1.7 Mediation in strafrecht, ervaringen in de pilots: aan tafel! • Jent Bijlsma Trickster
• Toaufik Elfalah Politie Utrecht
• Klaartje Freeke Freeke & Monster
• Judith Uitermark Rechtbank Noord-Holland Gespreksleider: Paulien Defoer, Paulien Defoer Mediation
“Mediation naast Strafrecht, ervaringen in de pilots: aan tafel!”
MEDIATIONCONGRES 2015
3
Welkom Panel: Judith Uitermark: Rechter Rechtbank Noord-Holland, landelijk ZM-coördinator van de pilot MnS
Toaufik Elfalah Wijkteamchef Politie Utrecht Zuid en Zuidwest, mede-coördinator van de Politiepilot Vreedzame Wijk Utrecht
Klaartje Freeke Strafrechtadvocaat Freeke & Monster
Jent Bijlsma Mediator, o.a. in de landelijke pilot
Voorzitter: Paulien Defoer Mediator, o.a. in de landelijke pilot, en Beleidscoördinator Stichting Mediation in Strafzaken
4
Introductie
2011 pilot MnS: Rechtbank van Amsterdam -> succes
Gevolg 2013: Landelijke pilot, bij de zes grote rechtbanken: Amsterdam, Noord-Holland, Den Haag, Rotterdam, Brabant Oost, Zeeland-West Brabant Politiepilot Vreedzame Wijk Utrecht Pilot Reclassering, ….
Vandaag, gesprek: en nu?
5
Introductie En nu? de resultaten uit de landelijke pilot (n.a.v. onderzoek WODC/ Intervict) thema’s m.b.t het implementeren van MnS in het Nederlandse rechtssysteem: Criteria voor verwijzing Toepassing van MnS (op grotere schaal) Nakoming van de overeenkomst na geslaagde mediation Nodige wetswijzigingen Toekomst…
“Wat is er op dit moment van belang voor de toekomst van MnS?!”
Brief van Van der Steur aan de TK, 14 sept 2015 Resultaten van de evaluatie bevestigen dat mediation: voor slachtoffers en verdachten een positieve ervaring kan zijn; kan bijdragen aan conflictoplossing; een efficiënte afdoening van strafbare feiten kan opleveren; tegemoetkomt aan de behoefte van slachtoffers: herstel van de gevolgen van een delict, zowel financieel, praktisch als emotioneel. Conclusie: “MnS kan een waardevol instrument zijn voor slachtoffers en verdachten.” Minister: voornemens toepassing van MnS voort te zetten Vraag is nog: in welke vorm? En hoe financieel?
6
7
Intervict rapport Onderzoek van Intervict is gebaseerd op: de rechtbankpilots in de officiers- en rechtersfase; 766 zaken aangemeld 367 zaken geresulteerd in mediation waarvan ruim 75% geslaagd (overeenkomst bereikt)
de politiepilot Vreedzame Wijk in Utrecht 62 zaken aangemeld waarvan 22 zaken niet gestart of afgebroken en 29 zaken (47%) geslaagd (naar tevredenheid afgerond)
8
Intervict rapport De resultaten van dit onderzoek kwamen tot stand door
interviews met 35 professionals > mediators, projectmedewerkers, doorverwijzers, officieren van justitie en rechters vragenlijst van 186 deelnemers > 102 slachtoffers, 84 verdachten/ daders interviews met 37 deelnemers inzicht in registratiegegevens
9
Intervict rapport Rechtbankpilot: 766 zaken aangemeld voor mediation, waarvan: ZSM
424 (55%)
OvJ,niet ZSM
137 (18%)
Rechtbank
109 (14%)
Huiselijk geweld
74 ( 9%)
Advocaat
18 ( 2%)
Art 12 Sv
4 (0,5%)
Gestart:
57%
Geslaagd:
78%
10
Intervict rapport Politiepilot: 62 zaken aangemeld voor mediation, waarvan: Politie in overleg met OM
42 (68%)
Uitsluitend initiatief van het OM
3 (5%)
Vanuit de wijk
8 (13%)
Alternatieve wijze
9 (14%)
Gestart:
65%
Geslaagd:
47%
11
Intervict rapport Rechtbankpilot, resultaat mediation en strafproces: Geslaagde mediations: 75% geleid tot sepot Niet-geslaagde mediations: 56% geleid tot sepot Wel doorverwezen, geen mediation opgestart: 31% geleid tot sepot Taakstraffen en vrijheidsstraffen bij niet-geslaagde of niet-opgestarte bemiddeling hoger dan na geslaagde bemiddeling.
12
Intervict rapport Ervaringen van slachtoffers en verdachten
aanzienlijke bereidheid om in te gaan op het aanbod van mediation (ca. 50%) verwachting veelal dat deelname tot oplossing van conflict zal leiden reden om deel te nemen: meepraten over de oplossing en meebeslissen over vervolg ervaringen over proces en meepraten over uitkomst veelal positief ervaringen over opstelling wederpartij vaak teleurstelling: voorkomen van recidive belangrijke reden om deel te nemen - slechts minderheid de indruk dat mediation daadwerkelijk hieraan heeft bijgedragen slechts een derde van slachtoffers vindt dat zij oprechte spijtbetuiging hebben gekregen; verdachten hadden van tevoren gehoopt op meer begrip te kunnen rekenen
13
Criteria voor verwijzing naar mediation In praktijk over eens: Mediation is maatwerk, geen strakke criteria bepalen of zaak wel/ niet geschikt is In praktijk zichtbaar: verwijzing vooral in zaken waarbij de OvJ vooraf inschat dat sepot reële uitkomst zou zijn -> relatief lichte (gewelds)delicten Politiepilot Utrecht: groot reservoir ‘grensgevallen’, niet doorverwezen -> te complex of risicovol voor buurtbemiddeling, ‘niet strafbaar genoeg’ voor mediation in de pilot Deelnemers onderzoek: toepasbaarheid van mediation hangt niet per se samen met soort delict Discussiepunt: ‘bewijsbaarheid’ als criterium voor verwijzing naar mediation
“Hoe denken jullie over ‘criteria voor doorverwijzing’? Is het criterium ‘bewijsbaarheid’ wel/ niet van belang voor mediation?”
Brief van Van der Steur aan de TK,
14
14 sept 2015 Mediation is maatwerk: de minister verwacht niet dat mediation in strafrecht op grote schaal kan worden toegepast. “Hoe denken jullie over de kansen en beperkingen van MnS? Zien jullie mogelijkheden voor het verder uitrollen van MnS? Waar zit de potentie? Op grotere schaal? Binnen andere context?”
Onbekend maakt onbemind…. Dus: “Hoe kunnen we zorgen voor meer bekendheid van MnS? Wie, wat, waar?”
Nakoming overeenkomst na geslaagde mediation
15
Als een geslaagde mediation leidt tot sepot, dan neemt officier in de regel de afspraken uit de overeenkomst over en voegt daar niks aan toe. Als tot een volledig sepot besloten wordt, betekent dit dat het slachtoffer, als de afspraken uit de vaststellingsovereenkomst niet worden nageleefd, is aangewezen op een artikel 12 procedure. Meerwaarde voor MnS zou zijn: vaker besluit ‘voorwaardelijk sepot’ na geslaagde mediation -> met als voorwaarde de afspraken uit de overeenkomst na mediation.
“Hoe zou nakoming van de vaststellingsovereenkomst na mediation mogelijk beter geborgd kunnen worden? In welke vorm en door wie?” Bv:
Voorwaardelijk sepot a.d.h.v. overeenkomst? Nazorg door de mediator? Of iemand anders?
In samenwerking met omgeving van betrokkenen en/ of een van de samenwerkingspartners zoals justitie of reclassering?
Mediation na aanvang onderzoek ter terechtzitting Doorverwijzing in zitting -> mediation slaagt -> terug naar zitting -> volgt alsnog uitspraak rechter
Mogelijkheden rechter: ‘schuldigverklaring zonder strafoplegging’ ‘(deels) voorwaardelijke veroordeling’ (in ernstigere zaken)
16
Jacques Claessen en Gert Jan Slump: ‘Een nieuw Wetboek van Strafvordering: een uitgelezen kans voor een aanzet tot een Wetboek van Herstelprocesrecht!’ “Regels voor herstelprocesrecht zouden opgenomen moeten worden in het nieuwe Wetboek van Strafvordering” M.b.t. proceduregang bemiddeling na aanvang zitting: Nieuw opnemen: ‘vervolgingsbeletsel’ wanneer bemiddeling in ZM-fase geslaagd is en/of strafoplegging of rechterlijk pardon onwenselijk is
En/ of rechter bevoegdheid geven: na succesvolle bemiddeling zaak terug naar OM alsnog mogelijk (voorwaardelijk) sepot.
17
Jacques Claessen en Gert Jan Slump: ‘Een nieuw Wetboek van Strafvordering: een uitgelezen kans voor een aanzet tot een Wetboek van Herstelprocesrecht!’
18
Bemiddeling moet ook in de executiefase (fase na veroordeling) nog invloed kunnen hebben op straf (via rechterlijke tussenkomst) Bv: zodat onvoorwaardelijke straf (deels) voorwaardelijk kan worden, Of: straf omgezet kan worden in lichtere straf
‘Piramidemodel’ binnen het strafproces: Bemiddeling in ieder stadium mogelijk (voorkeur zo vroeg mogelijk) Straf weer als ‘ultimum remedium’
“Welke toevoegingen en/ of aanpassingen van de wet zijn wenselijk voor de toekomst van MnS? Is er een aanpassing nodig m.b.t. de procedure bij verwijzing, na aanvang van de zitting? Moet MnS ook nog mogelijk zijn in de executiefase?
19
De toekomst……. MnS over 5 jaar?
“Hoe zien jullie (idealiter) de toekomst van MnS over 5 jaar? Waar staan we dan? Wat is daar nu nog voor nodig?”
MEDIATIONCONGRES 2015
