG ONVERMOEDE VOORSTEL LINGEN VAN HET GOEDE LEVEN BOVEN HET VINDEN ERVAN (IJ STELT DE HOUDING VAN HET STREVEN CENTRAAL OMDAT ER GEEN EENDUIDIGE VOORSTELLING MEER IS VAN DE GOEDE ZAAK WAARNAAR WE STREVEN DAT KOMT OVER ALS EEN KUNSTGREEP -ISSCHIEN IS HET DAT OOK WEL -AAR DAN WEL EEN MET AVONTUURLIJKE GEVOLGEN !LLES BIJ -AC)NTYRE RAAKT VOL VAN DIE STREVENDE HOUDING 6OEREN WE ZIJN GEDACHTEGANG VERDER DAN KOMT OOK HET BEOORDELEN IN HET TEKEN TE STAAN VAN HET ZOEKEN NAAR ANDERE KWALITEIT NAAR WAT NOG MEER VOORTREFFELIJK ZOU KUNNEN ZIJN HET BEOORDELEN INCLUIS .ET ALS "ULHOF NODIGT -AC)NTYRE UIT OM TE WERKEN AAN EEN ANDERE HOUDING OOK BIJ DEGENE DIE BEOORDEELT $IE KANT MOETEN WE OP "EOORDELEN ZAL ZO MEER IN HET TEKEN STAAN VAN HET ZOEKEN NAAR KWALITEIT DAN NAAR HET METEN ERVAN (ET OORDELEN KAN DAN ZOVER NAAR DE ACHTERGROND VERDWIJNEN DAT HET HELEMAAL OPGAAT IN DE ZOEKTOCHT NAAR KWALITEIT :O ONGEKEND IS DAT TROUWENS NIET )N SOMMIGE BESCHOUWINGEN OOK IN DIE VAN ANDERE KUNSTVORMEN DAN DIE VAN ONTMOETINGS KUNST IS DAT AL HET GEVAL (ET KAN BEREIKT WORDEN DOOR OP EEN ANDERE MANIER TE SCHRIJVEN ANDERE DAN IN DE KUNSTBESCHOU WING GANGBARE BENADERINGEN TE ZOEKEN /F DOOR GEEN KRITISCHE POSITIE MEER IN TE NEMEN EN AL IS HET MAAR TIJDELIJK HELEMAAL IN HET ONTMOETEN OP TE GAAN ZOALS !RNE (ENDERIKS DEED 74
75
Goede bedoelingen
Over het beoordelen van ontmoetingskunst
1
32
.IEUW ENGAGEMENT )N ARCHITECTUUR KUNST EN VORMGEVING .!I UITGEVERS 2OTTERDAM @%N ZO IS HET NATUURLIJK OOK $E BESTE KUNSTENAARS ZIJ DIE ZICH WERKELIJK DRUK MAKEN OM HUN KUNST EN OM DE MAATSCHAPPIJ STAAN BUITEN HET LEVEN (ANS DEN (ARTOG *AGER @!LTIJD OP AFSTAND /VER DE GRENZEN VAN HET ENGAGEMENT IN .IEUW ENGAGEMENT )N ARCHITECTUUR KUNST EN VORMGEVING .!I UITGEVERS 2OTTERDAM P 3 !LASDAIR -AC)NTYRE !FTER 6IRTUE ! 3TUDY IN -ORAL 4HEORY 3ECOND %DITION WITH 0OSTSCRIPT $UCKWORTH ,ONDON P 4 $OMENIEK 2UYTERS @$OE IETS IN -ETROPOLIS - NR P 5 $OMENIEK 2UYTERS @(OREN EN :IEN IN DE 6OLKSKRANT P 6 %LIZABETH 0EYTON @2IRKRIT 4IRABUNNNG IN 3UPERMARKET ED 2IRKRIT 4IRAVANIJA &RANK (YDE !NTWI -IGROS -USEUM FàR 'EGENWARTSKUNST :àRICH P 7 -IWON +WON /NE 0LACE AFTER !NOTHER 3ITE 3PECIFIC !RT AND ,OCATIONAL )DENTITY 4HE -)4 0RESS P 8 +WON P 9 !RTHUR # $ANTO @4HE %ND OF !RT IN 4HE 0HILOSOPHICAL $ISENFRANCHISEMENT OF !RT .EW 9ORK P 10 .ICOLAS "OURRIAUD 2ELATIONAL !ESTHETICS VERTALING VAN %STHÏTIQUE 2ELATIONNELLE 0RESSE DU RÏEL P 11 *ENS (OFFMANN @/VER RELATIES TOE EIGENINGEN EN ANDERE ZORGEN IN !RCHIS 12 !NNA 4ILROE @$E KUNST DE CURATOR EN DE GROTE SCHOONMAAK IN .IEUW ENGAGEMENT )N ARCHITECTUUR KUNST EN VORMGEVING .!I 5ITGEVERS 2OTTERDAM P 13 *ENS (OFFMANN WIJST ONDER MEER OP DE INVLOED VAN DE OEUVRES VAN DE "RAZILIAANSE KUNSTENAARS ,YGIA #LARK EN (ÏLIO /ITICICA OP DAT VAN KUNSTENAARS ALS 2IRKRIT 4IRAVANIJA EN #ARSTEN (ÚLLER #LARK EN /ITICICA WISTEN IN DE JAREN EN MET OBJECTEN HET PUBLIEK UIT TE DAGEN TOT COMMUNICEREN EN TOT MANIEREN VAN OPTREDEN IN DE PUBLIEKE RUIMTE DIE MAATSCHAPPELIJK EFFECT SORTEERDEN :IE (OFFMANN @/VER RELATIES TOE EIGENINGEN EN ANDERE ZORGEN IN !RCHIS 14 #ORNEL "IERENS @$E BEELDENDE KUNST MOET ONDERDUIKEN #ULTUREEL 3UPPLEMENT .2# (ANDELSBLAD 15 2UTGER 0ONTZEN .ICE /VER NIEUW ENGAGEMENT IN DE HEDENDAAGSE KUNST .!I 5ITGEVERS 2OTTERDAM 16 #AMIEL VAN 7INKEL -ODERNE ,EEGTE /VER KUNST EN OPENBAARHEID 35. .IJMEGEN P 17 *EROEN "OOMGAARD @$E UTOPIE VAN DE ARGELOOSHEID %EN KORTE CURSUS ENGAGEMENT IN $E 7ITTE 2AAF P 18 *EROEN "OOMGAARD @(ET PODIUM VAN DE BETROKKENHEID P IN .IEUW ENGAGEMENT )N ARCHITECTUUR KUNST EN VORMGEVING .!I 5ITGEVERS 2OTTERDAM P 19 3VEN ,àTTICKEN @)EDEREEN GEÑNGAGEERD IN 3TEDELIJK -USEUM "ULLETIN P 20 :IE $RENTH (AGOORT 4H2U 4HEORETISCHE 2UIMTE NO ,OKAAL !NTWERPEN "REDA 21 $E 3TRIP WAS ONDERDEEL VAN 6AN (EESWIJKS PROJECT 5NTIL WE MEET AGAIN $IT TIENJARIGE PROJECT IN OPDRACHT VAN DE WONINGBOUWVERENIGING 7ATERWEG 7ONEN EN DE 'EMEENTE 6LAARDINGEN HAD ONDER MEER ALS DOEL DE BEWONERS VAN DE WIJK TE BETREKKEN BIJ DE GROTE VERANDERINGEN DIE DE WIJK TOT ZOU ONDERGAAN 22 #ORNELIS 6ERHOEVEN -ERG EN BEEN 0OLEMISCHE OVERWEGINGEN OVER INTIMITEIT !MBO "AARN P 23 #ORNELIS 6ERHOEVEN !LLEEN MAAR KIJKEN %SSAYS OVER DE MENS ALS TOESCHOUWER !MBO "AARN P 24 6ERHOEVEN P 25 6ERHOEVEN P 26 6ERHOEVEN P 27 0ONTZEN P 28 -IWON +WON P 29 -IWON +WON P 30 3VEN ,àTTICKEN P 31 #ATALOGUS TENTOONSTELLING 4ONG $E SLAG OM 2OOSENDAAL P
6AN 'ERWEN (AGOORT 4H2U 4HEORETISCHE RUIMTE NO FEBRUARI ,OKAAL "REDA !NTWERPEN P $AT IS ONDER MEER DE OPVATTING VAN "ERYS 'AUT @4HE %THICAL #RITICISM OF !RT IN !ESTHETICS AND %THICS %SSAYS AT THE )NTERSECTION ED *ERROLD ,EVINSON P 34 2OB VAN 'ERWEN @%THICAL !UTONOMISM 4HE 7ORK OF !RT AS A -ORAL !GENT IN #ONTEMPORARY !ESTHETICS 6OL)) WWWCONTEMPAESTHETICSORG 35 @+UNST ENQUÐTE OVER ILLEGALEN WAS NIET BETAMELIJK IN .2# (ANDELSBLAD 36 -ICHEL &OUCAULT (ET GEBRUIK VAN DE LUST 'ESCHIEDENIS VAN DE SEKSUALITEIT 35. .IJMEGEN P 37 -ICHEL DE #ERTEAU 4HE 0RACTICE OF %VERYDAY ,IFE 5NIVERSITY OF #ALIFORNIA 0RESS P 8) 38 $E #ERTEAU P 39 -ICHEL DE #ERTEAU ,INVENTION DU QUOTIDIEN ARTS DE FAIRE 'ALLIMARD 0ARIS P 40 %RIK (AGOORT @%LKE DAG EEN ANTIPERFORMANCE 7ALLY 7ALTER 3TEVENS IN -ETROPOLIS - NR P 41 %RIK (AGOORT @,EEGTE ALS HOORN DES OVERVLOEDS IN DE 6OLKSKRANT +UNST CULTUUR 42 (AGOORT 43 $RENTH (AGOORT 4H2U 4HEORETISCHE RUIMTE NO JUNIJULI ,OKAAL "REDA!NTWERPEN 44 )LSE "ULHOF 6AN INHOUD NAAR HOUDING %EN NIEUWE VISIE OP FILOSOFEREN IN EEN PLURALISTISCHE CULTUUR +OK !GORA +AMPEN P 45 "ULHOF P 46 *ENS (OFFMANN ! ,ITTLE BIT OF (ISTORY 2EPEATED +UNSTWERKE "ERLIN 47 "ULHOF P 48 !NNEJET VAN DER :IJL !NNA (ET LEVEN VAN !NNIE -' 3CHMIDT .IJGH 6AN $ITMAR !MSTERDAM P h%R BESTAAT IN HET THEATERVAK EEN SOORT VERLIEFDHEID DIE NIETS TE MAKEN HEEFT MET SEX OF EROTIEK EN ZELFS NIET MET PERSOONLIJKE VRIENDSCHAP (ET IS DE VERLIEFDHEID OP ELKAARS WERK EN DE MAGISCHE VERBONDENHEID VAN HET SAMENWERKENv !NNIE -' 3CHMIDT (ET 0AROOL 49 4H2U NO P 50 :IE 0ETER 3LOTERDIJK 3CHËUME 3PHËREN ))) 3UHRKAMP 6ERLAG &RANKFURT AM -AIN 51 @3TORIES ARE LIVED BEFORE THEY ARE TOLD %XCEPT IN THE CASE OF FICTION VOEGT -AC)NTYRE ERAAN TOE WAARMEE HIJ DE MOGELIJKHEID OPENLAAT DAT MENSEN ZICH IN HUN LEVEN OOK KUNNEN RICHTEN NAAR FICTIE NAAR NIET EERDER GELEEFDE VERHALEN -AC)NTYRE P 52 -AC)NTYRE P 53 @4HE GOOD LIFE FOR MAN IS THE LIFE SPENT IN SEEKING FOR THE GOOD LIFE FOR MAN AND THE VIRTUES NECESSARY FOR THE SEEKING ARE THOSE WHICH WILL ENABLE US TO UNDERSTAND WHAT MORE AND WHAT ELSE THE GOOD LIFE FOR MAN IS -AC)NTYRE P 54 :IE VOOR EEN COMPACTE BESCHRIJVING VAN HET OEUVRE VAN 6AN (EESWIJK #ARLOS "ASUALDO &ACE 9OUR 7ORLD *EANNE VAN (EESWIJK !RTIMO !MSTERDAM 7EXNER #ENTER FOR THE !RTS /HIO 53! 55 *EANNE VAN (EESWIJK @&LEETING )MAGES OF #OMMUNITY IN !NNETTE "ALKEMA EN (ENK 3LAGER EDS @%XPLODING !ESTHETICS IN ,IER EN "OOG 2ODOPI !TLANTA !MSTERDAM P 56 "ULHOF (AGOORT 4H2U 4HEORETISCHE 2UIMTE NR DECEMBER ,OKAAL "REDA !NTWERPEN P 57 4H2U NR P
76
77
2
33
4EKST %RIK (AGOORT 2EDACTIE ,EX TER "RAAK %INDREDACTIE -IRJAM "EERMAN 6ORMGEVING 3TOUT+RAMER $RUK 6EENMAN DRUKKERS )3". *UNI ¥ %EN UITGAVE VAN HET &ONDS VOOR BEELDENDE KUNSTEN VORMGEVING EN BOUWKUNST ¥ 4EKST %RIK (AGOORT $IT IS HET EERSTE DEEL IN EEN SERIE ESSAYS DIE IN OPDRACHT VAN HET &ONDS "+6" WORDEN GESCHREVEN &ONDS "+6" 0OSTBUS !4 !MSTERDAM E MAIL POST FONDSBKVBNL WWWFONDSBKVBNL
" -Ê6"",
Ê 1 -/ 6", 6
Ê "17 1 -/
