Geruchten 36 SOCIALE MEDIA nieuws informatie cultuur

Geruchten 36 SOCIALE MEDIA nieuws informatie cultuur theologie wetenschap nieuws informatie cultuur

wetenschap

theologie

18 - zomer 2005

november 2011

Geruchten 36_Opmaak_DEF_141111.indd 1

11/14/11 2:53:30 PM

Op Goed Gerucht

Theologen op zoek naar meer creativiteit, lef, spiritualiteit en humor in de kerk. Zo treedt begin 2000 Op Goed Gerucht naar voren, als een initiatief van overwegend jonge predikanten. Maar leeftijd zegt weinig, en OGG ontwikkelt zich in de jaren daarop tot een brede beweging van moderne theologen die zich betrokken weten bij de Protestantse Kerk. Zij ontmoeten elkaar als mensen met een ruime theologische, wetenschappelijke en culturele interesse. In het besef te leven in een geseculariseerde samenleving die tegelijk vol zit met religiositeit. Bij el kaar herkennen ze de behoefte om de vaak zorgelijke sfeer rond een kleiner wordende kerk te overstijgen. Voor hen is het evangelie een ‘goed gerucht’ dat ook in deze tijd te denken geeft en mensen raakt. Op Goed Gerucht kan getypeerd worden als een vernieuwingsbeweging van protestantse theologen die midden in de samenleving staan. Ze kent geen eenduidig en welomschreven gedachtegoed. OGG staat juist voor vrijheid en ruimte in theologie en verkondiging. Deze ruimte van het Woord verdraagt zich niet met dichtge timmerde dogmatische concepten. En als er gesproken moet worden, dan in alle voorlopigheid, het liefst in de vorm van een pamflet of vlugschrift. Met woorden die willen inspireren of ontregelen. Want zorgvuldige aan dacht voor Schrift en traditie gaat hand in hand met een kritische blik op kerk en maatschappij.


11/14/11 2:53:31 PM

# Inhoud Redactioneel, Rolinka Klein Kranenburg

3

We need to talk, God, Facebook en de devaluatie van vriendschap | Frank Bosman Een vondst op het Spui, Social Media avant la lettre | Fred Omvlee Twitter als middel voor geloofscommunicatie | Berthe van Soest Navolging Twitterende dominees, een open boek | Coen Wessel Beamergebruik in vieringen | Lyonne Verschoor en Rolinka Klein Kranenburg Hydeparkcorner Stem die de stilte niet breekt | Stephan de Jong Column Zonder sociale media geen ‘nieuw wij’ | Greco Idema

5 6 7 10 13 15 16

Het gevleugelde woord, theologie van de sociale media: informatie over de 25ste Geruchtdag, 13 januari 2012

18

Rolinka Klein Kranenburg @domineerolinka

Redactioneel We kunnen er niet meer omheen, de Social Media hebben ook hun intrede gedaan in domineesland. Na Hyves, Facebook en LinkedIn, snavelen dominees en theologen met graagte via Twitter hun diepe en minder diepe overpeinzingen de digitale wereld in. Hoog tijd dus voor de Geruchten om het landschap dat Sociale Media heet, eens te verkennen. Bij het samenstellen van deze editie ontdekten uw eindredacteuren (Coen Wessel en ondergetekende) dat het onderwerp Sociale Media voornamelijk korte columnachtige artikelen oplevert. Misschien is dat de kracht of juist het zwaktebod van deze nieuwe communicatievorm. Het moet snel, to-the-point en dus verliest het aan kracht en verdieping. Dit zou een conclusie kunnen zijn. Stephan de Jong voert een hartstochtelijk pleidooi tégen de SocialMedia en vóór de stilte en behoedzaamheid. En wat te denken van al die zogenaamde digitale vriendschappen? Wat stelt dat nou helemaal voor? Verliest het begrip ‘vriend’ en ‘vriendschap’ niet aan betekenis? Frank Bosman, cultuurtheoloog en spreker op de Geruchtdag legt uit.

SOCIALE MEDIA


3

11/14/11 2:53:31 PM

‘Spreken is zilver, zwijgen is goud’, een oud gezegde, maar gaat dat nog wel op in deze tijd van druk gekwetter en getweet. Is het niet beter, misschien juist voor dominees, om eens wat vaker je mond te houden? Waarom toch meegaan in die vaart der volkeren, waar is je bescheidenheid gebleven? Zijn we allemaal langzaam mediageil aan het worden? Vinden we onszelf zo belangwekkend om aan uitverkoren vrienden en argeloze followers te laten zien wat we doen, wat we denken en vooral, wat we overal van vinden? Twitterende dominees aan het woord, Kim Magnee en Christien Crouwel hebben zo hun eigen overwegingen om juist wel hun zielenroerselen te delen. Maar genoeg zuur geklaag. Er zitten voordelen aan, zeker waar. Een wereldwijd netwerk dat mensen verbindt, inspireert en voedt. Of, zoals ons het prachtige lied, gezang 393, dicht:

Zodat de dank U toegezonden, op aard nooit onderbroken wordt, maar steeds opnieuw door mensenmonden gezongen en gesproken wordt. Fred Omvlee heeft de vader van de cyberspace bij toeval ontdekt, Pierre Teilhard de Chardin. Hij dichtte iets soortgelijks, en geeft daarmee zijn zegen aan ons wereldwijde web. En dan zien we dat er dus ook veel goeds uit voort komt, die wereldwijde digitale verbinding. Twitter is katalysator geweest van een aantal zeer geslaagde projecten. Berthe van Soest vertelt en inspireert. En last but not least, ook binnen de muren van de kerk laten de moderne media zich gelden. In de viering nota bene. Met de Beamer. Slippery slope? Of de vondst van de eeuw... Lyonne Verschoor en ondergetekende delen hun ervaringen. Misschien helpt deze editie u wel over de streep, maakt u meteen een facebook-profiel aan, nodigt u al uw vrienden en vriendinnen uit om u te volgen op Twitter en ontdekt u een wondere wereld van mogelijkheden aan inspiratie en creativiteit met de moderne techniek. Een andere mogelijkheid is dat u zich installeert achter uw bureau, voor u een leeg vel briefpapier en op de ouwerwets beproefde wijze die uitgestelde brief aan die oude vriend schrijft. Wat nou facebook, postzegel! En ik geef u in beide gevallen groot gelijk. Maar wie ben ik... Rolinka Klein Kranenburg is predikant te Amersfoort en redactievoorzitter

4

Geruchten #36


11/14/11 2:53:31 PM

Frank Bosman @frankgbosman

m/v

Facebook en de devaluatie van ‘vriendschap’

Met de komst van de sociale media als Facebook en Twitter krijgen oude begrippen nieuwe betekenis. De vraag die in dit artikel centraal staat is dan ook: op welke manier verandert het begrip ‘vriend’ (m/v) in het dagelijkse taalgebruik doordat het begrip zo’n prominente rol speelt in de digitale wereld van Facebook? Vaak helpt het in dit soort situaties om naar satirische programma’s te kijken. In al hun actualiteit, tijdelijkheid en ook vaak grofheid zijn het wel uitstekende cultuurspiegels. In dit artikel focus ik me op een van de bekendste en tegelijk meest grove van de drie, SouthPark. In de episode You Have 0 Friends reflecteren makers Parker en Stone op het verschijnsel sociale media. Een van de hoofdpersonen, Stan Marsh is de enige kid in town die geen profiel op Facebook heeft. Stan weet lang weerstand te bieden tegen de sociale druk om ook op Facebook aanwezig te zijn, maar als ‘verrassing’ hebben zijn vrienden een Facebook-profiel voor hem gemaakt. De sociale druk is meedogenloos. Verschillende bekenden en ook onbekenden smeken dan wel dreigen hem om Facebook-vrienden met hem te worden. De makers van Southpark hekelen de sociale druk die het gebruik van sociale media met zich meebrengt. Ten eerste is er de druk om mee te doen. Wie geen profiel op Facebook, Hyves of

SOCIALE MEDIA


5

11/14/11 2:53:31 PM

LinkedIn heeft (of liefst een combinatie hiervan) ligt er helemaal uit. En als je dan eindelijk op één of meerdere communities aanwezig bent, wordt je gedwongen om er ook veel tijd aan te spenderen. Zo niet, lig je er (weer) uit. Dit is de eerste wijze waarop het begrip ‘vriendschap’ door het gebruik van de sociale media wordt ondergraven, althans volgens Stone en Parker. De sociale druk om bekenden te ‘bevrienden’, zorgt dat de stap om iemand tot vriend te ‘maken’ zo laag wordt, dat het feitelijk niets meer voorstelt. Stone en Parker reflecteren op de tekortkomingen van de sociale media, met name op het gebied van ‘vriendschap’. Ze zijn kritisch: vriendschap wordt door Facebook en andere sociale media gedevalueerd tot een statussymbool, een commodity die je even gemakkelijk aan- en uittrekt als een nieuwe jas of een paar schoenen. Tegelijkertijd laten beide tekenaars zien dat deze ontwikkeling niet veroorzaakt wordt door de sociale media, doch alleen maar uitvergroot en naar de oppervlakte gebracht wordt. Uiteindelijk is de mens egoïstisch, op het schoolplein, in de bedrijfskantine en op Facebook. Frank G. Bosman is cultuurtheoloog verbonden aan de Universiteit van Tilburg Zie: www.goedgezelschap.eu

Fred Omvlee @fromvlee

Een vondst op het Spui Op Hervormingsdag bezoek ik mijn favoriete antiquariaat nabij het Spui in Amsterdam, want Herman de uitbater heeft me gemaild. Ik heb een lijstje met gezochte boeken bij hem liggen. Hij heeft Niebuhr voor me: Christ and Culture. Op dit boek heb ik mijn afstudeerscriptie gebaseerd en een eerste druk heb ik nog niet. Helmut Richard Niebuhr inspireert mij nog steeds met zijn ideaal van een geloof dat cultuur kan transformeren. Ik haal het boek uit vetvrij papier. Het exemplaar ziet er gebruikt uit, licht verfomfaaid zelfs. Maar een eerste druk, uit 1951! Ik zie veel onderstrepingen en potloodgekrabbel. Vind ik op zich niet erg. Het boek heeft geleefd! Franse en Engelse aantekeningen zie ik in de gauwigheid. PTdC staat op het schutblad. Ik koop het exemplaar en ga met een dubbele espresso bij Luxembourg lezen. Een grauw kladblokblaadje dwarrelt op de grond. Ik leg het blaadje onder mijn kopje bij de rekening. Mijn oog valt op wat oud gekrabbel en wat schetsen. Frans? Jaren 50? Ik lees een soort gedicht, ik vertaal het met mijn basale kennis van de Franse taal zo goed als ik kan in het Nederlands:

Wat als wij konden communiceren als de vogels, als de wezens onder de zee? Hoe kan een roodborstje haar mannetje verstaan op een ander continent, 6

Geruchten #36


11/14/11 2:53:31 PM

hoe kan een walvis weten waar zij heen moet? Ook wij, juist de mens kan een ander verstaan, want God is mens geworden, het web rond de aarde is denkend en sprekend, onze gedachten kunnen wij delen en zij worden begrepen, onze gezichten kunnen wij laten zien en wij zullen elkaar zien, van aangezicht tot aangezicht, ons gekwetter en gezang draagt zo wijd de wereld strekt. Ja, heel de aarde zingt Gods lof. Ik voel me overrompeld en ontroerd. Wie spreekt hier, wie mijmert hier? Het lijkt een lofzang op Twitter en Facebook avant la lettre . Ik sla het schutblad weer open: PTdC. Een afkorting? Iets op Yale, waar Niebuhr doceerde? ‘Protestant Theology division Culture’?... Of een naam? Ik voel een koude rilling over mijn rug gaan. PTdC. Er is een visionair, een buitenissig briljante man, een jezuiet die in de ban is gedaan door het Vaticaan, een paleontoloog die alle disciplines beheerste en oversteeg, die getooid gaat met die initialen. De vader van cyberspace, die ons als mensheid op weg ziet gaan naar Christus. Pierre Teilhard de Chardin. Boven de uitbouw van Luxembourg scheurt de hemel open. Fred Omvlee is legerpredikant te Harderwijk

Berthe van Soest @berthevansoest

t Projecten voor

geloofscommunicatie met Twitter

Twitter is populair geworden door korte berichten. Je kan snel vertellen waar je mee bezig bent of je geeft reacties op het nieuws. Een heel andere kant van Twitter is dat het mogelijkheden biedt voor geloofscommunicatie: voor verdieping en verbinding. Het afgelopen anderhalf jaar hebben een aantal mensen geëxperimenteerd met projecten voor geloofscommunicatie. Ik ben nagegaan wat ik de leukste projecten vond. Met Allerheiligen in 2010 baden twitteraars op initiatief van Eric van de Berg (@isidorisweb), in een tweet tot hun favoriete heilige: “Heilig Bruurke van Megen, bid voor ons.”, “Meister Eckhart, maak ons leeg en open ons.”, “H. Catharina van Siena, bid voor het welslagen van een bijzonder project.” Aan het einde van de dag vormden de tweets samen een litanie van heiligen. Voor mij als protestant is bidden tot heiligen iets dat ik niet ken. Twitter laat je gemakkelijk over de grenzen van je eigen kerkgenootschap heen kijken.

SOCIALE MEDIA


7

11/14/11 2:53:31 PM

Tijdens de Week van het Gebed voor de eenheid van de Christenen in januari 2010 baden twitteraars een half uur lang met elkaar op Twitter, ook een initiatief van Eric van de Berg. Tweet na tweet, na tweet kwam binnen, deze is er een voorbeeld van: “Ik bid dat we elkaars hart zoeken, opener en milder willen zijn - aandachtig leren luisteren voordat we gaan spreken.” Er ontstond in dat halve uur een nieuwe manier van bidden: ‘twidden’. Sommige gebeden werden ‘geretweet’: herhaald door iemand anders in een nieuwe tweet, waardoor een gebed extra nadruk kreeg. Ook werd er gereageerd op gebeden met acclamaties: Halleluja!’, ‘Heer, ontferm u!’, ‘Mijn gedachten zijn bij je’, of met een simpel “Ik bid mee”. Op die manier werden de gebeden gedragen.

Kriskrasraadsel

Een wondere wereld ging open door een quiz over de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt (GKV). Vanaf 21 december 2010 verscheen er een maand lang elke avond een vraag van Hans Havinga (@Hans_Hav1nga), waarmee punten waren te verdienen. Bijna elk antwoord was te googelen. Dat maakte het voor niet-leden van deze kerk aantrekkelijk om mee doen. ‘Welk woord gebruikte het Nederlands Dagblad (vroeger GKV orgaan) voor het wat gevoelig liggende “kruiswoordraadsel”’, (antwoord: kriskrasraadsel). ‘Wie waren in de jaren zestig ziekenzusters in Kouh (Irian Jaya)’. De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt bleken een ware zuil geweest te zijn, met eigen scholen, een partij, een eigen reisclub en campings. En tot ver onderin het katholieke Limburg houden ze diensten. Deze quiz leverde kennis op van een kerkgenootschap en contacten met twitteraars die er lid van zijn.

8

Geruchten #36


11/14/11 2:53:32 PM

Twitterprojecten kunnen ook geloofsontwikkeling stimuleren. Vorig jaar stuurde het Nederlands Bijbelgenootschap iedere dag van de Advent een vraag ter overdenking op Twitter, een project waar ik samen met Coen Wessel aan heb meegewerkt. Het waren directe vragen over het eigen leven, geïnspireerd door een bijbeltekst die paste in de Advent. ‘Wat houd ik volgend jaar in mijn armen?’ en ‘Wie wil ik van de troon stoten?’ zijn er twee van. De tweets waren bedoeld voor individuele bezinning, maar er ontstond ook contact tussen twitteraars die meededen. Een aantal twitteraars gaf hun antwoord, soms heel persoonlijk, op Twitter. Voor de korte duur van de adventstijd ontstond een gemeenschap van twitteraars die elkaars antwoorden lazen, zich lieten inspireren door antwoorden van anderen en op die manier toeleefden naar Kerstmis. Het mooiste project ging over Titus Brandsma, een vooraanstaand katholiek priester die in de oorlog krantenredacties aanspoorde geen propaganda voor de Duitsers te plaatsen. De redactie van het RKK radioprogramma “Wat blijft” volgde de weg van Titus Brandsma vanaf zijn arrestatie op 19 januari 1942 tot zijn dood in Dachau op 26 juli 1942. Als @PaterTitus42 plaatsten zij een half jaar lang tweets in de geest van Pater Titus zelf. Het begon op 19 januari 2011. In eenvoudige woorden vertelde PaterTitus42 dag na dag wat hem overkwam en wat dit met hem deed. Op 9 juli verscheen deze tweet: “Bij appel bril vergeten. Tijhuis mocht hem niet halen van mij. Thiel zag me: bril kapot en bloedneus. Anders had Tijhuis de knuppel gehad.” Op 12 juli: “Blokhoofd Becker is buitensporig wreed tegen priesters. Praten met hem is lastig, maar ik doe het toch. Opdat hij tot inzicht komt.” Op 14 juli: “Vanavond Tadeusz Zielinski mogen opnemen in de Derde Orde der Karmelieten door handoplegging toen we in de Blockstrasse liepen.” De tweets van @PaterTitus42 lieten dag na dag zien wat geloof kan doen in moeilijke omstandigheden, dat het mild en vergevingsgezind maakt en vertrouwen geeft. Kerk en geloof op Twitter brengen oecumene en meer geloof. Berthe van Soest theologe en tarotcounselor te Heerenveen

@isidorisweb @Hans_Hav1nga @PaterTitus42

SOCIALE MEDIA


9

11/14/11 2:53:32 PM

Navolging Coen Wessel @coenwessel

De twitterende dominee, een open boek? Sociale media als twitter en facebook leven er van dat ze persoonlijk zijn. Ze scheppen een persoonlijke band en daar horen weinig charmante foto’s, verzuchtingen en mislukte grappen bij. Maar iedereen kan jouw verzuchting lezen, ook dat gemeentelid dat jou het liefst met een kleine halo door het leven ziet gaan. Iedereen heeft te maken met de dilemma’s en valkuilen die het optreden in de sociale media oplevert, maar predikanten misschien nog wel net iets meer dan anderen. We vroegen twee twitterende dominees hoe ze in de sociale media omgaan met de spanning tussen publieke rol en persoonlijk leven. Coen Wessel is predikant te Heerenveen

CC-twominee... “

Twitter is een uitkomst voor mensen zoals ik: ik hou wel van een beetje afleiding tussen de bedrijven door, ‘s avonds na een vergadering of als het werk aan een preek niet zo wil vlotten.

”

Als ik op een kantoor zou werken, zou ik dan ook regelmatig naar de koffie-automaat drentelen. Daar is altijd wel iemand te vinden om even mee te kletsen. Predikanten en andere ZZP’ers moeten de koffie-automaat ontberen. Ze hebben doorgaans ook geen directe collega’s die zich binnen een straal van enkele meters bevinden. Bij wie kunnen ze dan terecht voor hun small-talk, hun exegetische ontdekkingen, hun opwinding over een (kerkelijk) nieuwsfeit? Twitter vult die leemte. Het is een leuk en nuttig medium. Maar dat is niet het enige. Anders dan bij de koffieautomaat is het publiek veel groter. Bovendien selecteren dat publiek en jij elkaar op inhoud, stijl en belangstelling. Een collega die steeds over zijn ongelooflijk saaie hobby begint en die jouw geestige woordspelingen nooit snapt, kun je bij de koffieautomaat niet negeren. Maar op twitter zou je elkaar simpelweg niet volgen. Idealiter dan. Want de praktijk wijst uit dat er ook een heleboel mensen meekijken en -lezen

10

Geruchten #36


11/14/11 2:53:32 PM

die je niet zelf uitgekozen hebt. Gemeenteleden bijvoorbeeld. Mensen die jouw woorden meer gewicht geven dan jij zelf, omdat je nu eenmaal ‘de dominee’ bent. Dat wat bij de koffieautomaat niet geheim was, maar tegelijk ook niet meer dan twee of drie mensen ter ore kwam, krijgt opeens meer gehoor en werpt misschien ook een ander licht op jou.

“

Ik kan me voorstellen dat een twitterende predikant in de ogen van zijn/haar gemeenteleden ‘anders’ overkomt dan gewend: oppervlak kiger misschien, trivialer zelfs, maar in ieder geval: persoonlijker.

”

De woorden die je gewoonlijk spreekt als predikant - in vergaderingen, pastorale gesprekken, kerkdiensten - zijn doorgaans zorgvuldig gekozen en hebben een afgebakend kader, dat ze als vanzelf het nodige ‘gewicht’ geeft. Twitter biedt dat kader niet: tweets zijn per definitie te hooi en te gras. Twitter maakt je persoonlijker, en daarmee ‘gewoner’. Dat kan voor sommige gemeenteleden een opluchting zijn (‘ze is niet anders dan ik’), voor anderen wat ongemakkelijk (‘dit hoef ik niet te weten van mijn predikant’). In die zin is de ‘ontmoeting’ van predikanten en gemeenteleden op Twitter niet anders dan al die andere situaties waarin zij elkaar tegenkomen buiten de kerkelijke context: in de supermarkt bij het toiletpapier of met het teiltje sop op de camping bij het washok. Het verschil is echter de frequentie: Twitter is bij uitstek het medium waarbij veel wordt gezonden en ontvangen. Komt een kerkganger zijn/haar voorganger in het dagelijks leven misschien een paar keer per jaar tegen buiten de kerkelijke setting, op Twitter is dat bij wijze van spreken iedere dag. Dat betekent dat ik me, voor de gemeenteleden die mij volgen, in hoog tempo tot ‘gewone’ Christien ontwikkel. Zo vallen, net als bij alle ambtsdragers vandaag de dag, de klassieke scheidslijnen tussen persoon, functie en ambt, weer een beetje meer weg. Met alle voor- en nadelen van dien. Heb ik me dit alles gerealiseerd toen ik anderhalf jaar geleden een account aanmaakte? Om eerlijk te zijn: Half. Mijn twitternaam is een samenstelling van mijn initialen en mijn beroep: @ccdominee. Dat brengt een zekere verantwoordelijkheid met zich mee: ik spreek zowel vanuit mijn beroep als vanuit mijn persoon. Gewoon vanachter mijn bureau of vanaf de bank. Met zelf gemaakte koffie. Niet uit de automaat. Christien Crouwel, predikant te Nuenen, @ccdominee

Verschillende kanten van mezelf domineeKim: Vandaag twee stomvervelende huisbezoeken afgelegd #nietallegemeenteledenzijnleuk Die tweet zal ik dus niet zo snel versturen. Maar deze – met enige aarzeling – wel:

SOCIALE MEDIA


11

11/14/11 2:53:32 PM

domineeKim: Ontroerend huisbezoek bij dame uit vrijwel hetzelfde jaar als Hella Haasse en ook een indische jeugd, mooi gesprek over verbinding voelen.

Met enige aarzeling dus, omdat – voor wie mijn gemeente kent – de tweet relatief makkelijk terug te voeren is op de persoon om wie het gaat. Nu zal de dame in kwestie zelf (bouwjaar H. Haasse immers) zich niet onder mijn ‘ volgers’ bevinden, maar toch. Wat laat ik zien en wat niet en wat laat ik van anderen zien? Heel bewust kies ik ervoor onder mijn account zowel persoonlijk als beroepshalve te twitteren. Van dochter die zwemdiploma haalt tot uitnodigende tweets over kerkdiensten en gemeenteavonden. Voor mij zou het onnatuurlijk aanvoelen dat te scheiden. De nauwe verbinding tussen persoon, ambt en beroep heb ik altijd een van de mooie aspecten van het dominee-zijn gevonden: op het schoolplein ben ik ook nog de dominee. Dat heeft me al wat gemeenteleden opgeleverd ;-). En in de gemeente ben ik ook moeder, om maar wat te noemen. Ik geloof dat het op twitter goed werkt om verschillende kanten van jezelf te laten zien, dat geeft ook de leukste contacten. Maar natuurlijk roept het ook dilemma’s op, want sommige dingen deel ik toch liever niet met (alle) gemeenteleden. Ik heb Facebookvrienden die ook gemeenteleden zijn. Gek genoeg voelt dat toch minder vanzelfsprekend dan dat gemeenteleden mij volgen op twitter. Blijkbaar is Facebook voor mij een medium dat meer privé is dan twitter of dan Linkedin, dat zich echt beperkt tot het professionele vlak. Toch laat ik gemeenteleden toe. Kan ik virtueel net zo slecht nee zeggen als in real life? Of ben ik zelf gewoon nieuwsgierig naar hun Facebook-ontboezemingen? Soms houd ik me in op het net, andere keren bewust niet. Ach, is het eigenlijk niet gewoon het aloude glazen huis? En dan ook nog eens een waarbij je wel moeiteloos de gordijnen een keer een dag (of een nacht ;-) ) dicht kunt laten. Kim Magnée-de Berg, predikant te Gouda, @domineeKim

@domineeKim

12

Geruchten #36


11/14/11 2:53:32 PM

Rolinka Klein Kranenburg @domineerolinka en Lyonne Verschoor @LyonneVerschoor

BEAMER in de viering: gemak of plaag... Beamer ten dienste van... Sinds februari is onze gemeente in een nagelnieuw gebouw getrokken met alle daarbij behorende technische mogelijkheden, waaronder een beamer. Alles kan: liederen, lezingen plaatjes, filmpjes, mededelingen al dan niet bewegend. En door de tevens aanwezige camera kan de lector in beeld, de voorganger. Alles kan. Maar wil je ook alles? De liturgiewerkgroep koos als uitgangspunt: gebruik van de beamer staat in dienst van de eredienst. Daarmee worden mededelingen, uitnodigingen voor maaltijden en kringgesprekken, namen en telefoonnummers die niemand onthoudt en niemand noteert, geweerd van het scherm. Dat levert wel eens discussie op. Elke werkgroep kent inmiddels het gemak en de aantrekkingskracht van de moderne media en stuurt verzoeken per mail om iets over het scherm te laten trekken en zelfs powerpoint-presentaties om te vertonen voor de dienst. Wie vroeg gekomen is om zich in stilte voor te bereiden op de dienst komt zo onder een lichtkrant te zitten. Even streng zijn we overigens rond gesproken mededelingen. Er is een Zondagsbrief die door velen wordt meegenomen en bezorgd wordt bij wie er niet bij kon zijn. Tweede uitgangspunt is dat wat op het scherm te zien is altijd ondersteunend of aanvullend is. De lector hoeft niet in beeld want die is te zien achter de lezenaar. De lezing hoeft niet op het scherm, want daar kun je naar luisteren. Het heeft ook iets merkwaardigs als de lector rechtsvoor staat te lezen en alle ogen zijn gericht op linksboven waar het scherm hangt. Wat dan wel? Alle liederen worden getoond via het scherm, onbekende of nieuwe liederen met notenbeeld. Dit heeft voor ons te maken met gastvrijheid, zeker als er geen voorzangers zijn. Liturgische teksten, al dan niet met responsies door de gemeente, staan op het scherm, maar ook de papieren Zondagsbrief. In de praktijk blijkt dat mensen toch graag van te voren weten waar ze aan toe zijn. En ook het van te voren doorlezen van de orde van dienst heeft met voorbereiding te maken. Als er wordt gedoopt, wordt dat via de camera op het scherm getoond. De kinderen kunnen zo vanaf hun plaats alles goed volgen. Sommigen vinden het een gemis: het heeft toch wel iets als kinderen om het doopvont mogen staan. In een nieuwbouwwijk waar doorgaans rond de 50 kinderen naar de kinderdienst gaan én in een tijd dat kinderen niet verlegen zijn maar soms ronduit vervelend, is het echter wel handig.

SOCIALE MEDIA


13

11/14/11 2:53:32 PM

Een enkele keer wordt een afbeelding getoond. Spaarzaam, zodat mensen opveren als het gebeurt en de beelden tot zich door laten dringen. Dus geen dromerig herfstbos om de stilte te camoufleren, wél beeldmateriaal over het collectedoel. Geen beelden van de zingende gemeente naast het te zingen lied (dit gebeurt!), wél de liturgische schikking in beeld op het moment dat daarnaar verwezen wordt. Nu alles kan, voelen we ons uitgedaagd om de moderne middelen zo te gebruiken dat zij ons ten dienste zijn, en niet andersom. Lyonne Verschoor is predikant te Harderwijk

Beamer als middel tot... Onze gemeente kerkt niet in een doorsnee kerkgebouw, maar in een theaterzaal. Dat maakt dat je je op zondag niet direct in een heilige ruimte waant, op zoek naar verstilling en bezinning. Veeleer krijg je de indruk dat er dadelijk een geweldige voorstelling gaat plaatsvinden. Ondanks het gegeven dat er een tafel, een paaskaars en een piano op het podium staan. Er appelleert niets in de zaal aan het heilige. Voor ons is de beamer dan ook een uitkomst. Voorafgaand aan de viering wordt er een afbeelding vertoond die oproept tot nadenken, tot verstilling. Dat kunnen herfstbladeren zijn, een zonsondergang, een artistieke foto die het thema verbeeldt. De bedoeling is dat het de aandacht richting geeft, aanmoedigt om stil te zijn en stil te staan bij dat wat komt. Soms lukt het, soms niet. Een mooi bijkomend effect van de beamer is, dat mensen gedwongen worden voor zich te kijken, in plaats van zich te verschuilen achter een liturgie blaadje. Er wordt ‘opener’ gezongen, men is meer geneigd notie te nemen van degene die naast je zit, er is een sterkere dynamiek tussen podium en kerkbezoekers. In een opbouw-gemeente helemaal geen gek middel, om mensen makkelijker de beweging naar elkaar te laten maken. Er ontstaat een grotere samenhang tussen de kerkbezoekers. Die nog eens wordt benadrukt als er foto’s getoond worden bij verschillende onderdelen ( overweging, collecte, kinderwoorddienst) die door leden zelf zijn aangedragen, of gemaakt zijn bij activiteiten van de gemeente. We zijn schaars met tekst op de beamer. Het idee is dat de gesproken tekst ondersteund (kan) wordt(en) door beeld. Ervan uitgaande dat mensen bij voorkeur visueel zijn in gesteld lijkt het te werken. Uiteraard worden responsie gebeden en liedteksten wel afgedrukt. Maar bijvoorbeeld bij een doopviering wordt er alleen maar een plaatje getoond van water; de doop speelt zich af op het podium. Een laatste fantastisch voordeel van de beamer is wel de mogelijkheid om Youtube te gebruiken. Daar kan ik zo gelukkig van worden. Er is inmiddels al een hele playlist van de Veenkerk met gebruikte liedjes. Liedjes die een overweging afsluiten, als gebed of belijdenis worden gedraaid en vertoond, liedjes die het bijbelverhaal vertellen, noem maar op. Het draagt bij aan de belevenis op zondagmorgen. Is een viering dan een ‘geweldige voorstelling’ of een moment van bezinning en inspiratie? Wat mij betreft hoeft t een het ander niet uit te sluiten, het kan makkelijk samen gaan. Door het gebruik van de beamer kun je meerdere zintuigen prikkelen, en tegelijk de sfeer bepalen. Ik geloof absoluut dat de ruimte die wij gebruiken, een theaterzaal, zich daar ook uitstekend

14

Geruchten #36


11/14/11 2:53:32 PM

voor leent. In een oud karakteristiek kerkje schiet zoiets al gauw haar doel voorbij. Het blijft zoeken naar een uiterst spannende balans tussen ‘makkelijk vermaak’ en de mate van verdieping. Het gebruik van de beamer en andere moderne middelen om je boodschap over te brengen dienen dan ook met alle zorgvuldigheid ingezet te worden. Alleen zo kan een plaatje, liedje, muziekje van iets profaans een heilig moment worden. Een knipoog van God, en dat via de beamer! Rolinka Klein Kranenburg is predikant te Amersfoort

Hydeparkcorner Stephan de Jong

Stem die de stilte niet breekt Theologie tegen de social media Friedrich Nietzsche citeerde tijdens een college Ovidius: ‘Wie teruggetrokken heeft geleefd, heeft goed geleefd.’ Vervolgens vertelt hij over de reactie van zijn studenten op deze uitspraak: ‘Begrepen ze niet. Publiciteit! De krant! Dat is hun walhalla. Wat zei ik toen ook alweer? “Jullie hebben je ochtendgebed door het kranten lezen vervangen.” Vonden ze leuk.’ Mocht Nietzsche als engel uit de hemel terugkeren, hij zou ons zeggen: ‘Jullie hebben je ochtendgebed vervangen door je mobieltje, iPhone, Facebook ...’ Ik zou het van harte met Nietzsche eens zijn. Het zal best dat de social media nieuwe contactmogelijkheden schenken en allerlei sociale voordelen, maar ik vraag aandacht voor een andere kant: de social media als chaotiserende verstoring van de innerlijke stilte. De Westerse cultuur is over het algemeen vijandig aan de stilte. Stilte wordt geassocieerd met dood, niet zijn en niemand zijn. Communiceren wordt geassocieerd met leven, vrijheid, ertoe doen. Je zou er een theologische draai aan kunnen geven: God schiep de wereld door het woord. Johannes begint er ook mee: ‘In den beginne was het Woord ...’ Maar als communicatieve ketter heb ook ik mijn letter. Gods scheppende woord in Genesis 1 schept orde, schept rust. En het Woord in Johannes 1 is nauw verbonden met de chokma, de wijsheid die het zwijgen hoger acht dan het spreken: ‘Een verstandig mens is karig met zijn woorden.’ (Spreuken 17,27) En als het Woord - ‘stem die de stilte niet breekt’ - bij monde van Jezus begint te spreken, dan brengt het de golven van de zee (de chaos) tot rust en schept stilte. (Marcus 4,39)

SOCIALE MEDIA


15

11/14/11 2:53:32 PM

Juist religie vormt een kritische instantie tegen het meestal onnozele, weinig zeggende digitale gekwetter dat de innerlijke cultuur vervuilt. Zij weet nog dat het beste groeit in afzondering, rust, een broedproces, behoedzaamheid. En dat werkelijke communicatie omgeven wordt door stilte. Alleen woorden omgeven door stilte zeggen iets. Stephan de Jong is predikant te Bussum

Column Greco Idema

Zonder sociale media wij geen ‘nieuw wij’ Op 1 december 2008 is de multimediale en interactieve website www.nieuwwij.nl online gegaan. Nieuwwij.nl wil waar dat mogelijk en relevant is, de verschillende culturele en religieuze groepen in Nederland met elkaar verbinden. Met ‘nieuw wij’ wordt vooral een nieuw gemeenschappelijk kader bedoeld voor oude en nieuwe Nederlanders, een nieuw saamhorigheidsgevoel in de samenleving én dat wat allochtoon en autochtoon echt weet te verbinden zonder te vervallen in een abstract en onrealistisch maatschappelijk ideaal. Tegelijkertijd is het nieuwe wij een zoektocht, een proces van positieve uitdagingen en kansen maar ook van frustraties en onmogelijkheden. Elke maand staat een nieuw thema centraal op de site. Deze maand november staat het thema ‘Gelijkheid’ in the picture, in december zal het thema ‘Geven’ aan bod komen. In 2012 zal er o.a. aandacht zijn voor de thema’s ‘Seks’ en ‘Crisis’. In interviews, columns, podcasts, video’s, korte opiniestukken en verdiepende artikelen worden deze thema’s concreet uitgewerkt door bekende en minder bekende Nederlanders. Dit alles in blog-vorm zodat de bezoekers op alles wat er op de site te lezen en te zien is kunnen reageren. Dit laatste gebeurt steeds meer op de site, ondanks het feit dat de bezoekers van Nieuwwij.nl vooral een ‘leesgroep’ vormen.

Sociale media Bij de bouw van de website is nadrukkelijk rekening gehouden met de toen stormachtige opkomst van sociale media. Achteraf bekeken is dat een hele goede zet geweest. De site www.nieuwwij.nl is niet meer denkbaar zonder sociale media. Aanvankelijk werd er vooral ingezet op Hyves, maar Facebook en Twitter bleken veel geschikter te zijn omdat daar vooral de doelgroep van de site zit. LinkedIn wordt heel af en toe gebruikt. De grootste les van de afgelopen jaren is geweest dat een website alleen absoluut onvoldoende is. Alles wat op www.nieuwwij.nl verschijnt, wordt ook via sociale media verspreid en bereikt zo binnen een paar minuten vele honderden potentiële belangstellenden. Daarnaast wordt per blog bekeken welke doelgroep geïnteresseerd zou kunnen zijn. Dit gebeurt op basis van een enorm bestand van ruim 100.000 adressen. Na deze inventarisatie worden de doelgroepen veelal daadwerkelijk benaderd.

16

Geruchten #36


11/14/11 2:53:32 PM

Nieuwe uitdagingen De komende jaren zal het aantal blogs dat een vergelijkbare missie heeft als Nieuwwij.nl ongetwijfeld stijgen. Opvallend is dat steeds meer mensen een eigen blog of site beginnen en daar erg veel tijd in steken. Predikanten en zelfs imams bijvoorbeeld hebben steeds vaker een informatieve site over vooral ‘eigen dingen’. Deze ontwikkeling zal zich doorzetten. Tegelijkertijd zal ook een aantal blogs verdwijnen als gevolg van de ongekend harde bezuinigingen in de religieuze en culturele sector. Voor nieuwwij.nl zal de focus de komende jaren vooral liggen op eigen nieuws, eigen opinieblogs en eigen, inspirerende content. Om dit te kunnen realiseren is samenwerking met andere websites een vereiste, hoe tegenstrijdig dit ook moge klinken. Onlangs is daarom een samenwerkingsverband aangegaan met de websites Bruggenbouwers, Nieuwemoskee en Reliwerk. Dankzij deze samenwerking kan nog efficiënter worden gewerkt op bepaalde onderdelen en worden de mogelijkheden om te investeren in ‘eigen content’ fors uitgebreid. Begin november viel dat meteen terug te zien in een stijgend aantal bezoekers. Eind 2011 hopen we ca. 17.500 unieke bezoekers op de site te mogen verwelkomen. Hopelijk bent u als lezer van dit blad daar één van! Greco Idema is eindredacteur van www.nieuwwij.nl

www.nieuwwij.nl

SOCIALE MEDIA


17

11/14/11 2:53:32 PM

25ste Geruchtdag 13 januari 2012

13-01 2012

Het gevleugelde Woord, Theologie van de social media

Hoe beïnvloeden social media zoals Twitter, Facebook, LinkedIn onze cultuur? En wat betekent dat voor geloof, kerk en theologie? De antwoorden kunnen variëren van zegen tot vloek en zijn afhankelijk van de respondendenten: enthousiaste gebruikers of digibete mastodonten. Frank G. Bosman is cultuurtheoloog. Hij werkt aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg en bereidt een proefschrift voor over de Zwitserse dadaïst Hugo Ball. Een opmerkelijk onderwerp. Ook opmerkelijk is dat Bosman uiterst actief is in de social media. Zijn weblog www.goedgezelschap.eu wordt veel gelezen en hij heeft een grote schare volgelingen op Twitter. Mede door al deze activiteiten werd hij tijdens de eerste Nacht van de Theologie op 21 juni jl. gekozen tot ‘Theoloog van het jaar’. Bosman heeft ook een mening over de invloed van de social media op cultuur en geloof. Ze veranderen de concepties van bijvoorbeeld waarheid, gemeenschap, vriendschap. Op de 25ste Geruchtdag op 13 januari 2012 zal Bosman zijn visie presenteren met de lezing ‘Verschuivende waarheden’. De tweede lezing - ‘Waarheden hebben stilte nodig’ - zal worden gehouden door Stephan de Jong. Elders in dit nummer geeft hij een korte impressie van zijn theologie tégen de social media. De Geruchtdag met de titel ‘Het gevleugelde Woord’ kent ‘s ochtends aandacht voor theologie en debat. ‘s Middags staan de praktische toepassingen van social media in de kerk meer centraal: kerk en internet, pastorale mogelijkheden, de grens tussen ambtelijk en privégebruik, social media en internet. De studiedagcommissie

18

Geruchten #36


11/14/11 2:53:32 PM

Redactie Rolinka Klein Kranenburg Rienk Lanooy Lyonne Verschoor Dick Vos

25ste Geruchtdag 13 januari 2012

Coen Wessel Maartje Wildeman

Programma

Redactieadres Rolinka Klein Kranenburg Laaxumstraat 15 3826 AH Amersfoort

10.00 10.30

Inloop en koffie Opening in de kapel

10.55 11.00

Social media voor dummies Lezingen en debat Frank G. Bosman: Verschuivende waarheden Stephan de Jong: Waarheden hebben stilte nodig ‘Snavelen’

[email protected]

Ontwerp

12.30 13.30 14.15

Rob de Bree

Pauzeprogramma ‘Groepshuggen met God’ verzorgd door De Zevende Hemel Even bijpraten vanuit OGG

14.30

Workshops met Eric van den Berg Frank G. Bosman Kim Magnée Janneke Nijboer Fred Omvlee

15.30

Afsluiting en borrel

De studiedagcommissie


11/14/11 2:53:33 PM

Colofon De nieuwsbrief ‘Geruchten’ De nieuwsbrief ‘Geruchten’ verschijnt maal per jaar verschijntminimaal driemaal3per jaar richtprijs � 15,– per kost jaar, € 20,Een abonnement uitsluitend te voldoen viaingang een per kalenderjaar. Met van toegestuurde acceptgiro. 2012 € 25,- per kalenderjaar.

Predikanten aansluiten Predikanten, kunnen kerkelijkzich werkers en bij Op Goed Gerucht:kunnen zich theologiestudenten via Hans van aansluiten bij Solkema, Op Goed Gerucht via: [email protected] Dick Vos,[email protected] (tevens voor adreswijzigingen)

www.opgoedgerucht.nl www.opgoedgerucht.nl


11/14/11 2:53:33 PM

Geruchten 36 SOCIALE MEDIA nieuws informatie cultuur

Recommend Documents