Gezondheidsbevorderende effecten van het Mediterrane dieet

F.A.C. Wiegant [email protected]

4 Gezondheidsbevorderende effecten van het Mediterrane dieet F.A.C. Wiegant

56

Inleiding

g/dag), meer groente (226 g/dag vs. 150 g/dag) en

De gezondheidsbevorderende aspecten van voe-

minder gebak en zoetigheid (28 g/dag vs. 119

ding staan sterk in de belangstelling. Op verschil-

g/dag).

lende niveaus wordt het effect van voeding bestu-

Naast de hogere levensverwachting bleek ook de

deerd. Daarbij wordt de aandacht gericht op de ef-

sterfte aan hart- en vaatziekten op Kreta veel lager.

fecten van het gehele dieet en op de effecten van

Dit beeld werd in andere studies bevestigd. De

de afzonderlijke componenten uit het voedingspak-

sterfte door hart- en vaatziekten in Zuid-Europa

ket. In studies naar de gezondheidsbevorderende

bleek drie tot vier keer zo laag als die in Noord-

effecten van voeding is in epidemiologisch onder-

Europa en de VS. Aanvankelijk werden de verschil-

zoek naar voren gekomen dat mensen die bepaalde

len gebaseerd op de verschillen in vetzuren in de

dieetvormen consumeren (waaronder Mediterraan

voeding. Echter ook in het Middellandse-Zeegebied

dieet en vegetarisme) minder chronische aandoe-

werden de gangbare risicofactoren voor het optre-

ningen als hart en vaatziekten en kanker ontwikkel-

den van hart- en vaatziekten gezien, zoals een ver-

den dan degenen die een gangbaar westers dieet

hoogd cholesterolgehalte, een hoge bloeddruk en

consumeren. In dit artikel zal nader worden inge-

roken. Met andere woorden: het dieet moest ande-

gaan op het Mediterrane dieet. Een aantal compo-

re, wellicht nog onbekende, beschermende elemen-

nenten uit het Mediterrane dieet zullen worden be-

ten bevatten. Het was die waarneming die een extra

handeld waarvan wordt verondersteld dat ze het

impuls gaf aan de zoektocht naar het achterhalen

gunstig effect kunnen verklaren.

van de verantwoordelijke componenten uit het Mediterrane voedselpakket.

Algemene kenmerken van het Mediterrane dieet

Een ander opvallend punt was dat, ondanks een re-

De Mediterrane voeding kwam in de belangstelling

ker voorkwam in het Mediterrane gebied. Dit kan

toen in een vergelijkend onderzoek, de zogenaam-

gerelateerd zijn aan een hoge consumptie van

de ‘Zeven Landen Studie’, bleek dat inwoners van

groente en fruit en daarmee van veel vitaminen en

Kreta een hogere levensverwachting hadden dan de

fytochemicaliën (waaronder vitamine C, beta-caro-

inwoners van gebieden in Noord-Europa en de VS

teen en lycopeen).

(Kromhout et al., 1989). Vervolgens werden de ge-

Hoe ziet het Mediterrane dieet er uit?

gevens van een vijftal Mediterrane cohorten (Italië,

Meestal wordt met Mediterrane voeding het traditi-

Joegoslavië, Corfu, Kreta en Griekenland) vergele-

onele voedingspatroon van Kreta bedoeld. In de

ken met die van een drietal Noord Europese cohor-

jaren vijftig en zestig participeerden de bewoners

ten (Nederland en Oost en West Finland) (Kromhout

van dit eiland in de Zeven Landen Studie. De be-

latief hoge tabaksgebruik, er veel minder longkan-

et al., 1989). In de vijf Mediterrane groepen werd

langrijkste karakteristieken van deze voeding zijn:

duidelijk meer fruit gegeten (222g/dag vs. 51

tig jaargang 21|22

overvloedig dagelijks gebruik van plantaardig

Deel 1: Voeding in gezondheidszorg en de geneeskunde

F.A.C. Wiegant

Gezondheidsbevorderende effecten van het Mediterrane dieet

voedsel (fruit, groenten, brood, granen, peul-

teel de Mediterrane voeding wereldwijd wordt gesti-

vruchten, noten en zaden)

muleerd. Zo gebruikt de Nederlandse Hartstichting

olijfolie als primaire bron van vet

het Mediterrane dieet zelfs als een middel om voor-

gematigd dagelijks gebruik van zuivelproducten

lichting te geven over gezonde voeding. Het gebruik

(hoofdzakelijk kaas en yoghurt)

van (olijf)olie als bereidingsvet en het eten van veel

gematigd gebruik van kip en vis

groente wordt daarbij gestimuleerd om het cho-

gebruik van 0-4 eieren per week

lesterolgehalte te verlagen.

beperkt gebruik van rood vlees

Ook voedingswetenschappers zijn enthousiast over

gematigd gebruik van wijn, normaal gesproken

het Mediterrane dieet. Enige jaren geleden (januari

bij de maaltijd.

2000) ondertekenden veertig voedingswetenschap-

>

pers een consensusverklaring. Dat gebeurde op een Hoewel dit het traditionele dieet was, en het tegen-

internationale voedingsconferentie die mede door

woordig niet meer in deze vorm voorkomt, wordt dit

de Europese Unie was georganiseerd. Daarin onder-

als de basis gezien van hetgeen nu met Mediter-

schreven zij de positieve eigenschappen van deze

raan dieet wordt aangeduid.

voeding voor de gezondheid. Tot nu toe zijn echter

In figuur 1 is de tegenwoordige Mediterrane voe-

de meeste gegevens gebaseerd op epidemiologi-

dingspiramide (Griekse versie) weergegeven.

sche studies. Men moet zich dus goed realiseren

Het zijn met name de gegevens uit epidemiologi-

dat keihard bewijs voor relaties tussen de verschil-

sche studies die ertoe hebben geleid dat momen-

lende elementen van de Mediterrane voeding en de

Figuur 1 De Mediterrane voedselpiramide is een voorlichtingsmodel dat werd gemaakt door de Oldways Preservation & Exchange Trust in samenwerking met de wereldgezondheidsorganisatie WHO en de Harvard School of Public Health. In 1993 werd de piramide gepresenteerd als uitgangspunt voor een gezonde voeding die door de bevindingen in toekomstig onderzoek nog zou kunnen veranderen. In deze afbeelding is de meest recente Griekse versie weergegeven. [www.neac.eat-online.net]

tig jaargang 21|22


57

>

F.A.C. Wiegant


gezondheid er domweg nog niet zijn.

vetoplosbare vitaminen en carotenoïden.

Voorvechters van het Mediterrane dieet willen daar

Er zijn een aantal meervoudig onverzadigde vetzu-

niet op wachten. Die vinden dat het tijd wordt dat in

ren die een duidelijk verschillend effect hebben op

Noord-Europa en de Verenigde Staten het Mediter-

het lichaam. De meest voorkomende zijn de omega

rane voedingspatroon moet worden overgenomen.

6-vetzuren. Deze aanduiding geeft aan dat de eer-

En dat het de hoogste tijd wordt dat de voordelen

ste dubbele binding in het vetzuur zich bevindt op

van bijvoorbeeld olijfolie, met het hoge gehalte aan

het zesde koolstofatoom gemeten van het eind van

enkelvoudig onverzadigde vetzuren en antioxidan-

de staart. Zoals linolzuur, dat veel aanwezig is in

ten, erkend moet worden in het Noorden.

olie afkomstig van zonnebloem, maïs en soja.

Hoewel niet iedereen het daarmee eens is, neemt

Het andere type is omega 3-vetzuren (linoleenzuur)

dat niet weg dat voedingsdeskundigen wel degelijk

dat veel in visolie zit en in vette vissen als zalm en

zinvolle onderdelen in het dieet zien die navolging

haring. Kleine hoeveelheden van de omega-3-vetzu-

verdienen. Hieronder wordt iets meer ingegaan op

ren zijn ook aanwezig in sommige plantaardige

die verschillende onderdelen, die mogelijkerwijs

oliën als sojaolie en olijfolie.

het gunstige effect van het Mediterrane dieet kun-

Het is echter niet gezegd dat omega 3-vetzuren in

nen helpen verklaren.

plantaardige oliën hetzelfde effect zouden hebben als die in visolie vanwege een verschil in lengte van

58

Verklaring gunstige effecten

de vetzuurketen. Die is bij plantaardige olie iets

Groente en fruit

korter.

Bekend is dat een dieet met veel groente en fruit de

Waarom zijn de omega-3-vetzuren nou zo gezond?

ontwikkeling van een aantal chronische aandoenin-

Deze vetzuren reguleren de activiteit van signaal-

gen voorkomt, waaronder hart- en vaatziekten en

peptiden die betrokken zijn bij ontstekingsreacties.

verschillende vormen van kanker.

Ook vermindert het de neiging van granulocyten om

Wat hart- en vaatziekten betreft zijn niet alleen fruit,

te hechten aan de vaatwand. Beide effecten heb-

groenten en granen, maar ook vis en noten belang-

ben een dempende invloed op chronische ontste-

rijke componenten in het voedingspakket die het ri-

kingen, waardoor dit als reden wordt gezien voor

sico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten

een gunstige werking van omega 3-vetzuren bij pa-

verkleinen. Dat laatste heeft met name te maken

tiënten die lijden aan chronische ontstekingen

met het type essentiële vetzuren dat men binnen-

zoals reumatoïde artritis en degeneratieve artritis.

krijgt.

Ook nu nog wordt het moderne Griekse voedingspatroon gekarakteriseerd door een lage hoeveelheid

Vetzuren

verzadigde vetzuren, een hoge hoeveelheid enkel-

Essentiële vetzuren zijn meervoudig onverzadigde

voudig- of meervoudig verzadigde vetzuren en een

vetzuren. De term ‘onverzadigd’ geeft aan dat er

juiste balans in de voeding van omega 6- en omega

dubble bindingen tussen de koolstofatomen in de

3-vetzuren.

vetzuren voorkomen, terwijl ‘essentieel’ aangeeft

Op basis van de Zeven Landen Studie en de Lyon

dat deze vetzuren niet in het lichaam kunnen wor-

Diet Heart Studie wordt geconcludeerd dat de ver-

den gemaakt, maar wel noodzakelijk zijn voor de

houding van deze twee vetzuren en het hoge aan-

normale groei en het metabolisme. De twee meest

deel antioxidanten in de Mediterrane voeding het

gebruikte meervoudig onverzadigde vetzuren zijn li-

meest waarschijnlijk de verschillen verklaren in le-

nolzuur (linoleic acid) en linoleenzuur (linolenic

vensverwachting en sterftekans op hart- en vaat-

acid). Beiden komen in plantaardige oliën voor.

ziekten tussen de verschillende landen.

Deze vetzuren zijn ook nodig voor absorptie van de

tig jaargang 21|22


F.A.C. Wiegant


Olijfolie

gelijks nuttigen van wijn en knoflook bij de maal-

De totale hoeveelheid van de dagelijkse energie af-

tijd, waarover later meer. Verondersteld wordt dat

komstig van vetten is in het Mediterrane dieet voor

het type olijfolie tevens kan bijdragen aan de inna-

35% afkomstig van de hoge consumptie van olijf-

me van antioxidanten.

olie. Het gebruik van olijfolie, met veel onverzadig-

De concentratie van antioxidanten in de olie is af-

de vetzuren, leidt tot een lager cholesterolniveau en

hankelijk van de extractie-procedure. Extra-virgin

tot minder aderverkalking dan een dieet met het

olijfolie, die afkomstig is van de eerste persing van

andere uiterste, veel verzadigde vetzuren en bakbo-

de rijpe olijven heeft een hoog gehalte aan alpha-

ter. Dus op zich is het redelijk te veronderstellen dat

tocopherol en fenolderivaten als tyrosol en hydroxy-

olijfolie één van de oorzaken is van de cholesterol-

tyrosil, die beiden antioxidant-eigenschappen heb-

verlaging.

ben. Deze eerste persing behoudt alle lipide- en

In een Italiaanse studie werden 23 patiënten met

antioxidant-kwaliteiten van de olijven. Gerafineerde

hoge bloeddruk gevolgd die gedurende 6 maanden

olijfolie behoudt weliswaar dezelfde vetzuursamen-

een dieet kregen dat rijk was aan ofwel zonne-

stelling als de olie van de eerste persing, maar ver-

bloem-olie ofwel olijfolie (extra-virge). De bloeddruk

liest grotendeels de antioxidant-eigenschappen.

bleek na 6 maanden in de olijfolie-groep significant

In een klinisch onderzoek bij mannen met perifere

lager te zijn. Dat was overigens nog niet goed te

doorbloedingsstoornissen bleek olijfolie (extra-vir-

zien na 2 en na 4 maanden. Ook de benodigde hoe-

gin) een gunstiger effect te hebben dan normale

veelheid medicatie om de bloeddruk onder controle

olijfolie. De extra-virgin olijfolie bleek beter te be-

te houden bleek bij patiënten met het olijfolie-dieet

schermen tegen LDL-oxidatie. Aangezien de vetzuur-

met bijna de helft te verminderen.

samenstelling van de olie niet verschilde, wordt dit

Bij het zonnebloem-dieet bleven alle patiënten me-

effect toegeschreven aan de hogere antioxidant-in-

dicijnen gebruiken terwijl bij het olijfolie-dieet 8 pa-

houd van de extra-virgin olijfolie ten op zichte van

tiënten geen medicatie meer nodig hadden. Een

de geraffineerde.

aantal eerdere studies leverden vergelijkbare resul-

Ook in een andere studie bleek een gunstig effect

taten op.

van de antioxidant-rijke olijfolie. Zo hebben Lee et

Echter ook andere onverzadigde vetzuren hebben

al (2000) nagegaan of het ertoe deed of de tomaten

eenzelfde effect, zoals bleek in de Lyon Diet Heart

in olijfolie of in zonnebloemolie werden verhit. Er

Studie. Daarin werd een aangepaste voeding uit

werd gekeken of de absorptie door de darmwand

Kreta getest die ook rijk was aan linoleenzuur. Als

van lycopeen (een bioactieve component uit de to-

vetbron werd niet olijfolie maar raapzaadolie ge-

maat) wordt beïnvloed door de wijze waarop toma-

bruikt, dat rijk is aan omega-3-vetzuren. Ook deze

ten werden verhit. Dat bleek niet uit te maken aan-

voeding gaf een vermindering van het risico op het

gezien de lycopeen-concentratie in het plasma

krijgen van coronaire hartziekten van maar liefst

identiek was na een periode van 7 dagen.

70%. Het risico op het krijgen van een tweede hart-

Toch bleek er een verschil te zijn. In de olijfolie-

infarct werd met meer dan 80% gereduceerd. Dus

groep was de concentratie van antioxidant-activiteit

niet alleen olijfolie ook een ander onverzadigd vet-

in het plasma significant verhoogd, terwijl dit niet

zuur had een gunstig effect. Cruciaal lijkt in ieder

het geval was in de groep waarbij de tomaten met

geval het onverzadigde karakter van de vetzuren.

zonnebloemolie was verhit. De consumptie van to-

Een Mediterraan dieet onderscheidt zich van een

matenproducten met olijfolie verbetert dus signifi-

westers dieet niet alleen in het al dan niet gebrui-

cant de antioxidant-activiteit van het plasma.

ken van olijfolie. Er zijn meerdere factoren, zoals

Waarschijnlijk kan dit worden toegeschreven aan de

het eten van veel groenten en fruit en het bijna da-

antioxidanten in olijfolie (extra-virge).

tig jaargang 21|22


>

59

>

F.A.C. Wiegant


Dit onderzoek bouwde voort op de waarneming dat

Noten

de biologische beschikbaarheid van lycopeen (de

In een aantal studies is aangetoond dat noten een

belangrijkste carotenoïde uit de tomaat, met duide-

verlaging in het serum-cholesterolniveau veroorza-

lijk antioxidant-activiteit in vitro en in vivo) dras-

ken. Aan één zo’n studie namen 50 Spanjaarden op

tisch verhoogd bleek te kunnen worden als tomaten

middelbare leeftijd deel, waarbij een verhoogd cho-

in vetten worden verhit. Niet duidelijk was of het

lesterol niveau was vastgesteld. 35% van de calo-

soort vet nog van belang was om de biologische be-

rieën uit vet werd vervangen door walnoten die rijk

schikbaarheid en daarmee de effectiviteit als anti-

zijn aan meervoudig onverzadigde vetzuren.

oxidant te optimaliseren. Maar zoals uit het hierbo-

Gemiddeld werd er een vermindering van het totale

ven beschreven onderzoek bleek, komt olijfolie

en het LDL-cholesterol waargenomen van zo’n 4-

(extra-virge) dus als beste uit de bus.

6%.

Daarnaast worden zowel enkelvoudige als meervou-

Het is niet duidelijk wat de actieve ingrediënt in de

dig onverzadigde vetzuren als ‘gezonder’ aange-

noten is die het cholesterol verlaagd. Er wordt ge-

merkt dan verzadigde vetzuren, aangezien de laat-

speculeerd over het soort vet, maar ook over

ste in verband worden gebracht met hogere cho-

plantaardige eiwitten, vezels of bepaalde minera-

lesterolwaarden in het bloed.

len. In ieder geval is wel duidelijk dat noten een ge-

De laatste tijd is bij het Mediterrane dieet erg de

zonde toevoeging kunnen zijn bij ieder willekeurig

nadruk gelegd op de gunstige effecten van olijfolie.

dieet. De enige kanttekening is wel dat noten rijk

In de Europese Consensus Statement worden de

zijn aan vetten en calorieën en als ze aan een dieet

voordelen van olijfolie nog breed uitgemeten. Maar

worden toegevoegd, dan moeten ze iets vervangen.

dat is niet terecht, zo stellen voedingsdeskundigen

60

in een commentaar dat in het medisch tijdschrift

Wijn

The Lancet (25 nov 2000) werd gepubliceerd.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw schreef E.A.

Volgens hen is het doorgaans misleidend om één

Maury een receptenboekje getiteld: Wijn-het beste

component als dé verantwoordelijke component

medicijn. Dat was een van de eerste publicaties die

aan te wijzen.

het gezondheidsbevorderende effect van wijn aan-

Bovendien kan olijfolie dan wel gezond zijn, maar

prees. Voor vrijwel alle kwalen beval hij een soms

het zou niet gezonder zijn dan andere oliën, zoals

forse hoeveelheid wijn aan. Sindsdien is ook het

raapzaad-, soja- of zonnebloemolie die ook veel on-

onderzoek naar de gunstige invloeden van wijn

verzadigde vetzuren bevatten. Zonnebloemolie, dat

sterk toegenomen. En vaak was de conclusie dat

veel linolzuur bevat, is een goed alternatief voor

enkele glazen wijn (of alcohol) per dag het risico

olijfolie, dat vooral oliezuur bevat. Uit klinische tri-

van hart- en vaatziekten verminderden.

als is gebleken dat voeding met veel linolzuur de

Het beste effect wordt echter waargenomen als de

kans op een hartinfarct verlaagt, voor olijfolie is dat

wijn onderdeel vormt van het Mediterrane dieet.

minder stevig aangetoond. Bovendien bevat olijf-

Mensen in Zuid-Frankrijk die driemaal zoveel vet tot

olie weinig omega 3-vetzuren en dat in tegenstel-

zich namen als de gemiddelde Amerikaan en die

ling tot bijvoorbeeld sojaolie en raapzaadolie.

bovendien rookten en lichamelijke activiteit meden,

Andere plantaardige oliën en visolie verdienen dus

bleken een aanzienlijk geringere kans op een hart-

net zo veel aandacht. En dat niet alleen. Ook het

infarct te hebben dan de sportende, niet-rokende

gebruik van bijvoorbeeld noten en een dagelijks

en vetloos etende Amerikanen. Waarom? Zij dron-

glas wijn lijkt de gezondheid te bevorderen en hart-

ken wijn! Dit fenomeen staat inmiddels bekend als

en vaatziekten te voorkomen.

‘de Franse paradox’. Ondanks het naar binnen werken van een grote hoeveelheid vet toch gezonder

tig jaargang 21|22


F.A.C. Wiegant


dankzij de wijn. Al spoedig rees de vraag of dit nou

Meer dan 2200 ouderen werden ondervraagd over

kwam door de alcohol of door de stoffen die uit de

hun drinkgewoonten en gedurende 14 jaar gevolgd.

druif in de wijn terechtkwamen of dat het wellicht

Diegenen die niet dronken, hadden de grootste

gaat om een synergistische werking van alcohol en

kans op het ontwikkelen van hartfalen, terwijl zij

bioactieve componenten uit de druif. Recentelijk

die tot 20 glazen per maand dronken ongeveer 20%

wijzen de resultaten van een aantal onderzoeken

minder kans hadden op hartfalen. De ouderen die

erop dat het effect niet alleen bij wijn lijkt op te tre-

21-70 glazen per maand dronken, waren helemaal

den. Zo zijn er studies die suggereren dat het gun-

goed uit. Bij hen was maar liefst een vermindering

stige effect ook bij bier en sterke drank optreedt en

van 47% te zien.

dat het dus aan alcohol op zich zou kunnen liggen.

Hoewel de drinkers ten opzichte van de niet-drin-

Echter, ook een aantal studies had als uitkomst dat

kende groep significant jonger, beter geschoold,

wijn een meerwaarde had ten opzichte van alcohol

blanker, minder diabetes en een lagere bloeddruk

alleen. Hoe dan ook, het is nog steeds niet onom-

hadden, waren ze ook zwaarder en rookten ze meer.

stotelijk vastgesteld of het effect kan worden toege-

De onderzoekers realiseerden zich dat deze facto-

schreven aan de alcohol plus de stoffen uit de druif

ren ook het verschil in gezondheid tussen de twee

(zoals resveratrol) of aan alcohol alleen.

groepen konden verklaren. Echter, nadat voor al

Hieronder wordt een tweetal artikelen behandeld

deze factoren statistische correcties waren uitge-

die suggeren dat het met de name de alcohol is.

voerd, bleek het effect van alcohol er nog steeds

Deze recente studies zijn een voorbeeld van de vele

zeer significant uit te komen en een grote voorspel-

studies die inmiddels hebben laten zien dat een

lende waarde te hebben.

beperkte maar regelmatige consumptie van alcoho-

Naast dit soort studies waarin het gunstige effect

lische drank de kans op een hartaanval vermindert.

van alcohol in het algemeen wordt weergegeven,

In het Journal of the American Medical Association

zijn er ook een groot aantal studies waarin juist de

(18 april 2001) werd het gunstige effect van alcohol

meerwaarde van wijn (met bioactieve componenten

breed uitgemeten. In één van die studies blijkt dat

als resveratrol) wordt benadrukt boven het effect

de consumptie van alcohol in het jaar voorafgaande

van uitsluitend alcohol. (Voor een overzicht zie oa

aan een hartaanval significant samenhangt met de

de Gaetano, 2004).

overlevingskans na de hartaanval (Mukamal et al,

Wat de veranwoordelijke component dan ook moge

2001).

zijn, de conclusies hebben er inmiddels toe geleid

Van de ongeveer 1900 patiënten die een hartaanval

dat wijn een bescheiden plaatsje kreeg toebedeeld

kregen, bleek de helft níet te drinken, éénderde

in de zogenaamde Mediterrane Dieet Pyramide (fi-

bleek dagelijks één glas te drinken en 17% nuttigde

guur 1). Groenten, fruit, granen, olijfolie, zuivelpro-

méér dan een glas per dag. De lichte drinkers had-

ducten en wijn (maar dan met mate) in één gezon-

den een vermindering van het overlijdensrisico na

de adem. Bij de vernieuwde Schijf van Vijf die on-

een hartaanval van 20% ten opzichte van de ge-

langs in Nederland is geïntroduceerd, heeft men

heelonthouders. De vermindering was voor mannen

dat echter nog niet aangedurfd (figuur 2).

en vrouwen even groot. Daarbij maakte het overigens ook niet uit welk type alcoholische drank werd

Mediterraan dieet in Nederland?

genuttigd (wijn, bier of sterke drank).

Een aantal gunstige effecten van het Mediterrane

In de tweede studie in hetzelfde nummer werd ge-

dieet lijkt in de afgelopen jaren steeds beter te zijn

meld dat gematigde consumptie van alcoholische

onderbouwd. Wordt het dan niet tijd het dieet

drank door ouderen het risico op hartfalen met

wereldwijd over te nemen? En moet Nederland ook

maar liefst de helft deed afnemen.

niet aan het Mediterrane dieet?

tig jaargang 21|22


>

61

>

F.A.C. Wiegant


‘Mediterrane voedsel’ zijn toegevoegd, bescher-

Figuur 2 De Schijf van Vijf [www.voedingscentrum.nl]

mende effecten zien op verschillende risicofactoren die met hart- en vaatziekten in verband worden gebracht.

Discussie en conclusie Uit vele studies is naar voren gekomen dat het volgen van een Mediterraan dieet samenhangt met een verminderd voorkomen van hart en vaatziekten en andere chronische aandoeningen. Er is een groot aantal studies verricht naar de verschillende elementen van het klassieke Mediterrane dieet zoals dat destijds op Kreta voorkwam. Doel was om een bepaalde component te achterhalen die verantwoordelijk was voor het gezondheidsbevorderende effect. Is het de olijfolie, is het de vis, zijn het de groente en fruit, wellicht de wijn, of juist het ontbreken van veel vlees? Van alle ingrediënten afzonderlijk zijn inderdaad wel gezondheidsbevorderende effecten waargenomen, maar ook weer niet zodanig dat ze het effect van het dieet volledig kunnen verklaren. Onlangs verscheen een studie waaraan 172 onderzoekscentra in Italië hadden deelgenomen (Barzi et

62

Volgens Prof. Katan van het Wageningen Food

al., 2003). Meer dan 11.000 mensen die een hart-

Centre, en Prof. Kromhout van het Rijksinstituut

aanval hadden gehad, kregen het advies meer in-

voor Volksgezondheid en Milieu, hoeft dat niet zo

grediënten van het Mediterrane dieet te eten (dus

nodig. Zij wijzen erop dat de levensverwachting in

meer vis, fruit, rauwe en gekookte groenten en olijf-

Nederland niet zo veel slechter is dan die in Zuid-

olie). Hoewel de Italiaanse populatie deze ingre-

Europa. Dat olijfolie niet zaligmakend is en dat de

diënten al gedeeltelijk at, nam na het advies de

inname van antioxidanten in het traditionele

consumptie ervan wel degelijk toe. 6 jaar lang wer-

Nederlandse voedingspatroon niet onderdoet voor

den de mensen gevolgd. Duidelijk bleek dat de

het Mediterrane dieet.

sterfte was afgenomen naarmate men méér van de

Zij erkennen wel dat de gedachte achter de Medi-

ingrediënten at. Wat ook bleek was dat dit effect

terrane voeding goed is, zeker als het gaat om de

niet aan één ingrediënt was toe te schrijven maar

promotie van plantaardige voedingsmiddelen. Maar

veelal aan een combinatie van de verschillende in-

dat de richtlijnen Goede Voeding van de Neder-

grediënten.

landse Gezondheidsraad niet wezenlijk verschillen

Dat laatste iets dat ook sterk wordt benadrukt door

van de aanbevelingen die gedaan worden in de

Martinez-Gonzalez & Estruch (2004). Het effect van

Mediterrane Piramide.

het totale dieet kan moeilijk verklaard worden door

Dat neemt niet weg dat bepaalde elementen zeker

de som van het effect van de onderdelen. Hetzelfde

interessant zijn om overname te overwegen. Zo la-

benadrukt ook Liu (2004) voor wat betreft het heil-

ten westerse diëten waaraan componenten uit het

zame effect van fytochemicaliën uit groente en fruit.

tig jaargang 21|22


F.A.C. Wiegant


Het is het (synergistisch) samenspel van de vele af-

zonderlijke componenten die voor het uiteindelijke

Kraak H. (2000) Kansen voor een Mediterrane voeding in Nederland’. Voeding nu, 2(7/8), pp.9-

gezondheidsbevorderende effect verantwoordelijk lijken te zijn. Het willen toeschrijven van het effect

11

Kromhout D., Keys A., Arvanis C., Buzina R.,

van het Mediterrane dieet aan één afzonderlijk

Fidanza F., Jensen A., Menotti A., Nedeljkovic S.,

onderdeel of component, of het willen toeschrijven

Pekkarinen M., Simic B.S. and Toshima H. (1989)

van het effect van groente en fruit aan één antioxi-

Food consumption patterns on the 1960s in

dantmolecuul, lijkt daarmee niet zo zinvol. Wat dat

Seven Countries. Am. J. Clin. Nutr., 49(5), pp.889894

betreft zou er wat meer aandacht dienen te komen voor een beter begrip van de synergistische interac-

>

Lee A., Thurnham D.I. and Chopra M. (2000) Consumption of tomato products with olive oil

ties van afzonderlijke componenten.

but not sunflower oil increases the antioxidant

Literatuur

activity of plasma, Free Rad. Biol. Med., 29,

Abramson J.L., Williams S.A., Krumholz H.M. and Vaccarino V. (2001) Moderate alcohol consump-

pp.1051-1055

sons, JAMA, 285(15), pp.1971-1977

Barzi F. et al (GISSI-Prevenzione investigators)

J. Nutr., 134, pp.3479S-3485S

Mediterranean diet, antioxidants and cancer: the

lity after myocardial infarction: results from the

need for randomized trials, Eur. J. Cancer

pp.604-611

Prevent., 13(4), pp.327-335

J.B., Mittleman M.A. (2001) Prior alcohol con-

and Iacoviello L. (2004) The Mediterranean

sumption and mortality following acute myocar-

logy to physiology and back, Pathophysiol.

dial infarction, JAMA, 285(15), pp.1965-1970

Ramirez-Tortosa M.C. et al. (1999) Extra-virgin

Haemost. Thromb. 2003/2004, 33, pp.466-471

olive oil increases the resistance of LDL to oxida-

Ferro-Luzzi A and Branca F. (1995) Mediterranean

tion more than refined olive oil in free-living men

diet Italian style: prototype of a healthy diet, Am.

with peripheral vascular disease, J. Nutr., 129,

J. Clin. Nutr., 61 (suppl.6), pp.1338S-1345S

pp.2177-2183

Heber H. (2004) Vegetables, fruits and phy-

Serra-Majem L., Ngo de la Cruz J., Ribas L. and

toestrogens in the prevention of diseases, J.

Salleras L. (2004) Mediterranean diet and health:

Postgrad. Med., 50(2), pp.145-149

is all the secret in olive oil?, Pathophysiol.

Kalmijn S. (2000) Goed bij je hoofd met de Mediterrane tafel, in: Linnemans W.A.M. en

Mukamal K.J., MacLure M. Muller J.E., Sherwood

De Gaetano G., di Castelnuovo A., Donati M.B., Lecture: Wine and Thrombosis – from epidemio-

Martinez-Gonzalez M.A. and Estruch R. (2004)

(2003) Mediterranean diet and all-causes mortaGISSI-Prevenzione trial, Eur. J. Clin. Nutr., 57,

Liu R.H. (2004) Potential synergy of phytochemicals in cancer prevention: mechanisms of action,

tion and risk of heart failure among older per-

Haemost. Thromb. 2003/2004, 33, pp.461-465

Willett W.C., Sacks F., Trichopolou A., Drescher G.,

Pappot I.M. (eds), Goed oud worden in

Ferro-Luzzi A., Helsing E. and Trichopoulos D.

Nederland, De Driehoek, Amsterdam, pp45-51

(1995) Mediterranean diet pyramid, a cultural

Keys A., Menotti A. and Karvonene M.J. (1986)

model for healthy eating, Am. J. Clin. Nutr., 61

The diet and 15 years death rate in the Seven

(suppl.6), pp.1402S-1406S

Country Study, Am. J. Epidemiol., 124, pp.903-915

tig jaargang 21|22


63

>

F.A.C. Wiegant


Samenvatting Gezondheidsbevorderende effecten van het Mediterrane dieet In dit artikel wordt ingegaan op het Mediterraan

houden voor het gezondheidsbevorderend effect.

dieet. Nadat via epidemiologisch onderzoek duide-

Ingegaan wordt op de rol van olijfolie, van vetzuren

lijk werd dat dit dieet een gezondheidsbevorderend

(balans tussen omega 6-vetzuren en omega 3-vet-

effect heeft, is men gaan zoeken welke onderdelen

zuren) en wijn. De (preventieve) effecten op hart- en

uit dit dieet verantwoordelijk kunnen worden ge-

vaatziekten komen daarbij uitgebreid aan bod.

Summary Beneficial effects of the Mediterranean Diet Epidemiological studies showed the Mediterranean

fatty acids, and wine were studied with respect to

Diet is beneficial for health. Studies explored which

(prevention of) heart disease and cardiovascular

of its elements contributed to this. Olive oil, especi-

problems.

ally the balance between Omega-3 and Omega-6

Key words health

diet

Mediterranean

cardiovascular disease prevention

Auteur F.A.C. Wiegant is celbioloog en werkzaam bij de Faculteit Biologie, Universiteit Utrecht. adres Watermolen 26

64

3995 AP Houten e [email protected]

tig jaargang 21|22


Gezondheidsbevorderende effecten van het Mediterrane dieet

Recommend Documents