Gezondheidsbevorderende interventies op school Prof. Dr. B. Deforche
pag. 1
Gezondheidseducatie Kennis, inzicht, vaardigheden, attitudes
Ongezonde leefgewoonten
Gezonde leefgewoonten
Gezondheidseducatie
Kiezen voor gezond gedrag
Gezondheidsbevordering Vertrekt vanuit alle facetten en determinanten van gezondheid Mensen in staat stellen controle te verwerven over determinanten van gezondheid Gezondheid verbeteren !
Gezondheidsbevordering
• analyse en verandering van schoolcontext • interventies op meerdere niveaus: leerling, klas, school, omgeving
Gezondheidsbevordering: structurele maatregelen en afspraken op school • • • • • •
Schoolactiviteiten Naschoolse activiteiten Veilige omgeving Hygiëne en sanitaire voorzieningen Afspraken schoolreglement Aanbod schoolmaaltijden, tussendoortjes
Gezondheidsmatrix Leerling
(prev.-curatief, bijzondere noden, specif.doelgroepen)
Educatie
(leerlingenbegel., educ. progr., organisatie curriculum)
Struct. maatreg.
(schoolactiv., leef-leerwerkomgev., schoolklimaat)
Afspraken
(school- en arbeidsreglem., afspraken, houding)
Zorg/begeleiding
(llnbegeleiding, risicodoelgr., signalering en vroegdetectie) © Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie vzw, 2006
Klas
(gezondheidseduc.)
School
(gezondheidsbeleid)
Omgev.
(ouders, partners, gemeente, …)
• VLOR (en partners) reiken instrumenten aan • VLOR laat zich coachen door wetenschapper • Scholen maken zelf keuzes Visie Vlor ‣ Past aan ‣ Kiest methode ‣ Bepaalt tempo ‣ Kiest geschikte onderdelen gezondheidsbeleid sluit aan bij hun leerlingen
Aanknopingspunten • Ontwikkelingsdoelen (kleuteronderwijs) • Eindtermen (basisonderwijs) • Ontwikkelingsdoelen (buitengewoon basisonderwijs) • Vakoverschrijdende eindtermen (secundair onderwijs)
Gezondheidsbeleid op school vraagt procesmatige aanpak! • Participatie van ‣ Leerkrachten voorbeeldrol! ‣ Ouders ‣ Leerlingen: schept verantwoordelijkheid • Simultane acties op niveau van ‣ Klas ‣ School ‣ Omgeving
Samenwerken! • CLB (vraaggestuurd!) • • • •
multidisciplinaire aanpak! Pedagogische begeleidingsdiensten Ouderkoepelorganisatie en Vlaamse Scholierenkoepel LOGO (ondersteund door VIGEZ) Andere: NICE, SVS, …
LOGO • locoregionaal gezondheidsoverleg en –organisatie • belangrijkste opdracht van de LOGO’s is het bundelen en coördineren van de lokale krachten om de Vlaamse gezondheidsdoelstellingen waar te maken • omvat een netwerk van lokale partners uit gezondheids- en aanverwante sectoren • staan in voor: ‣ het lokaal implementeren van gezondheidsprojecten ‣ het ontwikkelen van een integraal gezondheidsbeleid in bedrijven, scholen, gemeenten of andere settings • 15 Logo's in Vlaanderen en Brussel • www.vlaamselogos.be
VIGEZ: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie “Het VIGEZ is een expertisecentrum voor gezondheidspromotie en ziektepreventie dat strategieën, methodieken, advies en opleiding aanbiedt aan gezondheidswerkers en andere professionals, kortom iedereen die bezig is met gezondheidspromotie, zowel praktijkwerkers als beleidsmakers” Missie: “VIGEZ wil een gezonde leefstijl en een gezonde leefomgeving bevorderen en zo bijdragen tot een betere levenskwaliteit voor alle inwoners van Vlaanderen” www.vigez.be
Op school
www.gezondeschool.be
Zijn deze gezondheidsbevorderende interventies ook effectief bij leerlingen met een lagere SES ?
3 mogelijkheden • Effect hoge SES > lage SES ‧ versterkt de sociale ongelijkheid
• Effect hoge SES = lage SES ‧ houdt sociale ongelijkheid gelijk
• Effect hoge SES < lage SES ‧ vermindert de sociale ongelijkheid
Methode • Europees project TEENAGE • Review van Bestaande effectieve interventies in Europa voor Beweging Voeding Roken Alcohol
Methode • Studies voor beweging (n=20), voeding (n=17), roken (n=21) alcohol consumptie (n=4) • Meeste van deze studies op school of via de school
Resultaten
Beweging 3 interventies op school • • •
Studie 1: Multi-component Interventie BELGIË (Haerens et al. 2007a) Studie 2: Multi-component Interventie FRANKRIJK (Simon et al. 2004) Studie 3: Computer advies op maat BELGIË (Haerens et al. 2007b)
Studie 1:
Studie 2:
Studie 3:
DUUR
1 schooljaar + booster
4 schooljaren
3 maanden
KLAS
Computer advies op maat
SCHOOL
beschikbaar, toezicht, activiteiten
activiteiten tijdens pauze en na school, toegankelijkheid
OUDERS
1 groep met extra steun ouders computer-advies nieuwsbrief
familie + gemeente/ stad
Computer advies op maat
Studie 1: School physical activity (min/day)
School physical activity (min/day)
Hoog SES
25
25
**
**
20
20
15
15
10
10
5
+41
+20
+3
0
5
+28
**
+23
-3
0
Intervention Intervention + Parent
Pre
Laag SES
Post
Control
Intervention Intervention + Parent
Pre
Post
Control
Hoog SES
Laag SES
Total physical activity (min/day)
Leisure time active transport (min/day) 35
105
100
**
30
**
25
95
20 90
15 85
80
10
+43
-33
-33
5
-21
-20
-39
0
75
Intervention Intervention + Parent
Pre
Intervention Intervention + Parent
Control
Post
Pre
Post
Control
Effect op objectieve metingen (accelerometers) ENKEL Laag SES
Moderate to vigoruos PA (min/day) 35 30
** **
25 20 15 10 5
+42
-1
-52
0
Intervention Intervention + Parent
Pre
Post
Control
Studie 2: Multi-component interventie Frankrijk Supervised leisure PA
Supervised leisure PA
Hoog SES
(hrs/week)
(hrs/week)
5
5
4,5
4,5
* * * *
4 3,5
4 3,5
3
3
2,5
2,5
2
2
1,5
1,5
1
1
0,5
0,5
0
0
Intervention
Baseline
Laag SES
Y1
Control
Y2
Y3
Y4
* * * * * * * *
Intervention
Baseline
Y1
Control
Y2
Y3
Y4
Studie 3: computer advies-op-maat België
School physical activity (min/day)
Hoog SES
Leisure time active transport (min/day)
Laag SES
40
35
35
**
30
25
30
**
25
20
20
15
15
10
10
5
+23
+2
5
+19
+13
0
0
Intervention
Pre
Control
Post
Intervention
Pre
Control
Post
Besluit voor Beweging Vergelijkbare effecten in hoog en laag SES è Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid WAAROM ? Karakteristieken van de interventies 2 volledige-school benaderingen met v omgevingscomponent v + educatie component (OP MAAT)
Voeding 3 interventies op school •
Studie 1: Multi-component Interventie VET BELGIË (Haerens et al. 2006 & 2007)
•
Studie 2: Pro Children Interventie FRUIT & GROENTEN NEDERLAND, NOORWEGEN, SPANJE (te Velde et al, 2008)
•
Studie 3: Free Breakfast Initiative ONTBIJT WALES (Moore et al, 2007)
Studie 1:
Studie 2:
Studie 3:
Vet
Fruit en Groenten
Ontbijt
DUUR
1 schooljaar + booster 1 schooljaar + booster 1 schooljaar
KLAS
Computer advies op maat
Computer advies op maat 12 lessen
SCHOOL
Beschikbaarheid gezonde voeding en minder snacks
Fuit aanbieden
OUDERS
1 groep met extra steun ouders computer-advies nieuwsbrief
computer-advies nieuwsbrief ouderavonden
Gratis ontbijt
Studie 1: Vetinname na 1 jaar : effect in meisjes laag SES Fat (g/day)
Vetinname na 2 jaar : effect in meisjes hoog SES Fat (g/day)
120
100
90 100
80 70
80
60 60
50 40
40
30 20
20
10 0
0
Intervention+ parent
Pre
Intervention
Post
Control
Intervention Pre
Control Post
Studie 2: Fruit en Groenten Geen effecten in de 3 landen Geen verschillen tussen laag en hoog SES
Studie 3: Gratis Ontbijt Gezonde voedingsmiddelen bij het ontbijt Hoog SES
Positieve houding t.o.v. eten van ontbijt elke dag
Laag SES
Hoog SES
2
Laag SES
3
2,5
1,5 2
Pre Post
1
Pre Post
1,5
1
0,5 0,5
0
0 HOOG
LAAG
HOOG
LAAG
Hoog SES
=
Laag SES
• Geen verschillen in hoeveel keer ontbijt eten in de week thuis of op school
Besluit voor Voeding • VETINNAME:
kortere termijn beter laag SES langere termijn beter hoog SES • FRUIT EN GROENTEN: geen verschillen • GRATIS ONTBIJT: betere attitudes en voedingsmiddelen lage SES è Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid eerder verkleinen WAAROM ?
Karakteristieken van de interventies
v Omgevingscomponent v + educatie component (advies OP MAAT)
Alcohol 3 interventies op school •
Studie 1: Unplugged (EUDAP study) BELGIË + 6 andere landen (Faggiano et al. 2008, 2010)
•
Studie 2: Preventure ENGELAND (Conrod et al. 2008 )
•
Studie 3: Aktion Glasklar DUITSLAND (Morgenstern et al. 2009 )
Studie 1:
Studie 2:
Studie 3:
Unplugged
Preventure
Aktion Glasklar
DUUR
12 weken 12 lessen
2 keer 90 minuten gegeven door experten
4 units over 3 maanden
KLAS
Sociale invloed model: kritisch denken, probleem oplossen, beslissingsname, communicatie, empathy, coping met emoties en stress, groepsdruk, kennis
Psycho-educatie, motivational interviewing, cognitievegedragscomponent
sociale invloed model en motivatie, beliefs, media, coping vaardigheden
SCHOOL
/
/
OUDERS
/
Persoonlijkheid en coping / ouderhandleiding
Studie 1: Unplugged Na 2 jaar betere effecten in
Laag SES
voor: • dronken episodes • frequentie dronken zijn • wekelijks drinken • problemen gerelateerd aan drinken
Studie 2: Preventure Geen effecten op hoeveelheid drinken in beide groepen Wel op dronken zijn op kortere termijn, vooral effecten Laag SES
Studie 3: Aktion Glasklar • Grotere effecten op dronken episodes in
Laag SES
Besluit voor Alcohol • Globaal weinig effecten op frequentie drinken • Duidelijk sterkere effecten op alcohol misbruik, dronken zijn voor lagere sociale klasse
è Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid maar geven aanwijzingen voor verkleinen van sociale ongelijkheid
Roken 3 interventies op school •
Studie 1: Rookvrije school NEDERLAND (Crone et al., 2003)
•
Studie 2: ESFA studie (European Smoking prevention Framework Approach) 6 landen enkel effect in PORTUGAL (De Vries et al., 2006)
•
Studie 3: ASSIST studie ENGELAND en WALES (Campbell et al., 2008 )
Studie 1: Rookvrije school Na 5 maand effect: minder roken, bij jongens uit Hoge SES
Geen effecten na 1 jaar Enkel interventie in klas en school
Studie 2: ESFA studie Na 30 maand effect op het starten met roken Laag SES
Hoge SES
Sterkere effecten bij meisjes Interventie in community+ouders+school
Studie 3: ASSIST Effecten werden gevonden bij op % rokers
Laag SES
Hoge SES
Verdere analyses toonden betere resultaten voor en sterker voor jongens Laag SES
Interventie door peers op school, adolescenten zelf
Besluit voor Roken • 1 studie met enkel school: effect enkel in hoog SES • Andere studies met ouders, community: in beide en ook laag SES • Sterkste effecten van sociale netwerk benadering en peers voor laag SES, zelfs voor bereiken van echte probleemgroepen è Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid maar geven aanwijzingen voor verkleinen van sociale ongelijkheid indien juiste strategie wordt gebruikt
Algemeen Besluit
Bijna alle gezondheidsbevorderende interventies worden via de school aangeboden in Europa Resultaten tonen aan dat de school een goed kanaal is om dit te doen, ook voor jongeren uit lagere SES
Maar er zijn enkele VOORWAARDEN
• Effect hoge SES > lage SES ‧ versterkt de sociale ongelijkheid
• Effect hoge SES = lage SES ‧ houdt sociale ongelijkheid gelijk
• Effect hoge SES < lage SES ‧ vermindert de sociale ongelijkheid
Effect hoge SES > lage SES versterkt de sociale ongelijkheid
Sterk cognitief gebaseerde interventies Lessen in de klas zonder iets anders Bv. Rookvrije school
Effect hoge SES = lage SES houdt sociale ongelijkheid gelijk
Effect hoge SES < lage SES vermindert de sociale ongelijkheid
Beweging & Voeding - omgevingsinterventies: beschikbaarheid, lage kost, goede kwaliteit, gemak, toegankelijk, … - Advies op maat bv. via computer - Klas + school + ouders + gemeente
Roken - niet enkel in de klas, ook ruimer netwerk van jongeren, gemeente, ouders - Goede effecten van sociale netwerk approach en peer education: adolescenten die zelf hun medeleerlingen motiveren
Effect hoge SES < lage SES vermindert de sociale ongelijkheid
Alcohol - Lessenreeks in de klas voor aanleren sociale vaardigheden, sociale invloed model - Vooral op dronken episodes
