Gezond ouder met een verstandelijke beperking: veranderde visie na het GOUD-onderzoek Prof Dr Heleen Evenhuis Geneeskunde voor verstandelijk gehandicapten Afd Huisartsgeneeskunde
Erasmus MC Rotterdam
Inleiding
Eerder oud?
Mensen met een verstandelijke beperking door andere oorzaken dan het Down syndroom
GOUD-studie: Niet eerder oud, maar wel eerder (en anders) ongezond ↓ Effect op zelfstandigheid na 3 jaar
Centrale boodschap
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend: 1. ‘de patiënt komt (niet) met een klacht’ 2. specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw: 3. ‘Gewone’ aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken 4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Gezond Ouder met een verstandelijke beperking: de GOUD studie
GOUD deelnemers 50+ (1050 van de 2300 cliënten)
Geslacht vrouwen
511
Mannen
539
Leeftijd 50-59
550
60-69
342
70-79
137
80+
21
Woonlokatie Centrale lokatie (vooral zorg)
557
Groepshuis in de wijk (ondersteuning)
432
Bij familie Onafhankelijk met ambulante ondersteuning
19 192
De GOUD studie: schuivende doelen
2006: doelen bestuurders Specifieke aandacht voor gezond ouder worden: Zijn er leemten in onze professionele kennis en zorg? Specifieke expertise medewerkers
Betrokkenheid van cliënten en cliëntvertegenwoordigers
Gaandeweg ontdekt: Verzamelde data ook geschikt voor overkoepelend onderzoek publieke gezondheid
GOUD thema’s: vanuit preventie Interventieprogramma meer bewegen op de dagbesteding 8 maanden
Fysieke Activiteit & Fitheid
Voeding & Voedingstoestand
Depressie & Angst
+ slaap, botkwaliteit, spiermassa
+ risicofactoren hart- en vaatziekte
+ life events, kwaliteit van leven
Meten in plaats van vragen / dossiers Metingen bij 1050 deelnemers 2009-2010 Na 3 jaar follow-up onderzoek bij 763 deelnemers
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend: 1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’ 2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw: 3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken 4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
‘De patiënt komt niet met een
Van reactief naar pro-actief →
klacht’
gericht checken
Down syndroom poli’s NVAVG richtlijnen NHG richtlijnen aanpassen
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend: 1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’ 2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw: 3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken 4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
‘De patiënt komt niet met een
Van reactief naar pro-actief →
klacht’
Specifieke beperkingen en
gericht checken
Specialistische zorg voor hoog-
aandoeningen vanaf de
risicogroepen blijft, en wordt meer
kinderleeftijd
wetenschappelijk onderbouwd
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend: 1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’ 2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw: 3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken 4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken
Voorbeelden: obesitas, diabetes en depressie
GOUD t.o.v. algemene populatie (RIVM 50+, LASA 55+)
Obesitas (middelomtrek)
44%
verhoogd bij vrouwen
Diabetes
14%
verhoogd bij vrouwen
Depressie (major depression)
8%
5x zo hoog
Waarom meer obesitas, diabetes en depressie?
Metabole effecten van te weinig gebruik spieren
Metabole effecten van antipsychotica (30%)
Effecten van chronisch verstoord slaapwaakritme
Huisarts? Gewichtstoename
Gewichtstoename
Gewichtstoename
Hoog glucose
Hoog glucose
Hoog glucose
Hoge bloedvetten
Hoge bloedvetten
Hoge bloedvetten
Metabool syndroom
Metabool syndroom
Depressie
+ ongezonde voeding
Onderzoek De Kuijper
Slaap-waakritme gemeten via beweging (Actiwatch)
Normaal patroon
Gefragmenteerd patroon
Innovatief onderwerp voor nadere studie
Gekoppeld aan bekende factoren, maar ook aan hersenschade
Andere oorzaak van depressie: life events
72% tenminste 1 negatieve life event in afgelopen jaar Uit de top-10: Problemen in woongroep Veranderingen (begeleider, werk)
Ziekte, mobiliteit Ziekte of overlijden in familie
Hangt significant samen met depressie- en angstsymptomen → kwaliteit van leven
beweegprogramma’s antipsychotica eruit
Conclusie: Noodzaak van samengestelde interventies met (deels) specialistisch karakter life events verminderen
gezond koken beter slapen
Succesvolle gedragsverandering vereist specifieke aanpak
GOUD-programma ‘Meer bewegen op de dagbesteding’
Educatief deel en trainingsdeel Toenemende eisen aan fitheid Speels en afwisselend, beloningen
Uitvoering 8 maanden Gecontroleerde evaluatie
Effecten: Gemotiveerde deelname Verbetering objectieve fitheids- en gezondheidsmaten
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
‘Gewone’ aandoeningen hebben
Specifiekere scholing woon- en
andere achterliggende oorzaken
activiteitenbegeleiders
Specialistische ondersteuning van gedragsveranderingsprogramma’s Eerste lijn en gemeentelijke
voorzieningen: scholing, richtlijnen en specialistische ondersteuning (AVG-poli’s)
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend: 1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’ 2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw: 3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken 4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Publieke gezondheidsmaten: kwetsbaarheid, multimorbiditeit, polyfarmacie
(Geriatrische) kwetsbaarheid
Definitie kwetsbaarheid: Verhoogd risico op achteruitgang gezondheid en zelfstandigheid in nabije toekomst
verminderde reserves door veroudering gevoeliger voor allerlei invloeden
Wij kozen de multifactoriële maat: kwetsbaarheidsindex
GOUD: lijst met 51 gemeten factoren (fysiek, geestelijk, sociaal)
individueel aantal factoren
=
kwetsbaarheidsindex
totaal aantal gemeten factoren algemene populatie
1
0
GOUD
gem. 0,13
max. 0,6-0,7
0
1 gem. 0,27
GOUD: kwetsbaarheidsindex en leeftijd
Voorspelt kwetsbaarheidsindex echt achteruitgang in de 3 jaar daarna?
Hoe hogere kwetsbaarheidsindex, des te grotere daling zelfredzaamheid grotere afname mobiliteit
grotere stijging medicijngebruik vaker naar zwaardere ZZP-categorie eerder overlijden → Kwetsbaarheidsindex valide maat voor bedreigde gezondheid
Chronische multimorbiditeit (≥ 4) in 55+ Nederland
Polyfarmacie (≥ 5 permanente medicijnen) 40%
Karakter multimorbiditeit Chronische obstipatie Osteoporose
specifiek
Slechthorendheid Slechtziendheid Refluxziekte (maagzuur)
Slikstoornissen
Schildklierstoornissen
Ernstig probleemgedrag
Hart- en vaatziekten
Slechtziendheid
Depressie
Epilepsie
Angst
Refluxziekte (maagzuur)
Chronische longziekte
Autisme
Ernstige motorische stoornis (rolstoel)
Depressie
Diabetes (type I en II)
Angst
Dementie
Ernstige motorische stoornis (rolstoel)
Beroerte (CVA) Kanker
Wat zijn de oorzaken van die verhoogde kwetsbaarheid?
Hypothetisch model van onderliggende oorzaken van vroege kwetsbaarheid 50+
chronische multimorbiditeit & polyfarmacie
opeenstapeling ouderdomsziekten depressie & angst
gewone aandoeningen specifieke oorzaken
diabetes hart- en vaatziekten
ongezonde leefstijl, zeer lage fitheid chronisch verstoord slaapwaakritme specifieke aandoeningen
geestelijke gezondheidsproblemen gedragsmedicatie sociaal-economisch milieu, trauma’s, life events, stress
motorische & zintuiglijke beperkingen, autisme, ADHD
baby
genetische factoren, syndromen (Down syndroom)
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
‘Gewone aandoeningen hebben
Specifiekere scholing woon- en
andere achterliggende oorzaken
activiteitenbegeleiders
Specialistische ondersteuning van gedragsveranderingsprogramma’s Scholing en specialistische ondersteuning eerste lijn en gemeentelijke voorzieningen Opeenstapeling van ongunstige
factoren
Van hoog-risico groepen naar
populatiebreed
Van hoog-risico groepen naar totale populatie
De hele populatie stimuleren om te veranderen komt meer mensen ten goede, dan alleen behandeling van mensen die een hoog risico hebben
Gezondheidszorg voor mensen met verstandelijke beperkingen
Breed populatiebeleid
Specialistische zorg (AWBZ)
Gemeenten (WMO) en eerste lijn
Populatiebeleid Actief preventie aanbieden aan hele populatie
Specialistische zorg (AWBZ) Hoog-risico-aanpak en expertise
Gemeenten (WMO) en eerste lijn Huisvesting Sport en recreatie Thuiszorg en wijkverpleging
Reguliere gezondheidszorg
Populatiebeleid Actief preventie aanbieden aan hele populatie • •
•
Gezonde leefstijl is vanzelfsprekend Educatieve cursussen
Aangepast sport- en recreatie-aanbod
• Beroepsonderwijs Ondersteunende techniek Sportaanbod
•
Deskundige begeleiders (gedrag, gezondheid)
• Techniek Optimale verlichting & akoestiek
•
Vermijden life events en ongunstige prikkels
Specialistische zorg (AWBZ) Hoog-risico-aanpak en expertise AVG-poli’s
Gemeenten (WMO) en eerste lijn Huisvesting Sport en recreatie
Ondersteuning thuiszorg en wijkverpleging Thuiszorg en wijkverpleging Richtlijnontwikkeling huisartsen Reguliere gezondheidszorg
Met dank aan onderzoekers en managers!
