GLASTUINBOUW TURKIJE 88TUG02

MARKT OVERZICHT GLASTUINBOUW TURKIJE

88TUG02

INHOUDSOPGAVE

1 2 3 4

5

6

7

Introductie.......................................................................................................................................4 Algemene beschrijving van Turkije ................................................................................................6 Sector beschrijving agrarische sector en verwerkende industrie.................................................10 3.1 Marktomvang ................................................................................................................. 10 Marktontwikkeling.........................................................................................................................16 4.1 Algemeen ....................................................................................................................... 16 4.2 Bedrijfsontwikkeling Turkse tuinbouw sector ................................................................. 17 Vergelijking van de tuinbouw sector in Turkije met Nederland (2006/2007) ................. 23 4.3 Import and export ........................................................................................................... 24 4.4 Investeringscapaciteit..................................................................................................... 26 Marketing strategie.......................................................................................................................27 5.1 Introductie ...................................................................................................................... 27 5.2 Marktpositie Turkse groente- en sierteeltketens in het internationale krachtenveld...... 27 5.2.1 SWOT analyse Turkse tuinbouwsector ..................................................... 27 5.2.2 Confrontatiematrix SWOT analyse Turkse Tuinbouw – strategische opties30 5.2.3 Positie van de Turkse tuinbouw in het internationale krachtenveld .......... 32 5.3 Marktpositie van de Nederlandse tuinbouwtoeleveranciers .......................................... 34 5.3.1 Introductie .................................................................................................. 34 5.3.2 SWOT analyse Nederlandse toeleveranciers in Turkse tuinbouw sector . 36 5.3.3 Confrontatiematrix van de SWOT analyse Tuinbouwtoeleveranciers....... 40 5.4 Strategische acties voor 2g@there programma ............................................................ 42 5.5 Strategische marktkansen voor Nederlandse toeleveranciers ...................................... 44 5.5.1 Marktsegmentatie ...................................................................................... 44 5.5.2 Investeringsprojecten in ontwikkeling........................................................ 45 5.6 Marketing mix................................................................................................................. 47 5.6.1 Introductie .................................................................................................. 47 5.6.2 Product ...................................................................................................... 48 5.6.3 Promotie .................................................................................................... 49 5.6.4 Plaats (logistiek, aftersales, service, onderdelen, lokaal magazijn) .......... 50 5.6.5 Prijs............................................................................................................ 50 5.6.6 Concrete concurrentie analyse.................................................................. 51 5.7 Markttoegang ................................................................................................................. 51 5.7.1 Voorwaarden betreffende goederenimport................................................ 51 5.7.2 Financiële voorwaarden markttoegang ..................................................... 54 5.7.3 Risico’s ...................................................................................................... 55 Investeringsprogramma’s en buitenlandse investeringen............................................................57 6.1 Nationale activiteiten ...................................................................................................... 57 6.2 Instrument voor EU pre-accession Assistentie (IPA)..................................................... 57 6.3 Financierings- en investeringsprogramma’s .................................................................. 57 6.4 Overzicht van financiële en professionele organisaties................................................. 58 6.5 Professionele organisaties ............................................................................................. 59 Conclusies en aanbevelingen ......................................................................................................61

2

ANNEX 1 Statistiek profiel van Turkije ANNEX 2 Tuinbouwsector van Turkije ANNEX 3 Wisselkoersen en inflatiecijfers ANNEX 4 Turkse handelscijfers import en export groente en fruit ANNEX 5 Turkse kostprijsberekeningen van enkele gewassen ANNEX 6 Relevante Turkse banken ANNEX 7 Toeleveranciers op de Turkse markt ANNEX 8 Relevante beurzen in Turkije 2008/2009 ANNEX 9 Overzicht onderzoek en onderwijs ANNEX 10 Verslag van factfinding missie 1-5 september 2008 ANNEX 11 Gebruikte bronnen

3

1

Introductie

Het markt overzicht is opgesteld in het kader van het 2g@there programma SeraCulture: Development of the sustainable infrastructure for the support of business development in Horticultural green house production in Turkey (2008 – 2011) Het ministerie van Economisch Zaken en ministerie van Landbouw Natuurbeheer en Voedselkwaliteit hebben 25 april 2008 een activiteiten programma goedgekeurd dat gericht is op het versterken van de concurrentie positie van de Nederlandse glastuinbouw technologie op de Turkse markt. In het kader van het programma 2g@there van de Economische Voorlichtings Dienst (EVD) is een programma ontwikkeld door de AVAG (Platform Toeleveranciers Glastuinbouw), VRIAN projects, Wageningen University and Research (WUR). Een belangrijke voorwaarde hierbij is dat er een gecoördineerde aanpak komt van Nederlandse bedrijven en de Nederlandse overheids instrumenten en kennis instellingen. In het kader van SeraCulture wordt ondermeer gewerkt aan de volgende zaken: • • • • •

het inrichten van een Turks Innovatie Centrum voor de Glastuinbouw (TIG, start winter 2009) een Agrarische Bedrijfsondersteuning in Izmir (NABSO, start voorjaar 2009) een programma van collectieve promotie activiteiten (CPA: start voorjaar 2009)) een programma voor training en advies voor productie managers en technisch personeel (start voorjaar 2009) ondersteunen van individuele en gezamenlijke commerciële activiteiten van deelnemers aan het programma (start najaar 2008)

De Nederlandse glastuinbouw is van wereldklasse, de toonaangevende trendsetter in de wereld qua professionaliteit en toepassing van nieuwe technologieën. De elementen die het succes van de Nederlandse glastuinbouw bepalen, beperken zich niet tot de techniek en de teelt in de kas. Nederland heeft een logistieke infrastructuur die snel en vrijwel wrijvingloos werkt, gestuurd door gekoppelde ICT-systemen. Het areaal voor de glastuinbouw is in Nederland in de tweede helft van de twintigste eeuw sterk gestegen. Was er in 1950 nog 3.300 hectare bebouwd, in 2000 was er meer dan 10.500 hectare onder glas. Deze enorme groei stabiliseert in totaal omvang, maar de laatste jaren zien we een enorme vernieuwing van de glasopstanden met toepassing van veel meer high tech oplossingen voor energie, licht, ICT, automatisering en logistieke oplossingen. Terugkijkend kan men er niet omheen dat deze activiteiten geleid hebben tot wat er zich de afgelopen drie jaar ontwikkeld heeft. Een markt waar de BV Nederland prominent en toonaangevend aanwezig is. Dit levert een goede thuisbasis op voor succesvol opereren in buitenlandse markten. Enkele tientallen jaren geleden zijn veel Nederlandse producenten en toeleveranciers in Spanje actief geworden. Dit heeft bijgedragen tot een sterke productie regio rondom Almeria. De sterke positie van de Spaanse tuinbouw sector op de Europese markt is een voorbeeld voor de Turkse beleidsmakers. Een scala van Nederlandse tuinbouw toeleveringsbedrijven zijn nu bijvoorbeeld actief in de Mexicaanse markt met de Verenigde Staten als belangrijk afzet gebied. Ook de Nederlandse banken hebben in de afgelopen jaren samen met Atradius Mexico omarmd en leningen beschikbaar gesteld die het totaal van 100 miljoen Euro ruimschoots overschrijden. Leningen die grotendeels terugvloeien naar de Nederlandse economie voor de aankoop van projecten, kennis en teelt benodigdheden. Deze ervaringen worden door Turkse investeerders onderkend en geanalyseerd; er wordt onderkend dat de samenwerking met de Nederlandse tuinbouw sector potentie heeft voor het realiseren van een sterke en internationaal concurrerende tuinbouw sector in Turkije. De ervaring en expertise van de Nederlandse glastuinbouw sector wordt gebundeld ingezet in het 2g@there programma SeraCulture gericht op de glastuinbouw sector in Turkije. Turkije kan qua potentie zeker mee vergeleken worden met de ontwikkeling van de tuinbouw sector in Spanje en Mexico gelet op de economische groei, de toename van de interne consumptie (72 miljoen

4

inwoners) en het snel groeiende Turkse export potentieel naar nabij gelegen markten. Export zoals naar de grenslanden van Turkije, Rusland, Midden en Verre Oosten en Noord Afrika is een aanvulling voor de Nederlandse producenten en vormt daarmee geen direct concurrentie gevaar voor Nederlandse producenten. Op dit moment is de Nederlandse glastuinbouw technologie van A tot Z voorhanden bij de middelgrote Turkse bedrijven. Echter door gebrek aan goede scholing en kennis wordt niet het rendement gehaald dat men zou moeten halen met deze investeringen. Dit vormt een belemmering voor de verdere realisatie van grootschalige tuinbouw projecten in Turkije. Hier is dus een grote taak weggelegd om praktisch te bewijzen dat hetgeen er beloofd wordt door Nederlandse leveranciers ook gehaald zal worden. Het opzetten van een innovatie centrum en daarnaast een modern training- en advies programma, moet aan dit probleem van gebrek aan inzicht en vakmanschap een einde maken. Schaalvergroting van de Turkse bedrijven is niet tegen te houden, de hogere investeringen en het bedrijfsresultaat zal dus overeenkomstig moeten verbeteren. Hoogwaardige productie en volume tegen de laagst mogelijk kosten zal in de nabije toekomst de motivatie zijn voor Turkse investeerder en overheid. Voor Nederlandse bedrijven in de toelevering en de handel is hiermee een goed commercieel perspectief geschetst. Hier liggen voor Nederland als kennis- en distributie land uitstekende mogelijkheden. Het rapport dat voor u ligt is opgesteld door VRIAN projects B.V. als coördinator van de activiteiten van het programma SeraCulture. Het is een verzameling van meest relevante informatie voor het betreden en verder ontwikkelen van de Turkse markt voor Glastuinbouw technologie, productie en handel. Het rapport bevat veel informatie die verzameld is tijdens de factfinding missie (september 2008) en de Tuinbouw handelsmissie (november 2008). Diverse organisaties en bedrijven in Turkije, Nederland en andere landen zijn actief geweest in het beschrijven van de Turkse markt. Hierbij wordt vooral aandacht besteed aan de productie activiteiten in de groente tuinbouw. Veel minder specifiek is de informatie over de Turkse markt voor tuinbouw technologie en over de sector van snijbloemen en potplanten. Aanvullend op de eigen ervaringen van deelnemers aan het 2g@there programma SeraCulture zijn diversie bronnen op Internet en in documenten geraadpleegd. De gebruikte bronnen staan in annex 11. Belangrijke recente rapportages zijn beschikbaar bij de uitgevende organisatie en zijn in dit rapport niet herhaald. Uitsluitend de conclusies en enkele bruikbare items zijn voor het doel van dit rapport overgenomen met bronvermelding. Enkele belangrijke publicaties zijn: Turkish Vegetable en Fruit Sector 2008 (LBA Ankara); Turkish Agricultural Knowledge System (WUR-LEI 2007) en het recent verschenen verslag van Turks Instituut voor Statistiek van de census 2007. Uit deze rapporten zijn slechts de belangrijke conclusies meegenomen omdat de focus deze market review vooral is gericht op de investeringscapaciteit van de Turkse glastuinbouw en de beschrijving van de huidige situatie van de toeleverende industrie/handel op de Turkse markt. Specifieke informatie is gegenereerd in samenwerking met Nederlandse en Turkse organisaties en bedrijven die betrokken zijn bij SeraCulture. De factfinding missie 1 – 5 september 2008 vormde een onderdeel van deze market review en is een belangrijke bron van informatie geweest; daarom is het missierapport integraal in annex 10 opgenomen. Graag ontvangt VRIAN projects B.V. uw reactie in de vorm van aanvulling, verdieping, correctie en vragen per email: [email protected] of [email protected].

5

2

Algemene beschrijving van Turkije

(Als bron is vooral gebruikt www.evd.nl/Turkije, www.mfa.nl/ank en www.nlankagr.com) Turkije heeft een oppervlakte van bijna 19 maal Nederland en heeft, op Rusland en Duitsland na, de grootste bevolking van Europa. In 2007 waren er volgens het Turks statistisch instituut 73 miljoen inwoners. Een kleine 70 procent van de bevolking woont in de steden. Istanbul telt de meeste inwoners, naar schatting ruim 11 miljoen. In Ankara wonen 4 miljoen mensen en in Izmir 2,2 miljoen. De rest van de bevolking is geconcentreerd langs de kust en in de landbouwgebieden. West-Turkije is dichter bevolkt en veel meer ontwikkeld dan de rest van het land. De verwachting is dat rond 2015 ruim driekwart van de bevolking in verstedelijkte gebieden woont. Van de bevolking is 99,8 procent moslim. Turkije is een seculiere staat, zodat de godsdienst geen directe invloed heeft op de wetgeving, het overheidsoptreden of zakelijke activiteiten, anders dan het in acht nemen van religieuze feestdagen. Bevolkingsopbouw in procent (schatting 2007): 0-14 jaar 28,6 15-64 jaar 64,5 65 jaar en ouder 6,9 Bron: CIA Na de crisis van 2001 groeide de economische activiteit tussen 2002 en 2007 sterk. De Turkse economie vertoonde een forse groei dankzij de structurele hervormingen en het succesvolle macroeconomisch beleid. Turkije werd een van de snelst groeiende economieën van de wereld. Het gemiddelde jaarlijkse reële groeipercentage van het bbp bedroeg tussen 2002 en 2007 7 procent. De abrupte val van de Turkse lira medio 2006 leidde tot een stijging van de inflatie en de verscherping van het monetaire beleid. Als gevolg hiervan nam de groei van het bbp wat af. De groei in de tweede helft van 2006 en het gehele jaar 2007 was ongeveer 5 procent. Samenvattend: GDP: (koopkracht parity): USD 667.7 Billion (2007) (officiële wisselkoers): USD 388.6 Billion (2007) GDP – werkelijke groei: 5,1% (2007) en 2,8% (2008) GDP – per sector : landbouw: 8.9% Industrie: 30.8% Dienstverlening: 59.3% (2007) Inflatie koers: (consumenten prijzen): 10,7% (2008) Inflatie De Turkse economie werd voorheen vaak gekenmerkt door sterk fluctuerende inflatiecijfers. Sinds 2005 ligt de inflatie rond 8,5 procent. Het monetaire beleid en loonmatiging hebben hier een belangrijke rol in gespeeld. In 2007 steeg de inflatie tot 12,9 procent. Dit ligt boven de door het IMF gestelde grens van 8 procent. De stijging van elektriciteit-, gas- en andere brandstofprijzen met 29,4 procent was hiervan de belangrijkste oorzaak. De prijsstijging van voedingsmiddelen en nietalcoholische dranken (+15,3 procent) en de huren (+13,7) waren andere oorzaken van de hoge inflatie. In de loop van 2008 is de inflatie afgenomen tot

6

Economische indicatoren Bbp (miljard US dollar) Bbp per capita (US dollar) Reële groei bbp (in procenten) FDI (miljard US dollar) Inflatie (gemiddeld in procenten) Balans van de lopende rekening (miljard US dollar) Export van goederen (FOB-waarde, miljard US dollar) Import van goederen (FOB-waarde, miljard US dollar) Wisselkoers (gemiddelde over het jaar, Turkse lira: US dollar) Buitenlandse schuld (miljard US dollar) Bron: Economist Intelligence Unit

2006 530,9 7.760 6,1 20,2 9,5 -32,8 91,9 133,2 1,4 207,9

2007 657,1 8.737 6,9 22,3 12,9 -37,6 115,3 162,0 1,3 247,1

Tijdens 2007 tot de zomer van 2008 kon deze verhouding worden gehandhaafd. De huidige verhouding in voorjaar 2009 is ongeveer 2,2 Turkse lira voor 1 euro. De kredietcrisis heeft ook gevolgen voor internationale kredietverlening aan Turkije en het teruglopen van de Turkse economische groei. Het door schuldendiensten beheerste begrotingsbeleid (30 procent van de begroting wordt aan rentebetalingen besteed), het huidige inefficiënte belastingsysteem en de grote informele sector, zijn de belangrijke aandachtspunten voor de Turkse regering bij het vormgeven en uitvoeren van haar economische beleid. Turkije en de Europese Unie Op 3 oktober 2005 zijn de toetredingsonderhandelingen van start gegaan. Het proces verloopt tot nu toe moeizaam. De onderhandelingen over 8 van de 35 onderhandelingshoofdstukken zijn in december 2006 geschorst. De verwachting is dat het gehele proces tien tot vijftien jaar zal gaan duren. Ook al voldoet Turkije aan het eind aan alle criteria, dan nog is toetreding niet gegarandeerd. Binnen de EU is het enthousiasme voor uitbreiding niet groot en in een aantal lidstaten bestaat een sterke oppositie tegen Turks lidmaatschap. Daarbij neemt ook in Turkije de steun voor EU-lidmaatschap af. Als de onderhandelingen over het EU-lidmaatschap mislukken, wordt Turkije mogelijk een alternatief partnerschap aangeboden om het land toch te verankeren in Europa. Landbouw sector De landbouw speelt een belangrijke rol in de Turkse economie: het geeft werk aan 36% van de werkzame bevolking en draagt 5% bij aan de Turkse export waarde. Ongeveer 28 miljoen hectare (36 procent van de totale grond) is geclassificeerd als cultiveerbaar. Turkije kent diverse klimaatzones, waardoor men het gehele jaar door de meeste groenten kan verbouwen. Dit gebeurt gedurende de zomer op de volle grond en in de winter onder beschermde condities, zoals plastic of glazen kassen. Intensieve landbouw vindt vooral plaats in West-Anatolië, de Egeïsche regio en langs de zuidkust. Vooral in West Turkije is een snel toenemende belangstelling voor de moderne glastuinbouw in gebieden waar geothermische warmte beschikbaar is. Na Spanje (62000 ha) en Italië (29.700 ha) is Turkije het derde grootste areaal aan beschermde teelt (27.100 ha). Hiervan is in Turkije ongeveer 7000 ha glas waarvan slechts 500 ha van moderne glazen kas is voorzien. Turkije is de grootste producent en exporteur van agrarische producten in het nabije oosten en de Noord Afrikaanse regio’s. De belangrijkst exportmarken zijn de EU en de Verenigde Staten, waar gedroogd fruit en noten, katoen en tabak naar toe worden geëxporteerd. Een andere belangrijke export markt zijn Rusland en het Midden Oosten voor vers fruit, groenten en vlees uit Turkije. Buitenlandse investeringen Het niveau van buitenlandse investeringen nam in 2003 en 2004 geleidelijk toe tot 2,6 miljard US dollar in 2004. In de jaren 2006 en 2007 werd dit bedrag verhoogd tot meer dan 20 miljard US dollar.

7

Verschillende factoren spelen een rol bij de enorme toename aan buitenlandse investeringen de afgelopen jaren. De belangrijkste zijn de relatieve stabiliteit en sterke groei van de economie de laatste jaren, hervormingen in sectoren als energie, telecom en het bankwezen en de toetredingsonderhandelingen met de EU. In de loop van 2008 heeft ook Turkije te maken met een sterke terugloop van buitenlandse investeringen en het stagneren van de kredietverlening aan bedrijven en investeringsprojecten. Buitenlandse investeringen in Turkije (x miljard US dollar) 2001 3,3 2002 1,0 2003 1,6 2004 2,6 2005 9,6 2006 20,1 2007 21,9 Bron: Economist Intelligence Unit Het potentieel voor buitenlandse investeringen is groot. Gunstig is onder meer de geografische ligging. Het land grenst aan de Balkan (EU), het Midden-Oosten en de Kaukasus (Russische Federatie) en kan daarom als springplank fungeren voor handel en investeringen in deze maar ook verder gelegen regio’s en landen. Zo behoort de Russische Federatie tot de belangrijkste handelspartners van Turkije en helpen de bestaande linguïstische en culturele banden met de landen in Centraal-Azië de betrekkingen met deze regio ontwikkelen. Ook heeft Turkije reeds langdurige betrekkingen met en commerciële belangen in de Arabische wereld. Andere voordelen zijn de douane-unie met de EU, de open economie, de lage salarisstructuur gecombineerd met een redelijk opleidingsniveau en het feit dat Turkije een redelijk stabiele democratische en seculiere staat is. Het EU-toetredingsproces en de voortgaande macroeconomische stabilisatie en hervormingen onder leiding van het IMF maken het land extra interessant voor de komende jaren. Kansrijke sectoren zijn onder meer de energie- en telecommunicatiesector, waar het proces van privatisering en marktvorming in gang is gezet. Aandachtspunten voor Turkije zijn nog het verbeteren van het belastingklimaat en het juridische systeem. De terugloop van de investeringen in de industriële sectoren als automobiel, textiel en bouw, resulteert in grotere aandacht voor de primaire productie. De mogelijkheid voor een relatief snelle terugverdien tijd maakt de glastuinbouw tot een van de prioriteiten bij verdere exploratie van mogelijkheden bij de Turkse investeerders. Herkomst investeringen In 2007 was 60 procent van de buitenlandse investeringen in Turkije afkomstig uit de EU. Vooral Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk zijn belangrijke investeerders. De stijging van de buitenlandse investeringen komt voor een groot deel voor rekening van multinationals die gaan participeren in grote Turkse bedrijven. Voorbeelden: Disbank werd overgenomen door Fortis (België), Turkcell door Alfa (Rusland) en Telsim door Vodafone (VK). De meeste buitenlandse investeerders maken gebruik van lokale partners. Stand van zaken met betrekking tot IMF Eind 2004 beëindigde Turkije een volledig IMF-programma. Het betrof een van de grootste Stand-By Arrangementen wereldwijd, met een waarde van 20 miljard US dollar. In de zomer van 2005 werd overeenstemming bereikt over een nieuw driejarig IMF Stand-By Arrangement met een waarde van 10 miljard US dollar. Het akkoord gaat uit van een streng fiscaal beleid, om zo de fiscale stabiliteit te waarborgen. In 2006 en in het begin van 2007 is hier niet helemaal aan voldaan door de verkiezingscampagne. Daarnaast is in het akkoord afgesproken dat er meer marktwerking moet worden gestimuleerd en dat meer buitenlandse investeringen moeten worden aangetrokken. Inmiddels zijn de benodigde wetten voor hervorming op deze gebieden aangenomen en zijn de derde

8

en vierde IMF-reviews in september 2006 succesvol afgerond. Op grond hiervan zal Turkije 1,9 miljard US dollar ontvangen. Ongeveer 13 procent van de Turkse staatsschuld bestaat uit een schuld aan het IMF. Handel Sinds 1996 bestaat er een douane-unie tussen de EU en Turkije. Dit houdt in dat er geen invoerrechten worden geheven bij handel met de EU. Een uitzondering wordt gevormd voor landbouwproducten. Deze blijven buiten de bepalingen van de douane-unie in verband met onvoldoende garanties voor voedselveiligheid. In 2006 ging 56,1 procent van de export van Turkije naar EU-landen, oftewel 50 miljard US dollar. De import vanuit Europese landen bedroeg 42,4 procent van de totale import, wat neerkomt op 59,1 miljard US dollar (TURKSTAT, 2007). Naast export naar de EU (56 % ter waarde van 35 miljard EURO) en de VS, exporteert Turkije veel naar de buurlanden in het Midden-Oosten, landen uit de voormalige Sovjetunie en Noord-Afrika. In 2007 importeerde Nederland voor ongeveer 1,71 miljard euro uit Turkije. De EU is tevens een belangrijke leverancier; 42% (ter waarde van 45 miljard EURO) van de import is afkomstig uit de EU. Hiervan is bijna 4 miljard EURO afkomstig uit Nederland. In de top 3 van importeurs in Turkije in 2006 staan Rusland, Duitsland en China. Salarissen Het bruto minimum loon 2007 bedraagt 585 Turkse lira (ongeveer 302 euro) per maand. Het minimumloon is aanzienlijk hoger dan in Centraal- en Oost-Europese landen. Het gemiddelde brutoloon in de industriële sector bedroeg begin 2007 1.376 Turkse lira (710 euro) voor een gemiddelde werkweek van 45 uur. Voor werknemers met een CAO liggen deze bedragen hoger. In het algemeen verschillen de salarissen tussen verschillende industriële sectoren, afhankelijk van de druk van de door de sector georganiseerde bonden, specialisatie van de industrie en (internationale) concurrentie van de informele sector. Consumentengedrag De koopkracht in Turkije neemt toe en het bbp per hoofd van de bevolking steeg van 4.947 US dollar in 2005 tot 5.482 US dollar in 2006. Er bestaan echter grote inkomensverschillen. De meerderheid van de bewoners op het platteland leeft in relatieve armoede. In de steden is het inkomen gemiddeld hoger. Daarnaast is er een belangrijke groep met een hoog inkomen. Deze groep bevindt zich voornamelijk in de grote steden zoals Istanbul, Ankara en Izmir in het westen van Turkije. Zij zijn geïnteresseerd in producten van hoge kwaliteit en zijn bereid daar topprijzen voor te betalen. Naar verwachting zal de consumptie van frisdrank, alcohol, kant-en-klaarproducten ('ready-to-eat' en 'easy-to-prepare products') en luxe levensmiddelen gaan toenemen. Dit zal ten koste gaan van de traditionele levensmiddelen zoals brood, peulvruchten, yoghurt, thee en noten. Tevens vraagt de supermarkt van de leveranciers garanties voor de toelevering van goede kwaliteit en kwantiteit van groente en fruit. Internet doet gestaag zijn intrede in de Turkse samenleving. Er zijn op dit ogenblik ongeveer 16 miljoen Internetgebruikers op een totale bevolking van ongeveer 74 miljoen mensen. Begin 2007 waren er ongeveer 100 Internet service providers (ISP's). Turk Telekom is, samen met Superonline, een van de belangrijkste aanbieders van ADSL. Turksat is als staatsbedrijf een belangrijke aanbieder van Internet via de kabel. Verschillende telecommunicatiebedrijven bieden aansluitingen en inbelverbindingen via de mobiele telefoon. Voor de landbouw sector vormt Internet een steeds belangrijker communicatie en promotie middel; hierbij lopen de grotere producenten en toeleverende bedrijven voorop.

9

3

Sector beschrijving agrarische sector en verwerkende industrie

3.1

Marktomvang

De landbouw speelt een belangrijke rol in de Turkse economie. Ongeveer 28 miljoen hectare (36 procent van de totale grond) is geclassificeerd als cultiveerbaar. Turkije is na China, India en USA de grootste producent van groente en fruit ter wereld. Turkije kent diverse klimaatzones, waardoor men het gehele jaar door de meeste groenten kan verbouwen. Dit gebeurt gedurende de zomer op de volle grond en in de winter onder beschermde condities, zoals plastic of glazen kassen. Intensieve landbouw vindt vooral plaats in West-Anatolië, de Egeïsche regio en langs de zuidkust. In 2006 was 27 procent van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouwsector, gelijk aan 10 miljoen mensen, op veelal kleine tot zeer kleine boerenbedrijven. Het agrarische deel van GDP daalde van 35% in 1970 tot 22% in 1980 en tot 11,8% in 2003. 9,4 procent van het BNP kwam in 2006 uit de landbouwsector en 90,6% uit de industrie. Het agrarische aandeel in de economie loopt langzaam terug door de toenemende industrialisatie en de trek van de rurale bevolking naar de grotere steden. De sector brengt een breed scala aan landbouwproducten voort: naast groente en fruit vooral akkerbouwgewassen, zoals graan en katoen. ’s Lands vruchtbare bodem, toegang tot voldoende water, een passend klimaat en hardwerkende boeren creëren een succesvolle agrarische sector. Tevens kan er een brede verscheidenheid aan gewassen worden verbouwd vanwege de verschillende klimaten in het land. In toenemende mate wordt deze variëteit in klimatologische omstandigheden in de tuinbouw sector gebruikt om de optimale productie omstandigheden te kiezen voor de opkweek van jonge planten, het organiseren van jaar-rond productie voor de belevering van supermarkten en het positioneren bij grote bevolkingscentra of logistieke centra. Tijdens de laatste tien jaar heeft de Turkse economische politiek zich gericht op de EU toenadering. Met als stevige basis het vrijhandelsverdrag van 1996 zijn daarna voor de verschillende productgroepen de handelsbelemmeringen opgeheven. Voor vele agrarische en voedsel producten is het vrije handelsverkeer echter in 2008 nog steeds niet tot stand gekomen vanwege phytosanitaire en veterinaire knelpunten in de dossiers gecombineerd met de praktische dierziekte situatie in Turkije. Ook voor diverse voedsel producten en grondstoffen is de Europese Commissie nog niet overtuigd van de effectiviteit van de Turkse importcontrole voor producten uit derde landen en van de controle op voedselveiligheid van de Turkse productie. In 2007 48% van de Turkse export van agrarische producten was naar de EU met een omvang van 4,5 miljard EURO (6,1 miljard USD). De tweede belangrijke bestemming van Turkse export zijn de Arabische landen met 17,6% in het jaar 2006. De derde bestemming in 2006 was de USA met 5,9%. Na de ernstige valuta crisis in 2001 heeft Turkije een gemiddelde economische groei van 6,8% laten zien tot 2007. De economische politiek van de Turkse regering was als voorwaarde verbonden aan de financiële steun door het IMF. Het volgende beleid wordt door de Turkse regering nog steeds als leidraad genomen: • Liberalisatie van de arbeidsmarkt waarin de werknemers erg veel bescherming genoten • Een strakker belasting regiem waarbij ruimte is gemaakt voor grote infrastructuur projecten in de belangrijke bevolkingscentra en teven de ontwikkeling van Zuidoost Turkije. • Privatisering van de staatsbedrijven Het stimuleringsbeleid gericht op het vergroten van buitenlandse investeringen heeft ook in de Turkse voedselverwerkende industrie zijn impact gehad. Ongeveer 145 bedrijven in de Turkse voedselverwerkende industrie zijn tot stand gekomen door buitenlands financiële bijdrage en steun (volgens de USDA in 2002). In deze sector zijn buitenlandse investeerders voornamelijk te zien in de productie van eetbare oliën en vetten, (fris)dranken en botteling industrie, snoep en kauwgom, zuivelproducten, zoetwaren, processing van groente (tomaten puree), bier en kunstmatige zoetstoffen.

10

Vooraanstaande multinationals zoals Unilever, Coca-Cola en Pepsi zijn al tientallen jaren actief in Turkije. De meeste voedsel producten worden echter alleen verkocht in kleine detailhandel (kruidenierwinkels). Een groeiend aantal grote winkelketens is actief in Turkije, zoals Migros (Turks), Metro (Duits) en Tesco (Brits). In deze (sub)sector is substantiële concurrentie. De export van Turkse voedsel en drankenproducten wordt tegengehouden door strenge import regelgeving van diverse landen en de verplichte hoge importheffingen op de meeste voedingsproducten. Anderzijds kent ook Turkije beschermende regelingen die de binnenlandse agrarische productie en verwerking moet beschermen tegen de goedkope producten uit de goedkoopte centra in bijvoorbeeld Zuid-Amerika. Groente en fruit productie in Turkije (2007) (1000 ton)

Bron: Presentatie S. Kefi 281108 De landbouw speelt een belangrijke rol in de Turkse economie. Ongeveer 28 miljoen hectare (36 procent van de totale grond) is geclassificeerd als cultiveerbaar. Turkije is na China, India en USA de grootste producent van groente en fruit ter wereld. Turkije kent diverse klimaatzones, waardoor men het gehele jaar door de meeste groenten kan verbouwen. Dit gebeurt gedurende de zomer op de volle grond en in de winter onder beschermde condities, zoals plastic of glazen kassen. Intensieve landbouw vindt vooral plaats in West-Anatolië, de Egeïsche regio en langs de zuidkust. Als gevolg van deze massale productie grondslag, beschikt Turkije over een betrekkelijk voordeel in vele agrarische producten, en tevens een positieve handelsbalans dat bijdraagt aan een verlichting van het totale handelstekort. De belangrijkst exportmarken van Turkije zijn de EU en de Verenigde Staten, waar gedroogd fruit en noten, katoen en tabak naar toe worden geëxporteerd. Een andere belangrijke export markt is het Midden Oosten, zij kopen vers fruit, groenten en vlees. In 1999 was de waarde van de stijging van agrarische export gestegen tot 2.4 miljard USD en zorgde voor 9 % van de Turkse export opbrengsten (60% lager dan in 1980). Echter, in zoverre kunnen de cijfers misleidend zijn omdat 50% van de geproduceerde export ook voortkomt uit de agrarische sector (voornamelijk textiel en kleding). Zodoende is de direct en indirecte bijdrage van de agrarische sector nog 50% van de totale export. Plantaardige productie (of productie gerelateerd aan planten en groenten) bestaat in de eerste plaats uit granen, peulvruchten (zoals erwten, bonen en linzen), industriële en bederfelijke gewassen. Van bovengenoemde neemt de graanproductie meer dan de helft van de gecultiveerde grond in beslag. De belangrijkste soorten van de in Turkije geproduceerde graangewassen zijn tarwe, gerst, haver, rogge, maïs, gierst en rijst. Deze gewassen worden in het gehele land geproduceerd, met een hogere concentratie in de centrale regio’s. Tijdens de laatste 10 jaar heeft Turkije zelfs de export van pasta producten weten te ontwikkelen tot een niveau van 192,000 ton (80 miljoen UDS in 2006).

11

Turkije is tevens de belangrijkste peulvruchten producent van het midden Oosten en een van de vooraanstaande procenten van de wereld. Het grootste deel van de industriële gewassen in Turkije zijn: katoen, tabak en suikerbieten. Katoen is cruciaal voor de bredere economie omdat het vezels levert voor de textielindustrie, de vooraanstaande categorie van de Turkse export. Katoen wordt voornamelijk verbouwd aan de Middellandse en Egeïsche kust vlaktes en het zuiden en zuidwesten. Katoenproductie was in 1999 855.000 ton. Slechts 10% van het katoen wordt in ruwe vorm geëxporteerd, de rest voorziet de binnenlandse textielindustrie. Het South-eastern Anatolian Project is Turkije grootste ontwikkelingsproject in deze sector. In dit project zijn katoenverwerkende bedrijven gepland. Het onderzoekt verbeteringen in de energieproductie, toerisme, mijnindustrie, petroleum, onderwijs, gezondheid, communicatie industrie en transport en in actieve landbouw door middel van uitgebreide irrigatiesystemen. Zodra dit afgerond is, is begroot dat de Turkse katoenproductie in 2000 verdubbelt. Een ander industrieel gewas, de suikerbiet, onderging een spectaculaire stijging in productie in 80 en 90-er jaren; momenteel is Turkije zelfvoorzienend met een surplus export ter waarde van 435 miljoen USD. Op vergelijkbare manier zijn andere gewassen in ontwikkeling gebracht: Tabak, tomaten, noten, citrus. De gewassen zijn voornamelijk geconcentreerd aan de Egeische kust en aan de Zwarte Zee regio’s, maar ook oost Anatolia en het GAP project in Oost Turkije dragen ook bij aan de opbrengst. Totaal overdekte productie in Turkije (1996 – 2007) (Ton)

Bron: Presentatie S. Kefi 281108 Groente en fruit sector De groente en fruitsector in Turkije kent een lange traditie. Turkije is sinds lange tijd zelfvoorzienend voor het overgrote deel van de plantaardige productie. De Turkse bedekte teelten beslaat in totaal 49.000 ha en is vooral onder plastic: 22000 ha poly tunnel (16000 lage tunnel en 6000 ha hoge tunnel) en 19000 ha poly kas; 7600 ha is oude stijl glazen kas. Er is in voorjaar 2008 slechts 500 ha productie van groente in moderne kassen. Deze 500 ha betreft ongeveer 100 ondernemers die vooral actief zijn in het westelijk deel van Turkije. Vers fruit en groenten zijn ook belangrijk voor de Turkse economie. Van de 140 gewassen verbouwd over de gehele wereld produceert Turkije 80 soorten vers fruit en groenten en exporteert 30 soorten groenten en 20 soorten fruit zoals druiven, citrusvruchten, meloenen, aardappelen, uien, tomaten, olijven en komkommers. In 2007 bedroeg de totale productie bijna 26 miljoen ton met een productie waarde van 8,5 miljard EURO. Jaarlijks is de exporten goed voor ongeveer 1 miljard Euro waarvan in 2008 450 miljoen citrus. Sinds 2008 is de groei van de groente gestagneerd en groeit het aandeel van de citrus in de Turkse export. De Turkse export heeft ook te leiden van de daling van economische activiteiten en wereldhandel. MARA heeft meegedeeld dat de export in januari 2009 met 28% is gedaald (GroentenenFruit, 2009). Een meer uitgebreid recent Engelstalig overzicht is gepubliceerd

12

door het bureau de Landbouw Attaché in Ankara: Fruit and vegetable sector of Turkije 2008. (Dit rapport is verkrijgbaar bij LNV en bij VRIAN projects). Turkse productie x miljoen ton (TURKSTAT, 2007) product

2007

2006

2005

Tomaat

9,95

9,85

10,05

komkommer

1,67

1,80

1,75

Pepers

1,88

1,85

1,82

Aubergine

0,86

0,92

0,93

totaal

25,85

Distributie van in kassen geproduceerde groente in Turkije in 2007 (3.546.943 Ton)

Kassen 25% glas en 75% plastic Bron: Presentatie S. Kefi 281108 Snijbloemen sector Hoewel de snijbloemen productie in Turkije al een lange traditie kent, is de Turkse productie van snijbloemen pas in de tachtiger jaren op de buitenlandse markt terecht gekomen (bron IGEME 2007/vakblad Bloemisterij 2007). De. In 2004 was er 3930 ha snijbloemen productie geregistreerd waarbij ongeveer 5000 families betrokken zijn. Dit betreft ruim 2800 ha vollegrond productie, 1000 ha in kassen onder plastic, 85 ha onder glas. De productie oppervlakte is als volgt verdeeld: 43% anjers, 23% rozen, 12% gladiolen, 9% gerbera’s. Veel van de productie technologie en kennis is afkomstig uit Israel. Vooral in de regio Antalya zijn enkele grootschalige bedrijven actief met productie voor export. De exportwaarde bedroeg 20 miljoen USD in 2006. De belangrijkste afzet betreft anjers, gerbera’s en gypsophilla voor de markten in Verenigd Koninkrijk op afstand gevolgd door Russische Federatie, Griekenland, Nederland en Japan productie voor de nationale markt bevindt zich in de buurt van de grote steden Istanbul en Izmir. Vooral in de provincie Ispara worden rozen gekweekt voor de productie van essentiële oliën (rozenolie). In 2004 heeft Turkije de UPOV ondertekend en daarmee worden de kwekersrechten beschermd. Dit opent de weg naar meer moderne variëteiten. De relevante import naar Turkije is afkomstig uit Italië

13

(jonge plantjes en stekken), Nederland (snijbloemen en bloembollen) en China (snijgroen). In 2006 bedroeg de import waarde uit Nederland ongeveer 6 miljoen Euro. De Turkse export van snijbloemen bedroeg in 2006 ruim 15 miljoen stelen voor een waarde van 4,1 miljoen Euro. De totale exportwaarde van snijbloemen naar Europa bedroeg 14,6 miljoen Euro waarvan 46 % in de vorm van anjers naar het Verenigd Koninkrijk is verkocht. De laatste jaren ervaren de Turkse producenten toenemende concurrentie op de west Europese markt aangaande kwaliteit en variëteit. Tegen deze achtergrond zoeken de Turkse producenten meer samenwerking met buitenlandse experts, leveranciers van moderne technologie en afzet mogelijkheden zoals de bloemenveiling in Aalsmeer. Detailhandel Turkije heeft een veelzijdige detailhandelsector waarin kleine winkels en franchiseketens de toon zetten. Er komen echter steeds meer winkelcentra, ook in en rond kleinere steden. Deze winkels in voedingsmiddelen en kleine consumptiegoederen zorgen nog steeds voor 60 procent van de totale detailomzet, maar super- en hypermarkten vergroten hun marktaandeel (Economist 2008, USA). Er is in Turkije een verschuiving merkbaar van de traditionele winkels met een assortiment van lokale producten, zoals brood, vlees, melk, fruit en groente, naar super- en hypermarkten. Redenen voor deze verschuiving zijn het uitgebreidere assortiment van de super- en hypermarkten, het toenemende gebruik van creditcards en de goede geografische spreiding van super- en hypermarkten. Kleine (detail)handelaren domineren echter nog steeds de markt. Zij hebben 65 procent van de kruideniersmarkt in handen. Het aandeel van supermarkten is echter groeiende. De grote internationale ketens Carrefour, Marks & Spencer, Spar, Continent, Printemps en Metro-Real-Gruppe zijn actief in Turkije. Men verwacht dat de verkopen in deze hypermarkten tot 2011 met 136 procent zullen toenemen. Dit verklaart ook het grote aantal fusies en overnames in de branche. Voor de markt voor duurzame consumptiegoederen is het franchisesysteem de meest gebruikte distributievorm. De grootste supermarktketen is Migros van de Koc Groep met een jaarlijkse omzet van 3,5 miljard US dollar. Naast het aandeel in de binnenlandse markt investeert de Koc Groep ook in het buitenland, voornamelijk in Rusland. Deze Turkse multinational heeft concurrentie van Carrefour (Frankrijk, samenwerking met de lokale Sabanci Groep), BIM (Turkije), Metro (Duitsland), Tesco (Verenigd Koninkrijk), Kiler (Turkije) en andere ketens en zelfstandige supermarkten. Ook andere internationale winkelketens, zoals Ikea, C&A, Zara, Douglas en Marks & Spencer hebben inmiddels vestigingen in Turkije. Naar verwachting zal de detailhandel zich sterk uitbreiden, vooral in het westelijk deel van Turkije. Turkije heeft namelijk circa 70 miljoen inwoners en het aantal winkels per hoofd van de bevolking is erg laag, zeker in verhouding tot Europese landen. Geografische regio's Het Turkse grondgebied, dat een totale oppervlakte heeft van 814.578 km², ligt voor 97 % in Azië (Anatolische vlakte) en voor 3% in Europa (Thracië). De Europese en Aziatische delen zijn gescheiden door de Bosporus, de Zee van Marmara en de Dardanellen. Anatolië is een hoogvlakte die geleidelijk stijgt naar het oosten en onderbroken wordt door de dalen van ongeveer vijftien rivieren, waaronder de Kızılırmak, de Sakarya, de Dicle (Tigris) en de Fırat (Euphraat). Er is een groot aantal meren waarvan sommige zo groot zijn als een binnenzee, bijvoorbeeld Van meer. In het noorden loopt het oostelijke Zwarte-Zeegebergte parallel aan de Zwarte Zee en in het zuiden strekt het Taurusgebergte zich uit tot bijna aan de smalle vruchtbare kustvlakte langs de zeekust. Ararat Berg (5165 m) is het hoogste toppunt in Turkije. Turkije heeft een grote verscheidenheid aan klimaten, variërend van het milde klimaat van het ZwarteZeegebied tot het landklimaat in het binnenland en het Middellandse-Zeeklimaat van de Egeïsche en Middellandse zeegebieden. De kustlijn van de vier zeeën van Turkije bedraagt meer dan 8.333 km. Turkije heeft 7 geografische regio’s. Deze regio’s in in volgorde van hun grootte zijn: Oostelijk Anatolië (21 %), Centraal Anatolië (20%), Zwarte Zee (18 %), het Mediterraan gebied (15 %), de Egeische gebied, Marmara en Zuidoost Anatolië gebied.

14

Langs de noordkust van de Egeische zee is de temperatuur en straling tijdens de winter is gunstig voor de tuinbouw. In de Antalya regio is de zonnekracht in de winter 7,8 MJ/m2 gedurende bijna 5 uur per dag. Ongeveer eenderde van het bbp wordt gerealiseerd in het noordwesten van Turkije, in de Marmara regio (Istanbul, Izmit en Bursa). Andere belangrijke industriële centra liggen in de driehoek van Izmir in het westen, Adana, Mersin en Iskenderun in het zuiden en Ankara in het oosten. Buiten bovengenoemde industriële gebieden, is er een aantal regio's dat de afgelopen jaren belangrijke investeringen aantrok in de sectoren textiel, voedselverwerkende industrie en de meubelindustrie. Deze regio's liggen rond de steden Denizli, Konya, Kayseri en Gaziantep. Het zuiden en het westen (Antalya en Mugla) genereren het leeuwendeel van de inkomsten uit toerisme, landbouw en tuinbouw. Interessante economische regio's Behalve Istanbul, waar in vergelijking met andere delen van Turkije relatief meer informatie over te vinden is, kent Turkije nog enkele andere interessante economische regio's. De economische afdeling van de Nederlandse ambassade in Ankara (LBA) heeft factsheets over deze regio’s opgesteld die goed toegankelijk zijn op de website van LBA en van de EVD . Voor de tuinbouw sector zijn de volgende regio’s van belang: • • • • • • • • • • • •

Adana Antalya Gaziantep Istanbul Izmir Denisli Aydin Afyon Kumluca Kocaeli Konya Mersin

In Annex 2 zijn de productie arealen van de tuinbouw sector weergegeven.

15

4

Marktontwikkeling

4.1

Algemeen

Vanwege politieke onrust in 2006 vond er een plotselinge uitstroom van kapitaal plaats in de zomer van 2006. Dit veroorzaakte een devaluatie van de Turkse lira met 20% ten opzichte van de EURO. De rente liep in korte tijd op van 13 tot 17%. Later in 2006 en gedurende 2007 herstelde de Turkse economie enigszins. De droogte in 2007 veroorzaakte een terugval van de agrarische productie en de problemen met pesticide residuen in groente en fruit droeg bij aan de inkrimping van de export. De economische stemming werd gedurende de eerste helft van 2008 vooral bepaald door het politiek ingegeven initiatief van de staatsraad om de regeringspartij AKP te verbieden. Nadat deze crisis in voorjaar 2008 ten positieve was gekeerd kreeg de krediet crisis ook invloed op de Turkse economie: Verdere krimp van de bouwsector en infrastructuur projecten. Tijdens het eerste half jaar van 2008 de private sector heeft een toename laten zien van de investeringen in machines en apparatuur. De terugloop van industriële investeringen in de bouw en textiel sector heeft geleid tot extra aandacht van investeerders voor de glastuinbouw sector, aantrekkelijk geschetst met de relatief korte terugverdien tijd. De Turkse agrarische mogelijkheden zijn aanzienlijk en bieden een substantieel potentie voor uitbreiding. Om echter deze expansie efficiënt te optimaliseren en te maximaliseren heeft de agrarische sector overheidsbetrokkenheid nodig voor structurele hervormingen, afstemming op de EU en andere markten en stimulering van ontwikkelingsprojecten. Als voorbeeld moet genoemd worden het South Eastern Anatolian project (GAP) waarvan het doel is het versterken en uitbreiden van de agrarische fundamenten voor de meest onderontwikkelde delen van het land. Feitelijk is GAP mogelijk een van de meest cruciale ontwikkelingsprojecten voor Turkije omdat de grote economische verschillen tussen stedelijk en plattelandsgebieden voor sociale spanning zorgen hetgeen bijdraagt aan een schadelijk niveau van migratie van het platteland naar de steden, primair in het zuidoosten. Deze ontvolking van het platteland vormt een serieuze bedreiging voor toekomstige agrarische ontwikkeling en voor het totale economische welzijn van Turkije. De toenemende belangstelling voor de tuinbouw sector is ook ingegeven door de bijdrage aan de werkgelegenheid in minder ontwikkelde gebieden. Het door de EU toegezegde steun budget voor regionale ontwikkeling zal investeringen ondersteunen in 40 van de 82 Turkse provincies.

16

Distributie van plastic kassen gebaseerd op afmeting van de kas (m2)

Bron: Presentatie S. Kefi 281108

4.2

Bedrijfsontwikkeling Turkse tuinbouw sector

De tuinbouw sector in Turkije is belangrijk als het gaat om productie van groente en fruit voor de binnenlandse markt. Vanaf 1990 tot heden hebben de bedekte teelten vooral in de vorm van plastic tunnelkassen een groei van 10% per jaar laten zien geconcentreerd in de kuststrook langs de Aegiesche zee en Middellandse zee. Hierbij speelden naast de klimatologische factoren ook de infrastructuur en logistiek een belangrijke rol. In tabel 1 zijn de belangrijkste provincies weergegeven. Het totaal overzicht van regionale productie, gewassen en prijzen is opgenomen in Annex 2. Er is mondiaal gezien ongeveer 1 miljoen hectare land bedekt met kassen voor de productie van groenten en bloemen. Hiervan is 80% is China als poly tunnels. Van de overige 200.000 ha bedekte teelten zijn de belangrijkste landen: Spanje: 60.000 ha Japan: 55.000 Turkije: 49.000 Italië: 29.000

17

Totale overdekte groei gebieden in Turkije in 2007 (49.311 HA)

Bron: Presentatie S. Kefi 281108

Hoewel de Turkse tuinbouw sector 49000 ha bedekte deelt kent, is de gemiddelde grote van de bedrijven in bedekte teelt is slechts 3000 m2. Slechts 4% van de bedrijven zijn groter dan 1 ha. Ongeveer 20% van de bestaande kassen zijn voorzien van topventilatie waardoor de controle van temperatuur en luchtvochtigheid niet goed mogelijk is. De handbediende ventilatoren in de zijwand hebben onvoldoende capaciteit en effect. Dit resulteert in hoge ziekte druk. In veel gebieden in Turkije is tijdens de winter enige verwarming nodig. Om verwarming te vermijden is in diverse regio’s sprake van twee productie perioden: september –december en maart – juli. Met de verwarming wordt doorgaands gekozen voor de productie periode november – juni. De Turkse zaadtelers produceren onvoldoende zaad voor de Turkse productie. De zaadimport is vooral uit Israel, Nederland en de VS. In Turkije zijn meer dan 100.000 kleine tuinbouw producenten. Er is een duidelijk trend waarneembaar dat deze groep niet kan voldoen aan de moderne kwaliteitseisen en ook de middelen niet heeft om te moderniseren. De nieuwe investeerders zijn vooral gericht op grootschalige productie. Deze wordt gepland op nieuwe locaties.

18

Distributie van overdekte groeigebieden in de belangrijkste provincies van Turkije in 2007 (Totaal gebied 49.311 ha)

Bron: Presentatie S. Kefi 281108 Tabel 1 Glastuinbouw per provincie (Turkstat, 2005) Hectare Antalya Adana Mersin Mugla Izmir Aydin Samsun Andere regio’s Totaal

totaal 163 69 118 90 111 16 21 89 7 84 6 05 10 97

Glas kas 54 69 3 5 20 5 07 12 3 0,2

Plastic kas 81 92 208 55 05 12 62 7 35 68 4 21

Hoge tunnel 17 33 2 497 32 13 2 84 35 4 56 70

Lage tunnel 9 76 116 19 18 78 1 37 1 78 6 06

469 34

67 23

171 04

66 92

164 15

De sector draagt bij aan het Turkse positieve handelsoverschot en vormt een belangrijke bron van buitenlandse valuta. Het Ministerie van Landbouw en rurale zaken (MARA) is verantwoordelijk voor de tuinbouw sector waartoe de glastuinbouw behoord. De belangrijkste relevante beleidsterreinen zijn: Voedselveiligheid: Turkije volgt de normering die is aangegeven in EU richtlijnen en verordeningen. Hierbij gaat het vooral om ongewenste stoffen zoals residuen van pesticiden en eventueel contaminaties die via water of lucht in de producten terecht komen. Marktordening: Op de binnenlandse markt vindt nauwelijks interventie plaats. Belangrijk voor de handelsstromen is de verplichte levering aan commissionairs. Voor de export partijen heeft Turkije de EU conforme product kwaliteitsnormen geïntroduceerd. De buitenlandse handel valt onder de verantwoordelijkheid van het Undersecretariat for Foreign Trade (UFT); dit is een van de staf afdelingen welke direct onder het kabinet van de regering ressorteren. De export kwaliteit (handelsstandaards groente en fruit) worden gecontroleerd door de inspecteurs van de Undersecretariate for Foreign Trade (UFT). In recent onderzoek bij Turkse producenten is naar voren gekomen dat er vaak sprake is van overdadig gebruik van pesticiden waarbij voorgeschreven normering wordt overschreden en middelen

19

dikwijls niet op doelgewas wordt gebruikt (VRIAN, project verslagen 2007). Samen met de kosten voor kunstmest leidt dit vaak tot een kostencomponent die 25-50% bedraagt van de totale productie kosten. Tijdens de afgelopen jaren zijn diverse malen te hoge residuen van pesticiden gevonden in Turkse groente en fruit. Dit heeft geresulteerd in export problemen in zowel EU als Rusland. Vooral de kleine bedrijven blijken niet in staat om Good Agricultural Practice toe te passen vanwege onvoldoende vakkennis. Op de gemeentelijke groothandelsmarkten de producten van de kleine producenten door commissionairs bij elkaar wordt gevoegd om geschikte partijen te maken voor export of afzet op de lokale markt. De werkwijze belemmert de tracking & tracing ingeval te hoge pesticide residuen worden aangetroffen. De voedselveiligheids inspectie in Rusland heeft Turkije de eis opgelegd dat elke individuele export partij bemonsterd moet worden en analyse op alle toegelaten pesticide resultaten moet plaats vinden. Dit leidt tot extra inspanning en kosten voor de Turkse voedselveiligheids inspectie. Tijdens de implementatie van enkele Nederlands – Turkse samenwerkingsprojecten is gebleken dat diverse regionale laboratoria van de food safety inspection niet in staat zijn de analyse op pesticiden residuen uit te voeren volgens internationaal erkende standaard methoden. Deze situatie vormt een serieuze belemmering voor de Turkse export activiteiten in de verse groente en fruit producten. De Nederlandse overheid (EVD agentschap van ministerie van Economische zaken) blijft steun bieden aan het Turkse ministerie van Landbouw en voedsel bij het versterking van de laboratoria en inspectie infrastructuur. Afzet structuur op binnenlandse markt Het overgrote deel van de Turkse groente productie wordt afgezet op de lokale markt. Voor tomaten bijvoorbeeld bedraagt de export 30%, verse consumptie binnenland 60% en verwerking 10%. De regulering van de afzet van in Turkije geproduceerde groenten en fruit op de lokale markt is vastgelegd in twee regelingen; • Law on Regulating the Trade of Fresh Vegetables and Fruits and Wholesale markets: 27 Juni 1995 • Regulation on Management and Functioning of Wholesale markets: 28 December 1997. De twee bovenstaande reguleringen resulteren in een systeem waarbij de afzet van groenten en fruit in Turkije via erkende groothandelsmarkten moet verlopen. De bemiddeling tussen producenten en kopers moet verlopen via door de overheid erkende commissionairs. Commissionairs verkopen het product door aan de handel en retail. Producten kunnen pas nadat ze zijn geregistreerd in een wholesale markt worden doorverkocht aan de retail en handel. Zowel de commissionairs als de eigenaren van de wholesale markets ontvangen commissie over de verhandelde producten. Dit is meestal een vast percentage van de omgezet. De activiteiten op de wholesale markten worden gecontroleerd door de lokale en/of regionale overheden, deze zijn veelal ook eigenaar van de markt. Ook private partijen kunnen een wholesale markt oprichten. Het is producenten toegestaan om een beperkt deel van hun productie zelf te verkopen op zogenaamde open markten die worden gerund door de lokale overheden. De producten bereiken de consumenten via supermarkten, kleine winkels en open markten; zie schema van de distributieketen op blz. 24. Voordeel voor de producenten is dat de afzet van de productie vrijwel gegarandeerd is. nadeel is dat de commissionairs vooral geïnteresseerd zijn in de commissie en relatief minder aandacht zullen hebben voor prijs/kwaliteit en voedselveiligheid. Doordat veel partijen zich bezig houden met de handel in groenten en fruit worden consumentenprijzen relatief hoog. De producenten hebben vrijwel geen invloed op de prijzen, geen contact met de retailers en consumenten en weten daardoor niet altijd wat de markt vraagt. Dit stimuleert niet het kwaliteitsdenken, noch het investeren in betere productie methoden bij grote groepen van kleine en middelgrote producenten. Feitelijk loopt een groot deel van de financiering van de sector via de commissionairs hetgeen hen veel invloed op de ontwikkeling van de sector geeft.

20

De (lokale) overheid is verantwoordelijk voor de controle op de registratie van groenten en fruit die wordt aangeboden op de lokale mark. Hier ligt de belangrijkste taak voor de overheid. De controle op labelling, classificatie (volgens OECD norm) vindt op de lokale markt niet of nauwelijks plaats. Echter naleving met betrekking tot EU-kwaliteitsregels zoals vastgelegd in regulering 1148/2001/EC worden ook voor de interne Turkse markt steeds belangrijker door de opkomst van internationale supermarkt ketens die volgens deze reguleringen werken. De lokale overheden (MARA) hebben relatief weinig ervaring met de handhaving van deze regels, de UFT (export) heeft daarentegen veel ervaring met de controle en handhaving van de kwaliteitsstandaarden voor groenten en fruit. Naast de hierboven genoemde verkoop kanalen is het in Turkije sinds enkele jaren ook mogelijk voor producenten om producenten organisaties op te richten onder voorwaarden van de twee onderstaande regelingen: -

Law Of Agricultural Producer Unions No: 5200 van: 29.06.2004 Regulation of Fundamentals and rules of the Establishment of Agricultural producer Unions No: 25702 van 16 oktober2005

De Turkse wetgeving biedt producenten de kans op zich per productgroep te organiseren in een Producer Organisation (PO). Een dergelijke PO dient bij de Chamber of Agriculture geregistreerd te zijn en mag onder voorwaarden haar producten rechtstreeks afzetten richting de retail. De PO dient wel de lokale wholesalemarkt exact te informeren over hoeveelheden, soort etc. Tevens dienen belastingen en commissies te worden afgedragen. De Turkse wet verhinderd op dit moment dat Turkse producenten zich kunnen verenigen in Producten Organisaties zoals wij die in de EG kennen (EC reguleringen 2200/96 en 1432/2003, CMO): PO’s die hun eigen productpakket voeren en haar eigen marketing en verkoop kanalen controleren. De Turkse overheid werkt op dit moment wel aan nieuwe regelingen met betrekking tot de verkoop van groenten en fruit via de wholesalemarkten (bron LBA Ankara). In het onderstaande figuur is schematisch weergeven hoe de lokale afzet structuur in Turkije is georganiseerd (Bronnen: LBA Ankara, fruit en veg. Sector report 2008/VRIAN; project PPA04/TR/9/1 en PPA04/TR/9/5)

21

PRODUCENT

PRODUCENTEN ORGANISATIE

WHOLESALEMARKET COMMISSIONNAIR

HANDEL

RETAIL

OPEN BAZAR

CONSUMENT (lokale markt)

Bronnen: LNV Ankara, fruit en veg. Sector report 2008/VRIAN; project PPA04/TR/9/1 en PPA04/TR/9/5)

22

Vergelijking van de tuinbouw sector in Turkije met Nederland (2006/2007) Onderwerp Oppervlakte hele land Oppervlakte agrarisch Oppervlakte tuinbouw Oppervlakte glastuinbouw Aantal werkers in Landbouw werkers in Glastuinbouw Totale productie waarde (EURO) % van BNP % handelsbalans Totaal agrarische export waarde Agrarisch % van totale export Belangrijkste producten (info 2005) Kg opbrengst per m2

Turkije 780.580 km2 28 mln ha (36%) 750,000 ha 20,000 ha 10 mln (9,2%) 2 mln (geschat) 50 miljard EURO

Nederland* 41.830 km2 2 mln ha

6 miljard EURO

11000 660.000 (incl. industrie; 10%) 260000 7 miljard EURO 14 Mld incl toelevering+zaden 4 24 20 miljard EURO

5

44

11

Tomaat

Pepper

Rose

Trostomaat

40

23

160 stem

5 4,25 1,5 25 14,5 4 7,5 4

6 6 0,4 stem 28 11 5 11 5

2,8 4,8

3,7 6

Gebruik pesticiden Arbeidskosten/m2 5 Energiekosten/m2 4,25 Opbrengstprijs/m2 2,5 Kostprijs/m2 21 Saldo/ m2 16 ROI (year) 4 ROI als prijs 20% lager 9 ROI als transportkost 4 20%hoger ROI bij 20%hogere productie 2,1 Heating 3 €/m2/jaar extra 4,5 * kwin Glastuinbouw 2008; g43, g 20 en b24

56.5

Paprika rood 27.5

Rose passion 276

22.4 5.3 45.2 55.4 30.9

11.5 4.6 37.4 48.1 22.3

25.4 46.8 102.4 117.9 38.6

Bovenstaand overzicht geeft aan dat de Nederlandse tuinbouw sector goed concurrerend is met de Turkse tuinbouw. Ondanks de veel lagere arbeidskosten en investeringskosten, verliest de Turkse producent het met de lagere opbrengst van de gewassen. Hierbij is gemakshalve uitgegaan van gelijke opbrengstprijzen. In werkelijkheid is de prijs op de Turkse nationale markt vaak hoger dan in omringende landen en in de EU. Dit is vanwege de goed ontwikkelde vraag naar verse groente en fruit op de Turkse binnenlandse markt. Specifieke aandacht is besteed aan de invloed van enkele variabelen op de terugverdientijd: • • • •

Hoewel Turkse export substantiële afstanden aflegt naar Rusland en EU, de invloed van de transportkosten op de uiteindelijke rentabiliteit is beperkt. De 20% lagere opbrengst prijs is echter van groot belang op de rentabiliteit. Vooral voor tomaten en Rozen heeft de factor productieverhoging direct een groot negatief effect. Eenzelfde positief effect wordt bewerkstelligd door een 20% hogere opbrengst in kg/m2. De hogere verwarmingskosten door het gebruik van kolen in plaats van geothermie heeft vooral een negatief effect op de rentabiliteit van rozen (6,1 €/m2/jaar in plaats van 3,5 €/m2/jaar). Voor tomaten en paprikaka’s verlaagt de rentabiliteit respectievelijk 22% en 20% uitgedrukt in terugverdien tijd.

23

4.3

Import and export

In 2007 maakte de export van verse groente en fruit meer dan 18% van de Turkse export van agrarische producten. Belangrijker voor Turkije zijn graan, oliezaden en houtproducten. De export waarde van de tuinbouw sector is ongeveer 2 miljard € per jaar in 2007. De export van groenten en fruit vanuit Turkije loopt via de Exporters Unions, die nauw verbonden zijn aan de UFT (Ministry of Foreign Trade). In tegenstelling tot het vermarkten van groenten en fruit of de binnenlandse markt (zie paragraaf 4.3) hoeven de producten niet fysiek aanwezig te zijn geweest in op de erkende marktplaatsen (wholesale markten) als het gaat om export partijen. De Exporters Unions dragen zorg voor de juiste verpakking, labelling etc. van producten die de internationale (EG) markt vraagt. Volumes en aantallen dienen wel aangemeld te worden bij de wholesale markten om de juiste prijsniveaus van de producten vast te kunnen stellen. Agrarische export van Turkije in 2007 11,4 Miljard $

Bron: Presentatie S. Kefi 281108 De totale Nederlandse import uit Turkije bedraagt 1,7 miljard EURO en export activiteiten naar Turkije bedraagt 3,8 miljard EURO. De totale agrarische handel tussen Nederland en Turkije bedroeg in 2007, 223 Miljoen Euro import vanuit Turkije en 195 Miljoen Euro export naar Turkije. Nederland exporteerde in 2007 27.5 miljoen EURO aan plantaardig uitgangsmateriaal en zaden naar Turkije (Hoofd Bedrijfschap Agrarische Handel, 2007). Dit plant-, pootgoed en zaden maken een belangrijk deel uit van de agrarische export naar Turkije. Veel Turkse producenten zijn op deze wijze bekend met de Nederlandse producten. De Nederlandse producenten van groentezaden en plantjes hebben een uitgebreid netwerk van klanten, wederverkopers en vertegenwoordigers in Turkije. De export positie van Nederlandse technologie en techniek producten moet hier nog aan toegevoegd worden om een volledig overzicht van de Nederlands-Turkse handel te kunnen presenteren. De exacte omvang hiervan is echter niet uit de openbare handelsstatistiek te halen omdat de registratie van import en exportcijfers niet specifiek voor tuinbouwtechnologie plaatsvindt. Tijdens de recente handelsmissie en factfinding is wel gebleken dat er een toenemende levering van technische producten en materiaal voor de turnkey kassenbouw plaats vindt.

24

Export van Nederland naar Turkije : uitgangmateriaal potplanten en snijbloemen x 1000 euro

Bron: HBAG,2007

Export van Nederland naar Turkije : tuinbouwzaden x 1.000.000 euro Tuinbouw zaden 2001 11.2 2002 15.1 2003 16.3 2004 17.8 2005 17.9 2006 21.2 2007 27.0 Bron: LBA Ankara sector rapport 2008 Het Turks Instituut voor statistiek heeft de volgende data geregistreerd. Tabel: Turkse import & exportcijfers (Turkish Statistical Institute; 2009) Miljard USD

Export uit Turkije

Import in Turkije

naar Nederland

Totaal

vanuit Nederland

Totaal

2008

3,1

131

3,1

202

2007

3,0

107

2,7

170

2006

2,5

86

2,2

140

2005

2,4

73

2,1

117

25

Nederland is hiermee relatief geen belangrijke handelspartner voor Turkije. De Turkse import en export is vooral gerelateerd aan de industrie. Voor de tuinbouw sector speelt Nederland evenwel een belangrijke rol.

4.4

Investeringscapaciteit

Bedrijfsniveau: De gemiddelde bedrijfsomvang in Turkije is 3000 m2. Met de lage opbrengsten in de traditioneel uitgevoerde grondgebonden teelten is er nauwelijks modernisering mogelijk. In paragraaf 4.3 is aangegeven dat de rentabiliteit van de investeringsprojecten in de glastuinbouw alleen voldoende is indien de opbrengst in kg/m2 en de opbrengstprijs hoog genoeg is. De kostprijsberekening voor de Turkse situatie in Annex 5 betreft de traditionele tunnel en foliekassen. De opbrengst van 10-15 kg per m2 is te laag om voldoende rendement te halen. De opbrengsten van aubergines, komkommers en tomaten is op de gemiddelde Turkse tuinbouw bedrijven onvoldoende voor de realisatie van moderniseringsinvesteringen. Daarmee vormt deze groep bedrijven geen doelgroep voor de leveranciers van bedrijfsinstallaties etc.; het blijft echter wel een belangrijke groep bedrijven voor de leveranciers van groente zaden en uitgangsmateriaal. Sectorniveau: De totale jaarproductie van de Turkse tuinbouw sector is ongeveer 3,5 miljoen ton. Met een aangenomen gemiddelde opbrengstprijs van €0,5 /kg; met een aanname van 1% van de omzetwaarde als reservering voor investeringen, komt er jaarlijks een bedrag beschikbaar van € 17,5 miljoen EURO vervangingsinvesteringen. Dit steekt schril af tegen de jaarlijkse aanschaf van zaden en uitgangsmateriaal voor snijbloemen en potplanten van € 0,5 miljard. De berekende investeringscapaciteit voor vervangingsinvestering is te weinig voor een modernisering van de kleinschalige productie sector. Het zal vooral de investering van derden moeten zijn die Turkije het aanzien geeft van een moderne tuinbouw productie natie. Het voornemen van jaarlijkse investering van 500 ha moderne glazen kas, vertegenwoordigt mogelijk een totale investering van € 500 mln /jaar uitgaande van €100/m2 kosten. Deze investeringscapaciteit is niet aanwezig in de huidige Turkse tuinbouw sector. De recente ontwikkelingen laten de volgende investeerders zien: • De industriële sectoren van de Turkse economie: Textiel, bouw, cement, metaal, auto, chemie. • Buitenlandse investeerders; Arabische landen, Israel, Frankrijk, Rusland • Recent gestichte moderne Kassenbedrijven die willen uitbreiden; de 100 ondernemers die het huidige bestand van 500 ha modern glas exploiteren.

26

5 5.1

Marketing strategie Introductie

In de voorgaande hoofdstukken is een uitgebreide beschrijving gegeven van de Turkse economie en de positie van tuinbouwsector hierin, vervolgens is kwalitatief en kwantitatief ingegaan op de belangrijkste markttrends in productie en handel. De omvangrijke en dynamische Turkse tuinbouw sector vormt een interessante markt voor de Nederlandse tuinbouw sector. Zowel investeerders buiten de tuinbouw sector als de grotere moderne tuinbouw ondernemers hebben investeringsplannen. Er zijn kansen voor leveranciers van kassen, productie systemen, zaden en uitgangsmaterialen, kennis etc. Tevens biedt deze sector mogelijkheden voor handelsactiviteiten, export en import van tuinbouw producten zowel in groente als bloemen en potplanten. Hierbij kan Turkije als basis dienen voor de ontwikkeling van handelsactiviteiten met omringende landen zoals het Midden Oosten, zuidelijke delen van de Russische Federatie en de Balkan regio. In dit hoofdstuk wordt allereerst een analyse gemaakt van de positie van de Turkse tuinbouw sector via een SWOT analyse. Vervolgens wordt gekeken hoe de positie is van de Turkse tuinbouwsector ten opzichte van de tuinbouw in andere West Europese landen om de investeringspotentie van deze sector aan te geven. In de daarop volgende paragraaf wordt ingegaan op de positie van de Nederlandse tuinbouw toeleveranciers in de Turkse markt. Hierbij wordt aandacht gegeven aan de positie ten opzichte van de concurrentie, de specifieke marktkansen, de concrete business opportunities met daarbij wordt een inventarisatie van concrete project leads gepresenteerd. In dit hoofdstuk wordt met name ingegaan op de positie van de groente sector, omdat dit in Turkije verreweg de grootste sector is. Het hoeft geen betoog, dat de genoemde marktpositievoordelen en commerciële kansen voor de groente sector min of meer direct toepasbaar zijn voor de bloemensector.

5.2

Marktpositie Turkse groente- en sierteeltketens in het internationale krachtenveld

5.2.1

SWOT analyse Turkse tuinbouwsector

In deze paragraaf wordt de positie van de Turkse Tuinbouw in het wereldwijde speelveld geanalyseerd via een SWOT analyse en via een benchmark met de tuinbouw in West Europa.

27

SWOT ANALYSE TURKSE TUINBOUW SECTOR

Intern Sterkte

Kansen

Turkije is wereldwijd een belangrijke producent van groenten en fruit, in mindere mate bloemen. Wereldwijd nummer 3 in tomaten en paprika’s, nummer 2 in komkommer. Heeft de potentie een hoofdrol speler te worden in de EU groente en fruit markt. De huidige productie ligt rond de 40% voor EU 25 productie voor fruit en 20% voor groente, de export naar de EU is in 2008 met 1,3 % gegroeid. Totaal heeft Turkije 39 miljoen ha landbouwgrond (23% van het gehele EU areaal) s8

EU, Oost Europa en Arabische landen met kwaliteitsproducten. Gedurende de periode van accessie tot de EU zal voedselkwaliteit, voedselveiligheid en standaardisatie van producten een toenemende rol gaan spelen. k1

Prijsvoordeel voor bedekte teelten tijdens het begin en einde van groei periode. Complementaire teelt aan West Europa, concurrerend met Spanje s4 Het grote voordeel van Turkije is de aanwezigheid van goede en betaalbare grond in combinatie met een variëteit aan klimaten (t.o.v. Nederland), hetgeen mogelijkheden biedt voor de teelt van een grote variëteit aan gewassen (deels jaarrond) s1 Aantrekkelijke ligging t.o.v. afzetmarkten: Turkije heeft een grote thuismarkt met 72 miljoen inwoners en groeiende bevolking. Groeiend besteedbaar inkomen. Dichtbij afzetmarkten Rusland, Arabische landen en Oostelijk EU. s1

Positief

Extern

Geothermische energie en beschikbaarheid aardgas biedt nieuwe mogelijkheden voor teeltbeheersing (kwaliteit en productiestijging). Aardgas zal in de komende vijf jaar beschikbaar komen in Antalya, geothermische energie op verschillende andere plekken in Turkije, dit biedt kansen voor upgrading van de productie met klimaat-, en kwaliteitsbeheersing s6 Goedkope arbeid met goede moraal s7

Veel zonne-energie aanwezig t.o.v. productie in Noordelijke landen s2 Goede beschikbaarheid van water in tuinbouwgebieden s2

Er is een toenemende behoefte aan scholing bij professionele adviseurs, managers van grotere tuinbouwbedrijven, educatie- en onderzoeksinstellingen. Steeds meer Turkse producenten willen zich klaarmaken voor Eurepgap. k4

De producenten markt staat steeds meer open voor nieuwe variëteiten, plantmateriaal en nieuwe technologie. k5 EU, Oost Europa, eigen markt en Arabische landen met discounters/lage prijssegment k2. Investeerders uit andere sectoren investeren in de sector. Bij succes zal dit mede door de tanende perspectieven in andere sectoren toenemen. k3

Toenemende welvaartsniveau in Turkije, verwesterende consumptie in grote steden. K2

De bilaterale relaties zijn goed tussen Nederland en Turkije zowel op overheids- als privaat niveau. De Nederlandse land en tuinbouw heeft een uitstekend imago in Turkije behoord ketenbreed wereldwijd tot de top. k6

Turkse bevolking in de EU landen als klant- en als handelspartner m.n. Duitsland k8

28

Veel ruimte nabij havens Izmir, Antalya, Istanbul s5

De toetreding van grote retailers in Turkije en in de afzet landen van Turkije, Oost Europa zal meer West Europese eisen aan kwaliteit en logistieke ketens in Turkije k7

Zwaktes

Negatie f

Slecht functionerend prijs en markt mechanisme. De vermarkting van producten wordt gedomineerd door commissionairs en groothandelsmarkt, waardoor markt- en ketenontwikkeling geblokkeerd wordt. z1

Kleinschalige structuur van de productiebedrijven, laag opleidingsniveau, gebrek aan goede productiemanagers. Beperkte financieringsmogelijkheden. Gebrekkige techniek. z1

Bedreigingen Lagere en fluctuerende marktprijzen vanwege overaanbod. Turkse economie is fluctuerend. Onevenwichtige verdeling van het inkomen kan leiden tot sociale onrust. Ook kan het koopgedrag van de consument achter blijven waar het gaat om kwalitatief goede en eventueel iets duurdere producten. b1 Afhankelijkheid van politiek onbetrouwbare markten zoals Rusland. b2

Zwak voorlichtings- en educatiesysteem. Weinig kennisuitwisseling. z2 Beschadigd imago Turkse groente en fruit a.g.v. residu problemen in groentes en fruit z2

Turkse investeerders zijn vooral prijskopers. De kwaliteit van materiaal en aftersales service wordt niet voldoende gewaardeerd en betaald.

Slecht kwaliteits- en productiviteitsniveau (inclusief tracing en trackingsystemen) z2

Beperkte kennis van, partnerships in internationale markten z1 Onvoldoende en onbetrouwbare kwaliteitscontrole door overheidslaboratoria en inspectie z3 Geringe samenwerking en kennisuitwisseling in de keten. Weinig samenwerking . bijv. producentenverenigingen, daardoor zwakke positie in de keten. Afwezigheid wettelijke structuur voor opbouw producentenverenigingen. z1

Verlies thuismarktaandeel m.n. bij grote retailorganisaties a.g.v. gebrekkige Turkse productie (kwaliteit), logistiek en vermarkting

29

Zeer beperkte innovatiekracht. De distributie van apparatuur en materiaal voor kassenproductie verloopt via lokale retailers; er zijn onvoldoende betrouwbare Turkse kassenbouwers. Onvoldoende kennis bij telers voor professionele hardware selectie. z4

5.2.2

Confrontatiematrix SWOT analyse Turkse Tuinbouw – strategische opties

In paragraaf 5.2.1 zijn de sterkten en zwakten van de Turkse tuinbouw vastgelegd. Dit zijn factoren waaraan de Turkse sector zelf kan werken om verandering aan te brengen: ze zijn beïnvloedbaar of controleerbaar. De kansen en bedreigingen zijn externe factoren, deze zijn niet beïnvloedbaar of controleerbaar. Kansen geven ontwikkelingen in de omgeving aan, die het voor de Turkse sector gemakkelijker maken om strategische doelen te bereiken. De bedreigingen maken het juist moeilijker. In de confrontatiematrices worden de kansen en bedreigingen, die op de sector afkomen afgezet tegen de interne sterkten en zwakten. De kwadranten kunnen als volgt gelezen worden: 1. hoe kunnen sterke punten gebruikt worden om in te spelen op kansen?; 2. hoe kunnen sterke punten gebruikt worden om bedreigingen af te weren?; 3. hoe kunnen zwakke punten versterkt worden om op kansen in te spelen?; 4. in principe moet hier staan: hoe kan een zwakte versterkt wordt om een bedreiging af te weren? Meestal trekt men zich op deze markten terug en wordt er in de analyse geen aandacht aan besteed. De strategische issues worden bepaald door voort te bouwen op sterkten en door zwakten te neutraliseren of om te buigen in sterktes, zodat kansen in de markt beter benut kunnen worden en bedreigingen weggenomen. De strategische issues vormen de aangrijpingspunten voor het Nederlandse bedrijfsleven voor business development in Turkije. Sterkten

Zwakten

Turkije is wereldwijd een grote producent (top 4) s8

Slecht functionerend prijs en marktmechanisme z1

Complementaire teelt met Noordelijke landen s4

Zwakke primaire sector z1

Goede, betaalbare grond met variëteit aan klimaten (jaarrond mogelijk) s1 Aantrekkelijke ligging t.o.v. markten s1 Geothermische energie en aardgas beschikbaarheid s6 Goedkope arbeid met goede moraal s7 Meer teelt op zonnekracht tegen lage kosten mogelijk s2 Goede beschikbaarheid van water s2

Zwak voorlichtings- en educatie systeem z2 Beschadigd imago Turkse groente en fruit sector z2 Slecht kwaliteit- en productiviteitsniveau in de ketens z2 Beperkte kennis en partnerships internationale markten z2 Onvoldoende onafhankelijke kwaliteitscontrole systemen z3 Geringe samenwerking en kennisuitwisseling in de keten z2

30

Kansen Kwaliteitsmarkten Turkije, EU, Oost Europa en Arabische landen k1 Discountersmarkten in deze landen k1 Toenemende behoefte aan scholing k4

Groeien 1.

Ketenbreed kwaliteitsprogramma (incl. educatie) ontwikkelen rekening houdend met karakteristieken van de telerssegmenten (modern, tunnel etc.)

2.

Nichestrategie voor specifieke markten (bv. rijke consumenten in de genoemde landen)

Telersclusters en samenwerking in de keten stimuleren en faciliteren vanuit de overheid (inclusief tracing en tracking)

3.

Investeerders stimuleren en faciliteren vanuit overheden

Onafhankelijke kwaliteitsorganen opzetten

4.

Internationale markten ontwikkelen door ontwikkeling exporteurs en aangaan partnerships (overheid faciliteert)

5.

Imagocampagne gericht op voordelen Turkse tuinbouwproducten

6.

Groenteketens stapsgewijs herstructureren richting vrije marktsysteem

1.

Kostprijsstrategie ontwikkelen en realiseren voor prijsmarkt

2.

Productkwaliteitsstrategie voor kwaliteitsbewuste consument (traditionele supermarkten, grotere super- en hypermarkten)

3.

4.

Meer openheid voor nieuwe producten, etc. k5 Investeerders uit andere sectoren k3 Toenemend welvaartsniveau k3 Bedreigingen Onvoorspelbare economie b1 Afhankelijkheid van politiek onbetrouwbare markten als Rusland b2

Verdedigen 1.

Diversificatie over landen als wezenlijk onderdeel van de strategie

2.

Kwaliteits bewustwordingsprogramma vanuit overheid en sector

3.

Ontwikkelen eigen hoge kwaliteit tuinbouwketens

4.

Ontwikkelen van samenwerking en partnerships in de keten

5.

Bij MARA duidelijke visie en kader ontwikkelen voor de tuinbouwsector

Prijskopersmarkt b3 Verlies hoge segment thuismarkt door penetratie buitenlandse import b3

Verbeteren

Problemen (Zie boven)

Onvoorspelbare Turkse overheid b3

De SWOT analyse over de Turkse tuinbouw samenvattend kan worden geconcludeerd, dat de Turkse tuinbouwsector wereldwijd qua productie een van de grotere spelers is, maar grotendeels (96%) met een zeer kleinschalige structuur. Deze kleine producenten leveren de producten aan de lokale markt en kleine middenstand waar diversiteit van groente en beperkte kwaliteitsgaranties tot nu toe geen probleem vormen voor de consument. Deze kleinschalige structuur levert echter problemen op, indien afnemers hogere eisen gaan stellen aan de kwaliteit, kwantiteit en logistiek van de productie. Deze eisen worden in toenemende mate aangegeven door de supermarkten op de binnenlandse markt en door de exporteurs. De moderne supermarkt organisaties in Turkije winnen aan marktaandeel en geven de voorkeur aan grote leveranciers met voldoende kwaliteitscontrole. Nieuw is de toenemende belangstelling van de supermarkt organisaties voor de levering van het totaal assortiment aan verse groenten in plaats van inkoop per groente soort van verschillende producenten.

31

Wil de Turkse export van tuinbouwproducten succesvol blijven op de buitenlandse markten (Oost Europa, EU, midden oosten), dan moet fors geïnvesteerd worden in kwaliteitsbeheersing tijdens de productie, inclusief onafhankelijk professioneel opererende kwaliteitscontrolesystemen. Het voldoen aan hoge kwaliteits- en ook logistieke eisen zijn nodig om de producten in goede conditie en met een goed imago op de buitenlandse markt te kunnen presenteren. De kleinschalige Turkse productie structuur, de positie van de intermediairs en gemeentelijke groothandels markten vormen een zwakke basis voor de Turkse export. Deze situatie blijft echter voor de komende jaren wel een goede uitgangspositie voor de belevering van de omvangrijke lokale Turkse markt. Vooral in de verstedelijkte gebieden van West Turkije zal ook op de binnenlandse markt zal de kwaliteitsdruk toenemen als gevolg van het toenemende marktaandeel van grotere supermarkt ketens. De hogere (internationale) kwaliteitseisen bieden in Turkije groeiende mogelijkheden voor de moderne gesloten productie systemen in glazen kassen. Steeds meer Turkse producenten zien de noodzaak om te voldoen aan de eisen van GLOBALGAP. In de belangrijke productie regio’s zijn de advies en certificerende bedrijven inmiddels aanwezig. Het is belangrijk uit te gaan van de situatie met grote variatie is in de Turkse groente productie bedrijven; enerzijds het grote aantal kleine producenten in plastic tunnels die van oktober tot mei produceren. Anderzijds de moderne productie bedrijven die jaarrond grootschalige productie realiseren. Dit onderscheid is ook terug te vinden in de Turkse groente ketens. De aanbodszijde potentiële Nederlandse businesspartners voor de Turkse markt: a. In de Turkse primaire productie is er een onderscheid/segmentatie te maken in lage/hoge tunnelkassen, plastic kassen, traditionele glaskassystemen, moderne glaskassystemen en nieuwe toetreders (zie paragraaf 5.5.1). b. De Turkse markt biedt kansen voor de gehele Nederlandse tuinbouwketen: -toelevering (zie 5.3.1 voor een onderverdeling) en projectontwikkelaars (turnkey) -tuinbouw productiebedrijven -handel/export -verwerking

5.2.3

Positie van de Turkse tuinbouw in het internationale krachtenveld

In de volgende tabellen wordt de positie van de Turkse tuinbouw nogmaals samengevat; nu in internationaal perspectief (gebaseerd op een LEI studie van 2002 Op kop, de internationale concurrentie positie en strategie Nederlandse tuinbouw). Allereerst qua grootte van de tuinbouw sector in verhouding met de omvang van de bevolking en het de economische activiteit per hoofd van de bevolking.

Vergelijking Westerse landen met Turkije (2001) Land

Nederland Duitsland VK Frankrijk Polen Spanje Marokko

Inwoners (Miljoen) 16 82 60 61 39 40 30

Inkomsten USD (GDP/hoofd) 22.300 23.800 37.700 24.800 4.100 17.100 1.000

HA groenten

71.600 157.600 116.000 292.200 203.600 395.000 183.300

Ha kassen (groenten en sierteelt) 10.500 3.500 2.000 8.500 6.300 52.300 8.800

32

Italië Turkije Egypte Bron: WUR-LEI

58 67 70

22.500 2.200 1.200

553.000 1.007.000 556.000

29.700 40.900 1.200

De tabel geeft de verhouding weer tussen de landen. Turkije heeft verreweg het grootste oppervlak, gemiddeld lage loonkosten, een relatief grote thuismarkt en is in deze vergelijking het tweede land qua oppervlakte kassen. Vervolgens komt Turkije relatief gunstig naar voren in een internationale vergelijking van de inventarisaties van de sterkten en zwakten per land.

Marokko

Italië

Turkije

Egypte

Hoofdseizoen Z Z Z Z Z Geografie ***** ***** ** ***** *** Klimaat **** *** **** ***** *** Infrastructuur ***** ***** **** ***** ** Productiefactoren **** *** *** *** **** Aanbod ***** ** ** **** *** Thuismarkt ***** **** ***** ****** ** Structuur & **** ** ** **** *** strategie Netwerk ***** ** *** **** *** Overheid *** ** ** *** *** Economische orde ***** ***** ***** ***** **** Totaal oordeel ***** ** *** **** *** Z=Zomer W=Winter * zeer zwak, ** zwak, *** neutraal, *** sterk, ***** zeer sterk Bron: WUR-LEI

Spanje

Polen

Frankrijk

VK

Duitsland

Nederland

Sterkte en zwakte van concurrerende aanbieders

W **** **** **** *** **** *** ****

W *** *** ** **** ** * **

Z **** **** **** *** ** *** **

W *** ***** *** **** *** * **

W ** *** ** **** *** * **

**** **** ***** ****

** ** ** **

** ** **** **

*** ** *** **

*** **** ** **

Uit deze beide tabellen blijkt de relatief goede uitgangspositie van de Turkse tuinbouw en het aantrekkelijk marktperspectief. Met behulp van de IMF financiering heeft Turkije de afgelopen 10 jaar sterk geïnvesteerd in infrastructuur zoals wegen, havens en faciliteiten voor (semi-) overheidsorganisaties. Het is belangrijk om te beseffen dat Turkije niet een zogenaamd lagelonenland wil zijn maar veelmeer richt op een economie gebaseerd op de toepassingen van hoogwaardige kennis en moderne technologie. Tegen deze achtergrond is de belangstelling voor moderne technologie in de tuinbouw sector begrijpelijk. Turkije scoort naast haar grote thuismarkt uitstekend op haar geografische ligging t.o.v. de Oost Europese, West Europese en Arabische markten en zal daarmee qua verslogistiek op deze markten een stevige concurrent gaan vormen voor de Nederlandse exporteurs. De vers transporten vanuit Turkije kunnen in 12-18 uren midden Europa, Oekraïne en een flink deel van het midden oosten bestrijken. Haar productiefactoren: klimaat, bodem met lage grondprijzen, water zijn uitstekend te noemen. Het hoofdseizoen is het najaar en de winter, waarmee een complementair assortiment kan worden ontwikkeld voor de Westerse en Oost Europese markten. In dit kader zijn in Turkije nieuwe ontwikkelingen van belang zoals de introductie van aardgas in het grootste glastuinbouw gebied

33

Antalya en ook de (nieuwe) toepassing van de duurzame mogelijkheden van geothermische energie in de tuinbouw sector.

5.3

Marktpositie van de Nederlandse tuinbouwtoeleveranciers

5.3.1

Introductie

In deze paragraaf wordt ingegaan op de positie van de Nederlandse tuinbouwtoeleveranciers op de Turkse markt. Het doel van het voorliggende marktonderzoek is de generieke positie van de tuinbouwtoeleveranciers te bepalen en een strategie voor de marktbenadering uit te zetten. Geadviseerd wordt om in een vervolgonderzoek een strategie te ontwikkelen per productmarkt combinatie: bv. specifiek voor het hoge segment, of specifiek voor de renovatiemarkt etc. Bij de zaadleveranciers past bijvoorbeeld een geheel andere markt strategie, dan bij de leveranciers van substraat oplossingen voor het nieuwbouw segment gezien hun huidige markt en gevestigde marktpositie . De Turkse tuinbouw sector heeft een lange traditie. Vooral in het gebied rondom Antalya is deze sector uitgegroeid tot een sector van nationaal belang voor de binnenlandse markt, maar ook voor de export. Met deze ontwikkeling zijn de toeleverende bedrijven meegegroeid: In Antalya zijn alle benodigdheden te verkrijgen voor de traditionele productie van groente en fruit in tunnel kassen en in de open lucht. Het aanbod van inputs voor moderne tuinbouw zijn minder frequent beschikbaar in Antalya en andere belangrijke gebieden zoals Mersin, Adana. In de relatief nieuwe productie gebieden zoals Denisli en Aydin is geen volgroeid aanbod van toeleverende bedrijven. In deze paragraaf wordt een schets gegeven van de positie van de Nederlandse bedrijven in de toelevering (en afzet) van de Turkse tuinbouw sector. Voor dit doel is deze groep bedrijven als volgt opgesplitst in (conform AVAG). In het algemeen kan gesteld worden dat veelal de nieuwe technologie uit Nederland afkomstig is waar het gaat om verhoging van de fotosynthese dmv. CO2 doseren en verhoging van de lichtintensiteit, warmte terugwinning, water recirculatie, biologische bestrijding van insecten, integrale klimaatbeheersing en productie besturing doormiddel computergestuurde procesbesturing, ontwikkelen van ziekte resistente rassen etc. De Nederlandse producenten en leveranciers van tuinbouw inputs hebben een goede naam in Turkije. Vooral de grote zaadleveranciers De Ruiter, Sluis&Groot, Rijk Zwaan en ENZA zijn permanent aanwezig met Nederlandse handelsvertegenwoordigers en hebben een goed ontwikkeld retail netwerk. Andere voorbeelden het Turkse productie bedrijf in Kumluca van Koppert Biological Systems en het laboratorium bedrijf in Kumluca dat BlgG heeft opgezet met een Turkse partner. Per 2008 zijn er geen Turkse vestigingen bekend van leveranciers van technische apparatuur en productie systemen. De belangrijkste aanbieders op de Turkse markt zijn opgesomd in ANNEX 8. Opvallend is dat de aanbieders uit diverse landen komen zoals Spanje en Frankrijk. De belangrijkste aanbieders zijn Israel en Nederland. Over het algemeen is betreft het aanbod van de zuidelijke landen de poly kas en eenvoudige glasbedekte kassen. Dit aanbod is daarmee niet vergelijkbaar met het hoogtechnologische aanbod van de Nederlandse bedrijven. Hierbij speelt mee dat er in Turkije een structureel gebrek aan goed opgeleide productie managers is. Dit bemoeilijkt voor de Turkse investeerder het behalen van de hoge productie niveaus die de Nederlandse technologie mogelijk maakt. De voordelen van de duurdere Nederlandse technologie worden door de Turkse producenten niet benut resulterend in een lagere productie en financieel resultaat. Deze situatie draagt er aan bij dat de Turkse investeerders vooral prijskopers zijn; de goedkopere eenvoudige technologie levert voor deze categorie een kortere terugbetaaltijd op. De Turkse investeerders die wel beschikken over voldoende capaciteit in productiemanagement onderkennen deze situatie en zijn bereid meer hoogwaardige technologie aan te schaffen.

34

De belangrijke aanbieders van kassen en de bijbehorende technologie en apparatuur zijn buitenlandse bedrijven afkomstig uit Spanje (Ininca), Frankrijk (Richel, Philclair), Israel (Azrom, Netafilm), China, Italië en Nederland. Enkele Turkse producenten zoals Ostoprak leveren constructie materiaal en poly. Overige poly leveranciers zijn Israel, Italië, Portugal. China levert in grotere projecten de totale productie systemen in tunnel en poly kassen inclusief pad&fan ventilatie. De Turkse producenten zijn vooral actief in de lagere marktsegmenten van poly kassen en eenvoudige glasbedekte kassen. De Turkse producenten werken vooral via de lokale vertegenwoordiging die actief is als bouwbedrijf, winkel van landbouw benodigdheden en/of installateur. Schema: Nederlandse toeleverende bedrijven op de Turkse markt Groep Positie in de markt Marktkarakteristiek Glaskas en inrichting Nederlandse Groeimarkt, nieuwe toetreders / Kassenbouw projectontwikkelaars investeerders Verwarmingstechniek toeleveranciers hebben een Watertechniek aantal moderne glaskas Elektrotechniek, belichting en systemen neergezet, hebben automatisering stevige marktpositie in de top Scherming van markt. In de subgroepen Logistiek en intern transport hebben de Nederlandse Energie, WKK en klimaat leveranciers een beperkte omzet. Tunnel kassystemen Nederlandse toeleveranciers Grote vervangingsmarkt, wordt hebben hier een gering gedomineerd door Turkse, marktaandeel Spaanse en Franse aanbieders. Zaad en plantgoed Nederlandse toeleveranciers De markt van gecertificeerde, ENZA, De Ruiter en Sluis, Rijk hoge kwaliteit zaden zal groeien. Zwaan en Groot hebben relatief groot marktaandeel Kunstmest en Hier heeft Nederland geen Wordt gedomineerd door grote gewasbescherming aanbod niet Nederlandse chemische concerns Biologische bestrijding Koppert Biological Systems Groei markt in een (nog) relatieve (Kumluca) heeft stevige kleine markt positie in deze nog kleine markt Kennis (voorlichting en Hier heeft Nederland geen Groeimarkt educatie) positie

Voor de BV-Nederland zijn er voor diverse groepen bedrijven goede kansen op de Turkse markt: Glaskas en inrichting, poly-kassen, tunnelkassystemen, biologische bestrijding, management systemen en productiekennis. De zaad en plantgoed leveranciers hebben reeds een uitstekende positie op deze markt en zullen deze kunnen uitbouwen bij de verdergaande verdringing van het gebruik van niet gecertificeerd zaad naar hoge kwaliteit gecertificeerd zaad. De focus van de analyse wordt gericht op de marktgebieden kennis, kassenbouw en inrichting. Er zijn echter geen openbare statistische cijfers beschikbaar in Turkije van de totale grootte van deze markt. Op basis van de inventarisatie van investeringsplannen wordt geschat dat de totale hardware markt in de komende jaren een volume heeft van 1,5 miljard Euro per jaar, bestaande uit nieuwbouw, vervanging en onderhoud. Voor de nieuwbouw in het hoge segment is in paragraaf 5.5.2 een overzicht aangegeven van de verwachte investeringen per jaar ter waarde van 1 miljard Euro (500 – 1000 ha per jaar).

35

Daarnaast zullen vervangingsinvesteringen en vernieuwing van technische installaties plaatsvinden in de bestaande productie systemen op ongeveer 35.000 ha hoge tunnels en oude glazen kassen, deze markt wordt geschat op 350 miljoen Euro per jaar. Uitgaande van 1% van de totale jaarlijkse productie waarde (omzet) in de tuinbouw sector. Zowel de markt omvang voor nieuwbouw als voor vervangingsinvestering is van voldoende omvang en perspectief om de marktopbouw voor het Nederlandse bedrijfsleven systematisch en structureel aan te pakken. Voor de vormgeving van de activiteiten is een meer gedetailleerde analyse van de markt ter hand genomen. In paragraaf 5.3.2. wordt allereerst een overzicht van de kansen, bedreigingen, sterkten en zwaktes van de Nederlandse toeleveranciers in de Turkse tuinbouwsector, vervolgens wordt dit vertaald naar de mogelijke strategische opties. De waarde van deze kansen, bedreigingen, sterkten en zwakten is daarbij geranked, hoe hoger de waarde, hoe minder belangrijk het belang van het item, bv s1 heeft een groter belang dan s6. 5.3.2

SWOT analyse Nederlandse toeleveranciers in Turkse tuinbouw sector

Intern Sterkte (S)

Extern Kansen (K)

Relatief groot aantal Nederlandse Positief investeringsklimaat. Verwachte bedrijven op Turkse markt investeringsprojecten (zie paragraaf. in verschillende regio’s t.w.v. 1.500 – 2.500 ha in de komende vijf jaar (5 miljard Euro) (k1) Hoog kennis en kwaliteitsniveau Toenemende kwaliteitseisen binnen en buiten Nederlands bedrijfsleven (s1) Turkije (m.n. Rusland, EU). Toenemend kwaliteitsbewustzijn bij deel van de Turkse tuinders. Sterk imago Nederlandse land en tuinbouw (kennis, productie bv. Toenemende schaalvergroting EU retailers productie per m2) en technologie, met toenemende eisen aan standaardisatie, innovatie) (s2) tracing and tracking, kwaliteitsborging (k2) Groot marktaandeel Nederlandse zaadbedrijven (s3)

Uitstekende Nederlandse handelscultuur en afzetstructuur (s4)

Toenemende behoefte in de markt aan hoogwaardige kennis (primaire productie) (k4) Zeer groot marktpotentieel groente en fruitsector mede door toekomstige EU toetreding), Turkije zit in top 4 wereldwijd (k5) Gebieden met energie toevoer o.a. Antalya met aardgas, geothermie in Aydin en Afyon bieden kansen voor moderne glaskassystemen. Dit en de tuinbouw in het algemeen heeft kansen voor complementaire winterteelt met Nederlandse producenten. (k3)

36

Positief

Veel ervaring en leidend in het Investeringsubsidies en aantrekkelijkheid gebruik van duurzame tuinbouwmarkt voor investeerders (k7) tuinbouwsystemen: efficiënt gebruik van inputs (incl. biologische bestrijding), nieuwe energiesystemen (als geothermische energie) en CO2 benutting (s5) Kansen voor expansie en groei Turkse tuinbouwsector in Oost Europese, EU markt en Midden Oosten (k6)

Lage productiviteit en kwaliteit van de huidige bedrijven (k8) Investeringstrajecten in collectie, opslag, verwerking en afzet bieden kansen voor NL leveranciers en handel

Bedreigingen (B) Zwaktes (Z) Beperkte kennis en onvoorspelbaar Zwakke organisatie structuur in de productie kwalitatief en kwantitatief aanbod en afzet ketens (inclusief de kennisstructuur) traditionele teeltsystemen (z6) (b2)

Beperkte lokale aanwezigheid Nederlandse leveranciers, daarmee beperkte aftersales service na realisatie van projecten en beperkte relatie ontwikkeling(z3)

(Toetreding) meer goedkope (Franse en Spaanse) producten (made in China) (b1)

Negatief Momenteel niet overtuigend marktvoordeel moderne glas kassystemen (te duur imago) (z1) Gering marktaandeel glas met klimaat controle 250 ha (waarvan

Financieel economisch klimaat (inflatie 20% sinds sept.)2008, krediet crisis)

37

140 ha Serabir, bron Serabir). Totaal glas is 6722 ha, plastic kas 17.104 ha, hoge tunnel 6692 ha, lage tunnel 16415 ha met 3 miljoen tuinders waarvan 57 >0,5 ha (cijfers 2001) (z5) Gering marktaandeel Nederlandse toeleveranciers op hardware markt (z4) Relatief weinig Nederlandse marketing power op Turkse markt van toeleveranciers kassenbouw (z2)

Politieke en juridische instabiliteit (bv. fytosanitaire wetgeving) (b3)

Financiële dienstverlening (b4)

Handel en logistiek wordt belemmerd door gebrekkige infrastructuur (z7)

Samenvattend: Er liggen grote kansen zowel in de reconstructie van bestaande glazen en plastic kassen als in de nieuwbouw met volledige klimaatbeheersing met Nederlandse technologie. Dit betreft ook alle kasbenodigdheden, zoals: irrigatie-, drainage- en ventilatiesystemen, transportsystemen, pakstations, gekoelde opslag en verpakkingsmateriaal. De ontwikkeling van vervangingsinvesteringen en upgrading van bestaande kassen wordt mede versterkt door de economische crisis: kredieten worden moeilijk verleend en opbrengsten in bestaande verouderde kassen zijn te laag om te kunnen reserveren voor investering in nieuw bouw. Een belangrijke externe ontwikkeling betreft diverse industriële sectoren in Turkije die vanwege internationale concurrentie positie in een krimp scenario terecht gekomen zijn: de automobiel-, textielen staalindustrie. Investeerders kijken naar de groente en fruitproductie in kassen als een van de lucratieve alternatieven met een relatief korte terugverdientijd (ROI: return on investment). Hierbij wordt gemakshalve uitgegaan van optimale productie resultaten en productie kengetallen die slechts door goede producenten in Nederland worden gerealiseerd. Enkele gerealiseerde tuinbouw projecten hebben in dit opzicht al tot teleurstellingen geleid. Steeds groter wordt het besef dat de moderne technologie alleen benut kan worden met voldoende vakbekwaam personeel. Voor de primaire productie zijn er diverse knelpunten en bedreigingen waar terdege rekening mee gehouden moet worden; deze zijn in paragraaf 5.2.1 al geïntroduceerd. De leveranciers van kassen, technologie en apparatuur hebben indirect met deze aspecten te maken bij hun klanten, vertegenwoordigers of dealers. De belangrijkste zijn: Onvoldoende bekwame productie managers en investeerders, onvolwassen kwaliteitscontrole bij overheid en private sector, ziekte druk en ondeskundig gebruik van bestrijdingsmiddelen, politiek kwetsbare afzet markten in Rusland, onvoldoende ontwikkelde afzet kanalen in belangrijke buurman EU. Onderstaand vindt u een overzicht van de positie van de tuinbouwtoeleveranciers op landniveau in Turkse markt. De grootte van het bolletje is een indicatie van de geschatte omvang van de positie op de markt. Hoge marktgroei

NL

N FR

NL

SP FR

38

Bron VRIAN projects, 2009

39

Nederland scoort hoog in zaden en moderne turnkey glasprojecten. Turkse leveranciers en dealers scoren in de traditionele tunnelkas systemen vanwege de lokale aanwezigheid van installatie- en servicebedrijven. Nederland heeft een zwakkere positie in de traditionele glaskas markt in vergelijking met leveranciers uit andere landen, doordat de Spaanse en Franse toeleveranciers meer dealerschappen hebben gevestigd bij Turkse bedrijven. Tevens maken de leveranciers uit deze landen vaker gebruik van Turkse producten zoals aluminium stijlen, irrigatie pijpen, pompen etc. De leveranciers uit Israel hebben doorgaans geen permanente vertegenwoordiging op de Turkse markt, dit wordt echter gecompenseerd door een actieve houding van de vertegenwoordigers die frequent klanten bezoeken afleggen. Een belangrijke buitenstaander in deze markt vormen de producenten uit China met hun materiaal, onderdelen, ventilatoren en pompen. Leveranciers uit diverse landen zijn vanwege de prijsconcurrentie uitgeweken naar Chinese materialen of deelsystemen. De inferieure kwaliteit van deze producten hebben reeds enkele malen tot productie stagnatie geleid met problemen voor de leverancier van het totaal systeem.

5.3.3

Confrontatiematrix van de SWOT analyse Tuinbouwtoeleveranciers

In deze paragraaf worden de kansen, bedreigingen, sterkten en zwakten met elkaar gecombineerd resulterend in 20 opties voor de toeleverende bedrijven om te groeien, versterken en verbeteren.

40

Confrontatiematrix SWOT analyse Tuinbouwtoeleveranciers – strategische opties (1 is hoogste waarde, 5 laagste waarde)

Kansen Verwachte investeringsprojecten (k1) Toenemende kwaliteitseisen binnen en buiten Turkije (k2) Gebieden met energie (gas, geothermisch) (k3) Toenemende behoefte aan hoogwaardige kennis (educatie, voorlichting en onderzoek) (k4) Potentiële hoge marktgroei a.g.v. complementaire teelt, toetreding EU (k5) Lage productiviteit en kennis van de huidige bedrijven (k8) Investeringssubsidie en aantrekkelijkheid tuinbouw markt voor investeerders (k7) Kansen voor substantiële groei in Oost Europa en EU (k6)

Sterkten Zwakten Hoog kennis en kwaliteitsniveau Niet overtuigend marktvoordeel Nederlands bedrijfsleven (s1) moderne glas kas systemen (z1) Sterk imago Nederlandse land en Relatief weinig Nederlandse marketing tuinbouw (kennis, productie en power op Turkse markt (z2) technologie, innovatie) (s2) Beperkte lokale aanwezigheid Groot marktaandeel Nederlandse Nederlandse leveranciers (z3) zaadbedrijven (s3) Gering marktaandeel op totale markt Hoog marktaandeel Nederlandse Nederlandse kassen leveranciers (z4) leveranciers in moderne kassystemen Gering marktaandeel moderne (s4) glassystemen (z5) Nederland heeft uitstekend Beperkt aanbod traditionele systemen onafhankelijk kwaliteitsmonitoring en (tunnelkas etc. (z6) controle (s5) Gebrekkige infrastructuur (z7) Uitstekende Nederlandse handelscultuur en afzetstructuur (s6) Groeien Verbeteren 1. Ontwikkel EU conforme 1. Collectief imago versterkend project kwaliteitsmonitoring en controle (vakbladen, universiteit, tv, etc.) z1k1, systemen voor residuanalyse (s5k2) z2k1 2. Ontwikkel government to 2. Kennis- en informatie centrum, government programma voor modelkas z1k1, z2k1 stroomlijning van kwaliteitswetgeving 3. Lokaal centrum voor Dutch business (s5k2) support en EU informatie z2k1, z2k3 3. Ontwikkel kennis 4. Intensiveer Nederlandse Turkse uitwisselingsprogramma (s1k6) PTC kennisuitwisseling op alle niveaus plus en Turkse partners (top tuinders, (overheid, universiteit, PTCplus etc.) universiteit) z1k1 4. Kwaliteitsvoorlichtingsprogramma 5. Faciliteer voor zover mogelijk (s1k2) Nederlandse leveranciers bij 5. Ontwikkel ontwikkelen (gezamenlijke) vestiging samenwerkingsverbanden (z3k1) Nederlandse zaadleveranciers, groente en bloemenhandel en kassenbouwers (s3k1) 6. Benut huidige moderne projecten als promo- en voorlichtingstool via transparant maken resultaten door onafhankelijke partij bv. universiteit (s4k1k2k6) 7. Gericht en professioneel keyaccountmanagement (inclusief marktinformatieuitwisseling tussen collega’s) op investeerdersgroepen, zie par. 5.5 (s1k1) 8. Versterk communicatie naar (potentiële) investeerders bv. via gezamenlijke Nederlandse website in Turkse taal (s1k7) 9. Ontwikkel speciaal voorlichtings- en

41

Bedreigingen Toetreding meer goedkope producten in moderne kassen systemen (b1) Zwakke structuur huidige tuinbouw ketens/kennisvoorziening (b2) Politieke en juridische onvoorspelbaarheid (bv. fyto) (b3) Financiële dienstverlening (b4)

5.4

loyalty programma voor innovatoren en jonge tuinders over moderne tuinbouw i.s.m. belangenbehartigers, bedrijfsleven en kennisinstellingen (s1k1), 10. Ontwikkel samenwerkingsverbanden en afzet structuren m.b.v. Nederlandse handelspartners (s6k6) 11. Voer een concurrentieanalyse en benchmark uit m.b.t. de positie van de Nederlandse leveranciers als basis voor verder activiteiten (s1k1) 12. Inrichting van infrastructuur om de investeringsprojecten te faciliteren: Logistiek, controle, kennis, services Versterken 1. Fytosanitaire Turkse barrières aanpassen (b3s1) via G to G programma 2. Ontwikkeling landbouwonderwijs en voorlichting i.s.m. WUR/PTC plus (b2s1) 3. Gerichte opleidingstrajecten op voorlichters en innovatieve tuinbouwbedrijven (b2s1)

Problemen 1. Ontwikkel en organiseer afzet bv. i.s.m. Turkse leverancier speciale productengamma voor tunnelkassen z6b2

Strategische acties voor 2g@there programma

De mogelijke activiteiten worden geformuleerd op basis van de strategische alternatieven, deze worden in deze paragraaf gerubriceerd in 6 groepen: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Commerciële opportunities/specifieke leads Promotie Samenwerking Algemeen Government to Government Kennistransfer

42

Thema Commerciële benadering

Strategische opties 1. Ontwikkel en organiseer afzet (bijvoorbeeld i.s.m. Turkse handelsgroep) speciale productengamma voor tunnelkassen z6b2 2. Gericht en professioneel keyaccountmanagement en handelsagentschapontwikkeling door individuele leveranciers (inclusief marktinformatie uitwisseling tussen collega’s) op investeerdersgroepen en regio’s, zie par. 5.5 (s1k1) 3. Faciliteer voor zover mogelijk Nederlandse leveranciers bij ontwikkelen (gezamenlijke) vestiging en versterk aftersales (z3k1)

Prioriteit Medium

4. Ontwikkel samenwerkingsverbanden Nederlandse zaadleveranciers, groente en bloemenhandel en kassenbouwers (s3k1) 5. Benut huidige moderne projecten als promoen voorlichtingstool via transparant maken resultaten door onafhankelijke partij bv. universiteit (s4k1k2k6) 6. Versterk communicatie naar (potentiële) investeerders bv. via gezamenlijke Nederlandse website in Turkse taal (s1k7) 7. Ontwikkel speciaal voorlichtings- en loyalty programma voor innovatoren en jonge tuinders over moderne tuinbouw i.s.m. belangenbehartigers, bedrijfsleven en kennisinstellingen (s1k1), 8. Ontwikkel samenwerkingsverbanden en afzet structuren m.b.v. Nederlandse handelspartners (s6k6) 9. Lokaal centrum voor Dutch business support en EU informatie z2k1, z2k3 10. Intensiveer Nederlandse Turkse kennisuitwisseling op alle niveaus (overheid, universiteit, PTCplus etc.) z1k1

Medium

Algemeen

11. Voer een concurrentieanalyse en benchmark uit m.b.t. de positie van de Nederlandse leveranciers als basis voor verder activiteiten (s1k1)

Hoog

Government to Government

12. Fytosanitaire Turkse barrières aanpassen (b3s1) via G to G programma 13. Ontwikkel EU conforme kwaliteitsmonitoring en controle systemen voor residuanalyse (s5k2) 14. Ontwikkel government to government programma voor stroomlijning van

Hoog

Promotie

Samenwerking

Hoog

Medium

Hoog

Hoog

Medium

Medium

Hoog Medium

Hoog Medium

Toelichting De klanten in Turkije zijn erg divers. Grote industriëlen vragen een andere benadering dan de bestaande kleine Turkse producenten. Enkele moderne Turkse bedrijven willen uitbreiden. Er is veel gebrek aan kennis van moderne technologie. Lokale aanwezigheid en hertrouwwekkende opzet van aftersales is belangrijk op de Turkse markt. De Nederlandse zaadleveranciers hebben een groot marktaandeel in de Turkse markt en daarmee veel marktinformatiebronnen en ingangen. De ontwikkeling van de samenwerking van de apparatuurleveranciers met deze partijen kan een concurrentievoordeel opleveren.

Nederlandse handelsorganisaties hebben internationaal een sterke marktpositie. Ondersteuning van deze handelsorganisaties naar de Turkse markt en daarmee ontwikkeling van de collectie, opslag en afzet kan een pull veroorzaken in de toeleveringsketen. Een aantal grote projectenontwikkelaars heeft aangegeven grote interesse te hebben in een dergelijk onderzoek. Dit onderzoek moet de basis vormen voor verdere marketing acties (incl. collectieve reclame acties). Kwaliteit is de basis voor de ontwikkeling van de Turkse export. Ontwikkeling van een EU conform faciliterende overheid is daarbij van hoge prioriteit.

43

Kennistransfer

kwaliteitswetgeving (s5k2) 15. Voorzieningen en infrastructuur in bestaande en nieuwe tuinbouw productie regio’s moeten vernieuwd worden om productieverhoging, verslogistiek en kwaliteitscontrole te kunnen realiseren (k1z7) 16. Ontwikkeling landbouwonderwijs en voorlichting i.s.m. WUR/PTC plus (b2s1) 17. Gerichte opleidingstrajecten op voorlichters en innovatieve tuinbouwbedrijven (b2s1) 18. Ontwikkel kennis uitwisselingsprogramma (s1k6) PTC plus en Turkse partners (top tuinders, universiteit) 19. Kwaliteitsvoorlichtingscampagne (s1k2) 20. Kennis- en informatie centrum, modelkas z1k1, z2k1 21. Intensiveer Nederlandse Turkse kennisuitwisseling op alle niveaus (overheid, universiteit, PTCplus etc.) z1k1

Hoog

Transfer van Nederlandse ervaring met vernieuwing tuinbouw productie regio’s

Hoog

In de ketens zelf en haar omgeving zal het kennisniveau verhoogd moeten worden, de genoemde opties bieden hiervoor de handvatten. In eerste instantie wordt geadviseerd om te focussen op de innovators/trendsetters in de verschillende organisaties en bij de individuele tuinders. Ook kan gedacht worden aan een speciaal programma voor jonge tuinders.

Hoog Hoog

Medium Hoog Hoog

De genoemde strategische opties komen voort uit een systematische analyse. Het zijn opties, als advies aan het bedrijfsleven en andere partners in SeraCulture. Prioriteitsbepaling en besluitvorming is aan het bedrijfsleven. In een onderlinge samenwerking van het bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen kan een specifiek actieplan worden bepaald.

5.5

Strategische marktkansen voor Nederlandse toeleveranciers

5.5.1

Marktsegmentatie

Voor de analyse van de strategische marktkansen van de Nederlandse toeleveranciers in de Turkse tuinbouwmarkt vindt u onderstaand een indeling van de huidige markt in marktsegmenten. Daarbij dient opgemerkt dat in de marktstrategie ook rekening moet worden gehouden met de nieuwe toetreders op nieuwe grond. Met de nieuwe toetreders wordt gedoeld op de investeerders afkomstig uit Turkse industrie die in de meeste gevallen zoeken naar diversificatie van hun bedrijfsactiviteiten. In een enkel voorkomende situatie is de vorige hoofdactiviteit gestopt bijvoorbeeld vanwege de internationale concurrentie (textiel, automotiv). Voorts is het belangrijk te realiseren dat de huidige tuinbouwproductie vooral in de provincies Antalya, Adana en Mersin is geconcentreerd en dat deze regio’s naast de nieuwe regio’s met geothermische energie als speerpuntgebieden kunnen worden benoemd zoals Dikili, Denisli, Aydin, Afyon. De kansen voor de Nederlandse toeleveranciers van kasmateriaal liggen met name in de bovenste drie segmenten en bij de nieuwe toetreders in de tuinbouw sector: a. Bij de nieuwe toetreders en het bovenste segment liggen er kansen voor turnkey projectleveranciers. b. In het segment oude kassystemen liggen kansen voor individuele toeleveranciers in de renovatie van losse productie verhogende systemen in bestaande kassen. De verwachting is dat deze bedrijven uiteindelijk zullen overgaan tot totale nieuwbouw. c. Voorts liggen er behoudens voor de zaadleveranciers, beperkte kansen in de onderste drie segmenten. In de marketing informatie systemen is het belangrijk de (in deze piramide) opwaarts bewegende tuinders te traceren en gericht te benaderen.

44

Productie in modern glaskassysteem 0,5% 500 ha Productie in oud 7000 ha

glaskassystem 14% Productie in hoge plastic

17104 ha

kas 36% Productie in hoge tunnel

6692 ha

14%

16415 ha

Productie in lage tunnel 35%

De Turkse technische handel/installatie bedrijven en productie bedrijven (ketels, aluminium constructie materiaal etc.) vormen voor de Nederlandse bedrijven een mogelijk bruggenhoofd in de Turkse markt van kassenbouw en techniek, omdat ze reeds relaties hebben met de bestaande tuinbouw producenten. Turkse concurrenten van de Nederlandse toeleveranciers produceren vooral technische installaties die ook in andere bedrijfstakken gebruikt kunnen worden: Verwarmingssystemen op kolen en gas, lokaal geproduceerde systemen voor irrigatie, eenvoudige schermen, aluminium profielen etc. Voor de Nederlandse leveranciers van technische componenten is het erg interessant betrokken te zijn bij de renovatie activiteit van de bestaande (oude) glas opstand. Dit is vooral van belang in het tuinbouw gebied Antalya waar het merendeel van de 7000 ha glazen kas staat. Turkse leveranciers van installaties werken vooral samen met Spaanse en Franse bedrijven die de folie kassen leveren. Er zijn weinig relaties bekend van Turkse leveranciers van installaties met Nederlandse kassenbouwers. De folie leveranciers uit derde landen werken wel samen met Nederlandse leveranciers van ventilatie, verwarmings- en computer systemen. Concluderend moet gezegd worden dat er geen eenduidig beeld bestaat van de onderlinge concurrentie op de Turkse markt van kassenbouw en technische systemen. Hiermee ontbreekt een gefundeerde basis voor marketing en communicatie activiteiten. Een meer systematische analyse van ervaringen en meningen kan een goed beeld opleveren van de positie van de Nederlandse bedrijven in de Turkse markt. De uitvoering van de gerichte concurrentie analyse kan plaatsvinden in het Nederlandse kamp van bedrijven (deelnemers SeraCulture) en in het Turkse netwerk van agenten en klanten van de Nederlandse bedrijven, SeraBir leden en de publieke sector van lokale overheden en kamers van koophandel. 5.5.2

Investeringsprojecten in ontwikkeling

Voor de reconstructie van bestaande glazen kassen en voor nieuwbouw met volledige klimaatbeheersing importeert men in Turkije op het moment onder andere Nederlandse technologie. Dit betreft ook alle kasbenodigdheden, zoals: irrigatie-, drainage- en ventilatiesystemen, transportsystemen, complete energiecentrales, pakstations, gekoelde opslag en verpakkingsmateriaal. De markt beschrijving voor de groente en fruit sector (LBA 2008) en gesprekken met exporters union laat zien dat de kleinere Turkse producenten van bedekte teelten problemen hebben om te voldoen aan de kwaliteitsnormen van de Europese markt en de grote supermarkt bedrijven. Er vindt in deze groep een verschuiving plaats naar meer eenvoudige producten in citrus, olijven en rozijnen. Veel van

45

de geproduceerde tomaten worden gebruikt voor verdere verwerking in tomatenpuree. De grootschalige investeringen die afgelopen jaren en momenteel plaatsvinden, nemen de plaats in van de kleine Turkse producent. Een belangrijke middengroep betreft de ongeveer 7000 ha bestaande (oude) glazenkassen en hoge tunnels met omvang 0,2-1 ha. In deze groep zijn veel ondernemers te vinden die bereid zijn te investeren om aan de marktontwikkeling mee te doen. Samenvattend doen de volgende mogelijkheden zich voor: 1. In het zuid westelijk deel van Turkije waar de thermische energie beschikbaar is en waar de nieuwe investeringen worden gepland. Overigens zijn rondom havensteden Trabzon en Mersin initiatieven in ontwikkeling die dikwijls geïnitieerd worden door export gerichte bedrijven in nauwe samenwerking met de lokale exporters union en Chamber of Commerce. 2. Het traditionele productie gebied Antalya zal naar verwachting tijdens de komende 5 – 10 jaar een grote verschuiving naar grootschaligheid laten zien. Enkele groepen kleine producenten proberen als eersten deze schaalvergroting vorm te geven. De verwachting is echter dat nieuwe investeerders de positie van de kleine producent sneller zal overnemen waar het gaat om export en belevering van de grote supermarkten. 3. De stimuleringsmaatregelen van de achtergebleven gebieden in oostelijk Turkije beginnen concrete vorm aan te nemen. De inrichting van het GAP project is gereed gekomen en het gebied wacht op initiatieven van grote investeerders. De grote particuliere investeerders zijn afkomstig uit sectoren die momenteel last hebben van concurrentie van Chinese productie van textiel, metaal. Ook de auto industrie en de bouw hebben problemen in Turkije. Vanaf zomer 2008 is hierbij kredietcrisis gaan spelen; investeringskredieten worden minder gemakkelijk beschikbaar gesteld door de banken. Investeerders kijken in toenemende mate naar de mogelijkheden in de glastuinbouw als een alternatief met een relatief snelle terugverdien tijd. Gezien de marktpotentie op de lokale consumenten markt en de afzet in de regio van het midden Oosten is een investeringsgolf in Turkije te verwachten. Tevens biedt de EU-markt mogelijkheden ingeval Turkije in staat is om de kwaliteitscontrole en verslogistiek goed te ontwikkelen. In de Balkan regio grenst Turkije aan Griekenland en Bulgarije. Verse producten kunnen binnen 1 dag worden aangeleverd in de supermarkten van Ljublana, Wenen, Boedapest etc. De Turkse vereniging van producenten onder glas SeraBir heeft tijdens de factfinding missie in het kader van deze studie (1-5 september 2008) de intentie kenbaar gemaakt om jaarlijks 150 tot 200 ha kassen te bouwen in de periode 2009-2013. Tijdens de factfinding missie van SeraCulture (september 2008) en de handelsmissie (november 2008) zijn door de deelnemende bedrijven diverse initiatieven gesignaleerd ( onderstaande tabel.). Tabel : Investeringsprojecten in voorbereiding glastuinbouwsector (VRIAN projects, 2009) Locatie Bedrijf Project Toekomst Kumluca Dizayn group 10 ha tomaten 10 ha Kumluca Aytekin 1,8 ha tomaten 2 ha Adana-Osmaniye Alternatif Tarim AS Basalt mijn; puimsteen Erdemil 4 ha 20 ha Denizli Göksin Tarim AS 2,5 ha tomaten Californische pepers Denizli Bayburt Insaat, agrobay 3,5 ha tomaten, Cal. 5 ha in 2008 pepers, komkommer 100 ha in 2010 Manisa, Thracia Bostan Tarim 17 ha Sandikli, Afyon Bostan Tarim 20 ha tomaten, Cal. pepers Overige niet agrarische particuliere investeerders (USDA foreign investment agency 2008): • Göksin Tekstil Kimyansallari is actief in de chemische textiel in Denizli. Enkele jaren geleden liep de afzet van deze chemicaliën terug vanwege de concurrentie met de Chinese textiel. Op dat

46

moment is besloten in de glastuinbouw te starten. De afzet verloopt direct naar de supermarkt ketens Migros, Carrefour en Kipa. •

Hasan Sentürk eigenaar van Agrobay (voorzitter van Sera-Bir) produceert nu op 3,5 ha tomaten en paprika’s. Hij is van plan uit te breiden naar 100 ha binnen enkele jaren. De afzet naar Rusland verloopt zonder problemen ondanks de strengere phytosanitaire controle.

•

De ondernemer Mustafa Kurmel is als eigenaar van een basaltmijn begonnen met de productie van puimsteen als substraat. De afzet van puimsteen is groeiende in de volgende regio’s: Adana, Tarsus, Mersin, Silifke, Erdemil en Antalya. De firma Alternatif Tarim AS verkocht in 2007 ongeveer 100.000 ton.

•

Koc Holding is een van de grootste Turkse bedrijven (auto industrie, bouw, food-retail) en werkt momenteel aan een investeringsprogramma gericht op kennis intensieve projecten in de regio Mardin (oost Turkije). KoÇ Holding heeft afgelopen 5 jaar reeds 84 miljoen USD geïnvesteerd in tomaten processing industrie in Oost Turkije.

•

Limak Holding (bouw en constructie industrie) is bezig met de realisatie in 2010 van enkele hydro-elektrische centrale in de rivier Botan (tussen de steden Siirt en Van).

Andere grote Turkse bedrijven die actief zijn in de energie sector in Oost Turkije met interesse in de glastuinbouw sector zijn: • Saran Holding (defensie industrie, gezondheid en toerisme), • Global Investment Holding (bouw) • Hey Tekstil, Gunestekin Group (bouw), • Sayinlar Gida (olie terminals). Belangrijke contact organisaties voor het bereiken van deze investeerders zijn de regionale kamer van koophandel in Gaziantep en Diyarbakir. De inventarisatie van de aankomende investeringen gedurende een periode van 5 jaar is als volgt samen te vatten op basis van de gesprekken met lokale overheden en individuele bedrijven: Locatie

Bedrijf

Investering

Izmir, Antalya, Aydin, Manisa Antalya Aydin Antalya Gaziantep en Diyarbakir

Sera-Bir Lider İzaltin Power plant Rito Tohumculuk Divers

Glass greenhouse Glass greenhouse Replace plastic Glass greenhouse Glass greenhouse Glass greenhouse

5.6

Marketing mix

5.6.1

Introductie

Omvang

Planning; year

1000 ha 15 16 30 i.p. 500-1000

5 2-4 1 1-2 1-2 2-5

Zoals bekend bestaat de marketing mix uit de 4 P’s: a. Product (kwaliteit, kennis, assortimentsbreedte, innovatie, begeleiding, resultaten) b. Promotie (persoonlijke verkoop, PR, reclame, bekendheid, marketingbudget, positie bij kennisleveranciers) c. Plaats (logistiek, aftersales, service, onderdelen, lokaal magazijn) d. Prijs (prijs van productie, financiering, garanties)

47

5.6.2

Product

Het Nederlandse bedrijfsleven is in staat een hoge kwaliteit ketenbrede oplossing te leveren. Dit is een belangrijk onderscheid t.o.v. andere landen. De Nederlandse oplossingen lopen voorop qua duurzaamheid en innovatie. Een overtuigende introductie van de productplus benadering is daarbij de grote uitdaging in de prijskopende Turkse markt. De productplus benadering staat voor het leveren van beter renderende oplossingen dan de concurrentie door middel van verkoop van een combinatie van hardware, kennis en service. In het hoge marktsegment van moderne kassenbouw, wat in de komende jaren 2/3 van de totale markt zal gaan vormen, moet hier dus zwaar op ingezet worden. Als advies voor de marktbenadering wordt verder gewezen op het imago van de Nederlandse leveranciers op productkwaliteit en service. Het volgende diagram geeft een overzicht van positie van de Nederlandse producenten in de product en service grid.

Hoge kwaliteit

NL

IS Lage aftersales/service

Hoge aftersales/service

FR

SP TU

Lage kwaliteit

De Nederlandse toeleveranciers excelleren op kwaliteit en hebben hier een onderscheidend marktvoordeel in het topsegment van de glastuinbouw. De (nu nog) beperkte aanwezigheid in Turkije met vestigingen en ondersteuningspunten maakt dat zij laag scoort bij de Turkse klanten – investeerders op aftersales en service. Wil de marktgroei bereikt worden in alle marktsegmenten, dan vormt dit een belangrijk aandachtspunt. Met name de Fransen en Spanjaarden scoren in de traditionele kassenbouw en tunnels. Deze leveranciers hebben op aftersales en service vaak een voordeel door de aanwezigheid door middel van vestigingen van Turkse dealers en/of leveranciers van technische onderdelen in de belangrijkste tuinbouw gebieden. De Turkse afnemers hechten aan de lokale aanwezigheid van leveranciers, service monteurs en adviseurs. In de moderne glastuinbouw spelen echter in de automatisering afstanden een steeds kleinere rol. Analyse van het functioneren van productie systemen en plannen van onderhoud kan ook vanuit Nederland plaatsvinden. Advisering kan plaatsvinden op basis van monitoring van de productie processen vanuit Nederland. Voor Turkse producenten en investeerders is deze praktijk echter nu nog onbegrijpelijk en het sluit niet aan bij de Turkse cultuur van frequent contact tussen zaken partners. Deze beeldvorming werkt momenteel in het nadeel van de Nederlandse leveranciers. In de marketing

48

zal met de juiste communicatie van dit aspect rekening moeten worden gehouden. Op het punt van service en aftersales is qua imago en uitleg van moderne technologie nog enig missiewerk te verrichten in Turkije.

5.6.3

Promotie

Branding Turkse investeerders en consumenten zijn gewend om bekende labels en merken te volgen in hun aankoop gedrag. In Turkije is het nodig te investeren in naamsbekendheid, logo, duidelijke marktpositie etc. Op de Turkse markt is tijdens de afgelopen 10 jaar gebleken dat het vooral de grote spelers van de marktpartijen zijn die overleven. De samenwerking van de Nederlandse bedrijven onder een duidelijk herkenbaar label kan aan deze behoefte van Turkse ondernemers tegemoet komen mits goed en voldoende sterk gepositioneerd. In een groot land als Turkije kan een markt positie uitsluitend behouden worden als een goed netwerk van lokale vertegenwoordiging en service centra beschikbaar wordt gemaakt voor de klanten. Imago van Nederlandse technologie De Nederlandse glastuinbouw sector heeft wereldwijd een uitstekend imago: top in technologie, kennis en R & D, top resultaten, milieubewust, goede kwaliteit en een gezond product. In Turkije heeft het echter ook een imago van duur en beperkte aftersales/service (hit and run). Hier zal in de communicatie extra aandacht aan gegeven moeten worden. De Nederlandse sector onderscheidt zich van andere landen doordat zij in alle schakels van de ketens een uitstekend aanbod heeft. Deze brede benadering kan mogelijk in Turkije een zogenaamd Unique Selling Point (USP) opleveren. Nader onderzoek in de benoemde segmenten is nodig om te bepalen of dit een belangrijk beslissingcriterium is bij de aanschaf van kassensystemen in Turkije en op welke wijze hierop gereageerd moet worden in de marketing. Promotie instrumenten In Turkije zijn diverse marketing activiteiten mogelijk voor een aantrekkelijk prijsniveau. Vele kleine Turkse marketing bureaus kunnen ingeschakeld worden bij de voorbereiding en uitvoering van marketing campagnes. De volgende promotie instrumenten zijn belangrijk voor het succesvol zaken doen: • Persoonlijke relaties: niet onderschat mag worden het belang van persoonlijke relaties in de Turkse cultuur. Eigen verkopers/regiomanagers zijn tijdens de entree fase in Turkije mogelijk economisch niet de meest aantrekkelijke optie, maar op termijn de beste optie. De selectie en werving van de juiste partner/handelsagent/distributeur bij de entree is van cruciaal belang in deze grote groeimarkt. • Public relations producten zoals bedrukte tasjes, paraplus en andere producten die regelmatig de bedrijfsnaam laten zien • Advertenties in vakbladen (week of maand edities); regelmatige herhaling is nodig • Advertorials in de geschreven pers (promotie artikelen) en op televisie. Turkije kent veel particuliere lokale televisie uitzendstations waar relatief goedkoop reclame gemaakt kan worden. • Radio reclame: Dezelfde bedrijven zenden ook radio programma’s uit. Er zijn diverse agrarische en voedsel thema programma’s waarbij het mogelijk is programma’s met bedrijfspromotie uit te zenden. • Presentatie van technologie en andere input voor kassen in de lokale agrarische winkel, installatiebedrijf, bouwmarkt etc. door middel van de huur van een kraam of schapruimte. Het is gebruikelijk in Turkije dat commerciële campagnes in de bestaande retail als bouwmarkten, agrarische winkels worden georganiseerd. • Opzetten van een semi-permanente presentatie in een zogenaamd Commercial Center. Dit zijn grote hallen waar bedrijven een vaste promotie/verkoop stand kunnen plaatsen.

49

•

Beurzen: In Turkije vinden veel regionale en lokale beurzen plaats. Een overzicht van relevante beurzen is in ANNEX 9 opgenomen. De belangrijkste beurs voor de tuinbouw sector is ongetwijfeld de GROWTECH die elk jaar in November/december in Antalya plaats vindt. Een andere grote beurs is de Food 2009 (september Istanbul); dit is de grootste voedsel beurs in Turkije. (georganiseerd door www.cnr.com). De beurs deelname zal in het CPA programma van 2g@there SeraCulture worden opgenomen. Waar mogelijk worden regionale beurzen ook in het programma van de CPA activiteiten opgenomen; bijvoorbeeld Kumluca in mei 2009.

5.6.4

Plaats (logistiek, aftersales, service, onderdelen, lokaal magazijn)

In de paragraaf Product zijn een aantal opmerkingen gedaan over dit aspect. Met name in de topsegmenten van piramide van Turkse bedrijven (moderne kassenbouw en upgrading van traditioneel) wordt geadviseerd lokale ondersteuningspunten in de belangrijkste Turkse tuinbouw gebieden te realiseren. Dit is verantwoord gezien de grootte van de markt. Een van de mogelijke instrumenten is het dealerschap voor Turkse installatie bedrijven en ervaring service bedrijven met ervaring in de tuinbouw sector. Een belangrijk onderdeel van de positionering is de informatie voorziening over de te leveren producten en de organisatie van service. Deze aanvullende informatie tailor made aangeleverd bij de Turkse klanten, kan de plaats van de Nederlandse technologie in de Turkse markt doen bestendigen. Tevens is de referentie waarde van gerealiseerde investeringen erg belangrijk voor Turkse investeerders. De Nederlandse leveranciers en kassenbouwers kunnen hun marktontwikkeling laten ondersteunen door middel van tevreden klanten. Een knelpunt hierbij is dat Turkse ondernemers niet happig zijn om een collega ondernemer toe te laten op het bedrijf. Als er echter een beroep wordt gedaan op het eergevoel van de ondernemer (interesse in modern bedrijf; voorbeeld functie) of als een (lokale) bestuurder een beroep op de ondernemer doet, dan kan doorgaans toegang tot het bedrijf gekregen worden. Natuurlijk is het voor de marktontwikkeling belangrijk om een goede relatie te onderhouden tussen de investeerder/ondernemer/bedrijfsleider en de Nederlandse leverancier en/of de Turkse dealer/vertegenwoordiger.

5.6.5

Prijs

De Turkse tuinder en investeerder is een prijskoper. De Nederlandse producten zijn relatief duur ten opzichte van de concurrerende producten (soms vanwege deels Chinese makelij). De Turkse investeerder is nog niet overtuigd dat goedkoop ook duurkoop kan zijn. Met name in de lagere segmenten (tunnel, plastic kas) zal dit blijvend een probleem vormen, omdat in deze segmenten de productie maar beperkt beheerst kan worden, het productieniveau te wensen over laat en de investeringscapaciteit daardoor beperkt is. In het hogere segment van oudere glazen kas en hogere tunnels liggen overigens wel kansen voor de leveranciers van technische installaties in de combinatie van kennis en hardware, gedacht kan worden aan rendementsgerichte verbetertrajecten, door middel van training en advies in combinatie met de introductie van specifieke apparatuur die gericht is op het opheffen van knelpunten in klimaatbeheersing, bemesting/irrigatie etc.. In de hogere segmenten zal geïnvesteerd moeten worden in de vorm van onafhankelijk aantonen van bewezen kwaliteit en rendement via de Turkse klant gerespecteerde instellingen (onderzoeksinstelling, universiteit, adviesbedrijf). Tevens kunnen de reeds lopende moderne kassenprojecten ingezet worden om het rendement van de Nederlandse oplossingen te demonstreren. De bestaande moderne producenten van SeraBir kunnen aangeven dat de geïnvesteerde bedragen met goede productietechniek binnen acceptabele tijd terugverdiend kan worden.

50

5.6.6

Concrete concurrentie analyse

Zoals eerder vermeld wordt door de auteurs van dit rapport geadviseerd om voor de verdere uitwerking van de marketing strategie een grondige benchmarking en concurrentieanalyse te doen om de positie van de Nederlandse leveranciers scherper in kaart te krijgen en de strategie te finetunen t.o.v. de huidige (en potentiële) concurrenten. De kwantificering van de ervaring van Nederlandse bedrijven op de Turkse markt en de Turkse klanten / agenten vormt een meer uitgewerkte basis voor verdere marktontwikkeling.

5.7

Markttoegang

In deze paragraaf worden allereerst de regelingen voor goederenimport, producteisen en regelingen op een rij gezet; grotendeels zoals gepresenteerd op de Internet website van de EVD. Vervolgens worden een aantal belangrijke financiële regelingen besproken. De belangrijke websites voor meer informatie zijn in ANNEX 11 opgenomen. Tot slot worden de risico’s van de markt entree besproken met daarbij de mogelijk oplossingen en instrumenten om deze risico’s te beperken.

5.7.1

Voorwaarden betreffende goederenimport

Certificeringvoorschriften zaaizaad en pootgoed Fytosanitair certificaat De Plantenziektenkundige Dienst is het aanspreekpunt voor informatie over de export van planten en plantaardige producten. De afgifte van certificaten is overgedragen aan onderstaande uitvoeringsinstanties. Meer informatie: Uitvoeringsinstanties (afgifte certificaten) Algemeen • Plantkeur: www.plantkeur.eu Specifiek • Bloembollen Bloembollenkeuringsdienst (BKD): www.bloembollenkeuringsdienst.nl • Groenten en fruit Kwaliteits Controle Bureau (KCB): www.kcb.nl • Zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed (NAK): www.nak.nl • Teeltmateriaal van tuinbouwgewassen Nederlandse Algemene Kwaliteitsdienst Tuinbouw (Naktuinbouw): www.naktuinbouw.nl Analysecertificaat Analysecertificaten kunnen worden gevraagd voor onder meer levensmiddelen, plantaardige producten, farmaceutische producten en wasmiddelen. Analysecertificaten moeten worden opgesteld door een in het land van herkomst gevestigd laboratorium, dat goedgekeurd is door de Turkse autoriteiten. Het document heeft geen verplichte vorm, maar moet in het Engels of Turks worden opgesteld. Verpakkings- en etiketteringsvoorschriften Naast algemene normen op het gebied van verpakking en etikettering, worden de laatste tijd steeds meer specifieke voorschriften voor bepaalde producten bekend gemaakt. Dit geldt vooral voor levensmiddelen, farmaceutische en medische producten, producten voor lichaamsverzorging, alsmede synthetische wasmiddelen. Omdat deze ontwikkeling nog steeds in volle gang is en de voorschriften veelal uitsluitend in de Turkse taal beschikbaar zijn, kan geen duidelijk en volledig overzicht worden gegeven van de voorschriften per product. Bovendien vindt in het kader van de

51

douane-unie een steeds verdere harmonisatie met de EU-voorschriften plaats. Het verdient derhalve aanbeveling hierover tijdig bij de importeur de nodige informatie in te winnen. Market Access Database Invoerrechten, bijkomende heffingen en documenten zijn voor een groot aantal landen (waaronder Turkije) te vinden in de Market Access Database (http://mkaccdb.eu.int). In deze databank kan per HS-code (gestandaardiseerde goederencode) worden opgezocht welk invoertarief geldt en welke documenten benodigd zijn. Via bovenstaande link krijgt u toegang. Om uit te vinden welke documenten benodigd zijn kiest u voor 'Exporter's guide to import formalities', voor invoertarieven kiest u voor 'Applied tariffs database'. Als u op de informatie klikt (bijvoorbeeld op een documentnaam of een HS-code), dan verschijnt aanvullende informatie. U kunt de HS-goederencode opvragen bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in Heerlen, afdeling Classificatie Goederen, telefoon: (045) 570 64 00. Invoervergunningen apparatuur Voor een aantal producten is een invoervergunning nodig. Een invoervergunning moet door de importeur bij het ministerie waar het product onder valt, worden aangevraagd. De importvergunning is twee jaar geldig. Bij import van onder meer de volgende tuinbouwgoederen kan een invoervergunning vereist zijn: • industriële goederen waarbij aftersales-service vereist is; • telecommunicatieapparatuur; • chemicaliën; • machines; • voertuigen. Of de importeur in het bezit dient te zijn van een importvergunning, is te vinden in de Market Access Database.: http://mkaccdb.eu.int. Hier kan per HS-code (gestandaardiseerde goederencode) worden opgezocht welk invoertarief geldt en welke documenten benodigd zijn. Om uit te vinden welke documenten benodigd zijn, kiest u voor 'Exporter's guide to import formalities' voor invoertarieven kiest u voor 'Applied tariffs database'. Vervolgens geeft u het land en de eerste vier (bij documenten) of de eerste zes (bij invoertarieven) cijfers van de HS-code op. Dan verschijnt een overzicht van documenten en/of invoertarieven. Invoerverboden Invoerverboden gelden voor: gebruikte goederen. Hierop bestaan echter een aantal uitzonderingen, bijvoorbeeld een aantal kapitaalgoederen van maximaal tien jaar oud. Bij de EVD is een lijst van HScodes te vinden van gebruikte goederen die wel in Turkije geïmporteerd mogen worden. Douane-unie met de EU Praktisch alle industriële producten van EU-oorsprong kunnen vrij van invoerrechten in Turkije ingevoerd worden. Ditzelfde geldt voor industriële goederen uit derde landen die in het vrije verkeer van de EU zijn gebracht en vervolgens in Turkije ingevoerd worden. Deze vrijstelling bestaat omdat er sinds 1996 sprake is van een douane-unie tussen de EU en Turkije. Wil men in aanmerking komen voor de vrijstelling, dan moeten de goederen rechtstreeks vervoerd worden van de EU naar Turkije. Ook dienen de goederen vergezeld te gaan van een ATR-certificaat. Dit certificaat is te verkrijgen bij de Kamers van Koophandel. Voor veel landbouwproducten geldt deze vrijstelling nog niet. Daarnaast kunnen ook nog invoerrechten geheven worden over petrochemische producten en ijzer- en staalproducten. Aanpassing aan EU-normen Onder de douane-unie met de EU had Turkije zich verplicht de technische handelsbarrières per 1 januari 2001 op te heffen. Dit is echter niet gebeurd. Deze barrières zijn in strijd met de douane-unie, maar in de praktijk is het niet eenvoudig er iets tegen te doen. In geval van problemen is het verstandig contact op te nemen met de Nederlandse ambassade in Ankara.

52

Goederenopslag De opslagtermijn voor staatsdouane depots in Turkije bedraagt 45 dagen voor zeevracht zendingen en 20 dagen voor zendingen die via andere transportmiddelen ingevoerd zijn. Wanneer goederen niet binnen deze termijn ingeklaard zijn, kan de opslagtermijn verlengd worden tot een totale verblijfsduur van maximaal zes maanden. Wanneer de goederen na zes maanden nog steeds niet zijn afgehaald, volgt verkoop via een openbare veiling of via de detailhandel. Turkije: tijdelijke invoer, monsters en reclamemateriaal Tijdelijke invoer Bij tijdelijke invoer van goederen voor een vastgestelde periode, kan de douane een garantie (borgsom) vragen. De borg wordt bij wederuitvoer teruggegeven, mits de douaneautoriteiten daarvoor toestemming geven. De procedure is echter omslachtig. Voor goederen met EU-herkomst geldt dat altijd een ATR-document moet worden overhandigd. De berekening van de belastingen is namelijk afhankelijk van de vraag of de goederen al in het vrije verkeer van de EU zijn. Het is aan te bevelen voor tijdelijke invoer van handelsmonsters, tentoonstellingsmateriaal en beroepsmateriaal gebruik te maken van het ATA-carnet. Dit geldt ook voor goederen met EUherkomst. De afkorting ATA staat voor Admission Temporaire/Temporary Admission. Het ATA-carnet is te verkrijgen bij de Kamer van Koophandel in Nederland. Meer uitleg over wat een ATA-carnet precies is vindt u op de website van de Kamers van Koophandel: www.kvk.nl/internationalehandel/070_Documenten/atacarnets. De verkoop van goederen tijdens internationale vakbeurzen en tentoonstellingen in Turkije is niet toegestaan. Pas na afloop van een beurs of tentoonstelling kunnen goederen permanent worden ingevoerd en vervolgens worden verkocht. Monsters en reclamemateriaal Monsters zonder handelswaarde kunnen rechtenvrij ingevoerd worden. Dit geldt ook voor reclamemateriaal, zoals catalogi, brochures en dergelijke. Er moet echter wel aangifte bij de douane worden gedaan. Men dient een factuur (in drievoud) bij de zending te voegen. Het is niet toegestaan een proforma factuur bij te voegen. Monsters met handelswaarde kunnen met een ATA-carnet ingevoerd worden met betaling van een borgsom. Als het om monsters met herkomst EU gaat, is het aan te bevelen deze herkomst op de factuur aan te geven. CE-markering Turkije is bezig met het implementeren van de Europese regels met betrekking tot het gebruik van de CE-markering. Dit houdt in dat voor sommige goederen die geïmporteerd worden in Turkije een CEmarkering verplicht is. Voor Nederlandse exporteurs is het raadzaam om navraag te doen bij de Turkse importeur over de CE-markering en eventuele andere van productnormen die van toepassing zijn. Het komt voor dat Turkije technische handelsbarrières opwerpt, bijvoorbeeld door het gehele CEdossier op te vragen in plaats van genoegen te nemen met het CE-certificaat. Of door toch nog een TSE-certificering verplicht te stellen. Mocht deze situatie zich voordoen, dan kunt u contact opnemen het Turkse standaardisatie-instituut (TSE) en/of de Nederlandse ambassade in Ankara of het Nederlands consulaat-generaal in Istanbul. Levensmiddelen en agrarische producten Voor levensmiddelen en agrarische producten geldt dat moet worden voldaan aan een bepaalde kwaliteitsstandaard. Bij het ontwikkelen van normen voor levensmiddelen heeft de Turkse overheid rekening gehouden met verplichtingen die door zowel de WTO als FAO Codex Alimentarius en de WHO zijn vastgelegd. Hoewel Turkije bezig is met het herschrijven van haar importregelgeving om deze beter overeen te laten stemmen met regelgeving in de Europese Unie, komen lang niet alle regels overeen met die van de EU. Daarnaast zijn voor veel producten nog geen normen opgesteld.

53

Systeem invoerrechten Het douanetarief van Turkije heeft een goederennomenclatuur, ingedeeld volgens het Geharmoniseerd Systeem, en bevat waarderechten, berekend over de CIF-waarde (prijs, inclusief verzekerings- en vrachtkosten). Turkije heeft de Gecombineerde Nomenclatuur van de EU overgenomen. Het douanetarief bevat zo'n 18.000 posten die in 12 cijfers zijn uitgedrukt.

5.7.2

Financiële voorwaarden markttoegang

BTW Het btw-tarief is variabel, met een geheven. De heffingsbasis is de CIF-waarde van de goederen, verhoogd met alle bij invoer ver plafond van 26 procent. Over de meeste industriële goederen wordt echter een percentage van 18 procent schuldige heffingen. Afwijkende btw-percentages gelden voor eerste levensbehoeften (vanaf 1 procent) en voor luxeproducten, zoals elektrische huishoudelijke apparaten, parfum, haarcosmetica, kunststofverpakkingen en personenauto's (26 procent). In 2008 heeft Turkije het BTW tarief voor industriële mechanisatie en apparatuur verlaagd naar 8%. Dit geldt ook voor agrarische machines en leasing diensten. Overige bijkomende heffingen Een 'special consumption tax' wordt geheven op auto’s, chemicaliën en cosmetica. Het tarief is variabel. Betalingsverkeer In het betalingsverkeer met Turkije kan gebruik worden gemaakt van allerlei soorten betalingsvormen: accreditief (letter of credit, L/C), cash against documents, cash against goods, acceptatiekrediet of per vooruitbetaling. Betaling via een Letter of Credit (L/C)biedt echter de meeste zekerheid, zowel voor de koper als voor de verkoper. Er gelden weinig beperkingen bij het overmaken van kapitaal van en naar Turkije. Wel moeten Turkse bedrijven de Centrale Bank inlichten bij overmakingen naar het buitenland van bedragen die hoger zijn dan 50.000 US dollar. Het is raadzaam om contracten in een land waar men het risico loopt op een sterke devaluatie, alleen af te sluiten in harde valuta. Het meest gangbaar zijn hierbij de US dollar en de euro. In de regel komen Turken hun afspraken na. Als een Turkse partner toch niet betaalt, kan men een rechtszaak in Turkije beginnen. Het is echter raadzaam eerst te proberen een schikking te treffen, al dan niet met behulp van een gespecialiseerde advocaat. Kredietverzekering Atradius Dutch State Business NV is de enige kredietverzekeringsmaatschappij die risico's verzekert voortvloeiend uit kapitaalgoederentransacties met vaak niet-westerse landen en deze herverzekert bij de Nederlandse overheid. Het betreft hier zowel politieke als commerciële risico's. Bij deze herverzekering gaat het uitsluitend om exporttransacties. Transacties met afnemers in Nederland en de Europese Unie komen voor rekening van particuliere verzekeraars. Middellange transacties die door de overheid worden herverzekerd, moeten voldoende Nederlands belang hebben. De verzekerde draagt altijd een eigen risico. Het landenbeleid onder staatsgarantie wordt regelmatig geëvalueerd en zonodig bijgesteld door de minister van Financiën. Investeringsfaciliteiten in Turkije De investeringsfaciliteitenregeling is in 2006 gewijzigd om de (buitenlandse) investeringen te bevorderen. Lokale en buitenlandse investeerders hebben gelijke toegang tot de programma's. De algemene investeringsfaciliteit houdt voornamelijk een belastingvoordeel in. Daarnaast zijn er ook financieringsmogelijkheden waarbij de hoogte van de financiering afhangt van de locatie, de omvang van de investering en het soort industrie.

54

Voornaamste instrumenten zijn: • vrijstelling van douaneheffingen en fondsheffingen; • vrijstelling van douanebelastingen voor geïmporteerde en lokaal ingekochte machines en apparatuur; • vrijstelling van BTW voor geïmporteerde en lokaal ingekochte machines en apparatuur; • vrijstelling van BTW voor geïmporteerde en lokaal ingekochte machines en apparatuur en apparatuur voor projecten. • Toekenning van kredieten via de rijksbegroting voor: • MKB-bedrijven; • R&D-projecten; • milieuprojecten; • projecten in vijftig prioritaire regio's. Vrijhandelszones Vrijhandelszones, de 'Free Trade Zones' (FTZ), zijn districten op Turks grondgebied, die juridisch buiten het Turkse douanegebied vallen. Turkije kent twintig 'Free Zones' die dicht bij de belangrijkste havens en de Middellandse Zee gevestigd zijn. 'Special Purpose Zones' Sinds 2004 geeft de overheid deze zones prioriteit boven FTZ’s (feitelijk wordt getracht de belastingvoordelen die voorheen in de FTZ’s bestonden, over te hevelen naar de 'Special Purpose Zones'). Deze zones bestaan uit de technologische ontwikkelingszones en industriële zones. Technologische Ontwikkelingszones ('Technology Development Zones', TDZ) De wet inzake TDZ’s is aangenomen in 2001. Doelstelling is de samenwerking tussen industrie en universiteiten te verbeteren om effectiever gebruik te maken van researchactiviteiten voor technologische ontwikkeling. Industriële Zones ('Organized Industrial Zones', OIZ) OIZ's zijn zones waarin infrastructuur aanwezig is die specifiek bedoeld is voor industriële activiteiten. OIZ's hebben verscheidene doelstellingen. Enerzijds wil men industriële bedrijven de kans geven zich te vestigen en zich te ontwikkelen volgens een vooropgezet plan. Anderzijds wil men de controle houden over plaatsen waar industriële activiteiten plaatsvinden, ook met het oog op de milieuproblematiek. Er zijn in Turkije 93 OIZ's in 81 provincies. Zie ook ANNEX 6 voor regionale informatie. 5.7.3

Risico’s

Ondanks de positieve structurele ontwikkelingen in Turkije zijn er belangrijke risico factoren die invloed kunnen hebben op de Turkse economie: 1. De gevolgen van de krediet crisis hebben ook invloed op Turkije vanwege de afhankelijkheid van buitenlandse investeringen en het wegvallen van export en bouworders in Rusland 2. Binnenlandse politieke spanning vanwege de twijfels over de seculiere intenties van de APK partij en de strijd in Oost Turkije met de Koerdische onafhankelijkheidsstrijders (PKK); 3. Structurele knelpunten zoals te hoge belastingdruk en zwakke financiële dienstverlening 4. Relatief grote informele economie 5. Achterblijvende rurale ontwikkeling in grote delen van Oost Turkije 6. Afhankelijkheid van buitenlandse energie levering (Kazakstan, Iran?) 7. Positie van Turkije als NAVO-lid in het conflict van Georgië met Rusland 8. Belangrijke positie van Rusland aangaande export van voedsel en textiel vanuit Turkije Turkije is desondanks een aantrekkelijk investeringsland: Het land is strategisch gunstig gelegen, kent een stabiele democratie, heeft een grote en groeiende binnenlandse markt, een traditioneel sterke en

55

competitieve industriële/private sector, een douane-unie met de EU, gekwalificeerd personeel, een zeer concurrerende salarisstructuur en een redelijke infrastructuur. Risico’s liggen in de bureaucratie, het gebrekkige juridische systeem, een verouderd en complex belastingsysteem en een relatief zwakke financiële sector. Investeerders wordt aangeraden voldoende aandacht te besteden aan de Turkse wet- en regelgeving en fiscale kwesties. Over het algemeen is het verstandig om bij bedrijfsvestiging een (al dan niet Turkse) jurist in te schakelen met kennis van het Turkse recht. Turkije heeft met Nederland een investeringsbeschermingsovereenkomst (IBO) gesloten en een verdrag ter voorkoming van dubbele belasting.

56

6 6.1

Investeringsprogramma’s en buitenlandse investeringen Nationale activiteiten

Het Turkse nationale beleid voor de agrarische sector en in het bijzonder voor de tuinbouw sector wordt sterk bepaald door het programma IPARD. Dit Europese programma voor rural development verschaft de Turkse regering met 250 miljoen EURO als 50% bijdrage voor een regionaal stimuleringsprogramma. Dit programma is gericht op werkgelegenheid, milieu, innovatie, lokaal concurrentie vermogen etc. Het omvat geen directe productie of bedrijfsondersteuning. Van de 82 Turkse provincies komen er 20 en later nog eens 22 in aanmerking voor dit programma. Hieronder vallen niet de provincies Izmir, Istanbul en Antalya. De beoogde start is september 2009. De Turkse regering heeft enkele malen succesvol IFC gevraagd om een lening. In dit kader loopt een groot investeringsprogramma in zuidoost Anatolia (12,5 miljard USD voor de periode 2007 – 2012). Dit programma is genaamd GAP naar het acroniem voor de Turkse versie van Zuid-Oost Anatolya Project. Het gaat om een gebied van 75.000 ha waar 85 logistieke centra voor agrarische producten zijn gepland door een consortium van ondernemers uit Italië, Dubai en Turkije. Overige investeerders zijn bijvoorbeeld een Oostenrijkse investering in marmer productie, Australische investering in kolencentrale voor elektriciteit, Israel, India in granaatappel en noten en Fransen in grootschalige biologische landbouw productie. Ook Saudi Arabie heeft belangstelling getoond voor investeringen in de landbouw productie in GAP.

6.2

Instrument voor EU pre-accession Assistentie (IPA)

De Europese Commissie heeft de eerdere instrumenten zoals SAPARD, ISPAD, PHARE en CARDS omgevormd in een alles omvattend programma dat gericht is op de ondersteuning van de toenadering tot de EU van de kandidaat lidstaten. De huidige kandidaat lidstaten zijn Turkije, Kroatië en Macedonië en de potentiële lidstaten Albanië, Bosnië and Herzegovina, Montenegro, Servië en Kosovo. Het programma is vooral gericht op de samenwerking tussen overheidsinstellingen van lidstaten met de counterpart overheden van de genoemde kandidaat lidstaten. Voor de tuinbouw sector diverse onderwerpen zijn hierbij van belang: Voedselveiligheidsprogramma (monitoring van pesticide residuen), import en export controle van voedsel en goederen, opzet en ondersteuning van regionale ontwikkelingsprogramma’s en steunprogramma’s voor agrarische ondernemers en voedselverwerkers. Een onderdeel van IPA is het programma dat gericht is op de stimulering van de plattelands economie: IPARD. Onder dit programma is maatregel 3.1 specifiek gericht op diversificatie en ontwikkeling op agrarische bedrijven. Voor kassenbedrijven wordt hierbij het belang genoemd van alternatieve energie bronnen. Het IPARD programma kan financieel bijdragen aan kassen in groente en bloemen sector. Een beperking is het maximum van 2000 m2 per producent dat als maximaal subsidiabel oppervlakte wordt aangegeven met als investeringsomvang minimaal 10000 EURO en maximaal 250000 EURO.

6.3

Financierings- en investeringsprogramma’s de

Op de internationale lijst van investeringslanden neemt Turkije de 15 plaats in met een omvang van buitenlandse investeringen van 22 miljard USD in 2007 (FDI: Foreign Direct Investments/ISPAT 2008). De verwachting is dat FDI over het 2008 sterk terug zal lopen. De Turkse overheid in het algemeen stimuleert investeringen in de sectoren industrie, energie en export sector. Zowel Turkse als buitenlandse investeerders kunnen van de bestaande regelingen gebruik maken:

57

• • • •

Vrijstelling van import heffing voor apparatuur en machines als hiervoor het zogenaamde Investment Incentive Certificaat is afgegeven. Vrijstelling van omzet belasting voor geïmporteerde en lokaal afgeleverde apparatuur met dit certificaat. Rente subsidie voor MKB, R&D projecten, Groene projecten (milieu vriendelijke processen) Regionale stimulering in 50 van de 82 Turkse provincies (zie ANNEX 6). Die stimulering bestaat uit het beschikbaar stellen van land, minder inkomstenbelasting, geen sociale premies voor personeel gedurende 5 jaar, korting op energie prijzen.

Specifiek voor de tuinbouw sector zijn de volgende regelingen van toepassing: 1. Voor gebruik virusvrij uitgangsmateriaal: 2000 TRY/ha 2. Andere productie: 1200 TRY/ha 3. Hectare toeslag van 70 – 130 TRY/ha 4. Brandstof toeslag: 18 TRY/ha 5. Kunstmest toeslag: 15,5 TRY/ha 6. Rente subsidie voor kredieten bij T.C. Ziraat Bankasi • • • •

6.4

De Agrarische Bank van Turkije stelt kleine kredieten beschikbaar voor producenten. Agrarische krediet co-operaties stellen krediet of materiaal beschikbaar voor de opstart van de productie. Gedurende enkele periodes heeft de Turkse regering algemene subsidies ingesteld op inputs zoals kunstmest, pesticiden en kredieten. Vanaf het jaar 2000 tot oktober 2006 kende Turkije de Directe Inkomenssteun in de tuinbouw sector. Deze is nu afgeschaft voor de tuinbouw sector.

Overzicht van financiële en professionele organisaties

Krediet verzekering Voor de verzekering en garantstelling van export kredieten en financieringsconstructies zijn diverse bedrijven en instellingen actief: Atradius Direct Investment Insurance verstrekt de garantie aan een (Nederlandse) bank die de financiering verstrekt aan de investeerder in het buitenland. Voor de investering in een kas is een kredietregeling van 5 jaar gebruikelijk; verlenging tot 15 jaar is mogelijk. De verzekering is gericht op zaken als: Onteigening, oorlog, contractbreuk, belemmering van financiële transacties. De kosten bedragen 0,1% van het investeringsbedrag, de winst op de investering kan verzekerd worden tot 12% van het investeringsbedrag. De maximale compensatie bedraagt maximaal 200% van het geïnvesteerde bedrag. Tijdens de periode oktober 2008 – maart 2009 heeft Atradius haar voorwaarden aangescherpt en rekent kortere maximale looptijd en hogere verzekeringspremies. De Nederlandse organisatie Financieringsmaatschappij voor ontwikkelingslanden (FMO) verstrek verzekering van export transacties. De FMO doet dat door middel van leningen, participaties, garanties en andere investeringsbevorderende maatregelen. De doelstelling van de FMO is bij te dragen aan structurele en duurzame groei in ontwikkelingslanden en daarmee een goed rendement te behalen in samenwerking met het bedrijfsleven. De FMO concentreert zich op vier sectoren: de financiële sector, het MKB, de infrastructuur en de industrie en handel. In het kader van Fonds voor Opkomende Markten verstrekt FMO (middel)lange termijnfinancieringen aan lokale dochterondernemingen of joint ventures van Nederlandse bedrijven die behoefte hebben aan financiering voor de (verdere) ontwikkeling van hun activiteiten die niet financierbaar zijn door commerciële banken. Deze activiteiten zijn gelijk aan, of lijken op die van de Nederlandse sponsor. Het Nederlandse bedrijf heeft de controlerende zeggenschap en investeert ook zelf risicodragend in de dochter of joint venture. De financiering bedraagt maximaal 5 miljoen euro en de looptijd kan variëren van drie tot twaalf jaar. Afhankelijk van de specifieke financieringsbehoefte kan de FOM-

58

financiering het karakter hebben van een (blanco) lening, een garantie, een achtergestelde lening (risicokapitaal) of een participatie. Het fonds is een gezamenlijk initiatief van FMO en het ministerie van Economische Zaken. European Investment Fund (EIF) De doelgroep van dit fonds is het MKB in de Europese Unie, kandidaat-lidstaten Kroatië, Macedonië en Turkije. Het doel van het European Investment Fund is het ondersteunen van de groei en ontwikkeling van het MKB in Europa. Het EIF verstrekt garanties en investeringen via financiële instellingen zoals venture capital, dat gericht zijn op het doen van participaties in nieuwe bedrijven en hoogtechnologische projecten het MKB betere toegang heeft tot kredieten. Investeringsaanvragen en garantie-aanvragen worden beoordeeld en verstrekt door financiële intermediairs. Verdere informatie: www.eif.org

6.5 Professionele organisaties In Turkije heeft de overheid een belangrijke rol in de industrie en handel. Diverse grote bedrijven in de metaal en grondstoffen zijn nog steeds staats bedrijf. De private sector heeft dan ook te maken met een zware bureaucratie die vaak traag werkt. Binnen de overheidsorganisaties heerst een sterke topdown cultuur. Dit brengt met zich mee dat concrete beslissingen door de leidinggevende genomen moeten worden. Alle Turkse bedrijven zijn verplicht om zich aan te sluiten bij een professionele organisatie die actief is in de bepaalde sector op het terrein van marktmonitoring, vertegenwoordiging naar de Turkse overheid, advisering over wetgeving, handelsbevordiging etc. • Exporters Union: In de grote steden wordt de export gecoördineerd door een publiek private organisatie, de zogenaamde exporters union; deze is door UFT ingesteld. In totaal zijn er 45 exporters unions opgericht. • Chamber of Commerce: Alle gemeenten kennen een kamer van koophandel. Deze is actief in het voorbereiden van publieke zaken als planning en uitgifte van bouwgrond, thermische energie, stuwmeren, promotie en investeringsprogramma’s. Veel Turkse bedrijfssectoren sectoren hebben zich aanvullend op de verplichte sector- of beroepsorganisaties ook nog zelf georganiseerd. Enkele voorbeelden: • SERA-BIR: vereniging van grootschalige tuinbouw producenten. Deze vereniging is bijna 2 jaar oud en heeft 40 leden. www.serabir.org.tr • TUGIDER: Associatie van voedsel importeurs. Bijna alle voedselprocessors zijn lid van deze vereniging www.tugider.org.tr Relevante ministeries en instellingen: De belangrijkste ministeries zijn voor de landbouw en rurale zaken (MARA), Buitenlandse handel (UFT), Industrie en Handel (MIT), Arbeid en Sociale Aangelegenheden (MLSA). Binnen de ministeries hebben de verschillende Directoraten General vaak een erg zelfstandige positie. Er is sprake van gebrek aan onderlinge afstemming en duidelijk beleid; Turkije heeft geen traditie van uitgebreide schriftelijke beleidsontwikkeling. De Turkse bestuurlijke bureaucratie functioneert sterk top-down en vooral binnen de hiërarchische lijnen van de ministeries. De ambtelijke top van de ministeries in Ankara en van de provinciale directoraten voor landbouw wordt politiek benoemd. Dit betekent dat na verkiezingen dikwijls de leiding van deze organisaties wordt vervangen. De samenwerking tussen de ministeries verloopt moeizaam en wordt vooral geregisseerd door de horizontale afdelingen direct onder het kabinet van de premier. Het Undersecretariate of Foreign Trade (buitenlandse handel), maar ook Undersecratariate of Customs (Douane) zijn hiervan een voorbeeld. Belangrijke ministeries en instellingen zijn:

59

MARA: Ministry of Agriculture and Rural Affairs www.tarim.gov.tr TAGEM: General Directory of Agricultural Research of MARA www.tagem.gov.tr TŐGEM: General Directory for Protection and Control of MARA www.kkgm.gov.tr TEDGEM: General Directory for Production and Development of MARA www.tedgem.gov.tr TUBITAK: Scientific and Technical Research Council of Turkey www.tubitak.gov.tr DPT : State Planning Organisation of Turkish Government www.dtp.gov.tr UFT: Under secretariate of Foreign Trade www.foreigntrade.gov.tr Ministry of labour and social security www.csgb.gov.tr MIT: Ministry of Industry and Trade www.sanayi.gov.tr DEIK: Foreign Economic Relation Board : Turkish Business community netwerk www.deik.org.tr ISPAT: Investment Support and Promotion Agency of Turkey www.invest.gov.tr TSI: Turkish Standards Institute www.tse.org.tr TTGV: Turkish Technology Development Foundation www.ttgv.org.tr IGEME - Export Promotion Center of Turkey www.igeme.org.tr

60

7

Conclusies en aanbevelingen

Aanvullend op de gedetailleerde formuleringen resulterend van de SWOT analyse, komen de volgende aanbevelingen tot stand in dit markt overzicht: 1. De Turkse glastuinbouw sector zal de komende jaren een substantiële groei laten zien. De markt voor de groente en fruit is aanwezig: De lokale Turkse markt, regionale markt heeft een groeiende behoefte (inclusief nabije export markten zoals Oekraïne, Rusland, midden oosten), 2. Het is voor de moderne Turkse producent mogelijk op basis van prijs en kwaliteit op de EU versmarkt te concurreren. Zowel de Nederlandse leveranciers van techniek en technologie als de handel in groente en fruit (en bloemen/potplanten) kunnen hiervan mee profiteren. 3. De positie van het Nederlandse aanbod door leveranciers van techniek, technologie andere inputs heeft versterking nodig om de concurrentie aan te kunnen met Spanje, Israel, Frankrijk, China en Turkse producenten van kassen en techniek. De permanente vestiging van de Nederlandse zaadbedrijven en de goede marktpositie kunnen als voorbeeld worden genomen. 4. De Turkse investeerders kunnen in enkele marktsegmenten onderscheiden worden: Grote investeerders in turnkey kassen vanuit de industrie van vanuit de groep van grote tuinders (SeraBir), grotere producenten die oude kassen in glas of poly willen renoveren met specifieke productie verhogende maatregelen. 5. De nieuwe investeerders kiezen de geothermie als belangrijk concurrentie voordeel; deze aanwezigheid bepaalt sterk de locatie van de nieuwe kassen. 6. Turkije is een groot land met zware bureaucratie en grote bedrijven die deels door de staatsorganisaties worden aangestuurd. Dit geldt ook voor de grote investeringsprojecten in de glastuinbouwsector annex geothermie in West Turkije en in het GAP project in Oost Turkije. Voor de Nederlandse leveranciers is het nodig dit publiekprivate netwerk actief te benaderen om als ‘prefered supplier’ goede kans op turn key opdrachten te verwerven. 7. De afzet van de Turkse tuinbouw producten is een belangrijk aandachtspunt. Er is onvoldoende garantie voor voedselveiligheid en GLOBALGAP is nog niet breed geïmplementeerd. De Nederlandse handelskanalen kunnen de Turkse producenten ondersteunen bij het vinden van de consumenten in het buitenland. 8. Een efficiënte belevering van de internationale versmarkt vraagt om investeringen in infrastructuur: Sorteer en verpak inrichtingen, koel, op- en overslag faciliteiten, koeltransport etc. 9. Het Nederlandse aanbod van ondersteuning op alle onderdelen van de productieketen is uniek voor de Turkse situatie. Hiermee worden de grootschalige investeringen voorzien van een afzet strategie en toelevering etc. Dit vormt een Unique Selling Point (USP) voor de Nederlandse activiteiten in het kader van SeraCulture. 10. De Nederlandse zaadbedrijven hebben een goed ontwikkelde en succesvolle marktpositie in de belangrijke tuinbouw productie gebieden. De toelevering van techniek en technologie kan een voorbeeld nemen aan de werkwijze bij permanente handelsvertegenwoordiging, relaties met lokale opkweekbedrijven, productie begeleiding etc. Wellicht kan een hechtere onderlinge samenwerking tussen de Nederlandse toeleveranciers een win-win situatie opleveren waar het gaat om de benutting van de potentie van de Nederlandse technologie en zaad/uitgangsmateriaal. 11. De beeldvorming van het Nederlandse aanbod behoeft versterking. Een sterk instrument is een goede lokale aanwezigheid van leveranciers met wederverkopers en Turkse agenten. Onderlinge samenwerking tussen commerciële agenten is hierbij gewenst. De NABSO team in Izmir kan hierbij goede ondersteuning bieden versus overheden en branche organisaties. 12. In Turkije geldt dat “goed voorbeeld doet volgen”. Een klein aantal top producenten in Turkije zou gekozen kunnen worden als ‘front runner’; met speciale begeleiding van deze bedrijven kan de potentie van de Nederlandse technologie en input gedemonstreerd worden. Een lastig punt in Turkije is de neiging van producenten om de productie en financiële administratie niet openbaar te maken omwille van vertrouwelijkheid (fiscale motieven).

61

13. De marketing moet in Turkije worden geactiveerd met een variëteit van complementaire instrumenten: Folders, promotie in de vakpers, video en televisie, demo bijeenkomsten, presentaties op beurzen en permanent in handelscentra, kantoorgebouwen van professionele organisaties etc. 14. De commerciële haalbaarheid van moderne productie systemen kan in het innovatie centrum getoond worden. Het specifiek actieplan is nodig om de Turkse doelgroep in de verschillende marktsegmenten te bereiken. 15. Een programma van kennistransfer is nodig om het vakmanschap te verhogen. Dit is nodig voor het uitnutten van de potentie van de Nederlandse technologie. De ervaring van PTC+ in Mexico en India kan meteen aangeboden worden aan de bestaande moderne productie bedrijven in Turkije. 16. De lokale Turkse overheden en organisaties (KvK) hebben ondersteuning nodig bij het inrichten van tuinbouw productie gebieden rekening houdend met productie eenheden op grote schaal; aan en afvoer, personeel, kennis, service, kwaliteitsborging etc. Een pilot project met alle relevante stakeholders kan als voorbeeld uitgevoerd worden. 17. De verdere uitwerking van de marketing strategie kan plaatsvinden op basis van een grondige benchmarking en concurrentieanalyse waarmee de positie van de Nederlandse leveranciers scherper in kaart gekregen kan worden en daarmee de basis te bieden voor een winnende strategie rekening houdend met de huidige (en potentiële) concurrenten. De kwantificering van de ervaring van Nederlandse bedrijven op de Turkse markt en de Turkse klanten / agenten vormt een meer uitgewerkte basis voor verdere marktontwikkeling.

62

Annex 1 Factsheet Turkije 2008

1. Basisgegevens a. Landoppervlakte b. Hoofdstad c. Bevolkingsaantal d. Bevolkingsgroei e. Godsdienst f. Regeringsvorm g. Volgende verkiezingen h. Taal i. Klimaat

2. Economische gegevens a. Bruto Nationaal Product (BNP) b. BNP per capita c. Economische groei d. Inflatie e. Munteenheid f. Totale invoer g. Totale uitvoer h. Totale invoer uit Nederland i. Totale uitvoer naar Nederland j. Totale landbouwinvesteringen

a. 774 815 km² b. Ankara c. 73 mln. d. 1,3% per jaar e. 98% Islam, 2% overigen f. parlementaire democratie g. 2011 h. Turks i. divers, variërend van mediterraan in het zuiden tot continentaal in het noorden en Siberisch in het oosten

a. 630 mld USD (2007)+estimated b. 8000 USD (2007)-estimated c. 4,5 % in 2007 d. gemiddeld 9,7% in 2007 e. 1 EUR = 2,1 Nieuw Turks Lira (YTL)- februari 2009 f. 170 miljard USD (2007) g. 107 miljard USD(2007) h. 2,65 miljard USD (2007) i. 3,01 miljard USD (2007) j. Geen splitsing naar landen bekend

3. Agrarisch economische gegevens a. Nederlandse concurrentiepositie in Turkije

a. Nederland is wereldwijd de 16e exporteur op Turkije. Europees gezien de 5/6 exporteur /importeur. Nederland is de derde agrarische exporteur van de EU naar Turkije

b. Totale agrarische invoer en uitvoer

b. 6.7 miljard USD (invoer 2006), 7,4 miljard USD (uitvoer 2006)

c. Totale agrarische beroepsbevolking d. Agrarisch Bruto Nationaal Product e. Totale invoer agr. producten uit Nl. f. Invoer agr. producten per sector

c. 33% d. 11% van het BNP e.€ 210 mln. (2007) f. tabak, koffie, thee, cacao, tuinbouwzaden, graanbereidingen en zetmeel, dranken g.€ 222 mln. (2007) h. bereidingen van aardappelen, fruit en groenten, gedroogd fruiten en noten en specerijen, tabak, vis, sierteeltproducten en planten

g. Totale uitvoer agr. producten naar Nl. h. Uitvoer agr. producten per sector 4. Landbouwbeleid a. Algemeen landbouwbeleid b. Belangrijke thema’s c. Verantwoordelijk ministerie d. Verantwoordelijke minister e. Buitenlandse vertegenwoordiging 5. Sectorinformatie a. Akkerbouw b. Voedingstuinbouw

c. Sierteelt

a.Het landbouwbeleid is WTO conform met ontkoppelde inkomensteun in de vorm van een hectare premie. b. modernisering en schaalvergroting c. Ministerie van Landbouw en Rurale Zaken d. Mehdi Eker (sinds mei 2005) e. De Turkse Ambassade in Den Haag heeft geen aparte LBA a. Met 27 mln ha een akkerbouwreus, waarvan 9 mln ha tarwe, extensieve teelt met een opbrengst van 2 ton /ha. b. Het tuinbouwareaal beslaat >750.000 ha, waarvan 49.000 bedekt, overwegend voor voedingstuinbouw voor de Turkse markt. c. In januari 2004 is een Turkse wet getekend voor de bescherming van het kwekersrecht en daarmee is de weg geopend voor UPOV deelname en een meer structurele ontwikkeling van deze sector.

d. Varkenshouderij

d. Deze sector bestaat om religieuze redenen niet in Turkije

e. Rundveehouderij

e.10 mln runderen, grotendeels extensief; grote moderne melkveehouderijbedrijven in oprichting f. Een moderne, grootschalige sector, aangestuurd door integraties. g. zeevisserij krimpt maar wordt opgevangen door aquacultuur h. Moderne voedingsindustrie gericht op productie voor jonge bevolking met veelal westerse smaak. Ca. 28 000 productiebedrijven (bakkerijen, snoepgoed, vlees en bevroren voedsel zijn het verst ontwikkeld). i. Gedurende de laatste 10 jaar snelle ontwikkelingen in de retailketens van tradiationale kruideniers naar supermarkten. Nationale en internationale ketens zijn actief (Migros/Tansas, Carrefour/Gima, Metro, etc.) j. Turkse landbouw- en voedselmachinesector is goed ontwikkeld met voornamelijk middelgrote en kleine bedrijven op hoog technologisch niveau. De overwaardering van de Turkse lira maakt import goedkoop en aantrekkelijk. a. Plant Quarantaine (PQ) Reglement van 2003 is gebaseerd op EU regelgeving. De nieuwe versie van het reglement is in ontwerp; op goedkeuring wordt gewacht.

f. Pluimveehouderij g. Visserij h. Voedings-/genotmiddelenindustrie (VGN)

i. Handel (retail, distributie)

j. Landbouwmachines/machines voor VGN

6. Markttoegang a. Fytosanitair

b. Veterinair

b. BSE invoerrestrictie op grond van OIE adviezen belemmert de handel op rundvlees en fokvee. Sinds 2006 mei import ban voor sperma.

7. Wet- en regelgeving Jacques Verbeek (LNV/I&H) ([email protected]), of via LNV-Bureau Ankara ([email protected]) 8. Overige a. Agrarische relaties tussen land en Nl. b. Lidmaatschappen relevante int. org.

a. MoU, LBWG en het Werkplan Pre-accessie EU (2004) b. Kandidaat lidstaatvoor EU (sinds 1999), lid van de Douane Unie met EU (sinds 1996), WTO, OECD, UN / FAO, ILO, NATO, WHO.

c. Beschikbare subsidies

c. Bijvoorbeeld EZ ( MATRA-MTEC, PSB en PESP etc.) G2G.nl short/long, PSI B2B, BBI-MATRA, MATRA KNIP en KAP, CPLA, 2g@there, Phare Twinning Projects (EU) Growtech (tuinbouw) Animalia (veehouderij) FutureFish (visserij) VIV Turkey (pluimvee) FoodTech (voedingstechnologie) GIDA (voedsel)

9. Belangrijke beurzen/activiteiten

10. Links - Ministerie van LNV - Ministerie BuZa, Ontwikkelingssamenwerking - Ministerie van EZ - Economische Voorlichting Dienst (EVD) - Nederlandse ambassade / Landbouw bureau - NCM (gaat van naam veranderen) - Berichten Buitenland (LNV) - LEI - CBS - FAO - OECD

www.minlnv.nl www.minbuza.nl www.minez.nl www.evd.nl www.nlankagr.com www.ncm.nl www.minlnv.nl/informart/nwsbrief/bb/ www.lei.nl www.cbs.nl www.fao.org www.oecd.org

Relevante (specifieke) links m.b.t. land - Ministry of Agriculture and Rural Affairs - Export Promotion Center - Foreign Trade Undersecretariat - Tender Information Center - State Institute of Statistics - Delegation of the European Commission to Turkey

www.tarim.gov.tr www.igeme.org.tr www.foreigntrade.gov.tr www.turkishtenders.com/en/ www.die.gov.tr www.deltur.cec.eu.int

11. Contactadressen / gegevens - Landbouwbureau

- Directie Industrie en Handel

Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden, LNV-VB Adres: Turan Güneș Bulvarı, Hollanda Caddesi No:5 Yıldız , 06550 - Ankara Tel: +90 312-409 18 60/ 61/ 62 Fax: +90 312-409 18 92 E-mail: [email protected] Internet: www.nlankagr.com Ministerie van LNV Directie Industrie en Handel Dhr. Jordy van Honk MSc Landenbeleidsmedewerker voor Turkije Adres: Postbus 20401, 2500 EK Den Haag Tel: 0031 70 3784446 Fax: 0031 70 3786123 E-mail: [email protected] Internet: www.minlnv.nl

Meyvesi için yetiştirilen sebzeler Vegetables cultivated for their fruits Domates - Tomatoes Toplam Total 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

5 250 000 5 750 000 6 000 000 6 200 000 6 450 000 6 150 000 6 350 000 7 250 000 7 800 000 6 600 000 8 290 000 8 956 000 8 890 000 8 425 000 9 450 000 9 820 000 9 440 000 10 050 000 9 854 877 9 945 043

Sofralık

Salçalık

for table (1) for processed (1) 7 067 000 6 912 745 6 971 650

2 983 000 2 942 132 2 973 393

Hıyar - Cucumbers

Acur

Toplam

Sofralık

Hairy

Total

for table (1)

for pickle (1)

Cucumber (2)

for processed(2)

bell

green

800 000 800 000 1 000 000 1 010 000 1 050 000 1 050 000 1 140 000 1 250 000 1 300 000 1 400 000 1 475 000 1 650 000 1 825 000 1 740 000 1 670 000 1 780 000 1 725 000 1 745 000 1 799 613 1 674 580

1 617 000 1 665 201 1 528 124

128 000 134 412 146 456

22 000 23 500 26 400 24 358

615 000 685 000 673 981 674 788

470 000 525 000 320 000 350 000 380 000 385 000 368 000 330 000 350 000 330 000 390 000 393 000 390 000 410 000 410 000 420 000 375 000 400 000 392 617 357 246

260 000 328 000 580 000 570 000 574 000 580 000 640 000 750 000 800 000 800 000 1 010 000 1 069 000 1 090 000 1 150 000 1 340 000 1 370 000 710 000 744 000 775 577 727 190

Kavun melon

Karpuz Water melon

Bezelye (taze) Pea (green)

Fasulye (taze) Bean (green)

Börülce (taze) Cowpea(3)

Bakla Broad beans

1 950 000 1 500 000 1 650 000 1 880 000 1 620 000 1 650 000 1 750 000 1 800 000 1 900 000 1 750 000 1 885 000 1 793 000 1 865 000 1 775 000 1 820 000 1 735 000 1 750 000 1 825 000 1 765 605

3 300 000 3 000 000 3 300 000 3 820 000 3 680 000 3 250 000 3 650 000 3 600 000 3 900 000 3 800 000 3 930 000 3 932 000 3 940 000 4 020 000 4 575 000 4 215 000 3 825 000 3 970 000 3 805 306

40 000 30 000 37 000 38 000 37 000 44 000 38 000 49 000 43 000 50 000 52 000 55 000 48 000 60 000 69 000 54 000 58 000 122 000 89 632

410 000 383 000 430 000 436 000 452 000 440 000 435 000 460 000 455 000 450 000 455 000 471 000 514 000 490 000 515 000 545 000 582 000 555 000 563 763

5 132 5 330 5 700 6 900 9 750 10 000 10 000 11 000 12 000 12 000 15 000 14 000 13 000 13 500 16 077

70 000 67 000 62 000 59 000 54 000 51 000 51 000 50 000 55 000 47 000 47 000 45 000 45 000 45 000 44 000 44 000 49 000 49 000 48 721

Turşuluk

Biber - Pepper Salçalık

Bamya

Dolmalık

Sivri

Okra 21 000 21 000 22 000 21 000 20 000 22 000 25 500 23 000 26 000 25 000 24 500 24 500 27 500 30 000 31 000 35 500 43 000 36 000 36 843 36 992

Baklagil sebzeleri - Leguminous vegetables

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Annex 2

Kabak (Sakız) Squash

Balkabağı Pumpkin

300 000 285 000 294 000 270 000 276 000 255 000 285 000 290 000 330 000 317 000 262 000 263 000 260 000 305 000 280 000 295 000 292 000 294 000 288 336

70 000 57 000 57 000 60 000 64 000 68 000 61 500 58 000 65 000 64 000 65 000 66 000 72 000 80 000 65 000 73 000 72 000 74 000 76 632

Kabak (Cerezlik) Squash (for appetizer)(2) 10 500 11 500 17 286

Sebzeler üretim değeri - Value of vegetables

(2006)

[TR Türkiye - Turkey]

Ürünler - Crops Toplam sebze alanı (dekar) - Total vegetable area (decare) Toplam - Total Yumru ve kök sebzeler - Bulb and root vegetables Soğan (taze) - Onion (green) Soğan (kuru) - Onion (dry) Sarımsak (taze) - Garlic (green) Sarımsak (kuru) - Garlic (dry) Pırasa - Leek Havuç - Carrots Şalgam - Turnip Pancar (kırmızı) - Beets (red) Kereviz (kök) - Celery (root) Turp (toplam) - Radish (total) Turp (bayır) - Radish (horse) Turp (kırmızı) - Radish (red) Meyvesi için yetiştirilen sebzeler - Vegetables cultivated for their fruits Domates (toplam) - Tomatoes (total) Domates (sofralık) - Tomatoes (for table) Domates (salçalık) - Tomatoes (for sauce) Hıyar (toplam) - Cucumber (total) Hıyar (sofralık) - Cucumber (for table) Hıyar (turşuluk) - Cucumber (for pickle) Acur - Hairy cucumber Biber (toplam) - Pepper (total) Biber (salçalık) - Pepper (for sauce) Biber (dolmalık) - Pepper (stuff) Biber (sivri) - Pepper (green) Bamya - Okra Patlıcan - Eggplant Kabak (sakız) - Squash Balkabağı - Pumpkin Kabak (cerezlik) - Squash (for appelizer) Baklagil sebzeleri - Leguminous vegetables Bezelye (taze) - Pea (green) Fasulye (taze) - Bean (green) Börülce (taze) - Kidney bean (green)

Fiyat Price (YTL-

Değer Value

Pazarlananın değeri Value of marketable

TRY/kg)

(YTL-TRY)

(YTL-TRY)

8 533 135

-

-

-

25 851 612

-

15 053 716 698

13 305 831 558

2 978 659 200 875 1 765 396 27 312 68 800 320 091 394 725 7 680 9 599 15 593 168 588 19 061 149 527

1,04 0,42 1,38 2,70 0,74 0,60 0,44 0,57 0,89 0,62 0,64

1 775 509 265 209 629 079 737 747 343 37 594 746 186 013 245 237 389 036 237 241 808 3 348 722 5 476 870 13 879 732 107 188 683 11 723 961 95 464 723

1 562 831 508 178 184 717 663 972 609 32 707 429 152 530 861 216 024 023 199 283 119 3 214 774 4 655 340 12 908 151 99 350 487 9 613 648 89 736 839

21 211 268 9 854 877 6 912 745 2 942 132 1 799 613 1 665 201 134 412 26 400 1 842 175 673 981 392 617 775 577 36 843 924 165 288 336 76 632 17 286 774 030 89 632 563 763 16 077

0,60 0,44 0,57 0,76 0,54 0,57 0,71 0,78 2,16 0,66 0,56 0,70 1,08 1,07 1,22 1,56

11 943 350 394 5 424 981 062 4 143 086 250 1 281 894 813 1 055 753 809 953 949 774 101 804 036 14 148 704 1 267 732 438 382 880 461 279 557 605 605 294 372 79 452 373 607 336 607 160 484 398 53 741 463 18 586 870 937 120 314 95 714 883 686 456 042 25 091 454

10 554 068 715 4 882 482 956 3 728 777 625 1 153 705 331 876 274 114 791 778 312 84 495 802 12 733 834 1 108 980 164 333 106 001 243 215 116 532 659 047 72 301 660 534 456 214 146 040 802 42 993 170 16 914 052 778 113 449 90 929 139 556 029 394 21 578 651

Üretim Production (Ton Tons)

Bakla - Broad beans Barbunya fasulye - Calavance Kavun - Melon Karpuz - Watermelon Başka yerde sınıflandırılmamış diğer sebzeler - Other vegetables n.e.c. Karnabahar - Cauliflower Brokoli - Broccoli Yaprağı yenen sebzeler - Leafy or edible stem vegetables Lahana (toplam) - Cabbages (total) Lahana (beyaz) - Cabbages (white) Lahana (kırmızı) - Cabbages (red) Lahana (yaprak) - Cabbages (leaf) Lahana (Bürüksel) - Cabbages (Brussels) Marul (Toplam) - Lettuce (Total) Marul (kıvırcık) - Lettuce (curly) Marul (göbekli) - Lettuce (navel) Marul (aysberg) - Lettuce (iceberg) Enginar - Artichokes Kereviz (sap) - Celery (handle) Ispanak - Spinach Pazı - Garden orache Semizotu - Purslane Maydanoz - Parsley Roka - Rocket Tere - Cress Nane - Mint Dereotu - Dill Kuşkonmaz - Asparagus Mantar (kültür) - Mushroom (culture)

48 721 55 837 1 765 605 3 805 306

1,02 1,44 0,50 0,38

49 560 019 80 297 916 883 282 057 1 440 730 299

42 126 016 67 450 249 786 121 031 1 296 657 269

1 661 685 136 098 16 178

0,88 1,16

1 334 857 039 119 923 016 18 798 367

1 188 931 335 116 325 326 16 918 530

1 487 576 687 112 502 081 103 137 80 981 913 441 242 151 164 239 495 50 583 35 007 1 975 242 231 6 110 4 232 53 189 2 497 1 924 9 591 2 456 10

0,58 0,58 0,69 1,26 0,95 0,89 0,80 1,21 0,94 0,86 0,68 0,93 1,05 1,06 1,01 1,07 1,10 0,85

1 136 207 195 405 350 553 288 892 573 59 533 581 55 771 669 1 152 730 396 418 063 143 206 656 212 700 405 40 511 002 42 312 419 1 847 751 208 646 750 4 161 324 3 937 543 55 981 387 2 658 804 1 948 176 10 239 366 2 696 597 8 463

1 001 751 863 326 557 418 231 114 058 47 626 864 46 848 202 968 293 373 733 027 133 182 190 202 065 385 38 485 452 38 504 301 1 718 408 189 868 542 3 994 871 3 701 291 47 024 365 2 579 040 1 616 986 9 829 791 2 615 699 8 125

21 833

2,74

59 928 461

53 935 615

ANNEX 2 2.3 Đşletme büyüklüğüne göre arazi kullanımı [Örtüaltı dahil] A. Toplam arazi

Đşletme büyüklüğü (dekar= 0,1 HA)

Land use by size of agricultural holdings [Land under protective cover is included] A. Total area

B. Sulanan arazi

B. Irrigated area

Sebze ve çiçek bahçeleri

Meyve ve diğer uzun ömürlü bitkiler Fruit orchards and other

Vegetable and flower gardens

permanent crops

Đşletme sayısı Number of

Toplam

holdings

Total area x 0,1 HA

A

B

C

A

B

C

3 022 127

184 348 223

3 715 120

2 710 093

1 005 027

17 579 624

4 555 903

13 023 721

178 006

481 987

77 524

66 956

10 568

191 060

66 934

124 126

arazi

Türkiye Toplam -5 5-

9

290 461

1 952 471

147 577

124 049

23 528

746 160

254 411

491 749

10-

19

539 816

7 378 022

336 469

258 360

78 109

2 170 343

568 199

1 602 144

20-

49

950 840

29 531 619

931 450

721 066

210 384

6 089 405

1 475 157

4 614 248

50-

99

560 049

38 127 032

824 827

553 457

271 370

4 535 983

1 242 007

3 293 976

100- 199

327 363

43 884 395

679 878

449 599

230 279

2 327 496

492 062

1 835 434

200- 499

153 685

42 075 497

457 613

327 307

130 306

1 058 993

238 155

820 838

500- 999

17 429

11 218 554

182 123

139 801

42 322

235 695

158 155

77 540

1000-2499

4 199

5 476 930

72 093

64 179

7 914

166 961

50 746

116 215

2500-4999

222

695 541

1 593

1 346

247

8 746

2 755

5 991

57

3 526 175

3 973

3 973

-

48 782

7 322

41 460

70 888

2 007 206

136 809

132 955

3 854

323 518

273 642

49 876

8 634

24 749

9 502

9 478

24

11 200

9 682

1 518 3 488

5000+

Antalya Toplam -5 5-

9

10 798

71 357

17 134

16 697

437

23 550

20 062

10-

19

17 024

229 470

24 525

23 892

633

55 896

49 221

6 675

20-

49

23 433

688 610

37 619

36 638

981

104 839

92 149

12 690

50-

99

9 136

605 304

23 564

22 470

1 094

74 083

51 331

22 752

100- 199

1 239

155 461

5 835

5 804

31

31 984

29 578

2 406

200- 499

598

206 329

18 500

17 846

654

18 886

18 712

174

500- 999

9

4 663

130

130

-

173

-

173

1000-2499

16

16 396

-

-

-

1 418

1 418

-

2500-4999

1

4 867

-

-

-

1 489

1 489

-

5000+

-

-

-

-

-

-

-

-

ANNEX 3 Wisselkoersen en Inflatie Historie wisselkoersen, valuta, munteenheid, pariteiten: Datum wisselkoers

YTL / Euro

Dollar / Euro

27/10/8

2.0943

1.2437

21/10/8

2.0146

1.3257

01/10/8

1.8093

1.4024

09/09/8

1.7267

1.4134

03/09/8

1.7321

1.4413

18/08/8

1.7287

1.4714

06/08/8

1.7901

1.5424

30/07/8

1.8531

1.5607

21/07/8

1.8825

1.5861

14/07/8

1.9202

1.591

10/07/8

1.908

1.5707

02/07/8

1.9477

1.5798

14/05/8

1.9135

1.5478

06/05/8

1.9363

1.5484

28/04/8

1.9879

1.562

21/04/8

2.0824

1.5854

15/04/8

2.0652

1.5794

07/04/8

1.9921

1.5686

25/03/8

1.9306

1.5604

18/03/8

1.9668

1.5819

10/03/8

1.9121

1.5379

25/02/8

1,7704

1,4804

30/01/8

1,7347

1,4779

02/01/8

1,7042

1.4681

08/02/8

1,737

1,4487

Inflatie consumenten en producenten prijs index Economische Begrotings groei % GDP tekort % GDP

Inflatie consumenten prijs index

2010 (schatting)

Inflatie producenten prijs index 4-7,8

2009 (schatting)

5

2008 (schatting)

3,95

2007

4,5

2006

6,4

2005

8,2

2004

9,4

5,9-9,3 6,5

11,7 7,5

14,7

2003

5,2

Bron: www.turkeyeconomy.blogspot.com

ANNEX 4 Import en Export van groente en fruit De volgende tabellen presenteren de Turkse handels gegevens over import en export van groente en fruit

Year

Product

Country

2001

Vegetables and tubers

France

91.674 204.48

Germany

41.968.093

567.537

Italy

10.217.385

75.495

England

16.571.491

500.321

458.649

20.193

1.810.703

0

Greece

10.153.004

179.282

Spain Russian Federation

3.749.210 20.653.724

249.432 0

11.422.547 419.947.773

2.938.506 79.270.444

84.264.126

30.14

67.385.792 69.836.935 301.329.511 127.721.210

33.234 163.185 1.130.572 841.33

96.140.175

518.169

USA TOTAL France Belgium/Luxemburg Holland Germany Ital England Ireland

3.474.553

0

Denmark

6.354.403

170.209

Greece

18.979.893

1.300.732

Austria

41.239.422

16.834

Switzerland

43.397.321

125.588

Poland

20.300.869

105.827

8.170.598

0

Romania

18.545.951

138.709

Ukraine

36.797.946

180.954

Russian Federation

82.545.209

9.915

6.851.996

0

Egypt

16.433.966

413.345

USA

38.653.070

1.709.421

Canada

10.208.049

40.765

Israel

13.655.741

53.343

Australia

25.208.083

28.487

5.226.496 1.338.734.691

178.322 34.468.280

France Holland

13.061.543 10.948.969

141.389 711.327

Germany

44.160.249

5.559.324

Check Republic

Macedonia

New Zeeland TOTAL Vegetables and tubers

Euro 132.592

Denmark

2002

Euro 5.708.154 7.924.799

Ireland

Fruits

IMPORT

12.967.657

Belgium-Luxemburg Holland

2001

EXPORT

Italy

14.109.738

237.043

England

15.515.955

312.595

Greece

14.127.411

177.538

Spain

1.910.011

349.435

Belgium

6.609.755

42.886

Romania

10.366.463

81.07

Russian Federation

35.540.681

116.746

Egypt

22.541.324

828.112

USA

10.624.035

282.451

Saudi Arabia

29.515.804 340.047.582

9.177 57.373.520

France Holland Germany Italy

84.303.894 73.417.061 241.608.765 116.953.977

1.333.585 382.121 3.079.501 989.865

England

98.761.303

540.585

Ireland

5.098.803

25.736

Denmark

6.077.294

208.368

Greece

19.037.060

1.372.660

Spain

22.282.004

232.854

Belgium

42.221.349

17.205

Austria

29.233.143

230.441

Switzerland

35.383.268

265.213

Romania

22.085.276

925.893

Bulgaria

5.880.517

627.977

Ukraine

36.327.236

1.461.085

Russian Federation

97.076.378

6.697

Egypt

11.638.687

534.389

USA

43.574.766

3.198.102

Israel

10.308.724

32.342

Saudi Arabia

TOTAL 2002

Fruits

46.758.804

351.38

China

2.318.234

244.416

Japan

5.029.980

58.924

22.928.962

0

5.068.995 1.249.736.497

91.964 69.452.172

France Holland

15.711.618 13.167.488

304.922 3.170.207

Germany

44.281.066

1.258.581

Italy

16.005.852

252.031

England

15.991.897

601.756

Greece

19.676.971

61.778

Belgium

8.214.921

295.76

Romania

13.867.551

12.795

Russian Federation

36.466.030

80.586

Egypt

13.151.381

533.94

USA

8.973.452

420.464

Iraq

54.172.460

0

Saudi Arabia

22.705.426

37.772

Australia New Zeeland TOTAL 2003

Vegetables and tubers

TOTAL 2003

Fruits

417.535.668

26.806.042

87.176.312 68.278.784 223.363.111 131.783.672 96.915.640

720.165 701.854 1.640.812 790.227 644.29

Greece

17.900.802

536.133

Spain

22.706.398

659.505

Belgium

41.386.056

33.477

Austria

22.697.403

45.82

Switzerland

31.395.439

50.424

Poland

18.775.128

100.324

France Holland Germany Italy England

Check Republic

7.753.800

3.372

19.336.353

1.987.165

37.595.571 105.464.433

2.919.840 90.304

Egypt

7.353.026

459.974

USA

46.881.050

3.295.237

Romania Ukraine Russian Federation

Canada

7.580.111

345.027

11.009.968

131.36

Australia

25.787.716 1.221.363.437

328.028 72.584.842

France Holland

13.991.194 16.867.962

504.904 3.330.322

Germany

45.524.192

1.914.722

Italy

12.740.815

211.096

England

19.089.878

466.279

Greece

23.372.888

63.389

4.341.991

219.867

Belgium

10.263.820

177.79

Romania

12.123.951

0

Israel TOTAL 2004

Vegetables and tubers

Spain

Bulgaria

3.178.356

1.627

Russian Federation

55.508.056

1.27

Egypt

21.097.393

1.231.031

Sudan

5.877.914

0

USA

10.514.592

311.437

Iraq

24.814.528

1.277.816

Saudi Arabia

16.484.996 391.483.461

0 26.399.114

France Holland Germany Italy England

117.489.489 82.765.917 276.951.538 205.286.016 117.452.282

2.083.609 443.148 1.977.944 959.757 623.004

TOTAL 2004

Fruits

Ireland

4.441.609

0

Denmark

7.334.539

38.964

Greece

25.710.193

1.218.181

Spain

30.555.467

194.73

Belgium

57.614.211

187.534

Sweden

7.579.877

Austria

19.050.847

71.15

Switzerland

40.807.747

116.939

Poland

23.280.430

0

Romania

26.470.424

6.743.262

Bulgary

4.318.805

1.628.659

39.728.592 134.448.778

2.473.673 122.236

Egypt

11.784.558

225.765

USA

47.043.855

4.976.707

8.948.782

0

Saudi Arabia

40.995.241

337.136

Australlia

29.122.130

71.335

7.130.230 1.523.224.921

88.756 80.118.214

France Holland

14.654.390 19.525.288

341.769 2.354.029

Germany

54.701.415

2.933.870

Italy

18.775.532

364.703

England

19.512.412

659.87

Greece

14.258.170

56.548

Portugal

3.093.434

0

Spain

7.487.235

463.51

Belgium

9.136.399

38.961

Austria

8.106.030

0

Switzerland

3.852.354

592

Romania

19.485.770

7.303

Russian Federation

54.080.805

45.122

USA

14.576.099

783.331

Iraq

31.635.066 426.846.662

4.164.645 63.146.170

France Holland Germany Italy England

141.578.894 73.590.590 271.097.740 474.516.017 128.657.736

1.149.819 497.988 4.992.983 2.898.077 933.086

Greece

27.564.936

1.130.591

Spain

40.407.154

410.247

Belgium

68.297.062

343.655

Norway

7.200.584

38.423

Sweden

9.649.707

164.806

Austria

22.651.817

449.508

Switzerland

72.746.041

413.592

Poland

42.324.692

189.141

Romania

36.129.191

6.704.511

63.096.090 181.132.262

5.269.092 177.91

Egypt

14.034.767

378.953

USA

44.306.073

6.868.902

Ukraine Russian Federation

Canada

New Zeeland TOTAL 2005

Vegetables and tubers

TOTAL 2005

Fruits

25.815

Ukraine Russian Federation

Canada

8.678.127

94.616

Brasil

17.999.399

185.885

Saudi Arabia

47.565.793

429.231

Australia

32.745.768

40.296

7.005.402 2.030.571.539

162.487 123.174.313

New Zeeland TOTAL Source: Turkish Institute of Statistics

Export from the Netherlands to Turkey (million Euros) Horticultural Vegetable Fruits, seeds s nuts

Preparations of potatoes, fruits and vegetables

2001

11.2

0.024

0.47

1.13

2002

15.1

0.042

1.07

1.13

2003

16.3

0.040

1.87

1.52

2004

17.8

0.079

2.24

1.863

2005

17.9

0.56

4.14

2.13

2006

21.2

0.10

5.26

3.87

Import from Turkey to the Netherlands (million Euros) Horticultural Vegetable Fruits, seeds s nuts

Preparations of potatoes, fruits and vegetables

2001

2.41

3.74

64.6

40.4

2002

3.73

6.01

58.0

29.7

2003

3.73

7.31

54.5

30.9

2004

2.58

5.04

63.7

44.7

2005

3.34

2.40

60.9

61.1

2006

3.95

3.07

66.7

50.2

Source:

LEI

Annex 5 Kostprijzen voor productie van tomaten, komkommers, paprika’s en aubergines in Turkije op dit moment en in 2007 • • • • • •

Kosten voor planten per stuk Kosten voor meststoffen per m2 Kosten voor elektriciteit per KWh Kosten voor gas per m3 Kosten voor water met m3 arbeidskosten

Minimum maandloon (bruto en netto) USD Netto minimum loon

287.85

Bruto minimum loon

401.75

- Sociale verzekeringspremies

(14%)

- Fonds Werkloosheidsverzekering (1%) - Inkomsten belasting (15%) - Stamp tax (6%)

56.25 4.02 51.22 2.41

Totale aftrek

113.89

Kosten voor werkgever Bruto minimum loon

401.75

-Werkgeversdeel van sociale verzekeringspremie (19,5%) - Werkgevers bijdrage aan fonds werkloosheidsverzekering (2%) Totale werkgeverskosten

78.34 8.03 488.12

Bron: Turkse Ministerie van Arbeid en sociale zekerheid Geldend tot 2009 USD 1 = TRY 1.5898 koers van Nov. 11, 2008.

Kosten van natuurgas voor industriële doelen Prijs per kwh (USD) Verplichte afname consument

Vrije keus consument

0.054202 USD/kwh

0.048442 USD/kwh

Verplichte afname consument: Groep van consumenten die verplicht gas afneemt van de locale aanbieder Vrije keus consument: Groep van consumenten die jaarlijks meer dan 1 miljoen m3 verbruikt en kunnen andere gas leverancier kiezen Bron: IGDAS, van Nov. 1, 2008. USD 1 =TRY 1.5898 van Nov.11, 2008.

Elektriciteitskosten Elektriciteitskosten TRY/kwh Actieve Energie Dag

Nacht

USD/kWh USD/kWh Dubbel termijn tarief Industriële gemiddeld voltage

0.09374

0.04637

Directe connectie met de locale elektriciteitsnet met een private lijn (industrie)

0.08323

0.03612

Gemiddeld Voltage

0.10771

0.06022

Directe connectie met de locale elektriciteitsnet met een private lijn (industrie)

0.09825

0.05118

Enkel termijn tarief

Bron :TEDAS, van Oct. 1, 2008. USD 1 =TRY 1.5898 van Nov.11, 2008. Kosten voor industrieel water gebruik Type klant

USD/m Water

3

Industrieel afval water

Totaal

BTW (%)

ISKI (Istanbul Water en riool administration –referentie prijzen) Industrie

3.10

0.22

3.59

8

Georganiseerde industriële gebieden (referentie prijzen) Gebze Org. Ind. Zone*

1.87*

n/a

2.03 *

Manisa Org. Ind. Zone**

0.31

n/a

0.34

8

8

*Geleverd door stedelijke watervoorziening **Geleverd door lokale rivier Bron: ISKI, Gebze OIZ en Manisa OIZ, van Nov. 11, 2008. USD 1 =TRY 1.5898 van Nov.11, 2008.

Inkomsten/prijzen in € of YTL per kg van geproduceerde tomaten, komkommers, paprika’s en aubergines van dit moment, april 2008 en gemiddeld van 2007 (Bron: Chamber of Agricultural Engineering)

Gemiddelde verwerkingskosten per 1000 m2 en verkooprijs voor tomaten in Turkije Arbeidskosten (h/1000m2) PROCEDURE

Verwerkingsdatum en hoeveelheid Arbeid

Machine

Materiaal

Eenheid

TOTAAL YTL

YTL

Uitleg

1 BODEMBEWERKING EN ZAAIEN Omspitten

Nov-Mei (2)

0,75

0,75

1000m2

18

Verdubbelen

Apr-Mei (1)

0,22

0,22

1000m2

9

Verdrievoudiging

Apr-Mei (1)

0,14

0,14

1000m2

8,5

Doorploegen

Mei-Jun (1)

0,29

0,29

1000m2

9

Zaaien en irrigatie

Mei-Jun (1)

12,22

-

1000m2

3,5

13,62

1,4

Totaal

36 Ploeg 9 6,5 Hark 9 Groef ploeg 42,77 Manueel 103,27

2 REPARATIE WERKZAAMHEDEN Bemesten

Mei-Jun (2)

0,89

Uur

3,5

Schoffelen

Mei-Jun (2)

22,54

Uur

3,5

Bestrijdingsmiddelen

Jun-Aug (1)

0,6

Uur

3,5

Irrigatie

Jun-Sep (8)

18,09

Uur

3,5

Totaal

42,12

3,12 Manueel, groef 78,89 Schoffel 2,1 Knapsach sproeier 63,32 Groef irrigatie 147,43

3 OOGSTEN Aggregatie, opslag, transport

Jun-Okt (9)

38,22

Transport

Jun-Okt (9)

0,87

0,87

39,09

0,87

Totaal

Uur

3,5

Kg

0,03

133,77 Opslag met de hand 120 Met oplegger 253,77

4 ANDERS Zaailing

1271

Item

0,1

127,1

24,57

Kg

1,85

Ammonium nitraat 45,45 (%26)

Meststof (P205)

8,76

Kg

1,3

11,39 Compost (20:20:0)

Pesticide

0,17

Liter

38

Pesticide

0,17

Liter

20

Brandstof

20,92

Liter

2,3

2

18

Meststof (N)

Water

1000m

6,46 Insecticide 3,4 Fungicide 48,12 Voor irrigatie voertuig 18 irrigatie

Totaal

259,92

LASTEN TOTAAL

764,39

5 ANDERE LASTEN

38,22

Land huur

80 (Lasten Totaal)*0,05

Rente van kapitaal

61,78

Administratie kosten

(Lasten Totaal)+anders+Land 26,48 huur)*0,07 (Last)+anders+Land 206,48 huur)*0,03

Totaal TOTAAL

94,83 2

Opbrengst

Kg/1000m

Productie kosten

YTL/1000m

Productie kosten

YTL/Kg

Verkoopprijs

YTL/Kg

4000 2

970,857 0,243 0,35

Bruto Productie Waarde

YTL/1000m

2

Financieel resultaat

YTL/1000m

2

1400 429,143

2,27

970,87

Gemiddelde verwerkingskosten en verkooprijs per 1000 m2 voor aubergines in Turkije Arbeidskosten (h/1000m2) PROCEDURE

Verwerkingsdatum en hoeveelheid

Arbeid

Machine

Materiaal

Eenheid

YTL

TOTAAL YTL Uitleg

36 Ploeg

1 BODEMBEWERKING EN ZAAIEN Omspitten

Nov-Mei (2)

0,76

0,76

1000m

2

18

Verdubbelen

Apr-Mei (1)

0,21

0,21

1000m

2

9 6,5

Verdrievoudigen

Apr-Mei (1)

0,13

0,13

1000m

2

Doorploegen

Mei (1)

0,41

0,41

1000m

2

9

Zaaien en irrigatie

Mei (1)

12,2

-

Uur

3,5

13,71

1,51

Totaal

9 6,5 Hark 9 Schroef Ploeg 42,77 Manueel 103,27

2 REPARATIE WERKZAAMHEDEN Bemesten

Mei-Aug (2)

0,7

Uur

3,5

Schoffelen

Mei-July (2)

27,18

Uur

3,5

Irrigatie

Jun-Okt (11)

24,51

Uur

3,5

Pesticide

Juli-Aug (2)

0,84

Uur

3,5

Totaal

53,23

3,12 Manueel, groef 78,89 Schoffel 2,1 Knapsach sproeier 63,32 Groef irrigatie 147,43

3 OOGSTEN Aggregatie, opslag, transport

Juli-Okt (15)

51,81

Transport

Juli-Okt (15)

1,12

1,12

52,93

1,12

Totaal

Uur

3,5

Kg 0,04

133,77 Opslag manueel 120 Met oplegger 253,77

4 ANDERS Zaailing

2230

Item

0,1

127,1

Kg 1,85

Ammonium 45,45 nitraat(%26)

8,89

Kg

1,3

11,39 Composiet (20:20:0)

Pesticide

0,1

Liter

38

Brandstof

24,65

Liter

2,3

2

18

Meststof (N)

19,23

Meststof (P205)

Water

1000m

6,46 48,12 Voor irrigatie voertuig 18 irrigatie

Totaal

256,52

LASTEN TOTAAL

760,99

5 ANDERE LASTEN

38,22

Land huur

80 (Lasten Totaal)*0,05

Kapitaal rente

61,78

Administratiekosten

(Lasten Totaal)+anders+Land 26,48 Rent)*0,07 (Lasten)+anders+Land 206,48 Rent)*0,03

Totaal TOTAAL

119,87 2

Opbrengst

Kg/1000m

Productiekosten

YTL/1000m

Productiekosten

YTL/Kg

3000 2

1173,085 0,391

Verkoopprijs

YTL/Kg

Bruto Productie Waarde

YTL/1000m

2

1800

0,6

Financieel resultaat

YTL/1000m

2

626,915

2,63

967,47

Gemiddelde verwerkingskosten en verkooprijs per 1000 m2 voor paprika’s in Turkije Arbeidskosten (h/1000m2) PROCEDURE

Verwerkingsdatum en hoeveelheid

Arbeid

Machine

Materiaal

Eenheid

YTL

Totaal YTL

Uitleg

1 BODEMBEWERKING EN ZAAIEN Omspitten

Nov-Mei (2)

0,69

0,69

1000m

2

9 6,5

18

Verdubbelen

Apr-Mei (1)

0,16

0,16

1000m

2

Verdrievoudigen

Apr-Mei (1)

0,13

0,13

1000m

2

Doorploegen

Mei-Jun (1)

0,3

0,3

1000m

2

9

Zaaien en irrigatie

Mei-Jun (1)

19,79

-

Uur

3,5

21,07

1,28

Totaal

36 Ploeg 9 6,5 Hark 9 Groef ploeg 69,27 Manueel 129,77

2 REPARATIEWERKZAAMHEDEN Bemesten

Mei-Aug (3)

1,38

Uur

3,5

Schoffelen

Mei-Aug (2)

40,46

Uur

3,5

141,61 Schoffel

Irrigatie

Mei-Okt (12)

34,38

Uur

3,5

120,33 Groef irrigatie

Totaal

76,22

4,83 Manueel, groef

266,77

3 OOGSTEN Aggregatie, opslag, transport

Juli-Okt (14)

97,06

Transport

Juli-Okt (14)

1,28

1,28

98,34

1,28

Totaal

Uur

3,5

Kg 0,04

339,71 Opslag manueel 130 Met oplegger 469,71

4 ANDERS Zaailing

4503

Meststof (N)

44,07

Kg 1,85

Ammonium 81,53 nitraat (%26)

Meststof (P205)

11,73

Kg

Composiet 15,25 (20:20:0)

Sac Price

93

Brandstof

33,22

Water

Item

1,3

450,3

Item 0,15

13,95

Liter

2,3

Voor irrigatie 76,41 voertuig

2

18

1000m

Totaal

0,1

18 irrigatie 655,44

LASTEN TOTAAL

1521,69

5 ANDERE LASTEN

76,08 (Lasten 80 Totaal)*0,05

Land huur Kapitaal rente

117,44 (Lasten Totaal)+anders+ 50,33 Land huur)*0,07

Administratiekosten

(Lasten Totaal)+anders+ 323,85 Land huur)*0,03

Totaal TOTAAL

195,63 2

Opbrengst

Kg/1000m

Productie kosten

YTL/1000m

Productie kosten

YTL/Kg

3250 2

1845,54 0,568

Verkoopprijs

YTL/Kg

Bruto Productie Waarde

YTL/1000m

2

1852,5

0,57

Financieel resultaat

YTL/1000m

2

6,96

2,56

1845,54

Gemiddelde verwerkingskosten en verkooprijs per 1000 m2 voor komkommers in Turkije

PROCEDURE Omspitten Verdubbelen Verdrievoudigen Bemesten Bemesten Doorploegen Zaailing Planting Schoffelen Irrigatie Andere interventie Oogst Transport Anders 2% TOTAAL Overige uitgaven Administratieve kosten Kapitaal rente Land huur TOTAAL

2006 (YTL) 14 14 7 18,9 23 7 50 10 55,77 75 44 70 20,37 409,04

2007 (YTL) 15,4 15,4 7,7 20,8 25,3 7,7 55 11 61,34 82,5 48,4 77 22,4 8,99 449,94 44,99 13,49 76,5 584,92

2500-5000 2 Opbrengst Kg/1000m Verkoop prijs (gemiddeld juli,aug,sep) 2006 0,450 YTL/Kg Verkoop prijs (gemiddeld juli,aug,sep) 2007 0,680 YTL/Kg Bron: Chamber of Agricultural Engineering

ANNEX 6 Relevante Turkse banken Banken actief in agrarische sector Institution

Phone

Website

International Finance Corporation – Istanbul Office

+90 212 385 30 00

www.ifc.org

T.C. Ziraat Bankası

+90 312 584 20 00

www.ziraat.com.tr

Türk Eximbank

+90 312 417 13 00

www.eximbank.gov.tr

Türkiye Kalkınma Bankası

+90 312 417 92 00

www.tkb.com.tr

Türkiye Sınai Kalkınma Bankası

+90 212 334 50 50

www.tskb.com.tr

Turkse banken die actief zijn in Nederland Akbank International N.V. Parklaan 11 3016 BA Rotterdam Tel: +31 10 2405050 Fax: +31 10 2405000 E-mail: [email protected] Web: www.akbank.nl Anadolubank Nederland N.V. Officia1 De Boelelaan 7 1083 HJ Amsterdam Tel: +3120 5171900 Fax: +31 20 5171909 E-mail: [email protected] Web: www.anadolubank.nl DHB Bank Demir Halk Bank N.V. Raadhuisstraat 44 1016 DG Amsterdam Tel: +31 20 4211919 Fax: +31 20 4211791 E-mail: [email protected] Web: www.dhbbank.com

DHB Bank Demir Halk Bank N.V. (Rotterdam Branch) Westblaak 10 3012 KL Rotterdam Tel: +31 10 2818181 Fax: +31 10 2818191 E-mail: [email protected] Web: www.dhbbank.com

Garanti Bank International NV Keizersgracht 569-575 1017 DR Amsterdam Tel: +31 20 5539700 Fax: +31 20 6242466 E-mail: [email protected] Web: www.garantibank.nl Isbank Gmbh Amsterdam Subesi Strawinskylaan 841 Tower C, Level 8 1077 XX Amsterdam Tel: +31 20 5306333 Fax: +31 20 5306340 Web:www.isbank.nl The Economy Bank TEB NV Prof. W.H. Keesomlaan 5 1183 DJ Amstelveen Tel: +31 20 5039010 Fax: +31 20 5039050 E-mail: [email protected] Web: www.tebnv.nl Yapi Kredi Bank Nederland NV Amstelplein 1 1096 HA, Amsterdam Tel: +31-20-344 55 55 Fax: +31-20-663 13 31 Web: www.yapikredi.nl Credit Europe Bank N.V. (Finans Bank) Karspeldreef 6A 1101 CJ Amsterdam Contact Center: 0900 - 4711 000 Fax: 020 - 35 76 301 E-Mail: [email protected] Web: www.crediteurope.nl

85

ANNEX 7 Toeleveranciers op de turkse markt Firma Adı

SERA TESĐS EDEN ULUSLARARASI FĐRMALAR ve TÜRKĐYE TEMSĐLCĐLERĐ Web ve E-Posta Adresi Posta Adresi Tel-Fax

ACM Đspanya ACM ESPAÑA

http://www.acm-spain.com/ [email protected]

ACM-Türkiye

Ctra. Pinatar, 95 Apdo.27 30.730 San Javier Murcia SPAIN

[email protected] http://www.filclair.com/

FILCLAIR

[email protected]

INSER Đnşaat Seracılık Turizm San. Tic.Ltd.Şti. Yetkili: Ahmet AKKURT

http://www.inserltd.com/i.asp

Tel.:+34 968 19 08 12 Fax:+34 968 19 17 09

Tel: 0.538.256 74 82 Route Nationale 96 CS 90101 - 13615 VENELLES CEDEX FRANCE

Tel: +33 442 54 07 97 Fax:+33 442 54 77 28

Filclair provides suggestions in the field of green housing through a complete set of products: Tunnel, Verticlair, Multiclair and all special accessories.

Đstiklal Caddesi No:112 Canara Apt. Kat:5 Daire:8 MERSĐN

Tel:+90.324.2325139 +90.324.2376448 Fax:+90.324.3272808

Installation of polycarbonate-plastic greenhouses

FILCLAIR/INSER

[email protected]

Marketed Products, Services and Utilities Irrigation systems, heating systems, heating screens, plastic covers, polycarbonate covers, cooling systems including various types of greenhouses such as plastic or glass.

http://www.richel.fr/ RICHEL RICHEL/TROY

[email protected]

TROY Müh. Đnş. San. Tic. A.Ş. Yetkili: Nihat EKEN

http://www.troyas.com/

GRUPO INVERCA

http://www.inverca.es/

[email protected]

[email protected] INVERCA Group Temsilcisi: GRUPO INVERCA / SERATEK

RUFEPA TECNOAGRO, S.L.

Tel: +33 490 95 14 68 Fax:+33 490 95 12 93

Karanfil Sokak 36/9 06640 Kızılay/ANKARA

Tel:+90.312.4195323 Fax:+90.312.4195322

Poligono El Serrallo Crta, GraoAlmazora, Km 1,5 12100 Grao de Castellon ESPAÑA

Tel:+34.964.282 232 Fax:+34.964.282 440

http://www.seratek.com/

SERATEK Sera Teknolojileri Danışmanlık Ltd. Şti. Yetkili: Şirin ÖZDEMĐR

[email protected]

RUFEPA TECNOAGRO, S.L.

http://www.rufepa.com

Türkiye Yetkilisi: Cem ŞAHBAZ

ZA des grandes Terres - 13810 EYGALIERES FRANCE

[email protected]

Kırcami Mah. Avni Tolunay Cad. Đnan Apt. 107/4 Antalya / TURKEY

Camino de la Almazara, s/n Apdo. correos nº 7 03190 Pilar de la Horadada (Alicante) ESPAÑA

Tel:+90.242.3121288 Fax:+90.242.3121289

Tel: +34.96 535 26 26 Fax:+34 96 535 21 58

Installation of greenhouses with plastic or glass covers, construction of hangar/shelter

SERATEK installs turn-key modern, technological greenhouses which are suitable for growing soil / nonsoil cultivated vegetables and fruits while it also exclusively constructs greenhouses with glass, polycarbonate, plastic covers and/or prepares projects for heating, irrigation, greenhouse automation systems and provides installation of these systems on demand. This firm provides glass greenhouse plastic green house systems and screening systems in low tunnels and irrigation systems.

GSM:0.533.3153277

87

DALSEM HORTICULTURAL PROJECTS

http://www.dalsem.nl Export Manager: Mr. Ton Schrover

[email protected] (Ton Schrover, Export Manager)

Woudseweg 9,2635 CG Den Hoorn (ZH) THE NETHERLANDS

[email protected]

KUBO Tuinbouwprojecten B.V.

http://www.kubo.nl

[email protected]

Http://www.thermoflor.com THERMOFLOR B.V. [email protected] www.keesgreeve.nl KEES GREEVE B.V.

KEES GREEVE B.V.

7.1

Yetkili:Turgay KÖK

keesgreeve_turkiye@windowsli ve.com

[email protected]

Tel:+3115 269 58 00 Fax:+3115 269 58 88 Turkiye Đrtibat Tel: +90 533 9277 537

P.O.Box 1041,2680 BA Monster Nijverheidsweg 20 ,2681 DA Monster THE NETHERLANDS

Tel:+31 174 28 61 61 Fax:+31174 21 36 09

Molenweer 2b, 2291 NR Wateringen THE NETHERLANDS

Tel:+31 174 29 06 06 Fax:+31 174 29 02 91

Leeuwenhoekweg 58 2661 DD Bergschenhoek THE NETHERLANDS ANTALYA

7.2 Tel. +31 (0)10 52 126 44 Fax. +31 (0)10 52 178 93 Yetkili Tel:0 532 616 34 90 Fax:0 242 519 13 08

Installation of modern greenhouses with glass and plastic covers with all the systems; tunnel greenhouses, greenhouses with polycarbonate covers, irrigation and water treatment systems, hot water and steam boilers, electricity installation, screening systems, energy accumulation systems and management thereof. Installation of ventilation chimneys and sprinkling systems in greenhouses. Installation of aluminum and prefabricated structures within its expertise. Installation of dimming and illumination systems. Manufacturing of greenhouses, screening systems, heating systems and manufacturing of turn-key greenhouses. This firm is the manufacturer of glass greenhouses and automation systems: Central automation system to which all the glass greenhouses and other greenhouses are connected controls irrigation, fertilization, airconditioning, heating, ventilation, fogging, and shadowing and CO2 fertilization systems. Heating: Hot water at 130C, which is brought above ground through geothermal sources, is passed through platetype heat exchangers and this water is used for heating the central closed circuit in the greenhouses. 88

ALKUPRO ALUMINIUM& KUNSTSTOF Bulneth Holland B.V.

Conflora GmbH

http://www.alkupro.nl/ [email protected] [email protected] http://www.bulneth.nl/en/aboutus.php?naam=about

http://www.conflora.com/ [email protected]

Aartsdijkweg 43 3155 RR MAASLAND THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)174 518 475 Fax: +31 (0)174 510 550

Manufacturing of aluminum greenhouses and wall-type greenhouses.

Voorstraat 96 2685 EP POELDIJK THE NETHERLANDS

Tel: +31(0)174 286 070 Fax: +31(0)174 286 079

Turn-key greenhouses, heating, irrigation, climate control, screening and light assimilation systems.

Tel: +49(0)7302 92290 50 Fax: +49(0)7302 92290 92

Turn-key greenhouses, screening systems, heating, climate control, irrigation systems, illumination, cultivation technology container systems, financial services.

Buchenweg 3 D-89284 PFAFFENHOFEN/RO TH GERMANY

Hogervorst-Tabben B.V.

http://www.hogervorsttabben.nl/index.htm [email protected]

Korte Kruisweg 62a 2676 BS MAASDIJK THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)174 28 01 94 Fax: +31 (0)174 52 08 10

Greenhouses and greenhouse accessories manufactures by experts.

Lange & Fransen b.v.

http://www.langefransen.nl/ [email protected]

Dwarskulk 11 3151 ZD HOEK VAN HOLLAND THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)174 385 900 Fax: +31 (0)174 388 184

Manufacturing, installation, maintenance and demolition of greenhouses.

Snelder BV

http://www.snelder.nl/

Ontariodreef 39-41 3565 BB UTRECHT THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)30 261 56 01 Fax: +31 (0)30 262 23 84

Ventilation and screening systems in greenhouses.

Leehove 35 2678 MA DE LIER THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)174 613 776 Fax: +31 (0)174 540 929

Manufacturing of screening, electricity, heating, cooling and irrigation systems for installation of greenhouses.

P.O. Box:82 ,2690 AB 's- Gravenzande Galgeweg 46,2691 MG's- gravenzande THE NETHERLANDS

Tel:+31 174 62 66 66 Fax:+31 174 62 13 62

Turn-key greenhouse projects, greenhouse structures: extensive packaging materials, central heating, irrigation, substrate facilities, computer-controlled systems.

[email protected]

V&V AGRĐCULTURAL GREENHOUSES B.V.

http://www.venv-holland.nl/index.asp?taalID=3 [email protected]

Van Der Hoeven Greenhousebuilders BV

http://www.vanderhoeven.nl [email protected]

89

Venlo Projecten

[email protected] www.venloprojecten.com

Nobelstraat 8 bu 1 2693 BC 'SGRAVENZANDE THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)174 244 255 Fax: +31 (0)174 241 458

Manufacturing of turn-key modern greenhouses.

VERBAKEL/BOMKAS B.V.

[email protected] http://www.verbakel-bomkas.nl/en/

De Hondert Margen 21 Tel:0031 174 513 499 P.O.Box41 2678 ZG Fax:0031 174 510 454 De Lier THE NETHERLANDS

Turn-key greenhouse projects, screening systems, climate control systems, heating systems.

Vermako Greenhouses

[email protected] http://www.vermako.com/

Abeelstraat 22 8700 TIELT BELGIUM

Tel: +32 51 40 10 44 Fax: +32 51 40 77 47

Manufacturing of plastic greenhouses.

Agro Technical Supplies

[email protected]

Bremerweg 37 7418 EJ DEVENTER THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)570 629 455 Fax: +31 (0)570 630 977

Manufacturing of glass and plastic greenhouses and plastic tunnels (climate control, illumination, heating, irrigation)

AZROM GREENHOUSES

[email protected] http://www.greenhouse.co.il/azrom.html

ĐSRAEL

Tel: 972-8-671-5992 Fax: 972-8-671-6278

Manufacturing and installation of turn-key greenhouses.

Agrotech-Didam B.V.

http://www.agrotech.net/agrotechdidam/your_busines sx.html

Bentemmerstraat 15 6942 EZ DIDAM THE NETHERLANDS

Tel: +31 (0)316 227 889 Fax: +31 (0)316 226 125

Turn-key greenhouses and airconditioning, heating, ventilation, fogging, shadowing and CO2 fertilization systems.

http://www.agro-technical.com/

[email protected] Horizon-Orgil

http://www.horizon-orgil.com/

Greenhouses

YAMKO YADPAZ INDUSTRIES LTD.

[email protected] [email protected]

Industrial Park ItzhakiP.O.B 1781 Pardes Hana 37117 ISRAEL

28 Ha’metachnen st. Southern Industrial Zone Ashkelon 78152 ISRAEL

Tel: +972-4-63 777 11 Fax: +972-463 798 59

Tel:+972 73 236 78 88 Fax:+972 73 236 78 89

Environmental checks of vegetables, climatic checks, irrigation, thermal heat checks, installation of greenhouses and manufacturing of tunnels. Turn-key greenhouse projects.

90

www.yamko.co.il DAGAN AGRICULTURAL AUTOMATIONS LTD.

[email protected]

Tel: +972-9-8987034, +972-9-8988319 Fax: +972-9-8985224

Climate control systems, turn-key greenhouses.

http://www.dagan.co.il/e_main.htm

Hagiva 19 Moshav Haniel 42865, ISRAEL

ELDAR SHANY AGRICULTURAL CONTROL

[email protected] http://www.eldarshany.com/contact.html

Yad-Mordechay 79145, ISRAEL

Tel: 972-8-6736804 Fax: 972-8-6731546

Greenhouse climatic checks and greenhouse irrigation checks.

GAVISH CONTROL SYSTEMS LTD.

[email protected] http://www.gavish.org.il/english_main/home.html

Givat Brenner, 60948, ISRAEL

Tel: +972-8-9443961 Fax: +972-8-9443357

Computerized greenhouse control systems.

SOLĐ LTD.

[email protected]

Industrial Zone P.O.B 747 23 Haluzei Ha'taasia St., Kiryat Malachi 70900, ISRAEL

Tel: 972-8-8581286 Fax: 972-8-8585323 Mobile: 972-54-4406936

This firm provides activities with regard to turn-key greenhouses, cultivation of hybrid vegetable seeds and greenhouse arrangement projects.

http://www.soli-ltd.com/profile.html

BOSCH ĐNVEKA B.V.

http://www.bosch-inveka.nl [email protected]

P.O.Box 90 2685 ZH Poeldijk Office and delivery goods: ABC Westland 555 2685 DG Poeldijk THE NETHERLANDS

Tel:+31 174 62 07 01 Fax:+31 174 62 36 78

Manufacturing of greenhouses, screening facilities, heating facilities, supply of greenhouse materials, irrigation facilities, carbon dioxide generators (gas and oil), heaters. Greenhouse projects: design, planning, manufacturing and construction projects with regard to greenhouses)

91

ANNEX 8 Trade Fair

Organizer

Trade Fairs in Turkey Date

City

27 Februrary - 02 March 2008 DENIZLI

Aegeanagrı 2008

Orion Fuarcılık ve T

Konya Tarım 2008

Tüyap Konya Fuarcılı

12 - 16 March 2008 KONYA

Flower Show 2008

Forum Fuarcılık ve G

13 - 16 March 2008 IZMIR

Agromach 2008

Akort Tanıtım Organi

26 - 29 March 2008 SANLIURFA

Mersin AgroDays 08

Forza Fuarcılık ve O

02 - 05 April 2008 MERSIN

Middle East Agriculture 2008

Start Fuarcılık Rekl

10 - 13 April 2008 DIYARBAKIR

Malatya Agrotechno 2008

Proekspo Fuarcılık v

01 - 04 May 2008 MALATYA

Hasyurt Agriculture Fair

Batı Akdeniz Fuarcıl

07 - 10 May 2008 FINIKE / ANTALYA

Kaytarım 2008

Atlas Uluslararası F

15 - 18 May 2008 KAYSERI

Animalia Istanbul 2008

Hkf Fuarcılık A.Ş.

05 - 07 June 2008 ISTANBUL

Agro Balkan 2009

Sentez Uluslararası

02 - 06 July 2008 EDIRNE

Samsun Agriculture, Farm Imple

Eko Fuarcılık Ltd. Ş

19 - 23 July 2008 SAMSUN

Agrithrace 2008

Orion Fuarcılık ve T

Eurasia Agriculture 2008

Tüyap Tüm Fuarcılık

05 - 09 August 2008 ISTANBUL

Tarımtech

Renkli Fuarcılık Ltd

20 - 24 August 2008 CORLU

Inegol Agriculture, Food, Anim

Modef Fuarcılık Tica

20 - 24 August 2008 INEGOL

East Anatolia Agriculture 2008

Atlas Uluslararası F

21 - 24 August 2008 ERZURUM

Agrotec 2008

Đnfo Uluslararası Fu

28 - 31 August 2008 ANKARA

Burtarım 2008

Tüyap Bursa Fuarcılı

15 - 19 October 2008 BURSA

Bursa Stock Breeding

Tüyap Bursa Fuarcılı

15 - 19 October 2008 BURSA

Afyonkarahisar Agriculture

Art Fuar Organizasyo

16 - 19 October 2008 AFYON

Black Sea'08 Agroweek

Forza Fuarcılık ve O

16 - 19 October 2008 TRABZON

Aydın Agriculture 2008

SNS Fuarcılık San. T

23 - 26 October 2008 AYDIN

Agriculture and Breeding

Detay Fuar ve Org.Ta

30 July - 03 August 2008 CORLU

30 October - 02 November 2008 ISPARTA 92

Adana Agriculture 2008

Tüyap Adana Fuarcılı

05 - 09 November 2008 ADANA

Adana Green House - Garden

Tüyap Adana Fuarcılı

05 - 09 November 2008 ADANA

Tekno Tarım 2008

SNS Fuarcılık San. T

06 - 09 November 2008 MANISA

Agroexpo Eurasia 2008

Orion Fuarcılık ve T

20 - 23 November 2008 IZMIR

Growtech Eurasia 2008

NTSR Fuar ve Gösteri

27 - 30 November 2008 ANTALYA

Aegeanagrı 2009

Orion Fuarcılık ve T

25 Februrary - 01 March 2009 DENIZLI

Landscape & Decorative Plants

interteks Uluslarara

05 March - 08 March 2009 IZMIR

Konya Tarım 2009

Tüyap Konya Fuarcılı

Mersin AgroDays 09

Forza Fuarcılık ve O

01 - 04 April 2009 MERSIN

Agromach 2009

Akort Tanıtım Organi

02 - 05 April 2009 SANLIURFA

Middle East Agriculture 2009

Start Fuarcılık Rekl

14 - 19 April 2009 DIYARBAKIR

Inegol Agriculture, Food, Anim

Modef Fuarcılık Tica

13 - 17 May 2009 INEGOL

Hasyurt Agriculture Fair

Batı Akdeniz Fuarcıl

13 - 16 May 2009 FINIKE / ANTALYA

Kaytarım 2009

Atlas Uluslararası F

21 - 24 May 2009 KAYSERI

Agro Balkan 2008

Sentez Uluslararası

24 - 28 June 2009 EDIRNE

Animalia Istanbul 2009

Hkf Fuarcılık A.Ş.

25 - 27 June 2009 ISTANBUL

Kırklareli Agriculture and Ani

Orion Fuarcılık ve T

Tarımtech

Renkli Fuarcılık Ltd

Agrotec 2009

Đnfo Uluslararası Fu

Burtarım 2009

Tüyap Bursa Fuarcılı

14 - 18 October 2009 BURSA

Adana Agriculture 2009

Tüyap Adana Fuarcılı

04 - 08 November 2009 ADANA

Adana Green House - Garden

Tüyap Adana Fuarcılı

04 - 08 November 2009 ADANA

Tekno Tarım 2009

SNS Fuarcılık San. T

04 - 08 November 2009 MANISA

Agroexpo Eurasia 2009

Orion Fuarcılık ve T

19 - 22 November 2009 IZMIR

Growtech Eurasia 2009

NTSR Fuar ve Gösteri

03 - 06 December 2009 ANTALYA

Eurasia Agriculture 2009

Tüyap Tüm Fuarcılık

17 - 20 December 2009 ISTANBUL

18 - 22 March 2009 KONYA

21 - 25 July 2009 KIRKLARELI LULEBURGAZ / 29 July - 02 August 2009 KIRKLARELI 13 - 16 August 2009 ANKARA

93

Annex 9 Overzicht onderzoek onderwijs Table 1. Evaluation of the Institutes of the Ministry of Agriculture considering the experimental topics Ministry of Agriculture

Genetic Resources

Breeding

Bio technology

Propagatio n

Integrated Produc. System

Postharvest an d Process.

Marketing an d EconFONT>

Marketing and Econ.

Pest and Disease

Alata Hort. Crops Res. Institute 3

Fruit: 3

Fruit: 4 Vegetable: 12

-

Fruit: 7 Viticulture: 1

Fruit: 40 Vegetable : 18 Viticulture : 1 Ornamental: 1

Fruit: 3

-

Fruit: 2 Vegetable: 1

Fruit: 59 Veg.: 31 Vitic.: 2 Orn.: 1

Antalya Citrus, Greenhouse Res. Institute 5

-

Fruit: 6 Vegetable : 11

-

Fruit: 11 Ornamental. :1

Fruit: 29 Vegetable: 86 Ornamental: 5

Fruit: 13

Fruit: 5 Vegetable: 4

Fruit: 37 Vegetale: 4

Fruit: 37 Vegetable: 6

Atatürk Hort. Res. Institute

Fruit:6 Vegetable: 14

Fruit: 2 Viticulture:1 3

-

Fruit: 24 Vegetable: 6 Viticulture: 3 Ornamental: 6

Fruit: 52 Vegetable: 40 Viticulture: 16 Ornamental: 20

Fruit: 18 Vegetable: 21 Viticulture: 3 Ornamental :2

Fruit: 10 Vegetable: 21 Viticulture: 3 Ornamental: 3 Medicinal: 1

Fruit: 12 Vegetable: 11

Fruit: 124 Veg.: 119 Vitic.: 39 Orn.: 29 Med.:1

Ege Agric. Res. Institute 14

Fruit: 21 Vegetable : 5 Ornamental: 4 Medicinal : 2

Fruit: 1 Vegetable : 10 Ornamental: 1

Fruit: 5 Vegetable : 1 Medicinal : 1

Vegetable : 3 Ornamental: 4 < :>

Vegetable : 3 Ornamental: 4

Fruit: 15 Vegetable: 22 Viticulture: 1 Ornamental :8 Medicinal: 4

-

Fruit: 1 Vegetable: 1 Viticulture : 1 Medicinal: 1

Fruit: 2 Vegetable: 5 Ornamental: 2

Erbeyli Fig Res. Institute 7

Fruit: 2

-

-

Fruit: 1

Fruit: 5

Fruit: 5

Fruit: 2

Fruit: 1

Fruit: 16

Erzincan Hort. Res. Institute 8

-

Fruit: 1

-

Fruit: 1

Fruit: 4 Vegetable : 7

-

-

-

Total

Fruit: 101 Veg.: 107 Orn.: 6

Fruit: 45 Veg.: 44 Vitic.: 2 Orn.: 19 Med.: 8

-

Fruit: 6 Veg.: 7

Hazelnut Res. Institute 10

Fruit: 2

Fruit: 1

-

Fruit: 2

Fruit: 22

-

-

-

-

Fruit: 4 Vegetable : 11 Viticulture : 1

Vegetable: 1

Malatya Fruit Crops Res. Inst.

Fruit: 3

Fruit: 2

-

Fruit: 2

Fruit: 10 Viticulture: 2

Manisa Viticul. Res. Institute 13

Viticulture : 1

Viticulture: 1

Viticulture: 29

Karadeniz Agr. Res. Inst.

Fruit: 4 -

Fruit: 31 Vegetable : 6

Fruit: 4 Veg.: 18 Vitic.: 1

Fruit: 1

Fruit: 1

Fruit: 1

Viticulture: 32

Viticulture : 13

Viticulture: 6

Vitic.: 82

Olive Research Institute 16

Fruit: 1

Fruit: 1

-

Fruit: 14

Fruit: 40

Fruit: 27

Fruit: 4

Fruit: 6

Fruit: 93

Pistachio Nut Res. Institute 9

-

Fruit: 2

-

Fruit: 2 Viticulture : 2

< Viticulture>

Fruit: 27 Viticulture : 3

Fruit: 3

Fruit: 1

-

Tekirdag Vitic. Res. Institute 17

-

Viticul.ture: 2

-

Viticulture: 10

Viticulture : 24

Viticulture: 2

Viticulture: 1

Viticulture: 1

Fruit: 40

-

Fruit: 19 Vit.: 2

Fruit: 35 Vitic.: 5

Table 2. Evaluation of the Departments of Horticulture of the Universities considering the experimental topics Departments of H orticulture

Genetic Resources

Breeding

Bio technology

Propagation

Integrated Produc. System

Postharvest and Process.

Marketing a nd Econ.

Pest and Di sease

Total

Univ. of Akdeniz

-

Vegetable: 1

Viticulture: 1

Fruit: 3 Vegetable: 2 Ornamental: 6

Fruit: 14 Vegetable: 21 Viticulture: 5 Ornamental: 7

Fruit: 12

Fruit: 5 Ornamental: 1

-

Fruit: 34 Veg.: 24 Vitic.: 6 Orn.: 14

Univ. of Ankara

Viticulture: 1

Vegetable: 7

Fruit: 1 Viticulture: 2

Viticulture: 2

Fruit: 28 Vegetable: 29 Viticulture: 6

Fruit: 26 Vegetable: 44 Viticulture: 10

Fruit: 6 Vegetable: 21 Viticulture: 3

Fruit: 1 Vegetable: 1

-

Univ. of Atatürk

Fruit: 7 Vegetable: 1

Fruit: 1 Vegetable: 1

Vegetable: 1

Fruit: 18 Vegetable: 2 Viticulture: 1

Fruit: 48 Vegetable: 13 Viticulture: 1

Fruit: : 1 Viticulture: 1

Vegetable: 1

Univ. of

Fruit: 11

Fruit: 6

Fruit: 16

Fruit: 16

Fruit: 68

Fruit: 289

Fruit: 62 Veg.: 102 Vitic.: 22

Fruit: 75 Veg.: 19 Vitic.: 3 Fruit: 79

Fruit: 23

Fruit: 68

Fruit: 560

95

Çukurova

Vegetable: 1 Ornamental:1 Medicinal.: 3

Vegetable: 22 Ornamental: 1

Vegetable: 7

Vegetable: 7

Vegetable: 23 Viticulture: 26 Medicinal: 2 Ornamental: 19

Vegetable: 75 Viticulture: 33 Ornamental:2 9 Medicinal : 44

Vegetable : 9 Viticulture: 7

Vegetable: 6 Viticulture: 2 Medicinal.: 1 Ornamental: 3

-

-

-

Viticulture: 2 Ornamental: 1

Fruit: 1 Vegetable: 5 Viticulture: 4 Ornamental: 1

-

-

-

Fruit: 1 Veg.: 5 Vitic.: 6 Orn.: 2

Univ. of Sütçü Imam

Vegetable: 2

Vegetable: 5Vegetable: 2

Vegetable: 5

-

Fruit: 2 Vegetable: 1

Fruit: 7 Vegetable: 17 Viticulture: 2

-

Fruit: 1

-

Univ. of Trakya

Vegetable: 2

-

-

Vegetable: 8

Vegetable: 68

Vegetable: 2

-

-

Veg.: 80

Univ. of Uludag

Fruit: 5 Viticulture: 2

Fruit: 2 Vegetable: 3

-

Fruit: 12 Vegetable: 15 Viticulture: 8 Ornamental: 6

Fruit: 27 Vegetable: 17 Viticulture: 8 Ornamental: 7

Fruit: 17 Vegetable: 11 Viticult/TD>

Fruit: 17 Vegetable: 11 Viticulture: 7 Ornamental: 13

Vegetable: 1

-

Univ. of Yüzüncü Yýl

Fruit: 12 Vegetable: 1

Fruit: 1

Fruit: 18 Vegetable: 1 Viticulture: 4

Fruit: 20 Vegetable: 15

Fruit: 2

Univ. of Çukurova, Pozantý Agr. Res. Centre

Fruit: 2

Fruit: 6 Vegetable: 1

Fruit: 1

Fruit: 2

Fruit: 16 Vegetable: 2 Viticulture: 1 Medicinal: 2

Fruit: 6

-

-

Fruit: 33 Veg.: 3 Vitic.: 1 Orn.: 2 Me>Fruit: 33 Veg.: 3 Vitic.: 1 Orn.: 2 Med.:2

Univ. of Ege

Fruit: 3

Vegetable: 3

Fruit: 2

Fruit: 40 Vegetable: 21

Fruit: 93 Vegetable: 97

Fruit: 12 Vegetable: 1 Viticulture: 1

Fruit: 4 Vegetable: 3

Fruit: 5 Vegetable: 5

Fruit: 159 Veg.: 130 Vitic.: 39

Univ. of Süleyman Demirel

Vegetable: 23

Veg.: 166 Vitic.: 68 Orn.: 53 Med.: 50

Fruit: 10 Veg.: 25 Vitic.: 2

Fruit: 62 Veg.: 47 Vitic.: 25 Orn.: 26

Fruit: 53 Veg.: 17 Vitic.: 4

96

Viticulture: 12

Viticulture: 26

Univ. of Harran

-

-

-

Fruit: 4

Fruit: 21 Vegetable: 11 Viticulture : 1

Fruit: 1

Fruit: 2

Univ. of Mustafa Kemal

-

-

-

-

-

Fruit: 10 Viticulture : 1

Fruit: 16 Vegetable: 3

Fruit: 3

-

-

Fruit: 14 Vegetable: 5 Viticulture: 13

Fruit: 37 Vegetable: 12 Viticulture: 14

Fruit: 7 Vegetable: 1

Fruit: 2 Vegetable: 5

-

Fruit: 63 Veg.: 23 Vitic.: 27

Fruit: 3 Viticulture : 1

Vegetable: 2

-

Fruit: 4 Vegetable: 1 Viticulture : 2

Fruit: 11 Vegetable: 13 Viticulture: 6

Fruit:le: 13 Viticulture: 6

Fruit: 1

Viticulture: 2

-

Univ. of Ondokuz Mayýs

Univ. of Selçuk

-

Fruit: 28 Veg.: 11 Vitic.: 1 Fruit: 4

-

Fruit: 30 Veg.: 3 Vitic.: 1

Fruit: 19 Veg.: 16 Vitic.: 11

97

2G@THERE Business development in Horticultural green house production in Turkey Report site visit 1 – 5 September 2008

TABLE OF CONTENTS

1

2

3

Program ......................................................................................................................................... 1 1.1 Participants....................................................................................................................... 1 1.2 Objectives of the site visit:................................................................................................ 1 Visits .............................................................................................................................................. 2 2.1 Agrobay 2 September 2008 ............................................................................................. 2 2.2 Lider (Mr. Saadettin Altuntas) in Manisa (2 September 2008)......................................... 3 2.3 Conciuglu in Manisa region:............................................................................................. 4 2.4 Conclusion of day 1.......................................................................................................... 4 2.5 The energy plant .............................................................................................................. 5 2.6 Chamber of Commerce in Aydin Province ....................................................................... 6 2.7 Izmir Economic University................................................................................................ 7 2.8 Conclusions of day 2 ........................................................................................................ 8 2.9 4 September visit to Antalya exporters union .................................................................. 8 2.10 Visit to Rito Tohumculuk A.S............................................................................................ 9 2.11 Visit to İzaltin greenhouses in Serik Antalya (Mr. Tolga Akinci) ................................... 10 2.12 4 September; Visit to Antalya Tarim: Dr. Savas Titiz and Hasan Sirin .......................... 10 2.13 5 September; visit to Royal Dutch Embassy in Ankara.................................................. 11 2.14 Conclusions of day 3 and 5 (4 and 5 September).......................................................... 12 Follow up ..................................................................................................................................... 13 3.1 Options for activities: ...................................................................................................... 13 3.2 Overall discussion of the mission:.................................................................................. 14 3.3 Potential partners in Turkey for our project: ................................................................... 14

ANNEX:

Program of the visit

99

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008

(the detailed program has been added in the annex of this report)

The composition of the delegation for this site visit represents the expertise as necessary for the market survey. During the site visit the meetings and interviews were lead by the Terms of Reference as provided by EVD for the market survey. In addition to that the participants aimed at the establishment of the network of Turkish counterparts for the 2g@there program.

1

Program

1.3 Participants 1. Harm Maters (Chairman of AVAG; association of producers of greenhouse technology and chairman of this 2@there project) 2. Jordy van Honk (Policy officer of Dutch Ministry of Agriculture; LNV) 3. Carla Konsten and Ugur Isin (Agricultural Counsellor of LNV in Ankara and her Agricultural assistant 4. Ton Schrover (Export manager Dalsem Horticultural project implementation) 5. Gideon de Jager (WEVAB on behalf of HAWE logistical systems in Horticulture) 6. Allard Andela (Project manager VRIAN projects; co-ordinator of project activities) During the visit to Izmir and Aydin two experts of WUR Glastuinbouw (Feije de Zwart and M. Ruys participated in this mission in order to investigate the possibilities of the geothermic energy in these regions. Their experience is reported by them in a separate report published by WUR. The WUR experts have focussed on the aspects such as climate and water.

1.3 Objectives of the site visit: 1. To know the state of the art and developments of Turkish greenhouse production sector in vegetables and flowers, 2. To acquaint with major investors and decision makers and their strategy for further business development, 3. To know and understand the relevant central and regional government policy, related quality and investment regulations and subsidy programs, 4. To investigate the actual knowledge development in science and instruments to transfer knowledge and skills (education and training) to private operators and advisors, 5. To learn about the possibilities for application of regional advantages for greenhouse production such as thermal energy, climate condition, water supply, labour force, investors, market outlets etc. 6. Contribute to the preparation the Trade mission of large delegation of Dutch business men and interested experts to Turkey planned for 23 – 28 November 2008.

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

1

VRIAN projects B.V.

2

Visits

2.1 Agrobay 2 September 2008 Mr. Hasan Senturk (Director of Agrobay and chairman of the association of investors in horticultural sector Sera-Bir) is indicating that there is important strategic option for co-operation between Turkey and Netherlands. Important aspect is the option for winter production (November – April) in Turkey; whereas in NL this period is a more expensive production period. The Sera-Bir members are open for further investigation of the different options for co-operation with the Dutch businesses, especially the Dutch growers who are planning to invest in Turkey. Actually AgroBai is operating 35 ha greenhouse with glass covering. Within a year this will be enlarged to 50 ha. Main export market is Russia. Minor quantity is shipped to United Kingdom, Norway, Switzerland. Prices on these markets are slightly higher compared to the EU market.

Sera-Bir: Sera-Bir is the association of investors in the horticulture. From the interest of this association there is a priority for the search of Dutch investors which bring the experience and skills to the Turkish producers. Main part of the Turkish greenhouse sector is situated in Antalya region. Majority of producers cannot produce during summer period due to too high temperature. Sera-Bir intents to represent the interest of large modern producers which are able to produce year-round. Sera-Bir members represent at the moment 450 ha covered production. This number is expected to grow to 1500 ha within few years. It is expected that there will be 5000 ha covered modern greenhouse within 5 years. Sera-Bir members are not typical agricultural companies; investors have gained there financial means in textile, building, metal etc. Actually investors are hesitating with investment since a number of questions need to be resolved first: • Access to thermal energy sources need to be secured • Land ownership needs to be legalised • Experienced management and skilled workers are necessary • Improvement of quality assurance in order to secure foreign markets (such as Russia and EU) The Dutch program 2g@there includes substantial experience which can contribute to the upgrading of the Turkish horticulture. Also the involvement of the Dutch government in bilateral relations with Turkish counterparts is important for the securing of continuous attention within the Turkish government (ministry of Agricultural MARA) for the development of the greenhouse sector. MARA does not provide sufficient support to the investors in the horticultural sector. The investors and company managers in the greenhouse sector need to have the skill to overcome all problems by themselves. In order to be independent from foreign gas, the geothermal sources should support the development of the 1500 ha greenhouse. During recent years the local government grants the permissions to the investors to use the land where the sources are available. All know geothermic sources are now in private hands aiming at selling for higher price or realise the utilisation of the energy source via necessary investment themselves. First target Sera-Bir is also to increase the yield per ha from 35 tons to 50-60 tons. In some area’s in Turkey there is a danger for earth quakes; this hampers the use of glass covered greenhouse. The construction needs to be earth quake proof. Further increase of production level is than difficult in this region. For example Dalsem has build greenhouses with glass cover which has a construction which is resisting the earth quake up to 6.2 on scale of Richter. General consensus exists on the application of glass and poly. Both covering can be applied successful and profitable. More instruments (liquid CO2, more intensive light) can be used. But only under glass cover this results in optimum productions figures. This message needs more attention in Dutch promotion message. Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

2

VRIAN projects B.V.

Market for greenhouse technology in Turkey Sera-Bir has made analysis of the Turkish market for green house technology. Further details will be provided by the secretariat of the association (Dr. Servet Kefi) during the visit to Ankara. The details will be included in the report of the market survey which is to be prepared by the experts of the visit under co-ordination of VRIAN. Discussion takes place concerning the preparation of trade mission in November 2008: • During the visit in November there is the possibility for face-to-face match making. Different types of partnership can be developed between Netherlands and Turkish investors; it would be good if both sides (Dutch and Turkish) participants would indicate their wishes, idea’s and possibilities for co-operation, this would make the matchmaking more successful. For this purpose the Dutch participants are interviewed and the organisation of the trade mission will contribute to the preparation of optimum matches between Turkish and Dutch companies. • Prepare information on the instrument for joint ventures in knowledge and grower experience and financial engineering from Dutch side and from Turkish (and other international) side. The co-ordination group will contact representatives of financial companies. • Sera-Bir is positive about the option of considering the future co-operation with the participants of the 2g@there program, possibly including LNV and MARA. Further co-operation activities need detailing during coming months. Questions/discussion: • List of members of Sera-Bir will be provided by the general secretary Mrs. Servet Kefi; Is available at VRIAN office and via the website of Sera-Bir: www.sera-bir.org.tr • Comparison with the development of the Tourism sector in Turkey could contribute to the understanding of the process that the Turkish Horticultural sector will experience during the next 5 years: Fast growth and modernisation, more involvement of foreign companies and Foreign Direct Investments (FDI), need for quality management and training of staff. • Agrobay is willing to provide all relevant facilities for the training activities in Turkey in case required by the program. Agrobay can also contribute to the establishment of the Innovation centre for the Turkish green house sector. • During the matching activities in Antalya (November) further deepening of the relations with Dutch companies can take place.

2.2 Lider (Mr. Saadettin Altuntas) in Manisa (2 September 2008) The introduction of the participants of the 2g@there company by LBA Mrs. Carla Konsten. Lider is the biggest exporting company of Turkish fruit and vegetable sector. Previously Lider bought all products from other producers. In order to secure sufficient and quality produce, Lider initiated their own production since April 2007. The own production site was constructed with production facilities for tomatoes (variety Bandita); since September 2007 production has been launched on the scale of 10,5 ha. At the moment there are 65 workers; they need continuous attention (social and discipline aspect). The production target is 30 tons/ha (Turkish average is 25 tons/ha). Antalya and Dekili have higher light intensity than Manisa. During the new season the growth will be supported by CO2 at a price of 0,18-0,20 EURO/liter (In Netherlands this price is 0,10 EURO/ltr). Thermal energy is being applied (high temperature water is coming from 1100 meter at 80’C). By a recent published state law it is compulsory to re-inject the water what has been taken from the soil in order to maintain the soil. The payment of use of thermal gas is administered by the local authorities for the registration of the initial permit. The use of the thermal energy is free but it comes with different costs such as compensation for flow-fluctuation and regulating the Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

3

VRIAN projects B.V.

temperature. The initial costs for drilling are 3,5 EURO per meter. Lider operates three sources; two are used to pump the water out and one hole is for re-injection. Experience of Lider concerning co-operation with Netherlands: All inputs have previously been provided by Dutch companies. However the construction of the greenhouse is performed by French company.(Filclair) Dutch companies have provided the ventilation and climate control. There has been some dispute with the specification of the material of the gutter. Discussion with the Dutch delegation takes place: The quality can only be guaranteed in case high quality raw material is being used and the construction is done by experienced professionals. Actually there is a clear lack of professional crop management in Turkey. There is a preference for Turkish experts to foreign management since they are more familiar with local circumstances and habits. For foreign managers it has appeared to take 1 or 2 years to acquaint with all aspects of production, business practice, climate conditions etc. Future investment plans of Lider include the further expansion towards 35 ha of covered production. Comparison with the production area in Antalya: Now in Manisa the advantage of thermal energy is being used. For Lider this means almost reduction of 30% of the costs. In Antalya there is the future possibility to use natural gas which is very expensive now. Humidity is lower in Manisa (in comparison Ozaltin in Antalya has higher humidity) Transport and logistics is now a major problem for this region; a location closer to Izmir would provide direct access to the harbour. The produce of Lider now is transported to Trabzon (NorthEast Turkey at 1000 km) where it is shipped in own ships to Sochy in Russia. In Masina there are only two production companies now; further development will take place. This investment plan needs to include the establishment of expertise (advisors), quality control, logistic, cold storage etc..

2.3 Conciuglu in Manisa region: Mr. Conciuglu is using 1,8 ha poly greenhouse applying the heat of thermal water. Recently the another 1,2 poly greenhouse has been invested by own means. Mr. Conciuglu started his farm producing grapes, mais and tomatoes; today tomatoes is the only product. He indicates that he is a self made man. Regular visits to Netherlands and close contacts with the representative of the Dutch seed supplier Rijks Zwaan contributed to his success. The water is coming at surface automatically with temperature of 75’C. After a limited fee for the permit the use of the hot thermal water is for free. Actually there is no re-injection of the water. Mr. Conciuglu expresses his surprise about the huge investments which take place in the greenhouse production sector while there is a clear lack of expertise and management experience with the investor. Due to the acceptable price level the operations of these greenhouse are satisfactory. However substantial higher profits could be achieved in case appropriate production methods and quality management would be applied.

2.4 Conclusion of day 1 Summarising the experience gained 2 September: The owners of the companies which were visited have clear plan to further investment in enlargement of production area. Major bottleneck are: • The lack of skilled technical workers and management. (Comments: Also in NL this problem is existing and not easy to solve).

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

4

VRIAN projects B.V.

• • • •

Gonciugli (previously arable farming) has started horticultural production. The same was for the neighbour (previously artichoke producer) now starting horticulture: It is clearly felt in Turkey that this sector has a good perspective. It needs further attention to answer the quesiton in what way the selling points of Dutch technology can best be expressed. One important remark made by Turkish investors concerns the lack of available technical staff and management with knowledge in the greenhouse production sector. Competition on the market of technology supply in Turkey 1. France, Portugal, Spain: Further detailing is necessary of the competitive advantage of the Dutch supplies 2. China offers cheap material but is not popular on Turkish market due to quality defects. This is also valid for Dutch companies offering Chinese produce.

From Turkish side the chairman of Sera-Bir made some important remarks: • He is ready to co-operate as association. • The members of Sera-Bir are looking for partnership in order to have knowledge transfer to Turkish managers • He also indicated that part of his facilities in his company can be used as a training location, if the programme will be more clear and accepted by the both sides. The Turkish buyers are aware of the quality aspects of Dutch technology, however price is still the most important factor in the Turkish market due lack of knowledge and experience. So far the price is making the most important difference to them. The existing clients which have experienced the advantage of high quality greenhouse provide the opportunity to spread the experience to other interested parties. The quality of the supply needs to be proven. It is important to find the opinion leaders and front runners to express the advantages of Dutch produce. Additional marketing and promotion instruments need to be activated (advertisement with video (TV broadcasting), leaflets, publish influencing opinions of leaders in articles in professional magazines etc). Role of seed suppliers: Present in Turkey are Rijks Zwaan, Ruiter Seeds, ENZA. The Turkish producers are not reliable clients for the Dutch seed producers: They easily switch to other varieties and other suppliers. Partly this behaviour can be caused by less succesfull experience with previous selected seeds and ‘trial and error practice’ is operated. Question to the Dutch seed suppliers is why the buyers are changing so often; still the three competitors have a strong position on the Turkish market and are able to maintain this position already for a long time. Further investigation of their experience may contribute substantially to the success of the 2gTR program. Other remarks: The Turkish green house producers are not complaining about the actual price level of the produce which they sell to the commissioner or exporter. The impression is that the production levels are expressed by the Turkish producers to be lower (25-30 ton/ha) than it could be according production technology available (40-45 ton/ha). 3 September 2008

2.5 The energy plant The electric energy plant is based on the thermal hot water source: From 1300 m. deep the water is drilled at 10 Barr with 170’C temperature at a quantity of 500 tons/ hr. A second plant is being build; after that the capacity will be 1000 tons hot water / hr. During the generation of electricity (steam turbine) the water temperature is reduced to 85’C. Besides the water also liquid CO2 is derived from the well. Irrigation water is drilled at 150 m. deep with temperature of 20’C. The Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

5

VRIAN projects B.V.

investment company operating the energy plant is active in the tourism, retail and restaurant sector. The horticulture is merely meant as investment without desire for direct involvement in management and business. Since August 2008 the company is legally allowed to supply the electricity to the public energy net (0,5 Megawatt). The substantial profit of this activity needs to be re-invested. The actual priority is clearly the greenhouse sector. A Greenfield investment of 10 ha poly greenhouse is being build aiming at start of production around Christmas (delay in construction due to Spannish contractor: Poly from Israel): a year round production scheme of 35 tons/ha is estimated to be achievable. After the enlargement of the energy plant has taken place (2009) there will be sufficient hot water for heating of 50 ha greenhouse.

2.6 Chamber of Commerce in Aydin Province During previous visit the potential of Dutch – Turkish cooperation has been discussed. Main topics were then mentioned to be part the program for the technical delegation from NL (WUR Glastuinbouw): • Application of thermal energy • Usage of territory of Aydin for the development of horticulture production sites • The organic agricultural has favourable circumstances in Aydin Aydin is an important agricultural area in Western Turkey. The soil and climate are suitable for strawberries, lettuce, aubergine etc. Besides there are important economic activities in tourism, The University in Aydin has 20,000 students registered and the location close to Izmir, Istanbul and Antalya provide the regional centre functions to industry and distribution. The source of thermal energy is not yet fully utilised. The Dutch participants are invited to express their ideas for cooperation; exchange of idea’s takes place. Further contacts are necessary for the elaboration of these idea’s; the first opportunity is during the trade mission in November. Participating in the meeting is also representative of the Provincial Directorate of the Ministry of Agriculture of Aydin. This ministry is important in the co-ordination of the use of thermal energy. The representative explains: Aydin represents the most promising area in Turkey. Actually 330 families operate 490 greenhouses covering 79 ha. The average size of greenhouse per family (0,2) shows that further development is necessary. With the option of geothermic energy further development of year round production systems are necessary. This will lead to a restructuring of the horticultural sector in Aydin. The Aydin electrical company has a capacity of 8,5 Megawatt produced by geothermic energy using the flow of 500 ton per hour. The average temperature of Thermal water is 250’C. Further investments are necessary and provide opportunities for business development. Now 30 ha greenhouse could function using the heat of the power plant. A second plant of 10 Megawatt will be taken in production in 2010; 50 additional ha’s can be served. This company is also acting as an investment company and aims to invest in greenhouse production without any responsibility for management or production. For that reason partnership with Dutch experienced producers is requested. It is suggested to organise for this purpose a targeted matchmaking meeting during the visit of the trade mission to Aydin in November. During discussion it has been mentioned that there can be continuous match making during the ongoing of Dutch co-operation program 2g@there. The program includes the establishment of a representative office in South West Turkey. This support office can be involved in solving all kind of practical questions and contribute to the preparation of investments. In order to facilitate further cooperation and follow up initiatives it is agreed to consider the establishment of a mixed TurkishDutch working group of officials and business representatives for the province of Aydin. Agricultural engineer Mrs. Asli Bicer representing her own company in propagating material for olive trees etc. asks what will be the follow up of investments in greenhouse systems. Actually Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

6

VRIAN projects B.V.

there is a lack of infrastructure and service companies. Chamber of Commerce indicates that it expects that the investments will boost further development; the production level increase to higher level. This leads to exports and supply on local market. It is not mentioned what will be the future of the existing small growers. At the moment the necessary supply of inputs and logistical facilities for large scale horticultural production are not present in the region. Mrs. Bicer is interested in further involvement in Dutch – Turkish co-operation and willing to actively contribute to the organisation of knowledge transfer and matchmaking etc. Turkish – Dutch partnership can have different shape: 1. Business to business in full joint venture or partners ships consisting of knowledge transfer, trade, technology co-operation 2. Partnerships can concern technology input or labour input 3. Supported by Dutch (or from Turkish) government to a project of Dutch company in Turkey together with the Turkish partner (PSOM, EU fund + Turkish co-finance for regional development) 4. Application of Turkish program for rural development (EU support with Turkish co-finance and World Bank Loan facility) aiming at the strengthening of certain regions in Turkey and also the application of alternative energy in greenhouse sector.

2.7 Izmir Economic University (IEU; Prof. Dr. Cemali Dincer is host. He is industrial engineer) In Turkey there are 93 universities. Izmir economic university (IEU) is founded in 2001 and is one of the 5 universities of Izmir. Admission is taken per central student examination from 1,3 million students per year. In 2008 roughly 1300 students have entered the programs. 6000 studies in 23 programs organised by the following faculties: • Design and find arts • Arts and sciences • Economics and administrative science (including business administration and logistics) • Communication • Food technology Modern facilities are available such as computerised library, computer laboratory, language courses. All students learn 2 languages among which de major European languages and Japanese, Russian. Tutor fee is on moderate level 7700 USD this does not include the 4000 USD compensation for the dormitory use (in Istanbul this fee is 12000 USD). There are 30 foreign students which also have to pass the admission procedure. A delegation of the IEU has visited WUR and Larenstein and studied the programs of the Dutch institutes. A selection of programs has been accepted by the IEU council mainly related to food processing and business management. Contacts have also been with university INHOLLAND. Further support is necessary for the realisation of agricultural curricula in Izmir. Since the program 2g@there is aiming at the strengthening of the training of experts and managers for the horticultural sector and related fields, important opportunity is the joint endeavour to establish the Turkish Innovation centre for Horticulture (TIG). For this purpose an estimated budget of 3-4 million EURO needs to come available. The details of the lay-out of the innovation centre will come available in spring 2009. Dutch parties will contribute in kind (technical facilities) and expertise program. Turkish partners should contribute in building site, facilities and operational costs. For this topic further contacts will be maintained based on more detailed specifications to be prepared by Dutch experts. The Dutch working group will start the specification of the TIG during the autumn 2008 to be complete early 2009; ready for commissioning.

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

7

VRIAN projects B.V.

2.8 Conclusions of day 2 In Aydin the business sector is very actively preparing to intensify the utilisation of the thermal energy. The energy plant is aiming at the co-operation with investors which are using the effluent warm water flow (80’C). The Chamber of Commerce meeting in Aydin has resulted in a number of ideas such as joint working group for the detailing of co-operation programs and the establishment of the foreign representative office (using NABSO instrument). It is necessary to assess these idea’s and follow the selected options in order to stay in realistic atmospheres. Although the Turkish investors are aware of the selection criteria of the investments in greenhouse production systems, price is still the most important factor due to insufficient knowledge of added value can be communicated by Dutch suppliers. This is an important issue for future promotion and marketing of Dutch products since much of the Dutch technology is offered for higher prices in comparison with competitors. University of Izmir is planning to start up the development of agricultural curricula. At this moment only food processing and engineering has been developed. The possible role of IEU in the realisation of the Turkish Innovation Centre for Horticulture needs further attention. Support is offered by IEU. The first steps have been taken by IEU making the contact with WUR-Larenstein in order to activate a number of their English curriculae. Discussion takes place about the consequences of the learning of this visit: • Important is the co-operation with the Turkish (and other?) investors to better understand their incentives and to build up a better relation between Dutch supplier and Turkish investor. • Competitive advantage can be made by offering effective support to operation and management of the greenhouse • It is necessary to communicate the quality of the Dutch greenhouse production system. In case the price competition makes it necessary it can be that the quality reduction will take place. This is not acceptable in terms of image building and the realisation of the position of supplier for the higher category of clients. • It is possible to realise 45 tons/ha in Turkish circumstances also in plastic greenhouses. During the visit so far this production figure is never communicated by the Turkish producers. This issue needs further investigation in order to secure future high output reports resulting from the investments in Dutch greenhouse technology. For example specific technical information needs to be well understood by investors in order to make them understand why Dutch technology may have higher prices: • Building construction; standards in concrete will lead to breaking down of the green house in case full crop is hanging on the construction during strong wind. • Comparison between low pressure and high pressure mist installation in the effect on increase of production of the crop. • Selling of a gutter which has been produced by rolling out in one peace in stead of having been put together by 5-10 meter peaces.

2.9 4 September visit to Antalya exporters union The exporters union for fresh fruit and vegetables is a public-private partnership: The employees of the union are civil servants. Flower export resorts under a separate union. The union is one of 17 unions which are part of the overall Turkish exporters union which is founded by the state (Undersecretariate for Foreign Trade: UFT). The province of Antalya is comparing itself with Spain having the 18000 ha of greenhouse production (mainly plastic tunnel): similar production circumstances and partly aiming at identical markets in Europe with products: During the winter period greenhouse vegetables and oranges are exported. During summer main export is grapes and cherries. In Antalya there are 100 active exporters which export oranges and all greenhouse Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

8

VRIAN projects B.V.

produce. The main markets are in Russia and Ukraine. Actually there is hardly any export to Europe if it concerns peppers, tomatoes, paprika’s etc. It is estimated in Turkey that Spain is producing cheaper produce due to the cheap labour from North Africa. The opening of the gas pipe in South Turkey would provide new opportunities for producers. However the sector is hesitating to fully apply this source of energy because of the risk of political measures by Russia to cut the gas supply such as actually is said that Russia is blocking Turkish produce due to the Georgia crisis and the Turkish role in the NATO. Also the risk of exorbitant price increase is substantial. To be realistic the natural gas will not be available within 5 years. Towards Russia Turkey has the advantage of lower transport costs in comparison with Spain. Also produce from Algeria and Morocco is imported to Europe and competing with the Turkish produce. Actually due to the Georgia crisis there is a boycott of the Turkish products in Eastern Europe is implemented by means of long waiting period for fresh products at Russian customs. Another typical problems related to greenhouse production is the following: The Turkish communities in Germany used to be importing the Turkish produce such as peppers, egg plant etc. However the third and fourth generation Turks in Germany is not appreciating the typical Turkish produce so much. There has been a clear decrease of the export to Germany during recent years. Antalya produce is mainly during the winter season using pesticides to control diseases and insects. Due to lack of expertise with the producers, there is a risk for increase of pesticide residue whereas the control is not very effective. This image is hampering the export to EU countries where appropriate control on food safety issues is taking place. According the Chamber of Commerce there is no specific action plan in MARA or among private companies (associations) aiming at the strengthening of the competitive position of Turkey in comparison with Spain. For example Netherlands are producing under controlled production systems being part of their export oriented policy. Turkish horticulture has not been successful in implementing the quality control and reduced use of pesticides during recent years. There for Antalya exporters union has decided to apply a defensive strategy by focussing on labour intensive sectors such as raisins, peppers, cherries and not compete on the market where Spanish produce is strongest: winter vegetables on EU market . This approach showed an increase in turnover in these products of 40% in 2007 and 20% during first half of 2008: For example approximately the production of 600 ha tomatoes produce (350,000 tons tomatoes) has been exported, which is still a good result. Comments on the general development in Western Turkey (Izmir region): since the decrease in the textile sector (competition with China) and the upcoming application of the thermal energy, some of these businesses turned their activities towards to greenhouse sector. The influence of Exporters union on the producers is increasing also more exporting companies start up their own production in order to secure quality and quantity of produce. Major part of the exporters buy at the wholesale market in order to be able to buy constant quality of larger quantities. The commissioner is regrouping the produce of 100-150 producers and able to offer more homogeneous consignments. This situation leaves the producers without direct access to the market. It needs further investigation to assess the effect of this situation on the process of modernisation of the Turkish horticultural sector.

2.10 Visit to Rito Tohumculuk A.S.

Mr. Hassan Unal and Mr. Nazmi Gunduz (representative of Rijks Zwaan)

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

9

VRIAN projects B.V.

The expectation is that the supply of natural gas will boost the development of the greenhouse sector in Antalya region. Many producers and traders in Antalya are aware of the necessary modernisation of the greenhouse sector in order to meet the quality and regular quantity demands of the retail and the traders. Without application of heating and CO2 use, the production amounts to 25 ton tomatoes per ha where as optimal use of the production system could result in 50 ton/ha. Rito is producing young plants using the seeds of Rijkszwaan at a capacity of 50 million young plants. The greenhouse at the moment is still plastic covering without heating. After the natural gas has reached the area of Aspendos (expectation is after 2 year), a more modern greenhouse will be realised. A good example would provide a supporting factor to facilitate the development of modernisation of the smaller greenhouse producers in Antalya region. At the moment small producers cannot comply with quality management. Close to Antalya the land price is higher. In the region 2-5 km from the coast the price is 2-5 EURO/m2. In Adana land price amounts to 10 EURO/m2. In Antalya region following supply of propagating material is present: • 170 seed distributors • 70 producers of young plants

2.11 Visit to İzaltin greenhouses in Serik Antalya (Mr. Tolga Akinci) İzaltin is a building company and also active in tourism sector. The greenhouse production is a side activity started in 2001 and extended in 2006. In general the 2gTR program is well timed for İzaltin since the company is now on the moment of replacing part of their 16 hectare plastic covered greenhouse into glass covered greenhouse. The answer to the question which greenhouse is best for the management is not given yet. The products grown in glass greenhouse have a better quality since the temperature is better, light and pest control is more intense including the use of CO2. The greenhouse which are produced / supplied by Dutch companies are not operated adequately by Turkish staff resulting in suboptimal yield. There examples of technical problems with the application of the production system which are not immediately resolved by local of Dutch service men of the suppliers. AVAG indicates that recently a newly started quality certification program has been initiated: Horti-Q. This program should prevent similar problems to happen and includes a procedure for immediate action in case problems do occur. İzaltin is planning to enlarge the production area again and considering different modern technical options.

2.12 4 September; Visit to Antalya Tarim: Dr. Savas Titiz and Hasan Sirin Mr. Savas Titiz is the honorary consul for the Kingdom of The Netherlands. Main activity of the company is the greenhouse business sector. 35000 ha high tunnels and glass greenhouses; second largest region after Spain in the Mediterranean region. Other regions are: Catania, Almeira, Israel, Kumluca. There is a special intense light intensity in Antalya region compared to the other regions. The company has developed activities in different regions: • Representing De Ruiter seeds, recently taken over by Monsanto, since 20 years; sales and operating a trial station • Bursa: Seed production in agricultural crops and selling of De Ruiter seeds in North Turkey • Growing of young plants in 5 nurseries: Antalya, Adana, Izmir, Dikebili and Bursa Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

10

VRIAN projects B.V.

• • • •

Cut flower: Carnations. Due to the need of year round production and supply to the supermarket, more production has been initiated on high land (1200 m) in Isparta. Production of perennials together with a German partner Food production with an Italian partner: Dry potatoes, mushrooms as direct food ingredients according Italian recipes. Production of graft wood; export to Hungary, Romania

Besides the interesting areas of Izmir and Antalya also the Afyan area (north of Antalya) is interesting. Three regions in Turkey, namely Izmir, North Turkey and , have the thermal energy sources. It is not certain for all sources that long term hot water will come available. In Antalya region the charcoal is used to heat during winter period. The reality is that very probably the horticultural sector in Antalya region will not have access to Natural gas. New development in the Netherlands is the use of solar energy which is stored in the soil in summer and used in winter period by pumping up the warmer water from the soil. This experience may be useful for the Antalya region. Antalya Tarim has experienced that there is huge competition on the market of greenhouse technology. Spanish and France companies lower their prices by means of production of materials in China. However there is the experience with the poor quality of the materials. The investors are learning from this experience but is seems that many operators need their first bad experience before they believe the in (Dutch) technology? Mr. Sirin confirms the sensibilities of the Russian market. In this respect the dependence of Turkey from the Eastern European market is risky. The produce very often goes to the local market. At the moment there is 150 ha glass greenhouse in Turkey. It is expected that this will increase to a level of 1500 ha in 5 years. For example in Kumluca region all land is covered with tunnels; increase of produce can only taking place by replacing the tunnel folio houses by glass greenhouses. Main questions are: 1. How will the supply chain develop: is there sufficient absorption of Turkish horticultural produce on domestic market and export? More quality and sufficient produce needs to be available for the whole sale. 2. Let some Turkish and Dutch companies join forces in order to cover the whole supply chain and securing the sales of the produce by organising sales/promotion. 3. How to strengthen the support to growers in order to secure safe production methods. Are sufficient Turkish producers ready to join forces to organise the knowledge transfer. Answer is positive from the side of Antalya tarim. This company works with 50 agronomist which work hands on in the field.

2.13 5 September; visit to Royal Dutch Embassy in Ankara 1. Tom van Oorschot (deputy Ambassador) 2. Carla Konsten and Ugur Isin (Agricultural Councillor) 3. Servet Kefi (General Secretary of Sera Bir; office is in Ankara) Sera Bir exists during one year: Now there are 38 members in 24 companies associated with Sera Bir (AVAG has actually 65 members in all fields of greenhouse technology). Introduction of the 2g@there program takes place. The profile of Netherlands with intensive horticulture on high technology level matches very well with the Turkish profile of large horticultural production area’s where substantial upgrading of production systems may result in boosting production levels and profits. Friday 29 August the SeraBir has had a meeting of members. The members have been informed about the 2g@there and the matchmaking which will take place at the end of November during the trade mission. The members of the SeraBir will be presented to the Dutch counterparts. The total Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

11

VRIAN projects B.V.

area under production by the members of SeraBir is 140 ha modern production facilities (total of these greenhouse production facilities in Turkey is 250 ha; of which most are situated in Antalya). It is not fully clear to the members of Sera-Bir which are the objectives of the participants of the 2g@there program: will they invest their own capital and/or start production in Turkey? This needs more clarification during the preparation of the Trade mission in November 2008. Trade mission 24 – 29 November: The total delegation of Dutch companies consists of 170 participants; within this group approximately 35 participants are working in the Horticultural sector. The meeting of this group in Antalya during the trade mission will have following preliminary program: 9.30 Opening speech by Sera-Bir and by LBA Carla Konsten 10.00 Sera-Bir will present the Turkish greenhouse sector 10.30 Presentation of Dutch Horticultural sector 11.00 – 12.30 Matching making round with possibility for more short meetings (15 minutes) 12.30 Joint Lunch Follow up of the contacts have to be taken care by individual companies. The members of Sera-Bir have indicated to be interested in: knowledge transfer the realisation of investments.

2.14 Conclusions of day 3 and 5 (4 and 5 September) Surprising was the defensive attitude of the Exporters union in terms of competition on European markets and risks on Russian markets. The quality control of produce needs more attention; the exporters union so far has not been able to initiate a process of increase of production techniques etc. The actual destination of tomatoes is as follows: 20% export 10% processing 60% domestic market During the visits many ideas have been mentioned without having had the opportunity to explore the full extend of the idea. Also the Turkish parties have expressed their support for certain ideas during the meetings. During the following up of this visit the idea’s and experience gained during fact finding can be further elaborated. The Turkish partners need to have information about this follow up activities.

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

12

VRIAN projects B.V.

3

Follow up

3.1 Options for activities: •

The marketing of the products is important. The exporters union is not able to operate in the actual export market. The 2gTR can contribute to the upgrading of the export position of Turkish exporters in the Eastern European and in time also on the Western European market.

•

The Dutch seed producers have a very well established position in Antalya region. This example provides a number of examples for communication and promotion for the participants of the 2g@there program

•

Find a small number of front runners among the producers and give support to realise optimum production figures. This example will lead to follow up since the ‘herd mentality’ is well present; use the phenomena of regional champion. The transparency of production administration is hampered by the aim of Turkish producers to avoid tax payment by means of lowering the production figures on paper.

•

Communication program needs to be initiated with all marketing instruments: Leaflet, promotion activities in written press, video on television etc.

•

Link the experience of the 2gTR site visit with trade mission in November

•

Match making will be individually in Istanbul; further deepening of relations can take place during the growtech in Antalya.

•

Second match making will be with the group of Sera-Bir for the group of Dutch participants to the horticultural program in Antalya. The preparation of the exchange of information needs to take place before the Growtech.

•

Initiate the education and training on all relevant level of staff. Dutch agricultural education (PTC+ and AOC) can contribute to this development. 2gTR cannot take the responsibility for this training/education project but can initiate can facilitate.

•

Start up of a project with all stakeholders in Antalya to draft a regional development plan for the horticultural sector describing a strategy for the modernisation of the horticultural sector in this region

•

Initiate the working group on bilateral contacts and activities 2gTR – Aydin Chamber of Commerce. How to detail the practical activities.

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

13

VRIAN projects B.V.

3.2 Overall discussion of the mission: What will be the future of different regions? Further assessment of different pro’s and con’s is necessary. Regions Afyon

Izmir

Advantage Geothermic energy Sufficient water Land price low Business investors have interest Geothermal energy available

Aydin Antalya

Geothermic energy All companies are represented Huge capacity available

Kumluca

Traditional strong area Harbour-outlet Close Arabic markets

Mersin

Adana Samsung

Disadvantage Potential lack of fresh water Infrastructure of farming inputs less available

No year-round production is possible Soil water is becoming more salt To much pressure from the tourism sector

focussed on flowers and pot plants

First conclusion: Most substantial investments in glass greenhouse will take place in South West Turkey in those locations where geothermic is present. Especially the geothermic energy plant is a unique technology with potential to serve the TIG (Turkish Innovation Greenhouse). This leads to the conclusion that the Innovation centre and NABSO should be located in Izmir province. Possibly on the location of the energy plant. The NABSO has a clear function in Antalya region too; this region has a huge capacity and will surely modernise during coming 5 years; Maybe location in Antalya with secondary task in Izmir-Aydin.

Potential partners in Turkey for our project:

3.3 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

Sera Bir Chamber of Commerce Aydin Chamber of Commerce Izmir University of Izmir Mege Energy Regional director of MARA Antalya Tarim Rito/ Rijks Zwaan Hasan Unal Ozaltin

Report of the mission to Turkey 1-5 September 2008 Business development in Horticultural Green house production in Turkey

14

VRIAN projects B.V.

ANNEX PROGRAME FOR THE STUDY VISIT HORTICULTURE 2-5 September 2008 28-08-2008

01 September 2008, Monday Transport: by Taxi Translator: not necessary

16:05 hrs

Arrival to Istanbul Airport (flight number TK 1952)

19:00 hrs 20:05 hrs

Flight to Izmir (TK 336) Arrival to Izmir Airport

20:20 hrs 20:40 hrs

Departure from the Airport to Hotel (by Taxi) Arrival to Ege Palas Hotel, Check-in Address: Cumhuriyet Bulvarı No: 210 35220, Alsancak - Izmir Phone: +90 232-463 90 90

02 September 2008, Tuesday Transport: Minibus (Đzmir) Name of the driver: not yet known Mobile number of the driver: Translator:

by Mr. Ugur Isin

07:50 hrs 09:10 hrs

Mrs. Carla Konsten and Mr. Ugur Isin will depart from Ankara (Flight number TK 0902) Arrival to Izmir

08: 45 hrs

The group will be picked up from the Hotel (minibus)

09:30 hrs 09:35 hrs

The group will meet Mrs. Konsten and Mr. Isin at the Izmir Airport Departure from the Airport

11:40 hrs Arrival to Dikili 11:40 – 12:30 hrs Visit to Agrobay Greenhouse Company Address: Bergama Sahancı Köyü, Kaynaraca Mevkii Bergama/Dikili - Izmir Phone: +90 232-641 87 90 12:30 – 13:15 hrs Lunch 13:15 hrs Departure from Dikili

Annex Business development in Horticultural Green house production in Turkey

1

VRIAN projects B.V.

15:15 hrs

Arrival to Manisa

15:30-16:15 hrs

Visit to Lider Food Company (Greenhouse Complex) Mr. Saadettin Altuntaş, Manager Address: Aliaga, Menemen Muradiye Manisa istokameti, Manisa Turgutlu Ahmetli, 10 Km sonra Sart Kasabasi 5km sonra yolun sonunda Hasalan Koyu donulucek sera Phone number: 0533-2814852

16:45-17:30 hrs

Visit to Goncuoglu Farm, Manisa Meeting with Mr. Murat Goncuoglu

17:30 hrs

Departure from Manisa

20:00 hrs

Arrival to Izmir, Hotel

03 September 2008, Wednesday Transport: Minibus (Đzmir) Translator: by Mr. Ugur Isin

08:00 hrs

Departure from Hotel

10:00 hrs

Arrival to Aydın, Meeting with Aydın Chamber of Commerce Address: Ürgenpaşa Caddesi No:13, Aydın Phone: +90 256-213 22 02

11:00 hrs

Short visit tour to reserved greenhouse areas

12:30 hrs

Lunch at Aydın

13:30 hrs

Departure from Aydın

15:30 hrs

Arrival to Izmir

16:00 -17:00 hrs Visit to Izmir Chamber of Commerce, Meeting with Mr. Ekrem Demirtaş, Chairman 17:30 hrs

Return to Hotel

Annex Business development in Horticultural Green house production in Turkey

2

VRIAN projects B.V.

04 September 2008, Thursday Transport: Minibus (Antalya) Name of the driver: not yet known Mobile number of the driver: Translator: by Mr. Ugur Isin

07:00 hrs

Departure from the Hotel

07:30 hrs

Arrival to Izmir Airport (by Taxi)

08:15 hrs

Flight to Antalya (flight number TK 8801- Sun Express XC 9190)

09:15 hrs

Arrival to Antalya Airport

10:30 hrs

Visit to Antalya Exporters Union Meeting with Mr. Cahit İzer, Deputy Chairman

11:45 hrs

Meeting with Mr. Hasan Unal – Growfide/Rijk Zwaan

12:15 – 13:00 hrs Lunch with Mr. Hasan Unal Address: Pınarlı Beldesi, Çamköy – Aksu /Antalya Phone: +90 242-464 12 61 14:00 – 15:00 hrs Visit to İzaltın Greenhouses Meeting with Mr. Tolga Akıncı Address: Aşağıçatma Köyü Serik, Antalya Phone: +90 242-722 54 12 16:30 – 17:00 hrs Meeting with Mr. Savaş Titiz, Antalya Tarım Honorary Consul of the Netherlands in Antalya Address: Aspendos Bulvarı, Antalya Tarım Đş Merkezi No:47 Antalya Phone: +90 242-321 23 30 18:00 hrs

Return to Marmara Hotel, Check-in Address: Sirinyali Mahallesi Lara - Antalya Phone: +90 242-249 36 00

19:30 hrs

Dinner with the Dutch Horticultural Sector (Rijk Zwaan, Enza Zaden, Seminis)

Annex Business development in Horticultural Green house production in Turkey

3

VRIAN projects B.V.

05 September 2008, Friday Transport: Minibus (Ankara) Name of the driver: not yet known. Mopbile number of the driver: Translator: by Mr. Ugur Isin

05.45 hrs

Check-out from the Hotel

06.15 hrs

Arrival to Antalya Airport

07:00 hrs

Flight to Ankara (TK 0911)

08:05 hrs

Arrival to Ankara

09:00 hrs

Arrival to Embassy

11:00 hrs

Meeting with Mr. Ali Karaca, General Director Turkish Ministry of Agriculture and Rural Affairs General Directorate of Agricultural Production and Development Address: Eskişehir Yolu 9. Km, Ankara Phone: +90 312- 286 38 30

12:00 – 13:00 hrs Lunch with Mrs. Servet Kefi, General Secretary of Sera-Bir (Turkish Greenhouse Builders Association) Place: RV Restaurant / Ankara 13:10 hrs

Departure for the Ankara Airport

14:00 hrs

Arrival to Ankara Airport

15:00 hrs

Flight to Istanbul (flight number TK 131)

19:15 hrs

Flight to Amsterdam (flight number TK1955)

+++ Mobile number of Mrs. Carla Konsten: +90 532-706 04 61 Mobile number of Ugur Isin: +90 542-313 53 29 Phone number of LNV-VB Ankara Office: +90 312-409 18 60 Phone number of Embassy: +90 312-409 18 00 Mobile number of Allard Andela Mobile number of Harm Maters Mobile number of Ton Schrover Mobile number of Gideon de Jager Mobile number of Jordy van Honk Mobile number of Feije de Zwart

Annex Business development in Horticultural Green house production in Turkey

+31 (0) 6 53549402 +31 (0) 6 53961790 +31 (0) 6 55107689 +31 (0) 6 10950367 +31 (0) 6 18609954 +31 (0) 317 483393

4

VRIAN projects B.V.

ANNEX 11 Gebruikte bronnen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41.

Atradius Medium Term State Business; www.atradius.com Economist; Intellegence unit USA; www.economist.com ; www.turkeyeconomy.blogspot.com Ecomist Turkije, 31 Augustus 2008 (vertaling uit Turks in engels door LBA Ankara) European Investment Fund www.eif.org EVD website ; landen informatie Turkije www.evd.nl LNV / Directie Industrie en Handel: Dhr. Jordy van Honk www.lnv.nl MARA; ministry of Agriculture and Rural Affaires: www.tarim.gov.tr Agricultural Economic Research Institute of MARA http://www.aeri.org.tr/?sayfa=haber_detay&id=104 SouthEast Anatolya Project: http://www.gap.gov.tr/English/Genel/sdurum.pdf Prime Ministry State Planning Organisation: http://ekutup.dpt.gov.tr/teg/2009/02/mei.html Horticultural exhibition GROWTECH in Antalya ; www.growtecheurasia.com/en/ University of Akdeniz in Antalya, department of Agricultural Economics www.akdeniz.edu.tr Pre-Accession Programme Coordinator, Policy Officer, Legal and Policy Affairs Unit : Finn Sheye Tel: +39 0521 036 672 [email protected] ; www.efsa.europa.eu USDA foreign agricultural service: Development in Turkish Retail Sector 2007 www.fas.usda.gov Turkish Statistic Institute www.turkstat.gov.tr Yased (International Investors Association): www.yased.org.tr Undersecretariat of Treasury, Invest in Turkey: www.investinturkey.gov.tr General Directorate of State Hydraulic Works (DSI): www.dsi.gov.tr Turkish Bank of Provinces (BOP) en de gemeenten: www.ilbank.gov.tr State Planning Organization (SPO): www.dpt.gov.tr Turkey Netherlands Water Partnership: www.nwp.nl/turkey www.invest.gov.tr; onder 'investors guide' en vervolgens 'incentives' worden de verschillende investeringsfaciliteiten besproken. Undersecretariate of Treasury, General Directorate of Foreign Investment (GDFI) Inönü Bulvari, Emek Mevkii, Ankara Telefoon: +90 312 212 8800 Fax: +90 312 212 8916 Internet: www.treasury.gov.tr/indexe.htm Overzicht van de vakbeurzen in Turkije: www.fairguide.org.tr . Trends in bilateral trade Netherlands – Turkey (LBA Ankara 2007) Fruits and vegetable sector in Turkey (LBA Ankara 2008) Report fact finding mission Turkish Greenhouse technology (VRIAN projects, 2008: www.vrian.nl) Turkish Daily News 22 May 2008; www.turkishdailynews.com.tr US Commercial Service (www.export.gov) Turkish statistical Institute (www.tuik.gov.tr) The Union of Chamber and Commodity Exchanges of Turkey (www.tobb.org.tr) Chamber of commerce Afyon (www.afyonkarahisatso.org.tr) Chamber of commerce Denizli (www.dto.rog.tr) Chamber of commerce Izmir (www.izto.org.tr) Chamber of commerce Antalya (www.antso.org.tr) Reports PPA04/TR/9/1 (VRIAN 2005 – 2007) Reports PPA04/TR/9/5 (VRIAN 2005 – 2007) Hoofdbedrijfsschap agrarische groothandel (HBAG www.hbag.nl , www.hbagbloemen.nl ) Vakblad Groentenenfruit 2009 (www.degroentenenfruit.n/afzet) Centraal Bureau Statistiek www.cbs.nl GlobalGAP. www.globalgap.org WUR glastuinbouw www.glastuinbouw.wur.nl