Genrekennis en het schrijven van vakteksten Amos van Gelderen Kohnstamm Instituut, Universiteit van Amsterdam Lectoraat Taal, Hogeschool Rotterdam
Werkconferentie Platform Taalgericht Vakonderwijs, Zeist 31 oktober 2012
Wat zijn genres? Twee kenmerken: 1) Sociaal doel, bijv. overtuigen, amuseren, instrueren, (specifieke) kennis overdragen 2) Kenmerken van taalgebruik (register, grammaticale kenmerken, woordkeus)
Globale en specifieke genrekennis • Kennis over (globale) doel van genres: kenmerken van de lezers, tekstschema’s, medium, uiterlijke verschijningsvorm (bijv. verhaal-grammatica, structuur van onderzoeksverslag) • Kennis over (specifiek) taalgebruik in genres (bijv. directe rede, structuuraanduidingen, ‘signaalwoorden’ tijdsaanduidingen)
Genres bij Nederlands en andere vakken Nederlands: (literair) verhaal, betoog, instructie, uiteenzetting, reclame, column, brief….. Andere vakken (geschiedenis, biologie, wiskunde, economie…): leerteksten met typerend taalgebruik
Leren bij genres Nederlands Hoe schrijf je een goed verhaal, betoog, ….? Genredidactiek: analyse van taalgebruik in modelteksten
Leerlingen leren gebruik van technieken (bijv. hoe formuleer ik een standpunt, hoe structureer ik een betoog)
Leren bij genres andere vakken Hoe leer je denken als een bioloog, historicus, wiskundige,….?
Genredidactiek: uitdrukken van vakspecifieke concepten in modelteksten Leerlingen schrijven vakteksten om leerstof te verwerken
3 onderzoeksprojecten 1) Schrijvend leren en genredidactiek bij biologie en wiskunde (met A. van Dijk, HR) 2) Schrijven met focus en peer response in het basisonderwijs (met M. Hoogeveen, SLO) 3) Genredidactiek voor lezen en schrijven in het v.o. (met J. v.d. Hoeven, KPC)
Schrijvend leren i.p.v. leren schrijven • Schrijven over een onderwerp diepere verwerking kennis • Schrijven om je denken te veranderen (doordat je gedwongen wordt meer te expliciteren) • Doel van vakonderwijs: leren denken in de traditie van een vak + concepten begrijpen in een nietalledaagse betekenis • Kan genredidactiek helpen om je de denkwijze van een discipline eigen te maken??
Vraagstellingen 1) Kunnen studenten in de lerarenopleiding biologie en wiskunde via genredidactiek en schrijvend leren hun eigen denken beter verwoorden en vakgebonden problemen oplossen? 2) Kunnen ze deze aanpak ook met succes toepassen tijdens stages in lessen in het v.o?
Experimentele opzet • Bestaande lessenseries biologie en wiskunde (8 lessen elk) • Controlegroep (zoals de docent het geeft) observaties van alle lessen • Experimentele groep (de eerstvolgende keer, zelfde docent) • Leerstof blijft identiek, maar in elke les schrijfopdracht gericht op uitleg van geleerde aan vo leerlingen • Modelteksten analyse vooraf aan schrijfopdracht
Meetinstrumenten • • • •
Voortoets met cursusspecifieke voorkennis Eindtoets: kennistoets (o.m. van de docent) Schrijfopdracht in laatste les Steekproef met hardop denken tijdens laatste schrijfopdracht
Welke genrekenmerken? • Nog niet definitief bepaald • Teksten uit de lessenseries worden geanalyseerd • Per les wordt gefocust op 1 of 2 aspecten (bijv. oorzaak-gevolg relaties, voorbeelden, samenvatting, uitleg van vakbegrippen, kopjes) • Uitgangspunt zijn de functies van de tekst voor uitleg, niet een ‘taalkundige’ analyse • Teksten worden zo nodig aangepast om als GOED voorbeeld te dienen
Schrijven en functionele grammatica Grammaticale hulpmiddelen kunnen helpen bij het schrijven (Hoogeveen en van Gelderen, 2010)
Verbinding met concrete tekstvoorbeelden en functies is essentieel Vorm en functie van taal in samenhang in plaats van losse cursussen voor grammatica en schrijven 12 experimentele schrijflessen over het gebruik van indicatoren voor tijd en plaats in verhalen en instructies
Grote effecten op de kwaliteit van teksten die leerlingen (groep 8) na afloop schreven
Example of an explanation Analysing a sample text: the use of indicators of time The secret shack At eight o'clock Rosa arrives on her bike. Suddenly she sees Sacha and Lidwien waiting at the bushes next to the playground, as they had agreed. Once the playground was their meeting place. In the time they were in primary school they had a club (...). Read the explanation on the story you just read: The writer uses words which indicate when something happens. We call this indicators of time. Sometimes the writer ueses one word (for instance: once). Other times the writer indicates time using more words (for instance: in the time they were in primary school (...). Even the tense of verbs shows if something happens at present (for instance: sees) or in the past (for instance: had agreed)
Genredidactiek voor lees- en schrijfonderwijs Leren hoe teksten van verschillende genres in elkaar zitten Romans, betogen, ingezonden brieven, instructies, essays, recensies, leerboeken, reclame, zakelijke brieven… Observeren van ‘authentieke’ modelteksten Bijv.: wat is de functie van het gebruik van de directe rede? hoe brengt de schrijver detaillering aan en met welk doel? hoe probeert de schrijver je te overtuigen? in welke volgorde worden instructies gegeven?… Leesopdrachten gaan vooraf aan een schrijfopdracht en geven tegelijkertijd inhoudelijke context Schrijfopdrachten worden gekoppeld aan de inhoud van de modelteksten en de behandelde genrekenmerken Leerlingen leren de genrekenmerken toepassen in hun tekst (focus!) en krijgen commentaar van klasgenoten over hoe dat hun gelukt is
Prototypes
• Lesmateriaal uit ‘schrijven met focus en peer response’, binnenkort op website SLO • Lesmateriaal uit ‘genredidactiek voor leesen schrijfonderwijs’, in 2013 op website KPC (zoek naar: NELSIS)
