In memoriam S.J.
J. Mennema
Ooststroom
van
en F.
Adema
(Rijksherbarium, Leiden)
Op 28 september 1982 overleed, zoals in de vorige aflevering degedeeld, de oprichter Flora,
vriend Simon
onze
Simon Jan de
van
HBS in
van
Gorteria en het
van
op
genus
aan het
assistent
Evolvulus’
en
op
Rijksherbarium
1949 als wetenschappelijk
me-
de afdeling Nederlandse
hij
waarna
op een
doorliep
biologie ging studeren in
proefschrift getiteld ‘A
mono-
november van hetzelfde jaar werd hij benoemdtot
1
Daar
Leiden.
te
te Rotterdamgeboren. Hij
januari 1906
2
in Schiedam,
en
Utrecht. Op 18 juni 1934 promoveerde hij aldaar
graph of the
dit tijdschrift werd
van
van
Ooststroom.
Ooststroom werd
zijn geboortestad
hoofd
vroegere
bleef hij werkzaam, vanaf
hoofdambtenaar,tot aan
tigde leeftijd. Bij zijn afscheid in 1971 werd hem
het bereiken
een
feestbundel
1
januari
de pensioengerech-
van
van
Gorteria aangebo-
den, waarin Maas Geesteranus (1971) uitvoerige informatie geeft over Van Ooststrooms personalia alsmede over diens vele activiteiten. Ook in Blumea werd aandacht aan zijn afscheid In
geschonken
het jaar
werker
aan
van
(Van Steenis, 1971).
zijn pensionering werd Van Ooststroom benoemd tot honorair mede-
het Rijksherbarium, welke functie hij
tot aan
zijn dood heeft vervuld, zij het
dat zijn verslechterendegezondheid hem delaatste jaren helaas werkzaam functie
te
van
wens te
zijn. Dit heeft er onder meer
redacteur
van
kennen gaf zijn
vondsten
van
Gorteria neer
medewerking
zeldzame planten stop
werd zijn grote verdienste
voor
te leggen
geleid,
dat
te zetten
weinig toestond om actief
hij begin 1980 besloot zijn
(Mennema & Adema, 1980), alsook de
de samenstelling
aan
de jaarlijkse lijst
van
maal deed de gelegenheid zich
op
perspectief ma,
1979a en b)
en
in 1979 bij
in 1980 bij het
het
deeerder
1971).
voor om nog
tijdens zijn leven de vooraanstaande
plaats, die Van Ooststroom in de Nederlandse floristiek heeft ingenomen, in te plaatsen:
met
(Mennema& Holverda, 1980). Beide malen
genoemdetaken nader belicht als aanvulling
gegeven informatie (Maas Geesteranus, Twee
ook toe
150-jarig
verschijnen
bestaan het
van
van
een
wijder
het Rijksherbarium (Menne-
eerste
deel van de Atlas
van
de Ne-
derlandse Flora (Smit & Verschoof, 1980). Terecht stellen beide laatste auteurs, dat
beroepshalve
werkzaamheden ten behoeve
die voorheen in vrije
Hij
tijd
door dekleine
met
van
Van Ooststroom de
groep van
enthousiaste
werd daartoe uitgenodigd door de toenmalige directeur
H. J. Lam, die spoedig
na
zijn ambtsaanvaarding in 1933
vaardigde, waarin Van Ooststrooms grote kennis goed paste van
om
dit deel
ten met
in deze reorganisatie de
van
voor
vakbotanicus
zijn werk
van
aan
een
amateurs van
werden gedaan.
het Rijksherbarium,
interne reorganisatie uit-
de Nederlandse flora uitermate
de Convolvulaceaevooral de zorg
zijn rekening
te nemen.
Zijn blijvende
de Nederlandse (en Europese) flora door vele excursies deed zijn kennis
deze flora steeds besloten
plantencollecties
naast
eerste
de Nederlandsefloristiek ging verrichten,
om ter
Vereniging
een
toenemen.
Hiervan werd
gelegenheid van het
1
Flora Neerlandica uit
gaarne
gebruik gemaakt,
oo-jarig bestaan
te
geven.
147
van
toen
in
contacomtrent
1940
werd
de Nederlandse Botanische
Nog belangrijker
was
het feit, dat Van
Dr. Simon
Jan
van
Ooststroom in van
Ooststroom
1946
de toen
Heukels' Geïllustreerde
twijfelt
aan
de
juiste
vend of gedroogd,
(foto
Ruth
van
Crevel, 1972).
plotseling overleden W.H. Wachter opvolgde als bewerker en
Beknopte Schoolflora van Nederland, waarin de zin 'Wie
determinatie van
een
in het wild aangetroffen plant, kan deze, le-
opzenden aan mijn adres: p/a Rijksherbarium, Nonnensteeg
den' Van Ooststroom
en
het Rijksherbarium
een
landse floristiek. Aanvankelijk in de avonduren Ooststroom in
verzorgd: 7 derland
een
van
periode
van
en
op de
30 jaar niet minder dan
14
vrije
edities
en eveneens
1960 de Beknopte School-
7
van
Nederlandse flora's
1956
de Flora van
de Beknopte Schoolflora, die vanaf de
en Excursieflora voor
148
Lei-
weekenden heeft Van
van
de Geïllustreerde Schoolflora, vanaf de 14e druk in
genaamd,
1,
centrale plaats ging geven in de Neder-
Nederland ging heten.
De
10e
Ne-
druk in
ontwikkeling
wetenschappelijke
tot
school-
van
flora,
Ooststroom krachtig voortgezet: in de
door
ingezet Flora
eerste
Nederland (14e druk,
van
den vele nomenclatorische veranderingen doorgevoerd
sche, floristische en/of plantengeografische literatuurverwijzingen in delatere drukken derland
hield,
onmisbaar instrument
een
te
op
en
nemen,
werd
met name
van
de Flora
van
Nederland
van
Van Ooststroom helaas
vieren met
te
1954 wordt
melding gemaakt er toen een
in het
op
voor
over
december
hem
van
in het verslag
steeds nieuwe
deFlora
Ne-
van
om in
1983
van
het
100-jarig
geheel vernieuwde editie, team
op-
Heu-
moest
medewerkers
van
overgenomen.
de directeur
van
Van Ooststroom én
instantie
eerste
Ooststroom, vooral 1
eerst
wer-
van
het Rijksherbarium
de afdeling Nederlandse Flora. Samen met Th.J. Reichgelt begon
van
gulden tijd in
blikaties,
het
voor
een
gezondheidsredenen afhaken. Een
om
het Rijksherbarium heeft deze taak
In
1956)
de Nederlandse flora
met
kels-Van Ooststroom. Toen in 1981 de uitgever het plan opvatte bestaan
Van
systemati-
naar
Door
opgenomen.
ieder die zich
voor een
verwijzingen
vakbotanicus. Terecht werd Heukels' flora de flora
tot
liefhebber
van
literatuur
door
werd
Wachter,
voorbereid
voor
door
de Nederlandse floristiek. Vele
Reichgelt
de Nederlandse adventieve flora,
door
afgewerkt
en
zagen
pu-
Van
het licht, aanvankelijk
1956 opgerichte 'Correspondentieblad' in stencilvorm
september 1961 in druk in de directe voortzetting daarvan, Gorteria.
Niet
en
vanaf
1
de
alleen aan
Nederlandse adventieve flora werkten Van Ooststroom & Reichgelt; daarvan getuigende
bewerkingen
Van
secretaris
van
zes
families
niet minder
van
bewerkte
Ooststroom de
dan
voor
25 families
in
redactiecommissie was, de Filicinae en in deel
van
voor
de
deFlora Neerlandica,
4
deel
1
Flora
Neerlandica. Afzonderlijk
waarvoor
(1948)
de
hij vele jaren lid en later
Isoëtaceae, Equisetaceae
en
de Convolvulaceae en Cuscutaceae. De
(1961)
dood van Reichgelt in 1966 bracht deze vruchtbare samenwerking helaas
vroegtijdig
een
einde. Niet alleen door zijn bewerkingen Flora Neerlandica
ristiek,
maar
ook bestuurlijk.
tanische Vereniging, werd hij cretaris
van
het bestuur (tot
In in
1927
1943
1946);
de Flora
van
Van Ooststroom
was
van
Nederland voor
zijn aandeel in de
en
de Nederlandse flo-
lid geworden van de (toen nog) Nederlandse
in
diverse bestuurlijke functies benoemd: eerste
voorzitter
landsch Kruidkundig Archief (tot 1946); lid landica (tot 1961 als lid, sindsdien
van
grote betekenis
van
tot 1971
van
van
de redactiecommissie
de redactiecommissie
van
van
waarnaar
Ooststroom in
verder
zijn vele
voor
1967
worden
mag
de Flora Neer-
als secretaris). Maas Geesteranus (1971) geeft
verwezen.
en
se-
het Neder-
de vele functies, die Van Ooststroom in de 'Botanische' bekleeddeeen uitvoerig
zicht,
Bo-
Wel dient
te
over-
worden opgemerkt dat Van
veelsoortige diensten werd benoemd
tot
erelid
van
de (inmiddels) Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging. Van
Ooststroom
uiterst beminnelijk;
was
daarvan getuigen, of het
nu
de vakman
de
was,
vele bezoekers die hij
ontving
bespreken, of de middelbare scholier, die betwijfelde of zijn lerares het blad kruid terecht dacht
voor
een
de
vraag
waarvan
profiteren. Het te gaan verse
die
kwam
fluite-
was
aan-
gesteld. een
redacteur par
ex-
vele tijdschriften, ook 'zijn eigen' Gorteria, langdurig hebben kunnen
was
in strijd
of een artikel
malen best
van
varenblad noemde. Iedereen werd gastvrij ontvangen en kreeg alle
Zijn nauwgezetheid en scherp gevoel voor taal maakten van hem cellence,
kunnen
die nomenclatorische problemen
tot
te
met
zijn beminnelijk karakter
weigeren.
Liever
medeauteurhad
redigeerde hij
mogen
om met
het dan
de
auteurs
op een
in discussie
wijze, die hem di-
bestempelen: nietalleen herschreef hij menig
149
artikel in zijn geheel, ke
In wezen was
heeft hij
hij voegde er
vaak ook
aan
Van Ooststroom
de collectie
van
voor
alles
overal vergezelde. Met het
Rijksmuseum
name
een
toe
meer
toegevoegd.
Wie
het
aan
die de
oorspronkelij-
dan 25 000 hem
met
nummers
excursie
op
dat hem
onvermijdelijke insektennet,
zijn zweefvliegen-, kever-
Natuurlijke Historie
van
verzamelaar:
het Rijksherbarium
ging, zal altijd herinneringen bewaren
aan
essentialiaaan
nog
had weggelaten.
auteur
te
en
bladwespencollecties, die hij
Leidenheeft geschonken, worden door
hoog aangeslagen. Niet alleenvoorwerpen, waaronder ook
de
deskundigen
en
heraldischeafbeeldingen, verzamelde hij, doch ook kennis. En gelukkig paardehij die
kennis
-
Utrecht
zeer
onder
en
meer
ook
Rotterdam
van
landschappenen steden,
aan een
-
met vooraan
boeiende verteltrant, zodat
buitenlandse studentenexcursies grote faam genoten. Ook kenmerkend: de ioo m van
eerste
dag
het hotel. Alle
gericht
zijn binnen- en
didactische aanpak
zijn
binnen deze afstand werden
die tijdens de daaropvolgende excursies kon worden
zijn geliefd Leiden,
met name
was
(buitenlandse) excursie kwam je niet verder dan
van een
planten
munten
ca.
grondig bekeken, zodat
behoefden
meer
geen navraag
op de nieuwe plantesoorten die werden
zo
gevonden.
en
alle aandacht
Het behoeft
geen
betoog dat Van Ooststroom in de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging,
waarvan
hij
zestig jaar lid is geweest, een geliefd excursieleider
nagenoeg
niet-studenten hebben
deze wijze
op
was.
zijn grote vormenkennis en didactische
van
kunnen profiteren. De afdeling Leiden, waarin hij vanaf 1939 lid van het bestuur tot
1951
1977 voorzitter was, heeft hem
lid benoemd (Prud'homme
van
voor
zijn
vele
verdiensten in januari
1981
Vele
gaven
en van
tot ere-
Reine, 1983).
Het is in dit kader opvallend dat Van Ooststroom relatief weinig doctoraal studenten heeft begeleid.
Immers, zijn kennis
didactische hoedanigheden, die al
en
1951 leidden tot zijn benoeming tot lector
hij
op
moet
medisch advies in juli 1953
in
neerlegde,
de oorzaak worden gezocht
in
1
op
januari
deSystematische Plantkunde, welke functie zouden anders doen vermoeden. Misschien
het feit dat het echte taxonomische en/of planten-
geografische werk hem eigenlijk minder boeide? En dat hij daarvoor in de begeleiding van
doctoraal studenten
langstelling in deze
om
richting,
weten, geen
weinig
Nederland alsmede
streeplijst
op
zijn
enthousiasme kon
Europese
opbrengen?
congressen te
uitermate kleine bijdrage
in het IVON-archief
met
Ook
zijn geringe
be-
vertegenwoordigen wijst enigszins
gegevens
aan
het 'hokken':
is, bij
er
ons
die alleen door Van Ooststroom
zijn aangetekend. Van Ooststroom had nen, aan
waarvan
een
hij
er
in
1971 bij zijn afscheid
van
het Rijksherbarium
slechts weinige heeft kunnen realiseren,
langzaam verslechterende gezondheid,
den. Een aanvullende
bibliografie
op
die
maar
ook
vele plan-
is
voornamelijk
aan
huiselijke omstandighe-
Vogelenzang (1971) volgt
van
nog
wat
in
te
wijten
aansluiting
op
dit 'In memoriam'.
Wij zullen Simon
van
Ooststroom blijven
Nederlandse floristiek kende,
maar
gaande kennis, zijn didactische meester
gedenken
vooral als
gaven
en
een
als de
eerste
zijn nauwgezetheid voor
is geweest.
150
vakbotanicus die de
beminnelijke vriend, die met zijn diepons
een
groot leer-
Literatuur
Maas
Geesteranus, R.A., 1979a. The
Mennema, J., and
p.
J. & F.
Mennema, J.& zakelijk
in
Prud'homme
Smit, P.
1979.
5
(7/10),
on
p. 97-101.
the Netherlands
115-119. en
jaar afdeling
25
van
Gorteria
Simon Jan
de
Nederlandse
1971.
S.J.
van
the founder
van
1971.
the
Nederlandse
Flora.
Gorteria
9
additional
written
Head
van
Gorteria.
zeldzame
Gorteria
10
(1),
van
1-2.
p.
planten in Nederland, hoofd-
-100.
Simon
van
Ooststroom.
Natura
(ter perse).
geschiedenis van het plantengeografisch onderzoek in J.
Mennema,
18-25.
1, p.
passed
A. J.
5
Quené-Boterenbrood&
in Ne-
C.L. Pla-
Amsterdam.
Ooststroom retired.
(7/10),
van
away
p.
Blumea
19, p.
1-2.
101-115.
by
the 28th of botanist
Nederland', both
of the Editorial
of the
on
professional
Van Ooststroom revised
as
81
deel van
Ooststroom
Secretary
biography
his retirement
10e
In memoriam
Bibliografie. Gorteria
Ooststroom, who
Reichgelt
work. His
Flora
of Gorteria and the first
was
p.
De
Dr. S.J.
14 editions of the 'Flora
period he
(5/6),
Verschoof, 1980.
C.G.G.J. van,
In memoriam
10
tot het
Nieuwe vondsten
Holverda, 1980.
bijzonder van het IVON,
Vogelenzang, L.,
with
vijfenzestig jaar.Gorteria
its contribution to the research
jaar Rijksherbarium
Reine, W.F., 1983.
van
in het
te, Atlas
Steenis,
150
Ooststroom
Adema, 1980. Inleiding
W.J.
& B. J.M.
derland,
Th.J.
van
195-204.
Mennema,
revised
S.J.
Rijksherbarium and
European flora. Blumea25, p.
Mennema, J., 1979b. (6),
1971.
25
Maas Geesteranus
Department
for the Flora
and
(1971)
by
151
the age of 76,
the Netherlands
himself
Neerlandica. 10
and Van Steenis
of the Netherlands
data.
on
families
a
long
Together
with
for this standard
(1971) on
Flora has been
was
flora. He
in its illustrated and concise form. For
Committee
families,
September 1982 at
working
the occasion
of
complemented here
