Geheimzinnige toverchampignon Zeldzame goudhaan in zuidernollen Parnassia 100 jaar

Uitgave van knnv afdeling Regio Alkmaar en ivn Noordkennemerland

september 2014

nummer

Geheimzinnige toverchampignon Zeldzame goudhaan in zuidernollen 1914-2014 Parnassia 100 jaar

37

Blad nummer 37 — September 2014

Inhoud Blad

Van de redactie

Van de redactie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Van de voorzitters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Geheimzinnige toverchampignon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4-5 In Memoriam Rie Boersma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Op zoek naar papagaaizwammetje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Populierleemhoeden op populierenhout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Bat-man hoppend langs N-H scholen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8-9 In alle stilte / Bestaand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Jacinthe en Adonis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Reuzenchampignons in ‘s Gravenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11-12 Neem nou... de gewone langhoornbij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Zeldzame goudhaan in Zuidernollen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13-15 Waar je woont . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1914-2014 Parnassia 100 Jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Citaten uit gastenboek Parnassia 100 jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Nachtzwaluwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Het ontstaan van Bergen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18-19 Sponsorfietstocht Rabobank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Nieuwe leden KNNV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Agenda KNNV, Lezingen,Werkgroepen, Dinsdaggroep, KNNV, IVN en adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19-22 KNNV-IVN woensdaggroep, IVN wandelexcursie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Blad is een gezamenlijke uitgave van knnv afdeling Regio Alkmaar en ivn Noord-Kennemerland. issn 2210/416X

Redactie: Ingrid Siegenbeek van Heukelom, tel. 072-5814440 Marjolein Boersma Evert Maarschall Keat Kho Hans Egberts

Vakantietijd, je ziet het overal. Mooi weer, de stranden raken vol en de terrasjes worden ook druk bezocht. Misschien verklaart dat het gebrek aan kopij vanuit verschillende (werk) groepen. Het gevolg is natuurlijk een wat dunner nummer: slechts 24 pagina’s met gelukkig nog boeiende stukken. Maar, zegt u misschien, de foto’s hadden wel wat groter mogen zijn en met wat meer wit tussen de tekst, dan zou dit BLAD prettiger te lezen zijn. Dat is een mogelijkheid maar er zou dan wel erg veel wit tussen van alles zitten. Aan de ene kant zijn de penningmeesters van IVN en KNNV misschien wel blij met de incidentele (?) kostenbesparing van 28 naar 24 pagina’s. Aan de andere kant verheugen wij van de redactie ons een beetje op het maken van een volgend nummer van BLAD met 32 pagina’s. Want na deze komkommertijd aan kopij mogen we verwachten dat een ieder in de pen klimt om al zijn of haar waarnemingen op schrift te zetten, geïllustreerd met prachtige foto’s van goede kwaliteit. Onze lezers als natuurliefhebbers, of beter gezegd, natuurvorsers, staan toch wel te trappelen om hun ervaringen met de andere KNNV- en IVN leden te delen? Ach, zo tegen de tijd dat dit nummer 37 bij u in de bus valt, zijn waarschijnlijk ook de eerste fotoboeken gemaakt of besteld en wordt uitgebreid met buren en vrienden over de vakantie gepraat. Laat ons allen daar van genieten; stuur de kopij en de foto’s maar meteen in en wacht niet tot 21 oktober. Wij beloven dan er een mooi nummer 38 van te maken, met voldoende wit en wat grotere foto’s. Een BLAD met 32 pagina’s ?

❧❧ de redactie

Uiterste inzenddatum voor Blad nr 37: 21 oktober 2014 Te late inzendingen worden mogelijk niet geplaatst! Tekst en plaatjes (op ongeveer de juiste plaats) aanleveren als Word document. Geen vet of cursief lettertype. De foto’s nog apart (met naam) als jpg bestand opsturen (liefst meer dan 0.5 Mb). Alles naar: [email protected] De redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten, te redigeren (bij ingrijpende veranderingen in overleg met de auteur) of te weigeren.

2

Voorblad: Schotse Hooglander in het duin Foto: Rolien de Jonge


Van de voorzitter KNNV

Van de voorzitter IVN

KENNEN IS ZIEN Velen herinneren zich het befaamde vogelboek ZIEN IS KENNEN. Een handig langwerpig zakboekje, geschreven door Nol Binsbergen en geillustreerd door Rein Stuurman (eerste druk 1937). Ik deed mijn eerste vogelkennis op uit dit boek van mijn broer. Bij de meeste vogelbeschrijvingen stond ook aangegeven over welk geluidsrepertoire de vogel beschikte. Helaas is het mij nimmer gelukt deze gegevens om te zetten in herkenbare vogelzang. Het kennen en herkennen van vogelzang is vaak noodzakelijk om de vogel op naam te brengen. In dit geval helpt kennis bij het zien en herkennen; kennen is zien... Bij het honderdjarig bestaan van het Parnassiapark mocht ik helpen met het vangen, bekijken en op naam brengen van waterbeestjes. Veel belangstelling, van heel jong tot ver gevorderd in jaren, veel vragen over het vreemde lange beest, dat als een paling door het aquarium slingerde. Een van de vele soorten bloedzuigers, vertelde ik, maar niet gericht op mensen. De meeste volwassenen verbaasden zich, dat er zo’n rijk en verscheiden leven onder water is. Ik was blij met deze reacties. Twee vrouwen deelden hun voor mij opmerkelijke reactie, nadat zij met veel interesse de waterinsekten hadden bekeken en mijn uitleg hadden gehoord: het moest mij toch duidelijk zijn dat deze dieren onmogelijk het gevolg van de evolutie konden zijn. Immers de dieren en hun gedrag waren zo bijzonder en complex; dat kon toch alleen het gevolg zijn van een intelligent ontwerp, van een hogere macht. Ik had natuurlijk met allerlei uitleg en voorbeelden van evolutie bij dieren kunnen komen, maar wist uit ervaring dat het gesprek dan heel lang kon duren. Ik deelde hun mening niet, was mijn reactie. Mijn kennis kon ik niet delen. Betekende dit dat zij een deel van de wereld niet konden zien? Betekent waarnemen waar te nemen? Astrofysicus Vincent Icke vertelde tijdens een lezing, dat intuïtie meestal een slechte raadgever is om de verschijnselen om ons heen te verklaren. Om relevante kennis te ontsluiten, om deze te valideren en op inzichtelijke wijze te delen met anderen is veel inspanning en tijd nodig. Die kennis, ontwikkeld door vele wetenschappers, heeft het beeld van onze zichtbare wereld sterk aangevuld en vergroot. Kennis geeft zien een nieuwe dimensie. Kennis wordt, en m.i. terecht, hogelijk gewaardeerd door leden van de KNNV en IVN. Het opent nieuwe leefwerelden en maakt natuur bijzonder. Dankzij de langdurige, systematische en deskundige waarnemingen van vrijwilligers ontstaat echte waardevolle kennis over natuur, ecosystemen en soorten. Zien levert vaak kennis, maar kennis versterkt het zien enorm. Kennen is zien.....

Op 29 Juni hebben we het 100-jarig bestaan van ons gebouw Parnassia onder grote publieke belangstelling gevierd. Samen met mevrouw Valti van Reenen hebben we een wintereik geplant in de heemtuin in de veronderstelling dat in 2114 bij die eik wordt stilgestaan bij het 200-jarig bestaan van Parnassia. Met het enthousiasme in de huidige organisatie ga ik er van uit dat in 2114 het IVN nog steeds actief in en vanuit dit fantastische gebouwtje zal zijn. De zomer is weer voorbij. Sommige activiteiten gaan ook in de zomer door en ik begrijp van met name toeristen dat zeer op prijs wordt gesteld. Het is voor hen een leuke manier om het ontdekken van natuur en kennis van ons gebied te combineren. In het vorige nummer van Blad heb ik geschreven over motivatie. Ik heb hier veel reacties op gekregen. Met name over het aspect ‘organische groei’. Groei in aantal activiteiten die ontstaat doordat vrijwilligers vanuit hun eigen kwaliteit de vereniging als totaal verbeteren. Organische groei geeft energie. En het ontstaat als individuen hun eigen talenten en motivaties er in kwijt kunnen. In september wordt een aantal proefexcursies gegeven vanuit onze samenwerking met PWN. Deze excursies worden door IVN Midden Kennemerland en Noord Kennemerland ingevuld vanuit 3 locaties: de Schaapskooi, de Hoep en het Kraaiennest (Midden Kennemerland). Het is de bedoeling dat in het voorjaar 2015 hiermee feitelijk een aanvang wordt gemaakt. In oktober gaan we voor het eerst een paddenstoelenweekend houden bij de Schaapskooi. Dit doen we samen met PWN. Andere organisaties zoals KNNV participeren hierin. Met een groot aantal vrijwilligers gaan we hier weer een succes van maken. De Natuur Gidsen Cursus is na een welverdiende vakantie weer gestart voor het laatste deel van de opleiding, waarbij de nadruk ligt op het doen van de eindprojecten en het behalen van het diploma in mei 2015. Binnenkort zullen jullie vanuit onze webmasters (Ton Schellevis en Pieter de Groot) bericht krijgen over een uitgebreide vernieuwing van onze website. Hieraan is de afgelopen periode hard gewerkt en het resultaat mag er zijn.

❧❧ Johan Eilering

❧❧ Ruud Maarschall

3


Geheimzinnige toverchampignon verrast bewoner Afgelopen week gebeurde er iets vreemds in de schuur van een stolpboerderij in het buurtschapje Tolke, net onder Schagen. De bewoner constateerde dat er verschillende tegels van de schuurvloer omhoog waren gedrukt en er een hoop zand omhoog was gekomen. Bij het verwijderen van het zand ontdekte hij een grote toef kleurrijke paddenstoelen. Toen er een andere scheve tegel werd verwijderd bleken er nog meer paddenstoelen onder de tegelvloer te zitten die zich nog aan het ontwikkelen waren.

van de champignons vaak al onder de grond plaats vindt, komen de hoeden met grond of ander materiaal bedekt tevoorschijn. De naar onder verbrede en vaak wortelende forse stelen zijn bedekt met fijne vlokjes en vormen zones, vooral onder aan de steel. Geur en smaak van het vlees zijn niet opvallend. Eetbaarheid: verdacht.

De bewoner kon zijn ogen niet geloven en wilde weten wat voor eigenaardige paddenstoelen het konden zijn en of ze meer schade konden aanrichten. Na overleg met een lid van de NMV kwamen ze tot de conclusie dat het moest gaan om de zeldzame toverchampignon. Toverchampignons vallen vooral op door een paar overduidelijke kenmerken waaraan ze hun Nederlandse naam ontlenen. Bij beschadiging of doorsnijden verkleurt het witte vlees direct naar gifgeel alvorens na enige minuten weer te verkleuren naar purperbruin. Het meerdere keren verkleuren van het vlees van de toverchampignon heeft wat weg van het effect van een toverbal die in je mond van kleur verandert.

De toverchampignon is verder nog te herkennen aan de roodbruine hoeden van 15 tot 20 cm doorsnee en door het meestal verschijnen in grote toefen. Omdat de ontwikkeling 4

De schaarse waarnemingen van de toverchampignon komen van nitraatrijke zand- of kleibodems in loofbossen, parken, bermen en tuinen. Het incidenteel verschijnen in schuren, kelders en kruipruimtes is moeilijk te verklaren. Het vermogen om dikke pakken grond en tegels op te lichten kom je maar weinig bij andere champignonsoorten tegen. Incidenteel drukt de algemene straatchampignon (Agaricus bitorquis) eveneens de tegels uit het trottoir of boort zich door het asfalt van de weg omhoog. Van het optreden in gebouwen is, zover bekend, nooit sprake geweest.

Ontmoetingen van de toverchampignon die zich ongevraagd in gebouwen van burgers voordoen vallen op en halen de publiciteit. Vandalen die schade toebrengen aan andermans spullen tolereren we niet. Paddenstoelen die vloeren of gazons verruïneren ook niet. Het verschijnen van de toverchampignon in de schuur in Schagen is geen incident. In 2005 deed zich ook een dergelijk voorval voor te Hoogeveen. Toen kwamen er in een opslagruimte van tweedehands spullen vele toverchampignons door de tegelvloer omhoog.

Blad nummer 37 — September 2014 Onverwacht als een duveltje uit een doosje. In 2009 was het raak in Woubrugge. In de voortuin van een huis kwamen grote ‘molshopen’ tevoorschijn. Het gazon leek wel wat op een mollenparadijs. Onder de hopen zaten geen mollen maar grote exemplaren van de Toverchampignon. Er hangt een zweem van geheimzinnigheid om de toverchampignon. Waar komt deze kleurrijke opvallende champignon vandaan? Het begon In 1973 toen er voor het eerst een exemplaar werd ontdekt in het Amsterdamse bos bij Amsterdam. Hij werd toen beschreven als een nieuwe soort voor de wetenschap. De toverchampignon komt in 2014 hoofdzakelijk in Nederland voor en is vooral bekend in de omgeving van Amsterdam. Ondertussen is de toverchampignon in Nederland, maar ook in het buitenland, met een langzame, doch gestage opmars bezig. Uit landen om ons heen zoals Duitsland, Engeland, België komen nu ook berichten binnen van waarnemingen, maar ook verder weg in Israël (Golan hoogvlakte). De toverchampignon wordt beschouwd als een exoot van onbekende herkomst. Het is opmerkelijk dat we nog steeds niet weten waar deze opvallende soort oorspronkelijk vandaan komt. Temeer omdat de soort zich hier in de directe omgeving van de mens manifesteert in gebouwen, waardoor hij meer opvalt dan welke paddenstoelensoort ook. De toverchampignon zal ook opvallen in zijn onbekende gebied van herkomst maar blijkbaar ontbreken de specialisten die daar notitie van maken.

❧❧ Martijn Oud

Nederlandse Mycologische Vereniging

In memoriam Op 4 juli 2014 is Rie Boersma overleden. Zij was in dubbel opzicht een van onze oudste leden. Zij is 94 jaar geworden en was al minstens meer dan 40 jaar lid. Wanneer zij lid is geworden, valt moeilijk te achterhalen. Vroeger nam Rie geregeld deel aan onze excursies. Ik heb nog foto’s waar zij op staat tijdens een excursie naar IJmuiden op 27 november 1979 met als excursieleider Bert Buizer. Zelfs op haar hoge leeftijd was zij nog in veel dingen geïnteresseerd. Uiteraard nam Rie de laatste jaren niet meer actief deel aan het verenigingsleven. Maar zij bleef lid zowel van de KNNV als van de Vogelwerkgroep.

❧❧ Leo Bruinenberg

5


Op zoek naar het Papegaaizwammetje Het papegaaizwammetje is gekozen tot paddenstoel van het jaar 2014. De keuze van het papegaaizwammetje berust niet op toeval: het is namelijk één van de gemakkelijkst herkenbare wasplaten. Vooral de jonge exemplaren zijn gemakkelijk te herkennen. Het papegaaizwammetje heeft een gestreepte hoed, steel en lamellen die dan felgroen gekleurd zijn.

De hele paddenstoel is glad en bij vochtig weer slijmerig. Bij oudere papegaaizwammetjes worden de hoeden en stelen geel tot okerbruin, maar de kenmerkende groene kleur blijft op z’n minst boven aan de steel zichtbaar. De aanwezigheid van de unieke groene kleur maakt het herkennen van het papegaaizwammetje voor iedereen mogelijk. Het Papegaaizwammetje is een kenmerkende soort van schrale graslanden waar de bodem lang met rust is gelaten. Terreinen met papegaaizwammetjes herbergen ook andere bijzondere graslandpaddenstoelen. Een nieuwe vind-plaats van een papegaaizwammetje betekent daarom veel voor de Nederlandse Mycologische Vereniging.

6

Indicatiesoort voor bijzondere graslanden

Het papegaaizwammetje komt voor in een wijd scala van graslandtypen: droge duingraslanden, graslanden op krijthellingen, gemaaide dijkhellingen op klei en zand, extensief beweide natuurterreinen, grazige bermen van wegen en paden, sloottaluds, enzovoort. Het papegaaizwammetje is echter een kritische soort die zich in nieuwe terreinen pas na 20 jaar vestigt. De betekenis hiervan voor vermeste graslanden is dat er na een ingetreden gunstig beheer van verschraling soms tientallen jaren moet worden gewacht voordat de eerste papegaaizwammetjes weer kunnen worden gevonden. We moeten dus zuinig zijn op de resterende graslanden met papegaaizwammetjes. Vermoedelijk kwam het papegaaizwammetje in het begin van de vorige eeuw zeer algemeen voor, maar is hij tot in onze tijd door de toename van vermesting en verzuring sterk achteruit gegaan. Omdat het een kenmerkende soort is van voedselarme grasen hooilanden is het zoeken naar het papegaaizwammetje een manier om de ons resterende schrale graslanden in kaart te brengen. Schrale graslanden herbergen namelijk vele andere paddenstoelensoorten die bijna allemaal op de Rode Lijst staan. Reden voor de Nederlandse Mycologische Vereniging om groeiplaatsen van het papegaaizwammetje in kaart te brengen.

Wasplatenreservaat

In 2013 is voor het eerst in de geschiedenis een wasplatenreservaat ingesteld. Het terrein was tien jaar geleden al opgevallen, doordat er behalve veel papegaaizwammetjes, heel veel andere soorten wasplaten werden gevonden. In totaal wel 25 soorten, waarvan de meeste op de Rode Lijst staan, een soort die nieuw was voor Nederland en een soort die voor de tweede keer in ons land werd gevonden! In samenwerking met de Nederlandse Mycologische Vereniging heeft Staatsbosbeheer dit gebied nabij Rotstergaast (ten zuiden van Heerenveen) nu ‘Wasplatenreservaat De Rotstergaaster Wallen’ genoemd. Er wordt nu speciaal beheer ingesteld dat er voor zorgt dat het gebied niet verruigt en bovendien voedselarm blijft. Via Natuurbericht.nl werd al een bericht uitgegeven over het wasplatenreservaat bij Rotstergaast.

Doorgeven van een vondst van het Papegaaizwammetje

Het gemakkelijkst is om de plaats via e-mail door te geven met een foto. [email protected] Probeer de locatie van de vondst zo nauwkeurig mogelijk te omschrijven. Een opgave van het kilometerhok is daarnaast extra handig. U kunt de locatie ook weergeven via Google-maps of anders een korte maar duidelijke omschrijving geven met adres, naam van de polder, dijk of terrein. Geef daarbij ook altijd de naam van een nabij gelegen dorp of stad en de provincie op.

❧❧ Martijn Oud/Aldert Gutter

(Nederlandse Mycologische Vereniging)


Populierleemhoeden trouw op dood populierenhout

Afgelopen week werden weer populierleemhoeden gemeld van een bekende locatie in Bergen (NH). Inmiddels verschijnen ze hier al acht jaar achtereen steevast aan de voet van dezelfde populier. Niet alleen in juni maar tot in november komen de leemhoeden op onregelmatige tijden te voorschijn. De populier lijdt niet zichtbaar onder de aanwezigheid van de leemhoeden. De stam is de afgelopen acht jaar zelfs in omvang toegenomen. Dat kan ook niet anders want populierleemhoeden (Agrocybe cylindraceae) leven van dood hout en laten het levende hout ongemoeid. In dit geval zal er dood wortelhout in de grond zitten want de leemhoeden groeien naast de boom. Zonder dood hout geen leemhoeden. Pas als het dode wortelhout is verteerd zal het afgelopen zijn met de leemhoeden op deze locatie. Waarschijnlijk is er ooit een auto tegen de boom aangereden of werd het wortelstelsel beschadigd door de aanleg van het voetpad vlak voor de populier. De betreffende populier bevindt zich juist in een bocht van een drukke weg.

matig vochtige kalk- of voedselrijke bodems en minder vaak in loofbossen, stadsparken en plantsoenen kom je hem tegen. Hier groeit hij op stammen, stronken, begraven hout en zelfs op houtsnippers. Opvallend is het veelvuldig voorkomen op het dode hout van levende populieren en in mindere mate van knotwilgen. De vondst van de locatie van de populierleemhoed in Bergen (NH) dateert inmiddels van acht jaar geleden. Het betrof toen nog de eerste vondst van de populierleemhoed boven het Noordzeekanaal. Vijftien jaar geleden kwamen populierleemhoeden vrijwel alleen in het zuiden en zuidwesten van ons

Populierleemhoed

Leemhoeden (Agrocybe) behoren tot de orde van de plaatjeszwammen (Agaricales). In Nederland komen 13 soorten leemhoeden voor en drie variëteiten. Wereldomvattend komen er circa 100 soorten leemhoeden voor. De populierleemhoed is een middelgrote paddenstoel die op het eerste gezicht wel wat weg heeft van een champignon. De hoed is gewelfd tot vlak uitgespreid met een doorsnede van 4 tot 15 centimeter en mat, wittig of crèmegelig gekleurd,

later worden ze donkerder met een hazelnootbruin centrum. De plaatjes zijn crème tot bleekbruin. De vaak gekromde crème tot bleekbruine steel krijgt later door de bruine sporen een bruinverkleurde ring. De lamellen zijn crème tot donkerbruin. Het vlees is wittig. De smaak mild, noot- of radijsachtig. De geur is aangenaam, radijsachtig of fruitig.

land voor. De soort is duidelijk met een opmars bezig. Hierbij worden vooral het westen en het noorden van ons land gekoloniseerd. Het zou kunnen dat dit te maken heeft met klimaatverandering. Er zijn nogal wat paddenstoelsoorten die daardoor in de afgelopen decennia de noordgrens van hun verspreidingsgebied hebben bijgesteld. De kosmopolitische populierleemhoed is eetbaar en wordt met name in Australië, Japan en China als zodanig hogelijk gewaardeerd en in het groot gekweekt en verhandeld. Er worden vooral in China en Japan geneeskrachtige en voor de gezondheid preventieve waarden aan toegekend. Ook worden populierleemhoeden toegepast in afslankdiëten omdat 100 gram vruchtvlees slechts 13 calorieën bevat. In Nederland is de populierleemhoed vrij zeldzaam en staat als kwetsbaar op de Rode Lijst. Niet eten dus! Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op woensdag 2 juli 2014 .

❧❧ Tekst en foto’s Martijn Oud

De populierleemhoed komt voor op dood hout van populier, minder vaak van wilg en is zeldzaam op hout van andere loofboomsoorten. Vooral in lanen en loofhoutsingels op 7


Bat-man hoppend langs Noord-Hollandse scholen In een nieuw vleermuisproject, door een jongerenpanel ‘BatZone’ genaamd, werken vrijwilligers van de zoogdierwerkgroep van KNNV-Alkmaar samen met de Noord-Hollandse Zoogdierstudiegroep (NOZOS) en de Vereniging ‘Vrienden van Park de Oude Kwekerij’ (Alkmaar). Dit programma kon dankzij de financiële ondersteuning van het Provinciale ‘Betrekken bij Groen Fonds’ ontwikkeld worden. Doel van dit project is om het brede publiek en vooral jongeren op een actieve en uitdagende manier kennis te laten maken met de natuur uit de eigen leefomgeving en zodoende begrip en waardering te kweken. Tevens wil men het besef bijbrengen dat in en rond eigen school of huis vaak vleermuizen aanwezig zijn zonder dat men dat zelf weet. Bovendien wordt het belang van een groen schoolplein voor vleermuizen, de invloed van (straat)verlichting op het gedrag van vleermuizen, de wijze waarop vleermuizen kunnen worden waargenomen (werking echolocatie) en datgene wat je voor vleermuizen kunt doen onder de aandacht gebracht.

Er worden nachtelijke excursies georganiseerd met de batdetector om mensen kennis te laten maken met rondvliegende en roepende vleermuizen. Uiteraard wordt aan leerlingen gevraagd deel te nemen maar omdat dit ’s nachts en dus buiten schooltijd plaatsvindt, zal dit puur op basis van vrijwilligheid gebeuren. Tijdens de excursies krijgen de mensen nuttige informatie over de levenswijze van vleermuizen maar ook over de moeilijkheden waarmee vleermuizen te maken hebben. In het veld worden ook metingen gedaan met lichtmeters op plekken waar we vleermuizen horen. Dit om te laten zien dat vleermuizen de donkere plekken opzoeken.

Jongeren zijn gefocust op gadgetgebruik en daar wordt op ingespeeld, altijd in samenspraak met de leraar (biologie). Allereerst maken de leerlingen (VMBO of middelbaar onderwijs) kennis met de app BatLib. Dit is een app voor smartphone of tablet die een beschrijving geeft van alle Europese vleermuizen en tevens hun geluiden laat horen. Hiermee kun je het verschil tussen de soorten leren kennen. Ook de app WebObs m.b.t. het doorgeven van waarnemingen wordt onder de aandacht gebracht. Tijdens een educatieve les wordt de leerlingen niet alleen uitleg gegeven over het leven van vleermuizen maar er wordt vooral op een interactieve manier gewerkt. Door proefjes leren de leerlingen wat sonarreflectie is en met behulp van een leerpakket kan in groepsverband een batdetector gebouwd worden. Bij elke deelnemende school wordt een nacht lang een batlogger op het schoolplein neergelegd. Samen met de leerlingen wordt gekeken welke vleermuizen ’s nachts van hun schoolplein gebruik hebben gemaakt. De resultaten worden vergeleken met die van verschillende andere scholen. Door middel van vragen worden de leerlingen uitgedaagd om te begrijpen waardoor die verschillen veroorzaakt worden. Ze moeten denken aan beschikbaarheid van verblijfplaatsen, verbindingsroutes, foerageergebieden, (licht)verstoring en aanwezigheid van prooien. Voor leerlingen van het basisonderwijs is een meer speels lesprogramma ontwikkeld. Naast het vertonenvan enkele filmpjes over vleermuizen worden educatieve spelletjes gespeeld zoals het maken van een tekening maken terwijl je ondersteboven aan een rekstok hangt of tikkertje spelen terwijl je geblinddoekt bent. In het laatste geval moet je (de tikker is de vleermuis) in je handen klappen om de sonar na te bootsen. Op dat moment moeten de andere leerlingen (als prooi) roepen om de sonarreflectie te symboliseren. 8

Op 23 augustus is tijdens de officiële opening van Park de Oude Kwekerij in Alkmaar een lezing gegeven over vleermuizen gevolgd door een vleermuis excursie. De dag erna is het project BatZone gepresenteerd tijdens een Natuurmarkt in Haarlem. Op 29 augustus is, in aansluiting op de ‘Nacht van de Vleermuis’, een excursie georganiseerd in het Heiloeër

Blad nummer 37 — September 2014 Bos. Bij voldoende belangstelling wordt in september ook nog een excursie georganiseerd in de Alkmaarder Hout. Op 26 en 27 augustus vindt een speciaal vleermuisinventarisatieweekend plaats rond Fort Spijkerboor. Dit is voor de wat meer geïnteresseerden. Uiteraard worden er diverse persberichten verstrekt om de activiteiten breder kenbaar te maken. We hopen dat met name de activiteiten op scholen binnenkort op het Jeugdjournaal of bij Vara’s Vroege Vogels te zien zijn. Houd dit dus in de gaten.

Het heeft zich neergelegd en niemand wist ervan. Een glooiende stilte zo zacht dat het geen vrijheid vereiste In stevige doornen of vastvoetig licht.

Meer over dit project is te lezen op de speciaal gemaakte website www.BatZone.org. Uiteraard kun je ook op de hoogte blijven via Twitter (@Batzones) en via Facebook (facebook. com/batzone.org). Dit najaar verschijnt ook een speciale digitale nieuwsbrief. Wil je deze ontvangen geef dan je email adres door aan [email protected] o.v.v. aanmelding nieuwsbrief Batzone

Zo mag jij hier – zo elders, zo veraf, maar het hoeft niet, ook al weet ik niet waarom. En zo ja –

❧❧ Richard Witte

BESTAAND

Hier zoek ik mijn dagen, hier zoek ik de lucht die zo onwerkelijk geruststellend voor mij is. Zij is zo moeder, zo Moeder Natuur. Hier begint de realisatie van de bestaande gedachte.

❧❧ Elbert Gonggrijp

Heerhugowaard, 3 november 2013

IN ALLE STILTE Hoe kan mijn woord ooit stilte? In de bomenrij ligt vastbesloten wat stilte nodig heeft, want zij weet zich in erin geborgen, zoekt zich nooit haar vaste vorm. Zij heft takken in de lucht en tentoonspreidt zich weloverwogen. Het is een beeld zo trefzeker dat ik niet werkelijk weet waar zij is. Ik heb haar in gedachte, maar zo vluchtig als water, zo eeuwig de tijd. Zij vraagt geen waarom. Ik mijmer. Hoe moet dit dan onophoudelijk? Hier blijkt geen stilstand, want de langzame zon, de ondergaande zon. En het kijken neemt zichzelf in acht, enkel omdat ik kijk. Want de bomenrijen, het glinsterende water, de langzame zon en de stilte, de immer voortdurende stilte. Zelfs nu, wanneer je denkt en telkens hoopt te weten. Maar anders. Het is zo voorbij, het is zo anders. Omdat je jezelf hier, omdat je vergeet –

❧❧ Elbert Gonggrijp

Heerhugowaard, woensdag 12 maart 2014

9


Jacinthe en Adonis Als ik aankom op camping La Cascade bij Meyrueis (Frankrijk), ben ik net te laat voor de verrichte introductie van twee lammergierjongen, waarbij een leger aan hoogwaardigheidsbekleders, vogelbeschermers, politici en beroepsornithologen aanwezig waren, plus zeventig basisschoolleerlingen! Een scala aan supersterke verrekijkers op statieven staan gericht op een overhangende rots, die 300 meter hoger is gelegen. Net daaronder, achter een hekwerk, zitten twee bijna vliegvlugge lammergieren, één uit een dierentuin uit Tsjechië en één uit Oostenrijk. Ze worden nog wat dagen gevoerd, dan wordt het hekwerk weggehaald en dan mogen deze vogels met een vleugelwijdte van 2,80 m wegvliegen. Waarheen? Men hoopt dat ze blijven, een paar vormen, een populatie stichten en dan een brug gaan vormen tussen de minipopulatie in de Pyreneeën en die in de Alpen. Overigens ook een introductiepopulatie.

Eén keer boomplantdag actief meemaken in een mensenleven is onvoldoende. Eén keer een excursie meemaken met de boswachter is onvoldoende. Mijn ervaring met kinderen is dat je ze altijd enthousiast voor de natuur kunt maken. Zo enthousiast dat ze de natuur een beetje leren begrijpen en zo dat er respect voor ontstaat. Uiteraard, hoe eerder, hoe beter, maar enthousiasme voor de natuur ebt weg als contactmomenten met ‘alles wat groeit en bloeit’ uitblijven. Daar is onze biosfeer niet mee gebaat! Even terug naar de twee lammergieren. De scholieren mochten voor elk een naam verzinnen. Het werden Jacinthe en Adonis en zo gaan deze majestueuze lijkenprikkers de geschiedenis in. Mocht u meer over deze actie en andere gierenintroductieprogramma’s willen weten, kijk dan op http://rapaces.lpo.fr/gypaete-grands-causses

Lammergieren spreken tot de verbeelding. Dat is te merken. Op de camping is een info-tent ingericht, die wordt bemand tot dat de gieren naar elders zijn vertrokken. Het ligt er vol met brochures van hoge kwaliteit. Alles is betaald door ruim dertig organisaties, waaronder de Europese Unie, de Unesco, allerlei overheden, natuurbeschermingsorganisaties en wat particulieren. Zoveel geld voor twee vogels, waarvan het zeer de vraag is of ze ooit volwassen zullen worden, laat staan een paar zullen gaan vormen. Maar, de ervaring leert dat dit soort introducties meestal succes hebben, mits (het merendeel van) de gieren jaar-in-jaar-uit worden gevoerd!

❧❧ Peter Boer

Wat ik aan deze hele actie het meest waardeer, is de deelname van die 70 scholieren. Scholieren tussen al die bobo’s! Ik ben eens bij de opening van een paddentunnel geweest: allemaal ‘grote mensen’. De Fransen begrijpen veel beter dan wij dat je kinderen jong bij cultuur- en natuur moet betrekken. In Frankrijk gaan ze vanuit de scholen al met vijfjarigen naar musea en nemen ze al deel aan allerlei culturele activiteiten. In het Louvre en het Musée d’Orsay in Parijs zag ik op één dag diverse basisschoolklassen. De leerlingen luisterden aandachtig naar de meester/juf/museumvoorlichter en stelden gerichte vragen. En ze waren er uren achtereen! Wat doen wij natuurbeschermers om de jeugd bij de natuur betrekken? Kan het beter? Kan het frequenter, zodat het beklijft? Kunnen we er niet voor zorgen dat ook natuurbeheerders en gemeenten kinderen inschakelen? Eén bezoek per jaar aan een educatie- of natuurinformatiecentrum in de regio, hoe goed ook, is onvoldoende.

10


Reuzenchampignons gevonden in ‘s Graveland Tijdens een excursie van oud-Jeugdbondsleden voor Natuurstudie in ’s Gravenland werden reuzenchampignons gevonden. In een smalle berm van een beukenlaan werden twee al wat oudere exemplaren ontdekt. Reuzenchampignons vallen op door de kleurige hoeden met het formaat van een flink soepbord. In Nederland maar ook in de meeste andere landen zijn ze vrij zeldzaam. De eerste vraag die tijdens de excursie gesteld werd was of ze eetbaar waren. Bij veel Nederlanders schijnt de liefde voor paddenstoelen tegenwoordig vooral via de maag te gaan. Het plukken van paddenstoelen in de natuur voor consumptiedoeleinden neemt de laatste jaren hand over hand toe. Bij echte champignonliefhebbers loopt alleen al bij het horen van de naam reuzenchampignon het water in de mond. Reuzenchampignons met hoeden tot 25 centimeter breedte zien er inderdaad een beetje uit als een soort kingsize portobello. Ze hebben echter niets met de portobello’s van de supermarkt te maken. Een portobello is één van de vele kweekvormen van de gekweekte champignon (Agaricus bisporus). De reuzenchampignon De reuzenchampignon (Agaricus augustus) komt wereldwijd voor in Europa (waaronder in Nederland), Noord-Amerika, Noord-Afrika en Azië, maar is overal vrij zeldzaam. Hij heeft een hoed tot 25 centimeter breed met aanliggende dicht opeen staande schubben, geelbruin tot donkerbruin op een lichtere ondergrond. De witte steel heeft een brede afhangende ring en is van de ring tot de basis vlokkig geschubd. De plaatjes staan vrij van de steel. Ze zijn eerst bleek grijs tot vleeskleurig, maar worden uiteindelijk donkerbruin met een witte, soms zwavelgele lamelsnede. Het witte vlees verkleurt geel tot licht oranjebruin bij doorsnede en ruikt zwak tot sterk naar noten of anijs. De paddenstoel is eetbaar, maar de smaak is niet opvallend. Kweken Het in cultuur brengen van de eetbare reuzenchampignon is geprobeerd, maar bracht niet het resultaat waarop kwekers hadden gehoopt. De kweek is ingewikkeld, tijdrovend en daardoor duur terwijl de oogstopbrengst tegenvalt. De smaak, die anders is dan die van de gekweekte champignon, werkt ook nadelig. De voorkeur voor gekweekte champignons is bij

de consument moeilijk te doorbreken. Toch zijn er ondernemers, met name in de VS, die het nog niet hebben opgegeven. We wachten af. Er is natuurlijk niets tegen het kweken van paddenstoelen voor de handel want daardoor worden ze minder geplukt in de natuur. Waarom zou je het risico lopen op een vergiftiging als de betreffende paddenstoelen

Reuzenchampignon

gewoon in de schappen van de supermarkt kunnen worden gevonden? Niet alle champignons zijn eetbaar In Nederland komen volgens de nieuwe Beknopte standaardlijst van de Nederlandse paddenstoelen 45 soorten champignons voor met 10 variëteiten. Hiervan worden slechts twee soorten op commerciële basis gekweekt en verhandeld. Dit zijn de tweesporige of gekweekte champignon en de gewone anijschampignon. Niet alle wilde champignonsoorten zijn eetbaar en de verschillende soorten lijken erg op elkaar. Het determineren van wilde champignons is daarom specialistenwerk. Het betrekken van reuzenchampignons uit de natuur voor consumptie is dan ook niet zonder gevaar.

Hazelhoenchampignon

11

Blad nummer 37 — September 2014 Ondanks het formaat soepbord zijn reuzenchampignons wel degelijk met anderechampignonsoorten te verwisselen. Met name hazelhoenchampignons en schubbige bos champignons kunnen aangezien worden voor reuzenchampignons. Kleine hoeden van de reuzenchampignon hebben een overlap met de grotere exemplaren van de twee genoemde soorten. Het per ongeluk consumeren van een geplukte schubbige boschampignon levert geen enkel probleem op want die is ook eetbaar, maar het eten van één hazelhoenchampignon zal de persoon in kwestie nog lang heugen. Heftige spijsverteringsstoringen met misselijkheid en braken zijn het gevolg. De hazelhoenchampignon heeft een kenmerkende geur van inkt of carbol maar die is slechts zwak aanwezig. Het eten van reuzenchampignons is daarom linke soep! Niet de grootste De reuzenchampignon is niet de grootste champignonsoort die in Nederland voorkomt, hoewel zijn naam anders suggereert. Deze eer valt te beurt aan een champignonsoort die door zijn grootte en door het voorkomen in open landschappen al van verre kan worden waargenomen. Het is misschien wel de grootste plaatjeszwam die in Nederland kan worden gevonden. De grootsporige champignon (Agaricus urinascens) heeft hoeden tot 26,5 centimeter doorsnede met uitschieters tot 50 centimeter! Het is een soort van graslanden en grazige bermen op nitraat- of kalkrijke bodems. Het is een sensatie om zo’n joekel tegen te komen. Deze eetbare jumbo onder de champignons is echter overal zeldzaam en moet worden ontzien.

Grootsporige champignon (foto: Martijn Oud) Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging. Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische ❧ Vereniging op woensdag 9 juli 2014.

Neem nou... de gewone langhoornbij (Eucera longicornis)

Dat Texel een bijzonder eiland is, dat hoef ik onze lezers niet te vertellen. Het bijzondere blijkt ook uit de vele boeken, die het eiland als onderwerp hebben. Om de meest recente te noemen: ‘Duinen en mensen Texel‘ (2013) en ‘Texel is anders‘ (2014). In beide boeken wordt hij vermeld, de gewone langhoornbij, die verder alleen nog bij Nijmegen en in Limburg voorkomt, dus zo ‘gewoon‘ is hij niet.

Mannetje Gewone langhoornbij (foto: www.wildebij

en.nl)

Nu we het toch over zijn Nederlandse naam hebben: wat moeten we ons bij ‘langhoorn‘ voorstellen? In ‘Duinen en mensen Texel‘ lees ik dat de voelsprieten van deze bij lijken op de hoorns van een impala. Een uitleg die, vrees ik, meer uit de duim dan uit het brein van de auteur is voortgekomen. Het woord ‘langhoorn‘ is een germanisme, de Duitser spreekt van ‘Langhornbienen’. Wij zouden, op grond van de lange antennen van het mannetje, het beestje gewoon ‘langsprietbij‘ moeten noemen. Maar ik dwaal af. In 2008 werd door een Rotterdamse fietser op de Mokweg een dood mannetje gevonden. Betrof het een verdwaalde bij, meegelift met een caravan? Nee, want er werd later nog een man op rode klaver gezien. De mannen herken je makkelijk in het veld aan hun lange antennen, de vrouwtjes lijken door hun gewone antennen meer op andere soorten. Ook werd de soort al in 1934 en in 1938 op het eiland waargenomen. Daarna niet meer, tot 2008. Op het spoor gezet door SBB boswachter Erik van der Spek ontdekte Huib Koel – Haarlems KNNV lid en webmaster van de zeer informatieve site www.wildebijen.nl – een hele nestaggregatie van deze soort in een oud dijkje in de buurt van de Mokweg. Huib, Erik, Rob Buiter (van Vroege Vogels) en ik bezochten de plek in juni 2014. Onvoorstelbaar wat we zagen. Zeker honderd langhoorn-mannetjes patrouilleerden langs de dijkhelling op zoek naar een vrouwtje. En af en toe troffen we een vrouwtje dat haar nest in de dijk groef. Zie even het beeld: vier heren, die met open monden staren naar honderden bijen. Dat is nog eens wat anders dan honderden vogelaars die elkaar verdringen om een glimp van één uiltje op te vangen. Maar ik dwaal af. Ook deze bijen bevestigen het: Texel is een bijzonder eiland.

❧❧ Hans Nieuwenhuijsen

12


Waarom Een Zeldzame Goudhaan In Zuidernollen Voorkomt Henk de Bruijn In 2012 kreeg ik gevoel voor onderzoek naar kevers in het kustduin tussen Castricum en Heemskerk (zie BLAD 32/juni 2013). In 2013 zette ik, weer in opdracht van PWN, dat onderzoek voort op overgangen van kaal zand naar duingrasland. Dit keer bij het Lazaretduin ter hoogte van paal 47 in de

52.53

830 4

.6082

4

Zuidernollen van Noordhollands Duinreservaat. Een oostwest-transsekt van 35 meter liep van een zandvallei (D.0-D.20) via een plateau met duingrasland (D.25-D.45) door een open struweel op een duinhelling (D.50-D.70). Om de 5 meter werd een keverval ingegraven: een droge, geperforeerde Ikea-beker met een inhoud van 500 ml., waarop een (eveneens ingegraven) flexibele trechter stond. Door wekelijks de vallen te controleren werd onnodige predatie en sterfte van vangsten voorkomen. Kevers, pissebedden, oorwormen, slakken, mieren en wantsen werden na turven op een tellijst op ruime afstand van de val weer losgelaten. Tenminste als het niet nodig was ze ter determinatie in buisjes met het pot-nummer mee te nemen. Incidentele padjes, salamanders en zandhagedissen herkregen altijd de vrijheid. Het grote voordeel van die wekelijkse controle is de kans om opkomst, verspreiding en tijdelijke of jaarlijkse cyclus van (imago-) voorkomen ‘haarfijn‘ te registreren. Door de combinatie met KNMI-gegevens (van Wijk aan Zee), herhaalde vegetatieopnamen en bodemprofielmetingen kun je ecologische relaties

op het spoor komen die kunnen leiden tot mogelijke verklaringen voor het open neergaan van (jaar-)populaties . De potvallen met de meest bijzondere vangsten D30-D.40 lagen in het midden van het transsekt op een beschut vlak plateau aan de voet van de helling met duinstruweel: uit de wind en in de zon: warm en met veel open plekken kalkrijk zand. Bijzonder vanwege de waarneming door Daan Wolfskeel van de blauwvleugel-sprinkhaan (Oedipoda caerulescens) en de duinsabelsprinkhaan (Platycleis albopunctata). Bijzonder door de vangst van een olifantsrups van klein avondrood (Deilephila porcellus) op 31 augustus, verkrampt in zijn stijf opgeblazen ‘gebelgde‘ sfinx-houding. Ook een zandhagedis-vrouwtje zit graag te zonnen bovenop de humeuze zandkluit uit het gat voor de potval. Maar het meest bijzonder zijn de 21 vangsten in deze paar potten (naast 25 ex. elders in dit terrein) van de zeer zeldzame ‘roodgezoomde duingoudhaan‘. Want zo noemt specialist Jaap Winkelman Chrysolina limbata in zijn splinternieuwe entomologische tabel 7 (2013) over de Nederlandse goudhaantjes. En inderdaad: een rode band rondom een bol, zwart, gepuncteerd dekschild van een haantje van 6,4-8,8 mm. Die zwarte dekschildkleur is m.i. geen aanpassing aan een nachtelijke levenswijze, zoals Crowson (1981) stelt, maar een contrast-kleur. Die zwart-roodcombinatie is immers bij veel meer insekten een signaal van oneetbaarheid aan predatoren. Dat klemt temeer daar wij de kever drie keer lopend over kaal zand in de stralende zon heb ben waargenomen waarschijnlijk juist vertrouwend op zijn afschrikkleuren. En dat is niet voor niets: ter hoogte van die rode band zitten klieren waar bij gevaar druppels afweervloeistof uitkomen. 13

Blad nummer 37 — September 2014 Het voorkomen van Chrysolina limbata is door Jaap Winkelman nauwkeurig beschreven in Entomologische Berichten 53 (4): 44-48 (Amsterdam): Totaal zijn er in Nederland 57 vangsteenheden (=vangsten van dezelfde datum en locatie) bekend met tezamen 90 exemplaren. Daarvan zijn 74 exemplaren afkomstig uit de omgeving van Loosduinen en Scheveningen. Na 1950 zijn er nog maar 3 waarnemingen gedocumenteerd: 1959 te Bakkum (N.H.), 1968 in een duinrestant in Den Haag en in 1974 te Waalsdorp bij Den Haag. Het is dan ook verbazingwekkend dat na de blije vondst van de duingoudhaan op 19 juli 2009 bij Egmond aan Zee, nu deze springlevende populatie gevonden is in de Zuidernollen. Van de 46 vangsten zijn er 8 exemplaren in collecties opgenomen. De andere gevangen exemplaren zijn weer levend en gemerkt met witte stip losgelaten. Daarvan is er niet één teruggevangen.

stimuleert om zich actiever te verspreiden. Een interessante gedachte om in 2014 nader te onderzoeken. Eind augustus verschijnt een nieuw golfje vangsten in het vertrouwde gebied van D.20-D.45. Mogelijk een nieuwe generatie die zich nog even volvreet aan de smalle weegbree voor zij in winterslaap gaan.

DE OERRIJN ALS TREKROUTE ?

De vitaliteit van de duinpopulatie blijft een mirakel binnen zijn (gebrek aan) voorkomen in Nederland en Europa. Jaap Winkelman meldt in zijn artikel:

ECOLOGISCHE RELATIES

Wat kenmerkt de plaats en periode van voorkomen van deze duinhaan? Vangplek D.30, 35 en 40 liggen beschut en warm in de zon en uit de wind. Toch zorgen herfst- en winterstormen voor veel overstuiving van zand (FOTO APRIL) van de kale top van het paraboolduin wat het Lazaretduin is: wij meten een 9 cm dikke laag van grof zand met schelpfragmenten. Daaronder een doorworteld, grijs, korrelig humuslaagje van slechts 5 cm. Dat laagje geeft structuur en wat voedsel aan de planten zonder een verzurende invloed op de bodem. Want de kalk in het zand neutraliseert de zure humus door binding tot calciumcarbonaat. Dat is het geheim van het ‘revitalisatie’-werk door PWN. De kaalgemaakte duinen verjongen de duingraslandvegetaties ernaast. De vegetatie wordt gedomineerd door grassen , 5% kruipwilg en 20% opgroeiende dauwbraam. Restanten van de pionierfase zijn helm en bitterkruid, wat zandzegge en zachte haver. Kruiden zijn 5-20% geel walstro en 5-10% smalle weegbree, belangrijk als voedselplant voor de duinhaan. De vegetaties van D.20-D.45 zijn te rekenen tot de duin-paardenbloem-associatie (14Cb1: Schaminee et al deel 3, pag. 129). Doordat de vegetatie elk jaar weer door overstuiving wordt teruggeworpen, bevat de vegetatie maar weinig kenmerkende soorten voor de associatie. Ze zijn vooral karakteristiek op het niveau van het verbond 14Cb (pag.124) der droge, kalkrijke duingraslanden, het Polygalo-Koelerion. De duingoudhaan wordt in de loop van juni en juli in steeds meer vangpotten gevonden; vanaf half juni in D.20 - D.45. Maar vanaf half juli ontbreekt hij daar juist, dan vangen we hem hoger op de duinhelling, de zandrug van het Lazaretduin en een zandpad verderop. Het is in die tijd heet met maxima rond de 30 °C. en ´hoge´ minima van 12/16 ° C. op 10 cm boven de grond. Maar ook met tussentijdse regen. Het lijkt erop dat het broeierige warm-vochtige weer de haantjes 14

✦✦ in Duitsland is de soort als bedreigd opgenomen in hun Rode Lijst. Tot 1957 zijn uit Noordrijn-Westfalen 8 vondsten bekend en dan houdt het op. ✦✦ Uit België zijn 3 vondsten gemeld tot 1882 in Hoesen. Daarnaast ook in Luik. ✦✦ Uit Frankrijk eenmaal in 2003 in de Vogezen en in 2008 aan de Seine-monding. ✦✦ In Groot-Brittannië wordt na 3 oude vondsten de soort als uitgestorven beschouwd. Daarmee behoren Nederlandse vondsten in de kustduinen tot de meest westelijke in Europa. In Europa is onze duinhaan verder in alpiene zone van het hooggebergte gevonden en ook in droge, open zandvlaktes. In het mediterrane gebied komen enkele geïsoleerde populaties voor in de bergen van Andalusië en Sicilië. Naar het oosten is de soort in de Centraal Aziatische steppen verbreid tot in Mongolië. Wat verbindt een aantal van de Europese vondsten tot in de duinen toe? Jaap Winkelman komt in navolging van Weeda tot de volgende hypothese: “Het verspreidingspatroon van Chrysolina limbata in Nederland valt samen met de vorm die de Rijndelta heeft gehad 6000/1000 jaar geleden. De monding van de Rijn strekte zich toen uit van Hoek van Holland tot Bergen en omvatte de oude duinen (Zagwijn 1968). Deze samenhang tussen het voorkomen in de Hollandse duinen en in rivierdalen is het eerst bij planten onderkend en wordt weergegeven in de biogeografische naam voor dit gebied: het Rijn-Duindistrict (Weeda, 1992).“ “Toen Europa vrijwel geheel met bos begroeid was, was de flora en fauna van droge, kalkrijke graslanden aangewezen op het open landschap dat de grote rivieren creëerden. Na het ontstaan van de kustduinen) hoogstens 6000 jaar geleden) konden ook de duinen als refugium dienen (Weeda,1992).

Blad nummer 37 — September 2014 In het verlengde daarvan is bekend dat een belangrijke tak van de Rijn via de Vecht en het Oerij uitstroomt in een zeegat ter hoogte van het NS-station in Castricum. Als 300 v.Chr. het Flevomeer een directe verbinding met de Waddenzee krijgt, verliest dit Oer-IJ zijn afwateringsfunctie. Doordat zeegat en estuarium dan dichtslibben ontstaat er een Biesbos-gebied. De kuststrook, met name aan de zuidzijde van het oude zeegat, verschuift naar het westen tot die ongeveer 300 na Chr. de huidige kustlijn bereikt. Via gaten in de zeereep stuift zand op tot stroken paraboolduinen, waarvan het Lazaretduin nog steeds deel uitmaakt. Een vrij open, kaal duinlandschap handhaaft zich later mede door houtkap, overbeweiding en vraat door konijnen (bron Tijdpad, Castricum/Den Haag 2012). Het is een gewaagde, maar aantrekkelijke verklaring. Het verbindt vondsten in Hollands duingebied met populaties in de alpiene zone van Europees gebergte. En waar andere populaties onderweg gesneuveld zijn, is het goed bewaarde duinlandschap als de Zuidernollen een relict van de rivierzandduintjes langs de internationale rivierroute .

❧❧ Henk de Bruijn

Foto’s: Henk de Bruijn Kaartjes: Jaap Winkelman P.S. Stuur me een mail als je een keer mee wil doen met een vangpotten/controle ([email protected]). Je start dan met een eventuele OV-fiets vanaf station Castricum op een doordeweekse dag. Voor liefhebbers is het hele verslag met alle kevergroepen per mail beschikbaar.

LITERATUUR

◊ ◊ ◊

◊

◊

◊

◊ ◊

Bink, F., 2010. Ruimte voor insecten, een nieuwe visie op insecten-beschermingKNNV-uitgeverij, Zeist. Crowson, R.A., 1981. The biology of the Coleoptera: 1-802. Academicpress, London. Mars, V., van Willigen, J., 2012.Tijdpad, Ontdekkingstocht door het duin en zijn geschiedenis, gemeente Castricum en Stichting Landschap NoordHolland, Amsterdam. Roos, R., (red.).2009. Duinen en mensen Kennemerland. Stichting Natuur Media in samenwerking met PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, Amsterdam. Schaminee, J.H.J., Weeda, E.J., Westhoff, V., 1998. De vegetatie van Nederland. Deel 3: Graslanden, zomen, droge heiden. Opulus Press, Uppsala – Leiden. Weeda, E.J., 1992. Zandviooltje (Viola rupestris) in de duinen van NoordKennemerland. Wetenschappelijke Mededeling KNNV nr. 206. Stichting Uitgeverij KNNV. Winkelman, J., 1993. Chrysolinalimbata in Nederland (Coleoptera: Chrysomelidae). Entomologische Berichten 53 (4): 44-48, Amsterdam. Winkelman, J., 2013. De Nederlandse goudhaantjes (Chrysomelidae: Chrysomelinae). Entomologische tabellen 7, supplement bij Nederlandse faunistische mededelingen. – Nederlandse Entomologische Vereniging en EIS, Amsterdam.

Waar je woont Het Oterleker rietveld en naaste omgeving ken ik vanaf 1967, toen we daar kwamen wonen. Met de jaren leerde ik de planten en vogels van de rietschoot beter kennen. Van de KNNV heb ik een inventarisatielijst van planten die in de rietschoot voorkomen. Ieder jaar worden ook de vogels geteld.

Overhaal De huidige Slingerdijk heette vroeger Huygendijk, zoals nu de weg aan de overkant heet. Bij de verandering van de N242 kreeg de Slingerdijk een tunnel onder de weg omdat een bollenboer aan twee kanten van de N242 land heeft. Aan de westkant van de tunnel werd een kluft aangelegd om op de West-Friese Omringdijk te komen. Precies daar ligt een bult in de dijk; een overblijfsel van de ‘Overhaal’ van Jan Boyes ( zoals er drie overhalen zijn geweest aan de Zeswielen). Ik nam contact op met de Provincie N-H. De uitvoerder van de N242 kwam me thuis ophalen en ik heb hem de overhaalplek laten zien. Hij bedankte me, “want” zei hij: “kraanmachinisten hebben een allergie voor bulten in het landschap, dat moet vlak”. Direct naast de kluft is deze historische bult nu nog te zien.

Zomerklokjes Iets verderop naar de Kippenbrug, die officieel Kerkbrug heet, groeit al jaren het zomerklokje (Leucojum aestivum). Van 60 naar50,naar 20; met de jaren werden het er steeds minder! Dat was niet verbazingwekkend omdat direct in het voorjaar, als ze volop in bloei stonden, de zomerklokjes bij de grond werden afgekneusd. Dit keer zocht ik contact met Waterschap Noord-Hollands Noorderkwartier. Na enig uitzoekwerk wie de beheerder was, kwam ik in contact met een toezichthouder. Samen zijn we gaan kijken naar de huidige stand van de zomerklokjes en sinds dit jaar is het maaibeleid aangepast . Het betreffende gedeelte wordt nu pas laat in de zomer gemaaid zoals nu nog te zien is. Dit blijft de komende jaren zo. Zo ben ik een kleine actievoerder: “Let op je omgeving en doe wat je kan“. Hopelijk is het besmettelijk.

❧❧ Ronald van’t Veer

15


1914-2014

Parnassia 100 Jaar

Het is zondag 29 juni.

Als ik wakker word, is het licht. Een strak blauwe lucht kijkt mij aan. Dit is anders dan de voorspelde wolken met regen. Blij spring ik mijn bed uit en om 8.00 uur rijd ik richting Bergen aan Zee.

Na maanden van voorbereiden met een groep enthousiaste vrijwilligers is het zover. Vandaag is Parnassia jarig, 100 jaar en dat gaan we vieren! We hangen slingers in de bomen, zetten het uithangbord aan de weg en de marktkramen rond het ronddeel voor het gebouw worden opgezet. Marian van der Laan en Tineke Broersen van het KNNV bieden veel informatie over, voor en door de natuur, Colette Keesman vertegenwoordigt Scorlewald met een prachtige uitstalling van eigen gemaakte producten

en Stella Schrijver, voorzitter van de Dorpsraad Bergen aan Zee, zorgt met een aantal vrijwilligers voor het schminken van de jeugd. Op de hoek staat een kar van Hotel Meijer met frisdrank en ijs. De bezoekers komen blij en enthousiast aan en hebben zo allemaal hun eigen geschiedenis en band met dit 100-jarige pand. 16

Binnen in het Parnassia gebouw is een bijen-tentoonstelling te bezichtigen en draait er continu een presentatie met foto’s en tekst over de geschiedenis in en rond het Parnassiapark, samengesteld door John Scheepe. De hele dag wordt vrolijk omlijst met muziek van Bert van Baar. Dit alles wordt compleet met de excursies die begeleid worden door: Piet Winder en Ton Schellevis voor de heemtuin, Hans Nieuwenhuijsen voor de bijen en Gerda van der Waal en Saskia Möller van de scholenwerkgroep die een bomenspeurtocht aanbieden. Bij de poel is Ruud Maarschall te vinden met schepnetten en accubakken. De bezoekers, waaronder veel kinderen, kunnen met de hulp van zoekkaarten vinden wat en welke waterdiertjes zij hebben gevangen. De waterspin is echt een topper en trekt vele bezoekers. Om 13.00 uur is de officiële viering: de achterkleindochter van de mevrouw van Reenen (oprichtster van het park), mevrouw Walti Wiebinga van Reenen, en Johan Eilering (voorzitter van het IVN-NKL) planten in de heemtuin een wintereik. Een van de bezoekers zet het volkslied van Bergen aan Zee in en we zingen met elkaar de 8 coupletten! Er klinkt applaus. Wanneer iedereen weer naar de markt en het feestgedruis rondom het rondeel terugkeert is er de heer A. Jansen, lid van het IVN, die een mooi bedrag schenkt voor het realiseren van een gedenkplaat bij de wintereik: weer klinkt er applaus. De middag is gevuld met korren en jutten. Johan Eilering en Jan Tulp vertrekken met een aantal bezoekers richting strand. De drukte neemt af. Boven zee pakken de voorspelde donkere wolken zich samen. We besluiten om te gaan opruimen. Het is 17.00 uur als we afsluiten; we toasten met een koel glas witte wijn op de volgende 100 jaar van deze unieke plek. Een plek die is opgezet om mensen zich meer bewust te laten zijn van de natuur; die tot op de dag van vandaag nog steeds aan deze verwachting voldoet!

❧❧ Albertien Frans


Enkele citaten uit het gastenboek ‘Parnassia 100 jaar‘ 29 juni 2014 “ Ik ben trots op onze natuurlijke heemtuin: geen geschoffel of gewied.” “Ga zo door, dit is heel belangrijk voor Bergen aan Zee.” “ Gefeliciteerd 100 jarige dame! Wat is het heerlijk om hier vrijwilligster te zijn! “ “Het deel van de 100 jaar die ik heb meegemaakt was fantastisch, leerzaam en boeiend. Perfect IVN! “ “Heel erg veel dank voor alle zorg en liefde voor dit prachtige museum en haar omgeving.” “Blij dat ik hier kon zijn. Veel succes voor de toekomst.” “ Lieve mensen, zeer vereerd dat ik op deze historische dag wat muziek kon maken. Leve het IVN!” “Mooie, mooie dag hoor! En ontroerende ceremonie rondom de wintereik, prachtig!”

Nachtzwaluwen Een van de laatste junidagen leek de juiste dag om op verkenning te gaan in het Bergense duingebied. Onder leiding van Dook Vlugt was een flinke groep deelnemers rond tien uur ’s avonds op de fiets gestapt, vanaf Duinvermaak, via de Blijdensteinweg en al snel bereikten ze een open terrein, dat mij uitnemend geschikt leek: het landschap ademde dezelfde sfeer als het opengekapte terrein dat ik jaren geleden in de buurt van Bergen op Zoom betrad en waar ik de nachtzwaluw prachtig gezien en gehoord had. Dook had ons vooraf ingelicht. We zouden drie locaties bezoeken, waarvan de eerste, het Grensvlak, de meest kansrijke was. En toen wij daar aankwamen, herhaalde hij nog eens, waar de nachtzwaluw het eerst voor de dag zou kunnen komen en welke vliegbewegingen hij zou kunnen maken. Dook was goed voorbereid! Toch moesten we zeker vijftien minuten geduld hebben. En dus dwaalden je (mijn) gedachten af naar een sportief gebeuren dat deze avond van start ging in Zuid-Amerika. Een havik vloog laag over ons heen, en ook de houtsnip, die Dook ons beloofd had, vloog onverhoeds bij ons weg. Plotseling meldde de nachtzwaluw zich vanuit de dennen die noordwestelijk van ons nog veel daglicht doorlieten. Van vrij dichtbij kwam het eentonige gesnor op ons af en even later scheerde de vogel door het bosperceel. Hij bleef langdurig in beeld, al was het moeilijk om hem in de bomen terug te vinden. Tenslotte stak hij duidelijk zichtbaar over naar een stuk gemengd bos meer noordoostelijk van ons. We fietsten nu een flink eind verder en passeerden via de Van Steinweg de Mariavlakte. Iedereen was onder de indruk van het verstilde landschap, waar nevelflarden de zwarte dennen vergrijsden. We hoorden weer een nachtzwaluw. We letten nu meer op de kleine variaties in de monotone zang. Lichte hoogteverschillen. Het liep al tegen elven, toen we bij de derde locatie arriveerden, ogenschijnlijk in gesloten bosgebied, op een viersprong. Linksaf moest het Waterbosvlak liggen. We hebben er even geluisterd en heel zwak meldde zich nog een verre nachtzwaluw. Maar iedereen was zeer voldaan en vol lof over het gidswerk van Dook. Een prima resultaat van deze KNNV-activiteit.

❧❧ Jaap Olbers

“Van harte gefeliciteerd met deze 100 jaar, voor allen die hier aan mee hebben gewerkt!” “Wat een mooie plek en wat een beweging! Erg goed om zo’n mooie natuurplek hier te hebben. Gefeliciteerd met het 100 jarig bestaan! Veel geluk nog.“ “Fantastisch dat het IVN deze mooie dag heeft georganiseerd, alleen maar blije gezichten. Een prachtige heemtuin, mooi gebouw en vele enthousiaste vrijwilligers. Wat fijn dat iedereen van dit prachtige park mag mee genieten.“ 17


Het ontstaan van Bergen aan Zee Uit het geïllustreerde maandschrift ‘Op de Hoogte’ uit juli 1917 Op een kaart van Blaeu van 1655 staan in Bergen aan Zee 6 huizen. Na de eerste slag bij Bergen op 10 sept. 1799 vluchtten vele Russen in de duinen. De tweede slag bij Bergen had plaats op 2 october 1799. De Engelsen kwamen te paard en te voet langs het strand, de Franschen kwamen langs de Schulpweg. Oorlogsschepen lagen voor de kust. Velen vonden de dood in de duinen. Een groot aantal Russen werden begraven in het zg. Russengat. De eigenaar van de Bergense duinen J. van Reenen was reeds lang van plan de uitgestrekte vlakten nabij de zeeduinen in cultuur te brengen. Ten behoeve van deze duinontginning besloot hij een weg aan te leggen van den ‘Franschman‘ dwars door de duinen. Onder de bomen aan den straatweg voor ‘den Franschman‘ werd een steenfabriekje in werking gebracht waar zandstenen werden geproduceerd. Uit deze voorgenomen ontginning is de badplaats Bergen aan Zee ontstaan. Er werd met de zelfgemaakte stenen het cafe Prins Maurits gebouwd. De erker bestemde de heer van Reenen voor die van een eigen zomerhuisje. Dat tenslotte uitdijde tot de villa ‘Ulysses‘. Zo ontstonden in het jaar 1906 de eerste gebouwen in Bergen aan Zee. In 1909 werd het restaurant ‘Nassau-Bergen‘ gebouwd. Bergen begon zich te ontwikkelen. Verscheidene gebouwen verrezen. Op 25 juni 1909 werd de trambaan Bergen-Bergen aan Zee feestelijk geopend, en in datzelfde jaar werden 2 ❧ tennisbanen aangelegd. In 1911 werd begonnen met de aanleg van het Parnassiapark die zijn naam ontleent aan de parnassia. In 1913 kwam het 2e gedeelte van badhotel ‘Nassau-Bergen‘ gereed onder architectuur van Berlage en van Epen. In 1914 werd het duinmuseum gebouwd in het Parnassiapark.

Uit andere geschriften: In 1907 werd in Bergen aan Zee door tuinarchitect L.A. Springer het Parnassiapark ontworpen. Zijn ontwerp werd echter niet uitgevoerd. In 1911 kwam een park tot stand, mogelijk mede naar ideeën van mevrouw M.A.D. van Reenen-Völter, grondlegster van Bergen aan Zee.

18

Jac. Thijsse (1865-1945) komt op bezoek in het nog piepjonge Bergen aan Zee als adviseur van mevrouw Van Reenen en hij bemoeit zich met de plantengroei in het Parnassiapark. In De Levende Natuur van 1912, stond in het artikel ‘Een plantentuin voor de duinflora’: “Het is daarom met bijzonder veel genoegen, dat ik thans onze lezers kan mededeelen, dat de eigenaars van de Berger Duinen besloten hebben, een groote, lage duinpan, in de nabijheid van de zee, geheel in te richten als botanische tuin voor de duinflora. Het is de beroemde Parnassia-pan bij of liever in de élite-badplaats Bergen aan Zee. Dit epitheton élite beteekent niet, dat alles in Bergen aan Zee duur en onbereikbaar is, maar wel dat men tracht daar alle misstanden te vermijden, die in andere badplaatsen min of meer gevoelige menschen zoo dikwijls hinderen. Zoo zou, bij een ‘gewone’ opvatting de Parnassia-pan zeer zeker verwerkt zijn tot een villapark, maar nu komen de villa’s om de pan heen en die heele vlakte wordt een plantentuin voor de duinflora.” In 1914 werd op het terrein van het Parnassiapark een botanische tuin en een Duinmuseum gerealiseerd. Hier werd onder andere gekweekt voor het behoud van de wilde duinflora, maar ook voor uitgifte van zaden, stekken en jonge planten om elders toe te passen. Thijsse berichtte al over deze functie in zijn artikelen: “…kunnen wij aan ieder, die er om vraagt de mooiste en zeldzaamste duinplanten verschaffen….” Thijsse leefde voort in de badplaats in de vorm van een idyllisch paadje aan de zuidzijde van het Parnassiapark. Het werd overwoekerd en raakte in de vergetelheid (Buizer & Zeiler, 2003). Zowel het Parnassiapark als de botanische tuin bestaan nog. Na decennia van onzorgvuldig en onachtzaam beheer worden stap voor stap elementen gerestaureerd of gerenoveerd. De gemeentelijke projectgroep ‘Restauratie Parnassiapark’ heeft daarvoor aan het einde van 2007 een ambitieus plan gepresenteerd. Inmiddels is de herinrichting gerealiseerd van de destijds totaal overwoekerde botanische– of heemtuin. Het werkt werd verzet door de heemtuinwerkgroep van het IVN. Op zaterdag 3 juni, in het jubileumjaar 2006, werd deze op feestelijke wijze heropend door Lizzy (Elisabeth) van Lawick van Pabst – van Reenen, achterkleindochter van de stichteres. Met de ingrepen die in de heemtuin zijn gedaan zou terugkeer – op termijn – van enkele orchideeënsoorten mogelijk moeten zijn. Een grote wens zou de hervestiging zijn van de Parnassia…

Geschiedenis In 1953 werd het park door de gemeente Bergen aangekocht en deels heringericht. Hoewel er in de loop der jaren wel af en toe herstelingrepen zijn uitgevoerd, is de kwaliteit van het park eigenlijk vanaf het begin steeds minder geworden. De paden werden grotendeels geasfalteerd. Verschillende elementen zoals een volière, een dierenparkje en het voormalige Duinmuseum zijn nog terug te vinden. Maar de beplanting is verruigd en minder soortenrijk geworden.

Blad nummer 37 — September 2014 Sinds 1977 gebruikt de afdeling Noord-Kennemerland van het IVN, Vereniging voor natuuren milieueducatie, het Duinmuseum. Het gebouw, omgedoopt tot ‘Veldstudiecentrum Parnassia’, wordt volop gebruikt voor natuurtentoonstellingen en vele andere natuuren milieu-educatieve activiteiten. Een groep, bestaande uit IVN-leden, vertegenwoordigers van de gemeente en geïnteresseerden in tuinhistorie, heeft in 2004 het initiatief genomen om de overwoekerde heemtuin te herstellen. Teksten bijeengebracht door Johan Eilering

AGENDA KNNV Inlichtingen bij de voorzitter van LEZEX: Rob Monsees 072-5894713 Locatie lezingen: Altijd op woensdagen, 20.00 uur, Wijkcentrum Overdie, Ruusbroechof 97, 1813 BG Alkmaar 072-5402499. Excursies van de werkgroepen worden ook vermeld in Bladluis en op de website

Wanneer u de nieuwsbrief niet ontvangt is uw mailadres niet of onjuist bekend bij de leden-administratie

Sponsorfietstocht Rabobank Zaterdag 14 juni verzamelden tien leden van de KNNV Afd. Regio Alkmaar zich, samen met honderden leden van andere clubs en verenigingen, voor de Rabobank op de Robonsbosweg in Alkmaar. Daar kreeg ieder een rugzakje waarin zich onder andere de route en water bevonden, uitgereikt. Na één blik op de kaart had Coen de Rijk de route al in zijn hoofd en samen met Bert Brussel loodste hij onze groep soepeltjes door alle drukte heen. Wanneer de groep amechtig een stukje achterbleef, wilden ze best wel even op ons wachten. Het was prima fietsweer, lekker fris en weinig wind. En dat je samen € 300,00 voor de vereniging bij elkaar fietst, geeft een goed gevoel. Die opgewektheid merk je ook bij het hele lange lint van andere fietsers. De route ging van Alkmaar, via Bergen naar Heerhugowaard en via Oterleek weer terug. Ruim voor sluitingstijd waren we weer binnen. Dit gebeuren is zeker voor herhaling vatbaar. Hartelijk dank aan ieder die heeft mee gedaan en wat betreft de Rabobank: dank voor de organisatie.

❧❧ Tineke Broersen,

penningmeester KNNV Afd. Regio Alkmaar

KNNV verwelkomt het volgende nieuwe lid: Claartje Ribbius Dat je je maar snel thuis mag voelen bij onze vereniging.

❧❧ Ruud Maarschall

Lezingen najaar 2014 24 september

De paddenstoelen van Leo Knol.

Leo Knol is een mycoloog die bekendheid geniet vanwege de prachtige fotoseries die hij over het schimmelrijk heeft gemaakt. Vanavond vertoont hij zijn nieuwste keuze aan fraaie beelden van de Nederlandse paddenstoelen. Leo geeft een inleiding over hoe paddenstoelen zijn in te delen naar bouw en naar functie. Verder geeft hij voorbeelden van goede paddenstoelengebieden in Nederland. Veel foto’s zijn gemaakt op de Veluwe of in Flevoland en in de loop van de avond komen soorten van alle vier de seizoenen in beeld. Jan v.d. Geld: Wintergrutto’s in Spanje en Portugal In februari zijn onze grutto’s alweer vanuit Afrika op weg naar het broedgebied in Nederland. Om tussentijds aan te sterken tanken ze even bij in de rijstvelden van Portugal en Zuid-Spanje. Nederlandse vogelonderzoekers komen daar samen om kleurringen af te lezen en tellingen uit te voeren. Tegelijkertijd genieten ze van de aanwezige natuur en de vogels in de extensieve landbouwgebieden. In de rijstvelden zijn vele zilverreigers, zwarte 19

Blad nummer 37 — September 2014 ibissen en grijze wouwen te zien. Kraanvogels en blauwe eksters bevolken de dehesa’s. In de droge steppen vinden ontmoetingen plaats met grote en kleine trappen, roodpootpatrijzen, steenuilen en hoppen. Ook de diverse landschappen en hun verdere vogelsamenstelling worden deze avond in beeld gebracht. De hoofdmoot blijft echter het gedrag van de grutto’s die we verder volgen naar het voorjaar in ons eigen land.

teruggeplaatst. Er worden geen paddenstoelen verzameld voor consumptie. Er wordt van uit gegaan dat deelnemers zich conformeren aan het plukstandpunt van de Nederlandse Mycologische Vereniging (www.mycologen.nl). II. In principe zijn de excursies, in overleg met de excursieleider, voor iedereen toegankelijk. Deelname geschiedt volledig op eigen risico. III. Van de excursieleider(s) wordt verwacht dat hij/zij zelf voor de benodigde vergunningen zorgen. De excursiedeelnemers geven de namen en bijzonderheden van de eventueel voor nader onderzoek meegenomen paddenstoelen door aan de coördinator. Hiervan wordt een soortenlijst samengesteld en doorgestuurd naar de excursie deelnemers en naar de KNNV-Alkmaar. De coördinator stuurt aan het eind van het jaar alle waarnemingen op naar de provinciaal coördinator van de NMV.

Excursieprogramma nr. 9, Herfst 2014 Zaterdag 13 september

26 November

Herman de Zwart: Speleologie; een tocht in de grotten. Herman de Zwart is een ervaren speleoloog en onderzoeker. In een avondvullende lezing met veel plaatjes gaat hij in op het ontstaan van grotten door geologische processen en bacteriën en op de meer dan 200 verschillende mineralen die er in grotten te vinden zijn. Ook besteedt hij aandacht aan de vorming van stalagmieten en stalactieten en aan verschillende vormen van dierlijk leven in grotten. Blinde vissen, kleurloze insecten, vele soorten bacteriën en vroegere bewoners als holenberen, grothyena’s en prehistorische mensen komen aan bod. De technieken en materialen die gebruikt worden bij het ontdekken, verkennen en onderzoeken van grotten komen ook aan de orde. Speleologie: een fascinerende wetenschap en sport!

18 december

‘Door leden voor leden‘ Vanaf 20.00 uur in de kantine van volkstuinvereniging: De Rekere

Paddenstoelenwerkgroep ‘De Noordkop’ Alle excursies vertrekken in principe om 10.30 uur, tenzij anders is vermeld, en eindigen om ongeveer 16.00 uur, afhankelijk van het enthousiasme en de hoeveelheid paddenstoelen. Als bij excursies OPBELEXCURSIE! staat, wil dat zeggen dat deelnemers de excursieleider de avond voor de excursiedatum tussen 18.00 u. en 20.00 u. moeten bellen om zich aan te melden i.v.m. vervoer. Onder slechte omstandigheden kan de excursieleider besluiten om de excursie niet te laten plaatsvinden of naar een ander gebied te verplaatsen. I. Van de deelnemers aan excursies van de Paddenstoelen-werkgroep wordt verwacht dat zij zich aan de aanwijzingen van de excursieleider(s) houden. Het verzamelen van paddenstoelen voor nadere studie dient zo bescheiden mogelijk te gebeuren; eventueel losse en niet verder benodigde exemplaren worden liefst onopvallend in het terrein

20

Excursie naar ’t Oude Hof te Bergen (NH). Het is alweer september en dan wordt het hoog tijd voor een excursie naar ’t Oude Hof. Vorig jaar troffen we hier nog zwartsnedehertenzwam, hoornsteeltaailing, kostgangerboleet, groot matkopje enz. Vertrek 10:30 uur Verzamelen op de parkeerplaats op de hoek Meerweg/Sluislaan met de coördinaten 108,3/519.9 Excursieleider: Martijn Oud.

Zaterdag 27 september

Dit jaar wordt de jaarlijkse excursie van het Paddenstoelenmeetnet samen met PWG de Noordkop gehouden. Vertrek om 10.30 uur vanaf het parkeerterrein bij bezoekers centrum ‘De Schoorlse duinen‘,Oorsprongweg 1, 1871 HA Schoorl. In de onmiddellijke omgeving prachtige locaties voor bijzondere paddenstoelen. We vragen mensen die per trein komen, de bus naar Schoorl te nemen en uit te stappen bij halte Bovenweg. Het is hiervandaan 8 minuten lopen naar het bezoekerscentrum. Eventueel kunnen we mensen bij de bushalte opvangen. Opbelexcursie i.v.m.vervoer: 06-29299052.

Zaterdag 4 oktober

Excursie naar het Robbenoordbos. Verzamelen om 10:30 uur aan de noordkant van station Alkmaar centraal of om circa 11:00 uur aan het eind van de Sluitgatweg bij de Radio-TV zendmast (deze is vanaf de A7 te zien). Opbelexcursie i.v.m. vervoer: 06-29299052.

Zaterdag 18 oktober

Excursie naar Nijenrode te Breukelen. Op initiatief van Friedjof van den Bergh bezoeken we dit rijkste kroonjuweel van Nederland met paddenstoelen als stekelkopamaniet, goudporieboleet, prachtamaniet enz. Aanrader voor iedereen die gek is op spectaculaire paddenstoelen. Vanaf NS station Breukelen gaat er een bus (lijn 120) naar halte kasteel Nijenrode. Komend met de auto kan geparkeerd worden bij het koetshuis van het kasteel. Vertrektijd bij het kasteel om 10.30 uur. Leiding Gert Immerzeel. Let op: Opbelexcursie i.v.m. meerijden: 06- 29299052.

Zaterdag 25 oktober

Excursie naar Texel. De dijken benoorden Oudeschild zijn beroemd vanwege de enorme aantallen Wasplaten. Tevens naar Hoornderweg en het poldertje ‘Ceres‘.

Blad nummer 37 — September 2014 Vertrek 9:30 uur vanaf de noordkant van station Alkmaar centraal. We pakken de pont van 10:30 uur. Tarief retour 36,50 euro voor een voertuig langer dan 2,50 meter). Verzamelen om 11:00 op de parkeerplaats kruizing Dijkmanshuizen/IJsdijk ten noorden van Oudeschild. Opbelexcursie voor vervoer: 06-29299052.

Zaterdag 8 november

Excursie naar het Kennemerstrand. KNNV/NMV excursie. Een enigszins dynamisch duingebied,waar telkens nieuwe Nederlandse soorten opduiken. Verzamelen om 10:30 uur bij het roestige monument aan het IJmuiderslag met coördinaten 99.5/497.7 .Hier mag in deze tijd van het jaar vrij worden geparkeerd. Met het openbaar vervoer is het iets moeilijker; vanaf Amsterdam Sloterdijk gaat er een bus lijn 82 naar halte Plein 1945 in IJmuiden; vandaar overstappen op lijn 4 met eindbestemming IJmuiderstrand. Onder leiding van Martijn Oud. Opbelexcursie voor vervoer: 06-29299052.

zij belangstelling hadden, uitgenodigd voor een kennismaking- en overlegbijeenkomst in Parnassia in Bergen aan Zee. Dat leidde ertoe dat er een begin werd gemaakt met een ‘dinsdaggroep‘. Op dinsdag 2 september om 13.30 uur vindt/vond de eerste excursie plaats. Waarheen? Dat is nu, juli 2014, nog niet bekend. De coördinatie is op dit moment – tijdelijk - in handen van Jannie Nijman. KNNV-ers en IVN-ers die mee willen doen worden van harte uitgenodigd contact op te nemen met Jannie. En: iedereen die een excursie wil leiden voor een keertje natuurlijk ook! De excursies zijn op dinsdagmiddag van 13.30 uur tot ongeveer 16.00 uur. Jannie Nijman is te bereiken via mail: [email protected] Altijd een prachtige excursie: Wijk aan Zee, derde week van juni. Foto: Jaap Kuip.

Zaterdag 15 november

Oude kleidijken Harger- en Pettemerpolder op zoek naar o.a. wasplaten. Vetrek om 11:00 uur vanaf restaurant de Bokkensprong of om 10:30 vanaf de noordkant van station Alkmaar centraal. O.l.v. Martijn Oud. Opbelexcursie vervoer: 06-29299052.

❧❧ Martijn Oud (Nederlandse Mycologische Vereniging)

VWG Alkmaar Excursienieuws

Alle excursies vinden plaats op een zaterdag en duren een hele dag en vertrekken vanaf de parkeerplaats achter station Alkmaar, tenzij anders vermeld. Zie ook internet: www.vwg-alkmaar.nl. Volgende data 20 september Texel, 11 oktober Maasvlakte 2, 22 november Friese Waddenkust, 13 december Flevopolders. Het wordt op prijs gesteld als u zich uiterlijk drie dagen voor aanvang van de excursie aanmeldt, zodat tijdig de beschikbaarheid in de auto’s kan worden geregeld, zie onder. Er wordt voor de auto’s gerekend met een tarief van 20 cent per kilometer. We raden de bestuurders aan in het bezit te zijn van een inzittendenverzekering. Erwin van Saane, [email protected] of (072) 564 43 25 of (0623) 70 84 61.

DINSDAGGROEP In het afgelopen voorjaar bleek er zo’n grote opkomst bij de excursies op een doordeweekse dag dat de woensdaggroep te vol werd. Op 14 juli jl. zijn degenen van wie we wisten dat

Excursie programma september / oktober 2014 Dinsdag groep

De dinsdaggroep start in principe om 13.30 uur, Sommige excursies kosten geld; in dat geval wordt het bedrag vermeld. Het is aan te raden een duinkaart van het PWN-gebied aan te schaffen/mee te nemen. Autobezitters die mensen mee willen nemen graag even melden via de mail. Contact Jannie Nijman tel. 072–5615605, e-mailadres [email protected] 2 september: Start Gasterij Nieuwe Wester, voorheen Anno Nu, Oude Schulpweg 38, 1935 EN Egmond. Wandeling naar Regge Sandersvlak, bramen plukken en hopelijk zien we tapuiten op trek. Onder leiding van Jannie Nijman. 9 september: Start Hortus Alkmaar, Berenkoog 37, 1822 BH Alkmaar. Daar krijgen we een rondleiding. Entree en rondleiding € 5,-. Onder leiding van Leo Bruinenberg. 16 september: Start parkeerterrein bij het Woud, tegenover Gasterij het Woud, Herenweg 95, 1861 PD Bergen. Wandeling naar de Verbrande Pan. Onder leiding van Jan Verkaik. 23 september: Petten, parkeren – door het centrum aan het eind linksaf bij de KNRM. Kijken naar de strandsuppletie, welke verstoring vinden we daardoor in strandmateriaal en ter afsluiting de Putten. Onder leiding van Jannie Nijman. 30 september: De Rijp, Vanaf de N244 Alkmaar afslag De Rijp richting centrum. Ca. 50 m voor het einde van de weg liggen rechts het busstation en een parkeerplaats. Polderwandeling en het dorp met wetenswaardigheden. O.l.v. Jannie Nijman. 7 oktober: Start parkeerplaats Duinvermaak, Breelaan 132, 1861 GH Bergen. Excursie naaldbomen onder leiding van Jan Boersma. 5 à 6 km.

21

Blad nummer 37 — September 2014 14 oktober: Start parkeerplaats Duinvermaak, Breelaan 132, 1861 GH Bergen. Excursie grens SBB en PWN onder leiding van Evert Maarschall. 21 oktober: Start parkeerplaats bij Tuincentrum Meijer, Westerweg 53, 1851 AB Heiloo. Paddenstoelenexcursie onder leiding van Simon Kuitwaard. 28 oktober: Duinvermaak, Breelaan 132, 1861 GH Bergen, mossenexcursie onder leiding van Joke Gutter.

KNNV Werkgroepen Planten

Mossen

IJsvogel

IVN Werkgroepen

contactpersonen

Redactie Blad

Ingrid Siegenbeek van Heukelom 072-5814440 Ton Schellevis 0226-452110 Hr. Melchior 072-5729282

Heemtuin Parnassia Commisie Beheer Natuur Centrum Parnassia Coordinator PR + website Strandwerk De Uilenvanger Vogelwerkgroep Heerhugowaard

Ton Schellevis 0226-452110 Johan Eilering 072-5069873 Frits Dijkhof 072-5896050 Yvonne Stokman 072-5744727

Mussenwerk

Thea Scheepe 06-36201344

Natuurkoffer voor ouderen

Thea Scheepe 06-36201344

De Waarderhout

Woensdag

Hybi

Insecten

Strand

Paddenstoelen

Zoogdieren

coördinatoren Pieter Korstanje 072-5622278 [email protected] Pieter Korstanje 072-5622278 [email protected] Rutger Polder 072-5119939 [email protected] Marian van der Laan 072-5095345 [email protected] Jaap Cost Budde 072-5625499 [email protected] Hans Nieuwenhuijsen 072-5113975 [email protected] Henk Witte 072-5895170 [email protected] Martijn Oud 06-29299052 [email protected] Bert Brussel 06 18674636 KNNVzoogdierenwerkgroep [email protected]

Bert van ‘t Hull 072-5710811 Wandelingen de Bleek Cocky van Engen 072-5334948 Wandelingen Egmonderhout John Scheepe 06-45744777 Wandelingen Heiloo Paul ten Have 072-5325110 Wandelingen in Egmond Hanneke Dam (uitgezonderd de Bleek) 072-5337601

programma september-december 2014

Wandelingen Rekerhout

Strand Tweede Maasvlakte, 12.00 – 15.00 uur. Vertrek Alkmaar 10.30 uur.

Wandelingen Hortus Alkmaar Nascholing Natuurgidsen

Veldwerk voor basisscholen Insectenmuur

22

Gerard Bijman 072-5613318 Truus Ettema 072-5642502 Johan Eilering 072-5069873 Joop Ettema 072-5642502 Annemarie van ´t Hoenderdal 072-5621870 Floor van Splunder 072-5899713 Marinus Rintel Ton Schellevis

Strandwerkgroep KNNV Verzamelen bij station Alkmaar-Noord (parkeerterrein bij huisartsenpost) tenzij anders vermeld. Aanmelden bij Henk Witte: [email protected]

Zondag 14 september

Zondag 5 oktober

Petten, 9.30 - 11.30 uur. Verzamelen bij de strandopgang op de overgang van dijk naar duinen (met auto via Korfwaterweg). Aanmelden niet nodig.

Zaterdag 15 november

Zandmotor/Hoek van Holland, strandopgang Monster Molenweg, 13.00 – 16.00 uur. Vertrek Alkmaar 11.45 uur.

Zaterdag 13 december

IJmuiden, strand Zuidpier, 14.00 – 16.00 uur. Vertrek Alkmaar 13.15 uur.

Blad nummer — Juni 2014 Blad nummer 37 — 36 September

KNNV-IVN woensdaggroep Programma voor september t/m december 2014

Dit programma staat ook in de BLADLUIS. De excursies beginnen om 13.30 uur tenzij anders vermeld. Informatie: Marian van der Laan 072-5095345, tel. tijdens excursies 06 42 58 69 95, mail: [email protected]. Zie a.u.b de website www.knnv.nl/ alkmaar/woensdaggroep voor de meest actuele informatie:

September 2014

03/09 Zuidschermer, bezoek aan wilgenkwekerij en mandenmakerij ‘De Mythe‘. Adres: Laanweg 16, 1847 LM Zuidschermer. Hier worden diverse soorten wilgen gekweekt en tot verschillende soorten manden verwerkt. 10/09 Den Oever, Wieringen. Excursie o.l.v. Auke Burrie. Om 11.00 uur in de haven, hoog water om 10.40 uur. Verzamelen bij Restaurant Basalt, Haventerrein 6, 1779 GS, Den Oever. 17/09 Schoorl, de franjemos-excursie onder leiding van Michel Rühland. Parkeren bij Buitencentrum Schoorlse Duinen, (voorheen Het Zandspoor) adres: Oorsprongweg 1, 1871 HA in Schoorl. (N.B.: betaald parkeren daar.) 24/09 Petten, strandexcursie o.l.v. Trudy Kühne, Verzamelen daar waar de Hondsbossche Zeewering ophoudt en het strand begint, vóór Strandpaviljoen Zee & Zo, Petten aan Zee.

Oktober 2014

01/10 Castricum, excursie o.l.v. Michel Rühland vanaf de Zanderij. Achter station Castricum de Geversweg op het duin in, tot de parkeerplaats aan de binnenduinrand. 08/10 Bergen, Het Oude Hof. Excursie o.l.v. Simon Kuitwaard. Parkeren: hoek Komlaan-Eeuwige Laan of op terrein van het Oude Hof, adres: Eeuwige Laan 1, 1861 CL Bergen. 15/10 Heerhugowaard, bezoek aan het Poldermuseum. Adres: Huijgendijk 17, 1703 RG Heerhugowaard. Na afloop van het museumbezoek gaan we nog even o.l.v. Auke Burrie een stukje natuur in Heerhugowaard bekijken. Zie ook: www.poldermuseumheerhugowaard.nl 22/10 Groet, excursie naar het enige jaren geleden verbrande gedeelte van de duinen, o.l.v. Piet Winder. Parkeren bij het Witte Kerkje, Kerkbrink 1, 1873 HH, Groet. 29/10 Overveen, landgoed Koningshof, Duinlustweg 36, 2051 AB, Overveen. Om 11.00 uur start de excursie o.l.v. Michel Rühland. Parkeerplaats ligt op het landgoed, aan de oprijlaan achter het witte toegangshek aan de Duinlustweg, Koningshof ligt iets ten zuiden van Kraantje Lek.

November 2014

05/11 Groet. Paddenstoelenexcursie o.l.v. Martijn Oud, op zoek naar wasplaten. Parkeren bij de Bokkesprong, Heerenweg 337, 1873 GC aldaar. 12/11 Bergen, excursie vanaf het parkeerterrein aan de Uilenvangersweg. 19/11 Velsen-Noord, excursie rond de Noordpier o.l.v. Michel Rühland. Om 11.00 uur al. Navigatieadres: Reyndersweg 2, 1951 LA Velsen Noord, te bereiken via Wijk aan Zee.

26/11 Egmond-Binnen, parkeren bij duiningang ‘Diederik‘, excursie o.l.v. Michel Rühland.

December 2014

03/12 Bergen aan Zee, Parnassia. Lezing door Cor Thomas over Hortus Alkmaar. Parnassia open om 13.00 uur, aanvang lezing om 13.30 uur. Adres Parnassia: Parkweg 2, 1865 AJ Bergen aan Zee. Lezing gaat vooraf aan een bezoek aan de Hortus Alkmaar, gepland voor 2015. 10/12 Schoorl, naaldbomenwandeling o.l.v. Piet Winder. Een korte dag, dus om 11.00 uur bij het parkeerterrein aan de Duinweg vlak bij manege Poelenburg. Adres Poelenburg: Duinweg 129, 1871 AH Schoorl. Parkeerterrein ligt, komend vanuit Bergen, iets vóór de manege, rechts van de weg. 17/12 Castricum, excursie o.l.v Michel Rühland vanaf de Hoep, Johannisweg 2, 1901 NX aldaar.

Maandelijkse IVN-wandelexcursies en overige activiteiten Aanmelden is alleen nodig indien er een * (sterretje) bij staat. Info en aanmelden: zie info telefoonnummer of via [email protected]

Elke eerste zondag van de maand

✤✤ Wandeling Egmond aan Zee (van april t/m september); start bij het zwembad om 10.00 uur. Info: Hanneke Dam, 072-5337601, PWN-duinkaart nodig. ✤✤ Wandeling Egmond aan de Hoef (oktober t/m maart); start bij Nachtegalenlaantje/Jachthuis om 11.00 uur. Info: Hanneke Dam,072-5337601. PWN-duinkaart nodig.

Elke tweede zondag van de maand

✤✤ Wandeling Alkmaar door de Egmonderhout (de Hoef), start bij ingang Honkpad. Info: John Scheepe 06-45744777.

Elke derde zondag van de maand

✤✤ Wandeling Heilooër bos, start vanaf de Kattenberg aan de Kennemerstraatweg om 10.00 uur. Info: Immelien Kramer 072-5325110. ✤✤ Kornet/juttocht Bergen aan Zee (zomer: kornet trekken; winter: juttocht); start bij IVN-natuur centrum Parnassia om 10.00 uur. Info: Johan Eilering 072-5091972.

Elke vierde zondag van de maand

✤✤ Wandeling Alkmaar door de Rekerhout, start bij de kinderboerderij, Krielenzand 5, in de Rekerhout om 10.00 uur. Info: Gerard Bijman 072-5613318.

Laatste woensdag van de maand

✤✤ Avondwandeling Egmond Binnen, De Westert en De Bleek*, van april t/m augustus, van 19.00 - 21.00 uur. Info en aanmelden: 072-5334948.

23

Vormgeving en produktie Keat Kho Hans Egberts Printwerk Aranea Zaandam

Bestuur KNNV: Ruud Maarschall (voorzitter), 06-53456344; [email protected] Marian van der Laan (secretaris), 072-5095345; [email protected] Tineke Broersen (penningmeester), 072-5155835; [email protected] Hans Nieuwenhuijsen (veldbiologisch secretaris), 072-5113975; [email protected] Bert Brussel (PR), 06-18674636; [email protected] Ledenadministratie: Marjolein Boersma 072-5894030 Eikenlaan 21, 1861 GV, Bergen; [email protected] Beheer KNNV-materiaal: Jannie Nijman, 072-5615605; [email protected] Website KNNV: www.knnv.nl/alkmaar Contributie: € 30,- (leden); € 11,50 (huisgenoten); €16,50 (jeugdleden) Bankrekening: NL55 INGB 0000 5194 35 t.n.v. KNNV afd. Regio Alkmaar. Oprichtingsdatum: 19 april 1918; KvK: 37125280

IVN afd. Noord-Kennemerland is een vereniging van vrijwilligers die zich bezighoudt met natuuren milieu-educatie. Door middel van excursies, exposities, themadagen, veldwerk, lezingen en cursussen dragen de IVN-ers op een zeer actieve wijze bij aan de IVN-doelstelling: streven naar een duurzame samenleving door zo veel mogelijk mensen te betrekken bij natuur, milieu en landschap. De afdeling leidt haar eigen gidsen op. Bestuur IVN: Johan Eilering (voorzitter), 072-5069873; [email protected] Albertien Frans (secretaris/ledenadmin.), 06-12408438; [email protected] Carla Haland (penningmeester), 06-21530417; [email protected] Hanneke Dam (lid), 072-5337601; [email protected] John Scheepe (lid), 06-45744777; [email protected]

Website IVN: www.ivnnkl.net Contributie 2013 en 2014: € 20,00 (leden); € 15,00 (donateurs) Huisgenootleden/donateurs 2013 en 2014 € 5,00 (extra) Rekening ING: IBAN: NL29INGB 0001 6674 13 t.n.v. IVN afdeling Noord Kennemerland Oprichtingsdatum: 17 mei 1968; KvK: 40635172

Blad verschijnt 4 maal per jaar en is een uitgave van KNNV afdeling Regio Alkmaar en IVN Noord-Kennemerland Achtste jaargang nummer 37

Redactie Ingrid Siegenbeek van Heukelom Marjolein Boersma Evert Maarschall Keat Kho Hans Egberts

Indien onbestelbaar gaarne retour aan:

ISSN 2210-416X

De KNNV afd. Regio Alkmaar is een vereniging met ruim 200 leden die zich met enthousiasme bezig houden met de natuur in al haar verschijningsvormen. Ze richt zich al meer dan 90 jaar op natuuronderzoek, natuurbeleving en natuurbescherming. De moederorganisatie KNNV is een landelijke vereniging met 53 afdelingen.

Eikenlaan 21 1861 GV Bergen

Colofon

Geheimzinnige toverchampignon Zeldzame goudhaan in zuidernollen Parnassia 100 jaar

Recommend Documents