Geen vernieuwing zonder vertrouwen. Inhoud. Vertrouwen in zorg, vertrouwen door zorg...2 drs. M.A.M. (Marleen) Barth

1

Inhoud

Geen vernieuwing zonder vertrouwen

Vertrouwen in zorg, vertrouwen door zorg......................2 drs. M.A.M. (Marleen) Barth Einstein heeft gelijk........................................................6 drs. ir. F.P. (Frank) de Reij

In de Nederlandse curatieve zorg hebben de stakeholders hun rol op zich genomen en hun positie in de gereguleerde marktwerking ingenomen. Het heeft veel positieve gevolgen gehad op de kwaliteit van de zorg maar ook ruimte gegeven aan wantrouwen, grote aantallen regels, een toenemend aantal controle

Vertrouwen… ging te paard.............................................8 prof. dr. R.J. (Rutger Jan) van der Gaag

instanties en escalerende berichtgeving. Om ons kwalitatieve zorgstelsel zeker te stellen voor de toekomst zullen we een aantal waarden in de zorg

Vakmanschap en kosten: een combinatie met toekomst?......................................14 drs. H.J. (Bert) van der Hoek

moeten herstellen. De basis hiervoor is vertrouwen tussen alle spelers. Verschillende bestuurders geven in deze publicatie

Gerechtvaardigd vertrouwen..........................................16 drs. ing. A.H.J. (Arnold) Moerkamp

hun visie op vertrouwen en vernieuwen in de gezondheidszorg. Hoe kunnen we nu echt gaan vernieuwen? Hoe kunnen we het vertrouwen

Vernieuwingen in de farmacie........................................19 drs. M.L.A. (Martin) Favié

herstellen? Wat dienen we te doen en wat moeten we laten? Vertrouwen kan je niet eisen. Vertrouwen wordt je geschonken en soms moet je het verdienen.

Vernieuwen en Vertrouwen in relatie tot digitale gegevensuitwisseling..................................22 drs. B. (Bram) Stegeman

We moeten leren loslaten en verantwoordelijkheid geven aan wie het toebehoort, bij voorkeur zo laag mogelijk in de organisatie. Om te vernieuwen is er vertrouwen tussen bestuurders onderling nodig, in het

Van Meetbaar naar Merkbaar!.......................................24 prof. dr. W.J.M. (Willly) Spaan J.W.M. (Joep) Verbugt

gezamenlijk gestelde doel, in je eigen organisatie en in het vakmanschap van zorgprofessionals. Kunnen we deze slag maken? Einstein leerde ons

Nieuwe zorgconcepten voor effectieve ouderenzorg.....26 prof. dr. S.E.J.A. (Sophia) de Rooij

dat de mensen en systemen die problemen hebben veroorzaakt, zelden de mensen en systemen zullen zijn die de problemen oplossen. Goed om ons hier

Vertrouwen in elkaar én geloven in de inhoud..............31 drs. D.M.J.J. (Diana) Monissen A.J. (Anke) Huizenga MSc MHCM

van bewust te zijn zodat we ruimte maken voor nieuwe leiders en nieuwe ideeën. Deze publicatie is samengesteld door Coincide BV, een organisatie die het innovatieproces van de zorgsector wil faciliteren.

Notes.............................................................................34

Wij willen besluitvormers helpen bij het aanjagen van vernieuwing zodat zij optimaal kunnen samenwerken

Coincide BV...................................................................35

aan duurzame verbetering van de zorg in Nederland. We verbinden directies en bestuurders van zowel

Colofon..........................................................................36

Nederlandse als buitenlandse organisaties met elkaar om kennisontwikkeling en innovatie te stimuleren. drs. T.M. (Dorrit) Gruijters Directeur, Coincide BV

VERNIEUWEN EN VERTROUWEN IN DE ZORG

2

Marleen Barth

Vertrouwen in zorg, vertrouwen door zorg drs. M.A.M. (Marleen) Barth, vice-voorzitter KNMP en fractievoorzitter PvdA in de Eerste Kamer

Vertrouwen is sociale specie, het zorgt er voor dat in een

categorieën waar de EHCI naar kijkt en op vergelijkt zijn

samenleving de boel een beetje bij elkaar gehouden wordt.

medische resultaten, wachttijden, medicijnen, patentrechten

Nederland is, zeker vergeleken met de rest van de wereld,

en informatievoorziening, bereik van geboden diensten en

een high trust samenleving. Solidariteit, ruimte voor

e-health. Voorwaar geen kinderachtige thema’s.

minderheden, tolerantie, een man een man, een woord een woord: het is hier de norm. Als die wordt overtreden, kun je

De beruchte factcheck-rubriek van de NRC is een keer

je recht halen. Of vrijuit je beklag in de media doen.

aangeslagen op een uitspraak van premier Rutte over de goede kwaliteit van de Nederlandse zorg. De redactie

De huidige crisis, die economische, financiële, maar ook

keek bij het natrekken van zijn, met zijn gebruikelijke

sociale en politieke elementen kent, heeft bewezen hoe

zonnige karakter gedane, uitspraken naar de EHCI en naar

cruciaal vertrouwen is. Het vormt de motor van de economie.

gegevens van de OESO. Daar durft men geen ranglijstjes

Toen het vertrouwen in en van de financiële markten

aan. Maar de NRC kon niet tot een andere conclusie komen

verdween, kwam de economie in de Verenigde Staten en in

dan dat de bewering van Rutte ‘grotendeels waar’ was.

Europa piepend en krakend tot stilstand. De aanpak van de

Enige kanttekeningen die de krant kon vinden waren: de

crisis drukt ons met de neus op de feiten: als vertrouwen

verschillen tussen aanbieders zijn op onderdelen van de

weg is, heb je het niet zo maar terug. Dat kost heel veel

zorg soms best groot, en onze kwaliteit komt niet gratis.

inspanning en tijd. Vertrouwen is een kostbaar goed, waar je

In 2014 besteedt de Nederlandse overheid bijna ¤ 78

niet slordig of gemakzuchtig mee om kunt gaan.

miljard aan de zorg; alleen aan sociale zekerheid geven we (net iets) meer geld uit. Dat bedrag blijft de komende

Zorg & vertrouwen

jaren -minder snel- stijgen. Maar het Malieveld is nog nooit

In de zorg willen mensen eigenlijk blind kunnen vertrouwen.

volgelopen om daar tegen te protesteren.

Ze melden zich immers als ze zich kwetsbaar weten: ziek, oud, beperkt in verstandelijk vermogen. Is de Nederlandse zorg dat vertrouwen waard? Wie kijkt naar de cijfers, kan die vraag volmondig met ‘ja’ beantwoorden. Zo staat

“Als vertrouwen weg is, heb je het niet zo maar terug”

Nederland al jaren onbetwist op nummer 1 van de Euro

Kortom: onze zorg is van zeer goede kwaliteit, en we tasten

Health Consumer Index (EHCI). Onze zorg doet het zo goed,

er met zijn allen graag voor in de buidel. Ons zorgstelsel

omdat ze over de volle breedte solide kwaliteit laat zien. Er

is ook nog solidair: we zijn allemaal verplicht verzekerd,

zijn weinig pieken, maar ook weinig dalen. Dat zorgt voor

we betalen verplicht AWBZ-premie, en we hebben een

toegankelijkheid, en maakt de Nederlandse zorg volgens

basispakket dat zo’n 85% van de curatieve zorg omvat.

de EHCI tot de meest patiëntvriendelijke van Europa. De

Die solidariteit is een essentiële basis van vertrouwen: als


3

je valt, word je opgevangen. De hele wereld kijkt er met

Die beweeglijkheid van het electoraat maakt politici

gepaste jaloezie naar.

verschrikkelijk onzeker. Politici zijn net mensen: ze houden van hun werk, hebben kinderen, een hypotheek en een

En toch: wie kijkt naar het aantal incidenten dat over de

auto. Ze willen hun baan dus graag houden. Maar hoe

zorg in de media wordt gemeld, zou een onbehaaglijk

dat voor elkaar te krijgen bij kiezers die om het minste

gevoel kunnen krijgen. Een kleine greep: Jansen Steur,

geringste bij je weg lopen? Het vertwijfeld zoeken naar een

Tuitjehorn, VUmc, Maasstad Ziekenhuis, Maevita, et

antwoord op die vraag veroorzaakt soms rare sprongen op

cetera. Breed uitgemeten in de media en steevast

het Binnenhof.

aanleiding voor spoeddebatten in de Tweede Kamer. Ook veelzeggend: wie googled op ‘Nederlandse zorg

Politici zijn bovendien nooit helemaal hersteld van de klap

beste Europa’ ziet al snel het zoekresultaat met de kop

die de opkomst van Pim Fortuyn veroorzaakt heeft. Als

‘Nederlandse zorg wordt slechtste van Europa’. De auteur

Fortuyn was blijven leven, had het politieke systeem hem en

is duidelijk nog nooit in Albanië geweest.

zijn partij ongetwijfeld uiteindelijk ingekapseld. Zoals dat al tientallen jaren met elke politieke nieuwkomer was gelukt.

Hoe komt dat nou?

Maar omdat Fortuyn vermoord is, heeft het Nederlandse

Hoe kan het dat we het als Nederlandse zorg zo goed doen,

politieke systeem zijn veerkracht om dat soort electorale

en dat de Nederlandse bevolking zich zelf zo gretig aanpraat

schokken op te vangen in 2002 niet kunnen bewijzen.

dat de zorg niet te vertrouwen is? Daar kun je een paar

Tweede Kamerleden vechten sindsdien tegen het gelijk van

sweeping statements op los laten. Het zou bijvoorbeeld

een geest. Dat kun je bijna niet winnen.

kunnen liggen aan de zorg zelf. Die is wellicht niet transparant genoeg, of communiceert niet goed genoeg.

In september 2001 lag Nederland er blakend bij, zie het

Je zou kunnen veronderstellen dat de zorg een verwende

Sociaal Cultureel Rapport van die maand. Het vertrouwen

sector is, die gedurende zo’n 20 jaar tussen de 8 en 11%

in de overheid was nog nooit zo hoog, de tevredenheid van

per jaar kon groeien. Met zoveel succes verlies je op een

mensen nog nooit zo groot, het vertrouwen in de toekomst

gegeven moment het vermogen om kritisch naar jezelf

zelden zo solide. Een half jaar later geloofden miljoenen

te kijken, omdat de prikkel ontbreekt om jezelf meer te

Nederlanders opeens in de puinhopen van Paars. Ook van

verbeteren dan strikt noodzakelijk. En dokters, houden die

zo’n snelle ommezwaai worden politici onzeker. Hebben

niet sowieso elkaar altijd de hand boven het hoofd?

ze soms iets gemist? Is er ergens een ontevreden kiezer uit politieke correctheid over het hoofd gezien? Zijn er

In al deze clichés zit vast een element van waarheid. Maar

slachtoffers die geen recht gedaan wordt? Het maakt het

ik denk dat er meer aan de hand is. Om dat in beeld te

parlement zeldzaam activistisch. Het neemt het gemopper

brengen, moeten we een uitstapje maken naar de andere

van Nederlanders, zo’n wezenlijk element van onze

habitat waarin ik werk: de politiek. Daar gaat het qua

volksaard, al snel, soms te snel, serieus; men slaat er op

vertrouwen niet geweldig.

aan, zelfs als we het als volk eigenlijk misschien allemaal niet zo menen. Bovendien zijn er inmiddels politieke

Politiek & vertrouwen

partijen die het kunstje van Pim Fortuyn goed hebben

Ooit, nog niet eens heel lang geleden, was het

afgekeken: zij vinden hun electorale basis in het permanent

Nederlandse electoraat het meest stabiele van Europa.

aanwakkeren van wantrouwen en onrust. De partijen die

Nu kennen we na Italië het meest volatiele electoraat van

altijd borg stonden voor bestuurlijke stabiliteit, hebben

Europa. Kiezers gaan soms stemmen, maar blijven steeds

zichtbaar moeite daar een duurzaam passend antwoord op

vaker thuis; de opkomst bij verkiezingen daalt al jaren.

te geven.

En de Pedersen Index, waarmee de bewegingen van het electoraat tussen verkiezingen wordt gemeten, laat sinds

Mensen zijn ondertussen niet alleen als kiezer beweeglijk

1989 grote uitschieters zien. Pieken en heel diep zakken:

geworden, maar ook als lezer, kijker en luisteraar. Toen

het kan in de politiek een kwestie van een paar maanden

ik bijna 25 jaar geleden als parlementair verslaggever op

of zelfs weken zijn.

het Binnenhof ging werken, liepen daar 200 journalisten


4

rond. Er bestond nog geen commerciële TV, we kenden

burgers ook op aanspreken. Van een spoeddebat in de

geen gratis kranten, geen internet of social media. Maar

Kamer of de opening van de Telegraaf is de kwaliteit van

media probeerden elkaar toen ook al vliegen af te vangen.

de zorg immers nog nooit beter geworden. En een tien, dat

Sindsdien is de concurrentie onvoorstelbaar toegenomen

wordt het nooit, juist omdat zorg mensenwerk is.

en zitten eigenlijk alle media in het defensief. Er werken nu 300 journalisten op het Binnenhof, allemaal op zoek naar

Sociaal kapitaal

de scoop die weer even commercieel succes kan brengen.

Er valt dus best iets te doen aan afkalvend maatschappelijk

Dat maakt de drang om te scoren heel groot - en goed

vertrouwen in de zorg. Maar nog veel interessanter is de

nieuws is geen nieuws. Zo u wilt, kan het nog cynischer:

vraag hoe de zorg zelf een bijdrage kan leveren aan het

krantenmagnaat Rupert Murdoch noemde zijn business

versterken van maatschappelijk vertrouwen. Dat hangt

ooit ‘handel in verontwaardiging’. Hij is er schatrijk mee

samen met zogenaamd sociaal kapitaal: de mate waarin

geworden. Want wij zijn geen willoos slachtoffer van die

mensen kunnen terugvallen op buren, vrienden en familie.

handel. Verontwaardiging verkoopt. Verontwaardiging

Gebleken is dat mensen meer maatschappelijk vertrouwen

scoort. In de media en in de politiek.

hebben, in elkaar, de gemeenschap en de overheid, als ze beschikken over veel sociaal kapitaal. Dat is weergaloos

Zo zien we de cocktail snel ontstaan: incident in de zorg,

beschreven door Robert Putnam in zijn boek ‘Bowling

verontwaardiging over incident, kop in de krant, spoeddebat

Alone’, een studie naar sociaal kapitaal in de Verenigde

in Kamer, item in Nieuwsuur, trending op Twitter,

Staten. Hij toonde aan dat mensen die een groot sociaal

Kamervraag, weer kop in de krant, item in Nieuwsuur, likes

netwerk hebben een hoger basisvertrouwen hebben.

op Facebook, Kamerlid verkiesbaar op lijst. Enige troost:

Ze maken minder wetsovertredingen, gaan vaker stemmen,

dit overkomt niet alleen de zorg, maar ook het onderwijs,

doen vaker vrijwilligerswerk en betalen zonder mopperen

de woningbouw, de rechtspraak, de banken. Er is geen

belasting.

ontsnappen aan. Net als ander vermogen is sociaal kapitaal in de wereld niet Pleit ik er nou voor om alle incidenten in de zorg af te

eerlijk verdeeld. Mensen met een verstandelijke beperking

doen als leugenachtige hypes? Zeker niet. Er werken zo’n

of een psychische stoornis hebben bijvoorbeeld grote

anderhalf miljoen mensen in de zorg, en mensen maken

moeite om zelfstandig sociaal kapitaal op te bouwen. Maar

fouten. Er gebeuren dus elke dag stomme, slechte, pijnlijke

er is ook een groeiende groep mensen die de aansluiting

en verdrietige dingen in de zorg. Juist in de zorg komt dat

met de samenleving verliest omdat ze eenzaam zijn, of

hard aan, omdat je als patiënt of cliënt zo kwetsbaar bent.

omdat ze de zin van het leven niet ervaren. Zetten we de cijfers van deze groepen op een rijtje, dan zien we

‘Met een gezond historisch bewustzijn leren van fouten.’

indrukwekkende risico’s. Nederland kent 2,2 miljoen

Waar ik voor pleit, is dat we alle fouten die we maken aan

Nederlanders ervaart geen zin van het leven, en ongeveer

het licht brengen op een volwassen manier: onder ogen

30% van de volwassen Nederlanders voelt zich wel eens

zien wat er mis ging, onze lessen er uit trekken, en met

eenzaam. Van de bevolking voelt 8% zich zeer eenzaam;

een gezond historisch bewustzijn leren van fouten van

dat zijn 1.360.000 mensen. Al deze cijfers zullen elkaar

mensen die voor ons leefden. Steeds stil staan bij de vraag:

zeker overlappen, soms zelfs verschillende malen. Maar

is dit een incident, of is er meer aan de hand? Vergt dit

het blijft een aanzienlijke groep landgenoten, voor wie

een persoonlijke reprimande of een systemische ingreep?

basisvertrouwen in de samenleving en de medemens geen

Alleen met een warm hart en een koel verstand organiseer

vanzelfsprekendheid is.

mensen met IQ van 85 of lager; 1,5 miljoen laaggeletterden en 160.000 chronisch psychisch zieken. Zo’n 20% van de

je werkelijke verbetering, en dus een solide basis voor meer vertrouwen van mensen in de zorg. Daar moeten we onszelf

Juist zorg en welzijn kunnen deze groepen mensen bijstaan

als zorgprofessionals op aanspreken, maar daar mogen

bij het opbouwen van sociaal kapitaal. Ondersteunen,

we opgewonden politici, verhitte media en mopperende

in contact brengen, voorleven, stimuleren. Dat kan een


5

heel positieve impuls op vertrouwen in de samenleving

een expliciete overtuiging dat het doel van hun werk is dat

hebben. Sterker nog: dat is de afgelopen jaren bewezen

patiënten en cliënten zo snel en zo veel als mogelijk weer op

zichtbaar geworden. Bijvoorbeeld bij De Zonnebloem, een

eigen kracht verder moeten kunnen. Niet, al dan niet vanuit

van de grootste vrijwilligersorganisaties van ons land.

de beste bedoelingen, het leven overnemen van mensen

Dit voorbeeld vereist overigens een disclaimer, want ik

die zorg en steun behoeven, maar gericht zijn op activering

ben al jaren voorzitter van deze prachtige vereniging.

en behoud of terugkeer van eigen regie, zorgen dat mensen

De Zonnebloem heeft diverse malen onderzoek gedaan

weer met zelfvertrouwen in het leven kunnen staan: dat

naar de motivatie van haar vrijwilligers. Daaruit bleek,

is het doel van moderne zorg. Dat levert een onschatbare

dat vrijwilligerswerk van groot belang is voor hun

bijdrage aan versterken van maatschappelijk vertrouwen en

zingeving. Zonder hun inzet voor De Zonnebloem, zouden

veerkracht.

veel vrijwilligers al snel vallen onder de cliënten van De Zonnebloem.

De relatie tussen zorg en vertrouwen is er dus een van inzet over en weer -zoals elke goede relatie. In Nederland wordt

Ook een andere sector waar ik jaren gewerkt heb, levert een

door talloze mensen hard gewerkt voor het in stand houden

aanzienlijke bijdrage aan versterken van maatschappelijk

van die relatie, die al vele eeuwen zijn waarde bewijst. We

vertrouwen: de geestelijke gezondheidszorg. Zo is de

zouden daarom wel eens wat vaker oprecht trots mogen zijn

overlast en veelvoorkomende criminaliteit die decennialang

op onze traditie van high trust. Ons land is een zeldzaam

veroorzaakt werd door dakloze verslaafden in de

baken van openheid, eerlijkheid en soliditeit. Het is hier niet

binnensteden bijna geheel verdwenen door een flinke

perfect -we blijven mensen. Maar vergeleken met de rest

investering in de GGZ en de verslaafdenzorg. Duizenden

van de wereld is de ruimte om elkaar te kunnen vertrouwen

mensen zijn letterlijk van de straat gehaald en in de

in Nederland heel groot. Dat is te kostbaar om stuk te laten

(bemoei)zorg gebracht. Het gevolg: een enorme verbetering

maken door commerciële belangen van media of door

van de kwaliteit van leven van de doelgroep, en een

onervaren, onzekere politici. Of door zwabberende kiezers

spectaculaire daling van onveiligheid en verval in de steden,

-en dat zijn we zelf...!

en een groei van vertrouwen en sociale samenhang. Mensen die eenzaam zijn, doen veel vaker een beroep op de zorg dan mensen met een goed sociaal netwerk. Bestrijding van eenzaamheid is daarom een belangrijke opgave voor

‘De verzorgingsstaat enten op het activeren van mensen.’

elke politicus of bestuurder die de groei van de zorg wil

Laten we vertrouwen in onze samenleving dus actief

beteugelen. Dat kan door de verzorgingsstaat meer te enten

onderhouden en stimuleren. Open met elkaar in gesprek

op het activeren van mensen.

gaan, in plaats van statements de ether in gooien. Investeren in goede zorg, want dat is investeren in

Daar ligt tegelijkertijd een grote kans en een grote opgave

gemeenschapszin, sociale cohesie en eerlijke kansen -ook

voor de gemeenten, die vanaf 2015 verantwoordelijk zullen

in de gemeenten. Want wij vinden een zorgzame high trust

zijn voor de Jeugdzorg, de begeleiding, dagbesteding en

samenleving misschien zo gewoon als schoon water uit

huishoudelijke hulp in de langdurige zorg en de sociale

de kraan. Maar we mogen nooit vergeten dat het net zo

werkvoorziening. Als de gemeenten de mogelijkheden die

bijzonder is als schoon water uit de kraan.

deze decentralisaties bieden goed zullen benutten, en zorg, werk, welzijn, onderwijs en sociale zekerheid optimaal aan elkaar verbinden, kan dat veel meer mensen de mogelijkheid geven om in de samenleving te participeren. Mensen die (vrijwilligers)werk doen, weten zich nuttig, een volwaardig lid van de gemeenschap. Dat werpt een dam op tegen eenzaamheid en uitzichtloosheid. Van de

Mark van Oosterhout

professionals in zorg, welzijn en sociale zekerheid vergt dat


6

Frank de Reij

‘Einstein heeft gelijk’ drs. ir. F.P. (Frank) de Reij, voorzitter raad van bestuur Meander Medisch Centrum Vernieuwen, veranderen en vertrouwen zijn universele

leiden tot een drang naar veranderen, hetgeen niet zelden

thema’s die in iedere maatschappij, in iedere cultuur en

een vertrouwenscrisis bij werknemers tot gevolg heeft.

in ieder bedrijf relevant en veel beschreven en besproken

Krachtig leiderschap met een heldere koers die medewerkers

zijn. Consultants lopen binnen op de vele organisaties die

meeneemt in het proces, kan stabiliteit terugbrengen

op zoek zijn naar hun djarma, de beantwoording van de

en de gewenste verandering doen slagen. De curatieve

vraag ‘waartoe zijn we op aarde’. Processen die steevast

zorg is hierin geen uitzondering. Ziekenhuizen acteren in


7

een complex speelveld met veel stakeholders waarbij de

beschikbare tijd cruciaal zijn voor de patiënt. Herstel van

belangen van die verschillende stakeholders niet altijd even

vertrouwen, vernieuwen van visie en een andere manier

duidelijk zijn. Vooral geld en kwaliteit vechten continu voor

van werken zijn ingrediënten die kunnen leiden tot een

een toppositie in de prioriteitenlijstjes. Afhankelijk van

verandering die recht doet aan het belang van de patiënt.

moment, locatie en positie wint de een het van de ander en

Vertrouwen is echter net zoiets als respect. Je kunt het niet

daar komt vertrouwen, ofwel het gebrek daaraan, om de

afdwingen, alleen verdienen. Ook aan de bestuurstafel weten

hoek kijken.

we dat maar al te goed. Einstein leerde ons dat de mensen en systemen die problemen hebben veroorzaakt, zelden de

‘Vertrouwen kun je niet afdwingen, alleen verdienen.’

mensen en systemen zullen zijn die de problemen oplossen.

In de cure is vertrouwen een delicaat onderwerp. Cases als

komen dat er echt iets aan de toenemende regeldruk gedaan

Janssen Steur zorgen ervoor dat het vertrouwen in dokters

moet worden, zien we daar in de praktijk niets van terecht

en organisaties waarin zij functioneren op de proef wordt

komen. Het tegendeel is het geval. Einstein heeft gelijk.

Wat leert dat ons? Hoewel er ook uit Den Haag geluiden

gesteld. Een patiënt moet er blind op kunnen vertrouwen dat de arts goed opgeleid is, de juiste ervaring en middelen

Wat kunnen we dan wel?

heeft om de diagnose en het behandelplan te kunnen

Komend vanuit de private sector, waren voor mij de meest

bepalen en oprecht communiceert met de patiënt. Naarmate

opvallende zaken in de cure, de complexiteit van met elkaar

de aandoening ernstiger is, verandert er in de psyche van

afrekenen, de praat en overlegcultuur en de overheersende

de mens iets waardoor de afhankelijkheid exponentieel

aandacht voor details. Focus op executie, het kunnen

toeneemt en de deskundigheid van de behandelaar al

stellen van de juiste prioriteiten en, last but not least, het

helemaal niet meer ter discussie mag staan.

onvermoeid zoeken naar de juiste mensen voor de medische en de management posities, daar zijn we minder goed in.

In de luchtvaartsector is iets vergelijkbaars aan de hand. Als we aan boord van een vliegtuig stappen, moeten we er

Alleen in een cultuur waar verantwoordelijkheden zo laag

volledig op kunnen vertrouwen dat we bij de piloot in goede

als mogelijk in de organisatie worden neergelegd en waar

handen zijn. We vragen ons zelden af of hij wel een goede

aanspreken op vaardigheden en gedrag de norm is, zullen

piloot zal zijn met de juiste papieren en de juiste ervaring.

we in staat zijn te vernieuwen en het vertrouwen in onze

Dat nemen we aan. Ook in deze sector zijn er natuurlijk

prachtige sector te herstellen.

incidenten. Alleen hier wordt de oplossing gezocht in het creëren van een veilige meld-, aanspreek- en verbetercultuur en zelden tot nieuwe regels, tenzij er echt fouten worden geconstateerd in de bestaande regelgeving.

‘Verantwoordelijkheden zo laag als mogelijk in de organisatie.’ Daartoe is een nieuwe, jonge mix van bestuurders nodig met

In de zorg doet zich een lastig dilemma voor. Wij, de overheid

verschillende achtergronden, medisch- niet medisch, man-

en politiek voorop, hebben de natuurlijke neiging om daar

vrouw, autochtoon-allochtoon. Condities als marktconforme

waar vertrouwen geschaad wordt, te reageren met meer

beloning, aantrekkelijke secundaire voorwaarden, en

regels en, erger, meer controle. We denken dat het daar beter

groeien opleidingsmogelijkheden voor jonge managers zijn

van wordt. Tijdelijk is dat vaak ook zo, echter op termijn is het

daarvoor noodzakelijk. Helaas denkt de politiek hier anders

tegenovergestelde het geval omdat we dan vergeten waarom

over, we creëren condities voor bestuurders die er toe leiden

het ging, namelijk de best mogelijke zorg en dienstverlening

dat iedereen blijft zitten waar hij/zij zit, de gemiddelde

voor onze klant. In plaats van het daadwerkelijk voorkomen

leeftijd snel verder zal toenemen en de besturen door

van het maken van fouten zorgen we dat de formulieren,

mannen (zoals ik zelf) blijvend worden gedomineerd.

protocollen, en procedures op orde zijn. We vergeten dan dat naast de eerder genoemde zorginhoudelijke deskundigheid,

Einstein krijgt ook hier gelijk. Of ben ik nu te pessimistisch?

ook zaken als effectieve, empathische communicatie en

Reacties kunt u mailen naar [email protected]


8

Rutger Jan van der Gaag

Vertrouwen… ging te paard Nu stap voor stap weer opbouwen in de zorg! Grootbrengen door elkaar consequent serieus te nemen en verantwoordelijk te stellen. prof. dr. R.J. (Rutger Jan) van der Gaag, voorzitter KNMG Terwijl het individuele vertrouwen in de eigen dokter

noemen van de vergrijzing als gedeeltelijke oorzaak voor de

nog groot is, staat het vertrouwen in de dokters en de

oplopende kosten, helpen niet. De imago schade ligt diep

gezondheidszorg zwaar onder druk. Berichtgeving in de

en is hardnekkig. Hoe dan het vertrouwen te hervinden?

media over ernstige incidenten, fraude zaken en dokters die

Hoe vertrouwen te herstellen? Paradoxaal genoeg kan dat

hun eigen financiële gewin boven het belang van patiënten

niet anders dan door vertrouwen te schenken. De kracht van

leken te stellen, heeft de stemming danig beïnvloed. De

deze paradox ontlenen wij uit een universeel fenomeen: de

sterk oplopende kosten in de zorg worden hier ook aan

ontwikkeling van mensen en kinderen. Wij zullen het proces

opgehangen. Vertrouwen is een kwetsbaar gevoel dat

van het leren fietsen gebruiken om de weg te wijzen naar

‘gaat te paard’ en ‘komt te voet’. Het verstandelijk wijzen

herstel van vertrouwen.

op het marginale karakter van ernstige incidenten of het


9

Vertrouwen in een ontwikkelingsperspectief

Ouders worden bij het hele jonge leven gekweld door

Maar eerst een uitstapje naar een piepkleine

akelige gedachten: van angst om met het kind van de trap

neuropeptide, waar het hele verhaal van vertrouwen

te vallen, het kind bij het verschonen van de commode

en controle om lijkt te draaien. Oxytocine heeft altijd

te laten rollen, tot aan angstige fantasieën waarin zij het

een zeer belangrijke plek in de tas van de verloskundige.

kind moedwillig zouden gooien. Begrijpelijkerwijze maakt

Deze peptide speelt namelijk een essentiële rol direct

dit hen ongerust. De hoge oxytocine spiegel maak hen

na de bevalling: zij behoudt het leven van moeder door

‘neurotisch’ voorzichtig en dat is precies wat de baby nodig

de baarmoeder na de geboorte en nageboorte krachtige

heeft. In die eerste weken van het leven is het kind geheel

samen te laten trekken. Daarmee voorkomt ze dat de

afhankelijk van de directe verzorgers.

moeder dood bloedt. Maar oxytocine verricht ook belangrijk werk voor de pas geborenen: zij doet, zoals dat heet de

Maar nog verrassender is dat het oxytocine gehalte

borsten volschieten en draagt zodoende zorg voor de

bij de baby ook verhoogd is. Maar het hoofdeffect is

voeding van het volkomen afhankelijke mensenkind.

anders: het bevordert toenadering, hechtingsgedrag en

Deze evolutionair essentiële stappen blijken slechts een

habituatie.ii Wat houdt dit in? Hechting is een essentieel

klein deel van de fascinerende werking van dit kleine eiwit

overlevingsmechanisme. De baby is geheel afhankelijke

te zijn. De hoge oxytocine spiegel bij de moeder bestaat

van zijn omgeving. Voor zijn eigen bestwil dient hij zich

vanaf de bevalling tot ongeveer de zestiende week. En ook

te hechten aan degenen die zijn veiligheid het beste

de vader en de meest betrokkenen bij de geboorte van

behartigen en zich af te keren van vreemden. Dat houdt een

het kind hebben gedurende deze periode hoge oxytocine

ingeboren wantrouwen in. Maar van wantrouwen alleen kan

spiegels. De uitwerking is verrassend. Jim Leckman en

je niet overleven. Habituatie en gewenning in een veilige

zijn team kwamen dit op het spoor toen hogere oxytocine

context is ook een essentieel overlevingsmechanisme.

spiegels werden gevonden bij patiënten met een dwang

Als een mens iemand of iets voor het eerst waarneemt

en drang stoornis.

dan kost dat energie: inschatten of het pluis of niet pluis

i

OH Tyr

O

Pro

Leu O H2N

N

H N Gly

Cys

O

N H

O

O

H2O Cys S S

O N H HN H HN N

O N H O

Asn NH2

O

O

Lle

Gln O NH2


10

is en een herinnering er van maken (mentale energie: letterlijk

Het resultaat is begrijpelijk, de route er naar toe helaas niet.

coderen van een eiwit). Bij een tweede ontmoeting is het brein

Biologische eigenschappen en gedragingen kennen een

in staat om de herinnering snel op te zoeken en bij opvolgende

zogenaamde ‘normale verdeling’ zoals bekend geïllustreerd

ervaringen wordt dit proces geautomatiseerd. Zo verwerken

in een zogenaamde Gauss curve.

mensen 99,9% van alle op hen afkomende informatie automatisch en praktisch energie vrij. Dit stelt ons in staat om

Hierin zien wij dat 95% van de eigenschappen verdeeld zijn

ons te concentreren op nieuwe informatie of te denken zonder

rondom het gemiddelde (de mediaan). De extremen zijn

bezorgd te zijn over de directe omgeving.

relatief ondervertegenwoordigd, zowel aan de positieve als aan de negatieve kant. De wijze waarop de media nieuws verspreiden, houdt, begrijpelijkerwijze, geen rekening met

menselijke interacties: bron van vertrouwen en gehechtheid.

de overgrote meerderheid van gevallen waarin zaken bij

Bron van wantrouwen en controle drang! De metafoor is

voorbeeld binnen de zorg en gedragingen van zorgverleners

dat de zorg hier het kwetsbare kind is wat door gevaarlijke

onopvallend goed zijn. Excellentie krijgt soms aandacht.

gedragingen en onverantwoorde uitgaven in het gedrang raakt.

Afwijkingen zoals fraude of ernstige medische fouten, en

Met als reactie een enorm toegenomen controle drang!

onacceptabel gedrag van zorgverleners krijgt hele grote

Number of readings

Oxytocine heeft dus een merkwaardig dubbele werking op

68% 95%

x

Wantrouwen als gevolg van een vervormd perspectief

media dekking. Dit ondermijnt zonder twijfel het vertrouwen

Het afgenomen vertrouwen is ruim gevoed door pijnlijke

dat de burger in de zorg heeft. Minder begrijpelijk is dat

incidenten. Deze betreffen een scala aan onwenselijke feiten:

de politiek vrijwel onmiddellijk reageert op nieuws in de

van menselijke fouten, systeem fouten tot aan moedwillige

media en minder gevoelig lijkt te zijn voor onderbouwde

fraude. Ofschoon elk incident er een te veel is, moet gezegd

informatie, die weliswaar langzamer reist maar zeker ook

worden dat als de proporties uit het oog verloren worden,

beschikbaar is. Hier is het Arabische spreekwoord “de

ontoelaatbare uitzonderingen de boventoon gaan voeren.

honden blaffen, de karavaan gaat voort” van toepassing.

Met als gevolg forse imagoschade voor de hele sector en

Het betekent dat je in een tocht door de woestijn je niet

overmatige controle als reactie op het wantrouwen!

door incidenten moet laten afleiden maar stevig koers


11

moet houden. Het voortdurend reageren op incidenten wordt

ouders. Als de zijwieltjes verwijderd zijn, dan wordt de hand

bovendien versterkt door de gedragsmatige wetmatigheid dat

van je meerennende ouder je laatste hulpmiddel om omvallen

gedrag dat ‘loont’ herhaald wordt. Dit opvoedkundige

te voorkomen. Dan gaat er een dubbel en hopelijk parallel

thema bevestigt dat beleidsmakers hun eigen misère

proces spelen. Het kind dat er innerlijk van overtuigd raakt dat

organiseren als zij incidenten blijven ‘belonen’.

het zelfstandig kan fietsen en het vertrouwen van de ouders in

Nota bene, dit betekent natuurlijk niet dat zij niet met uiterste

de competenties van het kind zodat zij op het juiste moment

zorgvuldigheid onderzocht moeten worden! Elk incident

loslaten en in loftuitingen uitbarsten. Het luistert nauw.

moet geadresseerd worden en er moet lering uit getrokken worden voor de langere termijn. Op dit moment lijkt het er

Te vroeg loslaten kan leiden tot (ernstige) ongelukken en

op dat er maar één les geleerd lijkt te worden… nog meer

ontwrichting van de vertrouwensrelatie! Te lang vast houden

controle. Het zal de lezer duidelijk worden dat dit in een

kan enerzijds leiden tot gemakzucht van het kind dat het

ontwikkelingsperspectief een heilloze route is.

wel best vindt om vastgehouden te worden en anderzijds

Hoe dan anders?

tot een bevoogdende houding van ouders die voor de verzelfstandiging van kinderen contra productief zal zijn.

Herstel van vertrouwen Eigen verantwoordelijkheid is een sterke motor voor

(2) Fietsen is een complexe vaardigheid waar afstemming van

ontwikkeling. Op=voeden is een proces dat wij in een hele

waarneming, evenwichtskunst en motorische vaardigheden

snelle afwikkeling zien onder andere bij vogels in de lente.

essentieel zijn. Maar deelnemen aan het verkeer vergt nog

Ouders maken overuren om hun kwetsbare kroost te voeden.

veel meer: het assimileren van de verkeersregels en het leren

Maar dat is slechts een eerste fase. Hun uiteindelijke doel is

overzien van en anticiperen op bijzondere verkeerssituaties.

om hun nageslacht zelfstandig en autonoom te maken. Zij leren

Ook hier is er sprake van een progressief proces van

hun kroost door middel van voorbeeldgedrag en stimuleren

verantwoordelijkheidsoverdracht voordat het kind zelfstandig

hen op deze wijze in hun eigen voeding te gaan voorzien en

de openbare weg op gaat.

op eigen wieken verder te vliegen. In mensentaal vertaalt, je voedt je kinderen op om zelfstandige, verantwoordelijke en

Interessant is dat verkeersregels niet van nature gegeven zijn

volwassen burgers te worden.

maar een levend product zijn van regels en aanwijzingen die wijzigen als de omstandigheden veranderen of als incidenten

Een ontwikkelingsstap dat hiervoor symbool staat is het leren

daartoe aanleiding zijn. Het handhaven van de regels berust

fietsen. We zullen het proces van leren fietsen gebruiken als

op onderling vertrouwen. Dat de ander zich ook aan de regels

metafoor bij de vertrouwenscrisis in de zorg en met een paar

houdt en dat de politie het verkeer mogelijk maakt.

oplossingen komen. Als de verkeersregels letterlijk gehandhaafd zouden moeten

Leren fietsen als metafoor

worden, zou dat leiden tot een gigantisch ‘controle systeem’

Leren fietsen vormt in het opvoedingsproces een ingrijpend

met als meest waarschijnlijke gevolg dat het verkeer tot

gebeuren. Het gaat om twee stappen: Het beheersen van

stilstand komt.

de complexe competentie om zich al bewegend op een tweewieler voort te bewegen. Het kind deel te laten nemen

Vertrouwen krijg je door vertrouwen te schenken!

aan het verkeer op de publieke wegen.

Hopelijk maakt de ontwikkelingsgeschiedenis van mensen kinderen duidelijk dat je vertrouwen kweekt door

(1) Het cruciale en meest spannende moment in het proces

competenties goed aan te leren en dan los te laten. Door

van leren fietsen is het ‘loslaten’. Via een loopfietsje is het

eigen verantwoordelijkheid te geven voelen mensenkinderen

kind vertrouwd geraakt met het concept dat men zich ook

zich serieus genomen en gedragen zij zich op een meer

anders kan voortbewegen dan lopend. De volgende stap is het

verantwoorde wijze. Zij zijn ook goed aanspreekbaar omdat de

leren snelheid te maken welke nodig is om het evenwicht te

locus of control bij hen zelf ligt. Zij zullen veel meer geneigd zijn

bewaren op een wankel vehikel. Het proces wordt mechanisch

om te reflecteren en zich zelf aan de uitkomsten van hun gedrag

ondersteund door zijwieltjes en de begeleidende hand van de

te spiegelen.


12

Wanneer ouders het omgekeerde doen, namelijk om met de

De ziektekostenverzekeraar ligt in een spagaat. Aan de ene

woorden van de bekende pedagoge Lea Dasberg te spreken

kant is hij beheerder van de solidariteitskas en aan de andere

“groot brengen door klein houden”, loopt het spaak. De

kant moet hij concurreren om de verzekerden. Die dubbelheid

kinderen voelen dat ze gewantrouwd worden. Zij nemen

staat haaks op het beginsel van een collectieve verzekering

geen verantwoordelijkheid en leggen alle oorzaken buiten

waarbij de verzekeraar de vergaarde middelen zo moet beheren

zichzelf. Dit is een zeer ongewenste situatie en kan alleen

dat de gelden ten goede komen aan degenen die ze nodig

doorbroken worden als beide partijen hun ontwikkelingstaak

hebben. Aangezien de collectieve middelen beperkt zijn moeten

serieus nemen. Dus verantwoordelijkheid geven en

er keuzes gemaakt worden die binnen de collectiviteit van een

verantwoordelijkheid nemen en elkaar daar op afrekenen.

zorgverzekering besproken zouden moeten worden. Maar de

De huidige vertrouwenscrisis in de zorg lijkt pijnlijk op die

zorgverzekeraars hebben geen vast collectief meer. Elk jaar

van ouders (overheid/zorgverzekeraars) die met de mond

concurreren zij met premies en douceurs (behandelingen die

verkondigen dat zij hun kroost tot zelfstandigheid willen

niet effectief zijn maar wel aantrekkelijk). Ook daarmee wordt

opvoeden maar in wezen geen verantwoordelijkheid uit

de klant klein gehouden. Hij wordt niet aangesproken op het

handen geven, laat staan het zelfstandiger worden stimuleren.

beginsel van solidariteit maar gepaaid met lagere premies.

Terwijl de kinderen het allemaal best vinden en geen neiging

Hij krijgt geen eigen verantwoordelijkheid en wordt niet

bij zichzelf bespeuren om eigen verantwoordelijkheid en eigen

prijsbewust door middel van het voorschieten van de kosten

initiatief te ontplooien.

met restitutie achteraf, maar wordt in slaap gesust door een zorgverzekeraar die weet wat voor zijn verzekerden goed is en

‘Oxytocine is een bron van vertrouwen en controle drang.’

dat afdingt (of probeert) bij de zorgverleners.

Naar vertrouwen in de zorg

diploma’s expliciet gecommitteerd, door middel van een

In deze slotparagraaf zullen wij deze vicieuze cirkel bekijken

eed of belofte, aan een professionele gedragscode waar

vanuit verschillende perspectieven en vervolgens een

de patiënt en zorgverzekeraars hen aan mogen en moeten

mogelijke oplossing aandragen. Een oplossing die bij

houden. Helaas zijn er een aantal (aan de marge van de

opvoedproblemen in de adolescentie gebruikelijk is: het

Gauss-curve) die de zich niet houden aan de zelfopgelegde

geven van verantwoordelijkheid voor doen en laten en daar

regels en die moeten daar in de dagelijkse praktijk of via tucht/

‘zakelijk’ mee om gaan.

civiel rechtelijk op aangesproken worden. Artsen en andere

De patiënt heeft zijn benaming in tweeërlei opzichten tegen.

medische zorgverleners moeten zichzelf serieus nemen en

(1) Hij lijdt en dat induceert regressie en afhankelijkheid. (2)

zorgvuldig omgaan met de zorg euro. Gedeelde besluitvorming

In het woord zit ook het lijdzame van afwachten. Toch zien wij

betekent dat in het zorgproces de arts-patiënt relatie centraal

bemoedigende veranderingen. De chronische patiënt wordt

staat, óók als het gaat om gepast gebruik en financiële inzet.

steeds meer de beheerder van zijn ziekteproces en wordt

Deze werkwijze en dit bewustwordingsproces moeten deel uit

een goed geïnformeerde partner die dokters uitdaagt tot

maken van het medische curriculum. Binnen werkverbanden

nadenken en tot openlijk delen. De patiënt moet zich gaan

kunnen zorgverleners elkaar over en weer aanspreken en

beseffen dat hij er niet is voor de zorg, maar dat de zorg er is

verantwoordelijk stellen.

De zorgverleners hebben zich bij het behalen van hun

voor hem. Daarnaast zou iedere burger moeten beseffen dat hij een potentiële patiënt is. Daar anticipeert hij tenslotte op

Kernbegrip hier is verantwoordelijkheid. Artsen en patiënten

door zich te verzekeren. Maar preventie in deze zou al moeten

zullen samen onder ogen moeten zien, dat zij binnen de

beginnen in het onderwijs waar leerlingen aangemoedigd

grenzen van wat mogelijk is moeten opereren. Hier is

moeten worden tot participatie en medezeggenschap. De

geld geen taboe begrip. Eigen verantwoordelijkheid en

patiënt die een sparringpartner is voor de zorgverlener,

doelmatigheid kunnen heel goed hand in hand gaan. Het

bewijst de dokter en verpleegkundige een geweldige dienst

openlijk bespreken van opties met de daar aan verbonden

want de arts-patiënt relatie wint aan gelijkwaardigheid

kosten moet gewoon worden. Zodra de kosten van

wanneer beide partijen hun verantwoordelijkheid nemen in

laboratoriumverrichtingen inzichtelijk zijn voor dokter en

het zorgproces.

patiënt, reduceren deze kosten dramatisch.


13

Eigen regie betekent dan ook vaak kosten effectiviteit. Dit geldt bijvoorbeeld voor de zogenaamde ‘bed op recept’ regeling waarop een patiënt met een psychiatrische stoornis een beroep kan doen als hij te zeer lijdt. Gevolg is dat patiënten ‘normaliseren’ en manieren gaan zoeken om opname af te wenden omdat zij ‘zuinig’ willen omgaan met de mogelijkheden. Uiteraard is het niet één op één toepasselijk in de zorg. Aan de marge zijn er uiteraard mensen die dit niet aankunnen.

“Vertrouwen is een activiteit” Verantwoordelijkheid schenken doet verantwoordelijkheid toenemen. Net als in de opvoeding is hier ‘consequent’ zijn van essentieel belang. Duidelijkheid is nodig over wie waarover wat kan kiezen. Daar moet ‘zakelijk’ mee om worden gegaan met ‘belonen’ van gewenst gedrag en strikt aanpakken van afwijkingen. In deze mag men zorgverleners en patiënten serieus nemen en daar hoort eigen verantwoordelijkheid bij. Vertrouwen speelt een cruciale rol in de huidige crisis in de gezondheidszorg. Maar vertrouwen is geen vaststaand feit het is een activiteit, en vertrouwen gedijt wanneer partijen elkaar serieus nemen, afspraken maken, zich er aan houden en zich er op aan laten spreken. De locus of control ligt niet ‘anoniem’ in het systeem. De locus of control ligt bij alle deelnemers. Wie neemt de eerste stap?


14

Bert van der Hoek

Vakmanschap en kosten: een combinatie met toekomst? drs. H.J. (Bert) van der Hoek, voorzitter raad van bestuur Lentis Een bijzonder land, België. Zo dicht bij en toch ook zo

bestuurlijke drukte. De grote vraag is of al die drukte ergens

anders. Ook ten aanzien van de gezondheidszorg.

toe leidt. Op zijn minst leidt het tot vervreemding van veel

De Belgen lijken zich nauwelijks druk te maken over de

zorgprofessionals. Die voelen zich steeds minder erkend

kosten van de gezondheidszorg. Overigens zijn die kosten

in hun vakmanschap. Ze moeten steeds meer bewijzen en

lager en ook minder snel gestegen dan in Nederland.

verantwoorden. Tegelijkertijd mogen ze steeds minder.

Dit heeft ongetwijfeld te maken met het ‘remgeld’.

Zo mag in de specialistische GGz, de behandeling EMDR

Belgen betalen ongeveer 25% van de zorgkosten direct.

alleen nog worden ingezet bij PTSS.iv Terwijl de effectiviteit

Simpel, maar wel effectief.

voor veel andere doelgroepen bewezen is. Professionals begrijpen de noodzaak iets te doen aan de kostenstijging.

Direct toegang tot de medisch specialist, dat is in

Maar deze inbreuk op hun vakmanschap is niet uit te

België heilig. Er is geen dwingende route via de huisarts

leggen.

als poortwachter. En dat willen de Belgen absoluut behouden. Ook al leidt dat tot wachtlijsten in de medisch specialistische zorg. In de psychiatrie is dat duidelijk te merken. Er is slechts beperkte eerstelijns geestelijke

‘Basis van onze gezondheidszorg is vakmanschap.’

gezondheidszorg (GGz). De meeste mensen gaan direct

Ik betreur dit in hoge mate. De basis van onze

naar de specialistische GGz. Daar heeft men te maken met

gezondheidszorg is volgens mij vakmanschap. Niet

forse wachtlijsten. In veel gevallen wordt die wachtlijst

meer vertrouwen op dat vakmanschap, zet de bijl aan

veroorzaakt door zorgvragers, die gelet op hun zorgvraag

de wortels van onze gezondheidszorg. Ik denk dat

onnodig naar de specialistische GGz gaan. Gevolg hiervan is

het anders kan en vooral ook anders moet. Naast de

dat ernstig zieke patiënten soms niet geholpen worden.

ontwikkelingen in de infrastructuur zijn we toe aan wijziging in de bekostigingsstructuur. Maak professionals zelf

In Nederland kijken we daar anders naar. Per 1 januari 2014

verantwoordelijk voor de kosten. Maar geef ze tegelijkertijd

is de ‘basis generalistische’ GGz ingevoerd. De verwachting

de ruimte hun vak uit te oefenen. Professionals kunnen

is dat hierdoor patiënten minder snel naar de specialistische

volgens mij goed omgaan met schaarste. Zo lang ze er maar

GGz worden verwezen. Landelijk verwacht men daarmee

zelf over gaan. En ze op individueel niveau samen met de

in de specialistische GGz een reductie van zo’n 20-30%

patiënt kunnen bekijken op welke wijze de zorgvraag het

patiënten en 5-10% in het budget te kunnen realiseren.

beste kan worden beantwoord. En hoe de zorg het beste

En dat is van belang. Want anders dan in België speelt in

kan aansluiten bij de specifieke wensen en leefsituatie

Nederland de discussie rondom het beheersbaar houden

van de patiënt. Dat professionals hier vervolgens

van de zorgkosten volop. Dit gaat gepaard met enorm veel

verantwoording over afleggen spreekt vanzelf.


15

Mogelijkheden hiervoor zijn varianten van

bij decompensatie. Het stimuleert de ambulantisering.

populatiebekostiging. Bekostiging waarbij

Immers klinische zorg is duurder dan ambulante zorg. Het

zorgprofessionals verantwoordelijk zijn voor passende zorg,

stimuleert ook innovatie, zoals de toepassing van e-health.

maar wel binnen afgesproken budgettaire kaders en met

Of het nu gaat om beeldbellen, chatgroepen en online

een goede monitoring en verantwoording van resultaten.

contact met de behandelaar. En bovenal stimuleert het preventie en vroegsignalering. Deze vorm van bekostiging

Een voorbeeld in de GGz kan zijn een Keten DBC voor

stimuleert empowerment van de patiënt én koestert het

patiënten met schizofrenie. Voor Lentis hebben we het hier

vakmanschap van de zorgprofessional. Niet vrijblijvend,

over een doelgroep van ongeveer 2.500 patiënten. Deze

maar met verantwoordelijkheid voor de kosten.

doelgroep is van voldoende omvang om variatie in ernst op te kunnen vangen.

Vakmanschap en kosten, een combinatie die het waard is te beproeven. Het bespaart een hoop bestuurlijk drukte

Wanneer een instelling een gemiddeld bedrag per patiënt

en lijkt me heel wat effectiever. Als buurlanden hebben we

betaald wordt, heeft de instelling alle belang bij het

elkaar wat te bieden. Laten we daar gewoon van profiteren.

verhogen van de kosteneffectiviteit en de zorg naar voren te

Is wel zo effectief.

bewegen. Stabiele patiënten kunnen terug naar de huisarts. Natuurlijk met duidelijke afspraken over opschaling


20 16

Arnold Moerkamp

Gerechtvaardigd vertrouwen drs. ing. A.H.J. (Arnold) Moerkamp, voorzitter raad van bestuur Zorginstituut Nederland We hebben het mooi voor elkaar in Nederland. Of het nu

der overheid’ waren. Het kan dus niet anders dan dat er in

gaat om sociale huisvesting, gezondheidzorg, onderwijs,

onze cultuur sprake is van een diepgeworteld vertrouwen in

maatschappelijke ontplooiing, sociale zekerheid, we

wat private actoren doen om publieke doelen te bereiken.

hebben het goed geregeld. Het zijn in de Grondwet verankerde grondrechten waarvoor de overheid een

Maar hoe zichtbaar is dat vertrouwen nog?

bijzondere verantwoordelijkheid draagt. We streven met

De primaire relatie in de gezondheidzorg is die tussen de

deze sociale grondrechten publieke doelen na, maar het is

cliënt en de professional. In die relatie worden de kwaliteit

typisch Nederlands dat we de uitvoering hiervan aan private

en de doelmatigheid van de zorg bepaald. Het is een

partijen overlaten. Private partijen, die hun oorsprong vaak

vertrouwensrelatie. Zonder vertrouwen bestond die relatie

vinden in particuliere initiatieven van allerlei signatuur in

überhaupt niet. De professional zweert daarbij.

een tijd dat deze grondrechten nog geen ‘voorwerp van zorg “ (…) Ik zal zorgen voor zieken (zorgvragers), gezondheid bevorderen (helpen de best mogelijke kwaliteit van leven te realiseren) en lijden verlichten. Ik stel het belang van de patiënt voorop (centraal) en eerbiedig zijn opvattingen. (Zal bij de zorgverlening zoveel mogelijk rekening houden met hun opvattingen) Ik zal aan de patiënt (de zorgvragers) geen schade doen. Ik luister en zal hem goed inlichten. (…) “. Eigenlijk zou er een patiëntentegenhanger van de eed van Hippocrates moeten zijn om het evenwicht tussen cliënt en professional uit te drukken. “(…) Ik zal zo goed als mogelijk is zorgen voor mijn lichaam en geest, er een gezonde leefstijl op nahouden en ik heb het recht mijn lijden op zelf te verkiezen wijze te verlichten. Ik kom op voor de gezondheid van mijzelf en van mijn naasten en zal mijn wensen en opvattingen kenbaar maken. Ik zal mijn arts, verpleger of verzorger geen schade doen. Ik luister en zal hem goed inlichten. (…) “.


17

en Tweede Kamer Eerste minister en kabinet

ystemen, toelat ings gingss - en ver , s l e o d V s , el en W gu e riteit g o t nn a u e ren r ga r in e a o u Z d gs t ori vereniginge se s p en e o d r t e n n e b , ges it, e s, rla ch A a ti ies, banken, t s de a i i s i l ver le an an g z n r e g c ke n to or ommissaris ra van c tië s a e d a n p raa m

nt en en ume em ons st it C sy ite ies or ss ut mi s p ec tie

o th ich z e to

patiënt en professional

eid sin

rs, ude

i

c li ë

ling of pra kt tel

Markt, FIOD, A rb

ns

erne ingsrad en ,a c t u s u r be

rs

nte nr

om

o nd

ts tan un co

ad

, en

ijk

ka tie van de Ge de Inspec zond rs hei te dz ll org ,N e bra nc he

o s ti b ek

Als de wereld ideaal was, dan was alles erom heen

zo georganiseerd, dat patiëntorganisaties, banken, maar

overbodige ballast. Maar de wereld is niet ideaal.

vooral verzekeraars kritisch meekijken. Zij vormen een

De primaire relatie tussen patiënt en professional

geduchte onderhandelingspartij die zijn eigen eisen stelt,

maakt deel uit van een ‘instelling’ of ‘praktijk’ (1). Deze

toeziet dat het allemaal niet te duur wordt en daarom

kern is ingebed in verschillende lagen. De instelling

veel informatie uitvraagt (5). Dat leidt hier en daar wel

heeft een bestuur (2) dat zo zijn eigen drijfveren kent

eens tot spanningen. Op een hoger niveau lossen we

omdat er immers georganiseerd, gebouwd, gepland en

dat op en maken we afspraken. Daarom kennen we

geïnd moet worden. Om de gang van zaken in balans te

een stevig middenveld, zijn er brancheorganisaties,

houden hebben we cliëntenraden, ondernemingsraden,

beroepsverenigingen, geschillencommissies et cetera

accountants (3). En daaromheen hebben we ook nog

(6). Bij elkaar staan er alleen al in het private domein zes

een Raad van Commissarissen om een oog in het zeil te

hekken om de cliënt en de professional.

houden (4). De checks and balances zijn in ons zorgstelsel


18

Het publieke domein laat zich natuurlijk ook niet

Creatief declareren?... fraudebureaus.

onbetuigd. Een reeks toezichthouders bewaakt de publieke

Ik zeg niet dat dat allemaal niet moet gebeuren. Natuurlijk

belangen: de Inspectie van de Gezondheidzorg, de

moet er goed en voldoende toezicht op de veiligheid zijn,

Nederlandse Zorgautoriteit, de nieuwe Voedsel en Waren

natuurlijk moeten de kosten beheerst worden, natuurlijk

autoriteit, de Autoriteit Consument en Markt, de FIOD, de

moet fraude bestreden worden.

Arbeidsinspectie, noem maar op (7). Meestal kijken ze naar processen: administratieve processen, zorgprocessen, maar

Maar als we geen gerechtvaardigd vertrouwen kunnen

ook of het pak melk niet 5 minuten te lang op het aanrecht

hebben in wat zich afspeelt tussen cliënt en professional,

in het verzorgingshuis staat. Om het goede te prikkelen

dan zal de gezondheidszorg met generieke grofmazige

is er een schil van kaderstellende regels ontwikkeld

ingrepen en een enorme administratieve ballast op den

zoals regels over wat wel en niet verzekerde zorg is,

duur alleen maar verschralen. Met opzet spreek ik van een

bekostigingssystemen, toelatings- en vergunningssystemen

‘gerechtvaardigd vertrouwen’. Ik ga niet uit van een naïef

(8). We hebben een enorme set van wetgeving ontwikkeld

vertrouwen. Als we erin slagen met elkaar af te spreken

om al het voorgaande in goede banen te leiden, met de

wat we in concrete situaties goede en zinnige zorg vinden

overigens goede bedoeling om tot de beste uitkomsten in

en als we erin slagen transparant te zijn over wat die

zowel kwalitatieve als in economische zin te komen.

afspraken voor de cliënt opleveren en als we de verhalen van de cliënt zelf laten horen, dan kunnen we weer terug

Omdat het maatschappelijk om zo’n groot goed gaat,

naar de basis, terug naar waarom gezondheidzorg ons

is er nog een politieke dimensie. Er is een Minister en

inspireert. Het Kwaliteitsinstituut wil als onderdeel van

een Kabinet dat zijn eisen stelt (9). En er is tenslotte een

Zorginstituut Nederland precies dat voor elkaar krijgen.

parlement, een Tweede- en een Eerste Kamer, die het

Niet zelf een zoveelste onderdeel van een systeemschil zijn,

Kabinet bij de les houdt (10). Alles daarbuiten, de burgers

maar partijen verbinden op goede en zinnige zorg, waarbij

en de media, tel ik maar niet mee als schil maar zij vinden

de relatie tussen de cliënt en de professional altijd centraal

natuurlijk wel van alles en hebben de nodige impact.

staat. Het diepgewortelde vertrouwen in private actoren om publieke doelen te realiseren dient opnieuw uitgevonden te

De primaire relatie in de zorg, die tussen cliënt en professional, daar ging het om. Maar hoe zichtbaar is dat nog met al die schillen erom heen? We zullen de weg terug moeten vinden. Nog steeds is de reflex dat als ergens iets niet goed gaat, de oplossing in de systeemschillen te zoeken. Veiligheidsincidenten?… meer toezicht. Kostenoverschrijdingen?....budgetteren, pakketingrepen, eigen betalingen omhoog.


worden in de zorg.

Martin Favié

Vernieuwingen in de farmacie drs. M.L.A. (Martin) Favié, voorzitter Bogin

Geneesmiddelen hebben een belangrijke bijdrage geleverd

(zie figuur) hebben innovatieve geneesmiddelen voor 73%

aan de verhoging van de levensverwachting in de afgelopen

bijgedragen aan de stijging van de levensverwachting in de

decennia. Onze levensverwachting is gestegen van 70 jaar

periode van 2000 tot 2009.

in 1970 naar 79 jaar in 2012 voor mannen en voor vrouwen in dezelfde periode van 76 naar 83 jaar. De stijging van de

We leven ook langer omdat we preventief behandelen.

levensverwachting in de periode 2002-2011 hangt nauw

Een hoge bloeddruk, hoog cholesterol, hoge bloedsuikers

samen met de daling van de sterfte aan hart en vaatziekten

en ontstaan van bloedpropjes, worden allen bestreden met

in deze periode door medische interventies waaronder

Mark van Oosterhout geneesmiddelen waardoor de levensverwachting en het

het inzetten van geneesmiddelen. Volgens Lichtenberg

aantal jaren in redelijke gezondheid verder toenemen.


19

20

Life Expactancy (years)

77.0 76.5

+ 1.74 years

76.0 75.5

73%

76.0 75.5

27%

75.0 74.5 74.0 73.5 73.0 72.5 2000

Other

Contribution of innovative medicines

2009

* From 2000 to 2009 an improvement in population weighted mean life expectancy at birth of 1.74 years was seen across 30 OECD countries. * Innovative medicines are estimated to have contributed to 73% of this improvement once other factors are taken into account (e.g. income, education, immunization, reduction in risk facors, health system access). Source: F. Lichtenberg 2012. Pharmaceutical innovation and longevity growth I 30 OECD couhtries and high-oncome countries 2000 – 2009

De ‘blockbusters’ van de afgelopen jaren zijn vrijwel

Waar is de farmacie nu op gericht ?

allemaal uit patent waardoor de prijzen enorm zijn gedaald.

Personalised medicine ofwel farmacotherapie op maat is

De uitgaven aan geneesmiddelen zijn de afgelopen jaren

de mogelijkheid om het juiste geneesmiddel in de juiste

dalend.viii Behandelen met geneesmiddelen is daardoor

dosering en op het juiste tijdstip aan de juiste patiënt toe te

relatief goedkoop geworden. Nieuwe ontwikkelingen richten

dienen. Door de farmacokinetiek en farmacodynamiek van

zich op de behandeling van minder vaak voorkomende

een geneesmiddel bij de individuele patiënt vast te stellen

ziektebeelden (de zogenaamde ‘weesgeneesmiddelen’)

kan bepaald worden of die patiënt al dan niet goed op een

en op veel voorkomende aandoeningen waar nu nog geen

therapie reageert. Daarmee kan in een zo vroeg mogelijk

effectieve therapie voor bestaat, zoals Alzheimer en andere

stadium van ziekten de juiste farmacotherapeutische

cognitieve aandoeningen. Het vinden van een geneesmiddel

behandeling ingezet worden. De therapie wordt gekozen op

daarvoor zou weer een nieuwe blockbuster kunnen worden.

basis van inzicht in de onderliggende genetische factoren en hoe deze met elkaar en met omgevings- en gedragsfactoren

‘Geneesmiddelen hebben voor 73% bijgedragen aan de stijging van de levensverwachting.’


in wisselwerking staan. Hiermee kan onnodig behandelen van patiënten die niet goed reageren worden voorkomen en kunnen patiënten die wel reageren optimaal worden behandeld door betere dosering en doseringsintervallen.

21

De uitdaging zal zijn om duidelijke biomarkers te

geneesmiddelen zijn inmiddels allemaal al gevonden.

identificeren voor deze individualisering van de

Daarbij komt dat het onderzoek dat nodig is voor het tot de

farmacotherapie die ook nog op een snelle en goedkope

markt toelaten van geneesmiddelen, steeds duurder wordt

manier vastgesteld kunnen worden.

omdat de eisen steeds strenger worden; de verhouding tussen de investeringen en opbrengsten komt steeds

Beschikbaarheid

meer onder druk te staan. Daarnaast stijgt vooral de vraag

De beschikbaarheid van geneesmiddelen, zowel van

naar medicijnen voor de zeldzame ernstige aandoeningen

nieuwe als bestaande geneesmiddelen, is niet meer

en naar ‘geneesmiddelen op maat’ voor specifieke

vanzelfsprekend. Bij nieuwe, innovatieve geneesmiddelen

patiëntengroepen. Dit betekent dat de ontwikkelkosten

duurt het lang voor dat ze gebruikt kunnen worden

op een veel kleinere groep patiënten moeten worden

door patiënten. Vanzelfsprekend is het van groot belang

terugverdiend.

dat wordt vastgesteld of een geneesmiddel veilig en met resultaat kan worden gebruikt. Maar onnodige

Balans

vertraging door overschrijden van afgesproken termijnen

Nieuwe geneesmiddelen die nu beschikbaar komen

voor het verkrijgen van een handelsvergunning en een

kosten steeds vaker tussen de ¤ 50.000 en ¤ 100.000 per

vergoedingsstatus is niet in het belang van de patiënt. Het

patiëntjaar. Alleen al in het afgelopen jaar zijn weer zes

lijkt erop dat voor farmacotherapie zwaardere eisen gelden

nieuwe, dure middelen op de markt verschenen, en er wordt

dan voor andere medische interventies.

nog gewerkt aan enkele honderden andere middelen. Het goed afwegen van de (maatschappelijke) kosten en baten

Bij generieke geneesmiddelen wordt de beschikbaarheid

van een geneesmiddel is niet eenvoudig gezien de lastig te

beïnvloedt door een systeem waardoor in een korte periode

vergelijken grootheden als levenswinst, kwaliteit van leven,

en direct na patentverloop een extreme druk op de prijzen

arbeidsproductiviteit, maatschappelijke participatie, kosten

ontstaat. Dit leidt tot prijzen die onvoldoende marge voor

voor de zorg en (ziekte)uitkeringen. De uitdaging is om een

distributie maar ook onvoldoende marge voor leveranciers

goede balans te vinden tussen de kosten en opbrengsten

en producenten van generieke geneesmiddelen bieden

van deze behandelingen door een breed gevoerde

om de distributie en beschikbaarheid op een minimaal

maatschappelijke discussie.

aanvaardbaar niveau te handhaven. Onzekerheid over de afzetmogelijkheden van individuele fabrikanten door aanbestedingen leidt er toe dat leveranciers en groothandels lage voorraden aanhouden van generieke geneesmiddelen om het risico van vernietigen van voorraad waarvan de houdbaarheidsdatum is verlopen, zo laag mogelijk te houden. Leveranciers die de aanbesteding niet hebben gewonnen, kunnen besluiten de levering van dit geneesmiddel te verminderen of zelfs te stoppen met het te leveren. Door deze prijsdruk verdwijnen simpele, relatief goedkope geneesmiddelen van de markt ten koste van de gezondheidswinst die zij bij groepen patiënten opleveren. De uitdaging voor producenten, zorgverzekeraars en overheid is om afspraken te maken die de continuïteit van de behandeling van patiënten maximaal garanderen.

Hoge kosten, kleine doelgroep De ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen is een steeds kostbaardere aangelegenheid geworden met een groot afbreukrisico. De relatief gemakkelijk te maken


22

Bram Stegeman

Vernieuwen en Vertrouwen in relatie tot digitale gegevensuitwisseling drs. B. (Bram) Stegeman, huisarts & vicevoorzitter Landelijke Huisartsen Vereniging


23

Nederland wil voorloper zijn op het gebied van kennis en

inzage. De aansprakelijkheid die in het geding kan zijn door

innovatie op technisch en ICT terrein. De ICT in de zorg zou

het beschikbaar stellen van medische gegevens kan leiden

daar een exponent van behoren te zijn. Het struikelen van

tot extra terughoudendheid.

een landelijk EPD en de problemen bij de doorontwikkeling van het Landelijk Schakelpunt (LSP) vragen om reflectie.

Vlaanderen, Vitalink

De ontmoetingen met Belgisch collega’s geeft ons te denken

De Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en

en aanleiding tot herbezinning. Zijn we in Nederland wel

Gezin, Jo Vandeurzen, en het Vitalink project leren ons

op de goede weg? Kunnen de huidige ontwikkelingen in

dat oplossingen eerder in eenvoud dan in complexiteit

Nederland zodanig worden bijgestuurd dat er op korte

te vinden zijn. Het Vitalink project lijkt een oplossing

termijn substantiële vorderingen gemaakt kunnen worden?

gevonden te hebben voor de technische problematiek van

Hoe kunnen de vraagstukken met betrekking tot de privacy

aansluiting door de verplichtstelling van een eenvoudige set

worden benaderd?

aansluitcriteria. Weliswaar door middel van centrale sturing maar met een eenvoudig werkend systeem als resultaat.

Landelijk Schakelpunt

Daarnaast is een slimme oplossing gevonden voor het

De ontwikkeling van het LSP is gestaag, maar verloopt

complexe privacy probleem door middel van het introduceren

langzaam. Op technisch gebied speelt het probleem van het

van een ‘kluis’ constructie. Zoals bij een ‘safeloket’ van een

aansluiten van de verschillende zorgaanbieders. De veelheid

bank wordt de toegang tot de gegevensuitwisseling geregeld

aan ICT systemen van de verschillende zorgaanbieders

door het gelijktijdig aanbieden van twee kluissleutels. De

moeten geschikt zijn of gemaakt worden voor aansluiting.

sleutel van de patiënt samen met die van de zorgaanbieder.

Dat is gebleken lastig te zijn. Inmiddels zijn in ieder geval

Slimme en eenvoudige oplossingen die ons de ogen zouden

het merendeel van de huisartsinformatiesystemen, de

kunnen openen.

apotheeksystemen en de systemen van de huisartsenposten in staat aan te sluiten. De beperkte mogelijkheid van de

Neelie Kroes

VZVZv als ontwikkelaar van het LSP om aansluitvoorwaarden

Vicevoorzitter van de Europese Commissie Neelie Kroes

bij de leveranciers van informatiesysteem van zorgverleners

heeft ons een spiegel voorgehouden. De Nederlandse zorg is

af te dwingen is een aanzienlijke drempel voor het

verregaand gedigitaliseerd maar desalniettemin dreigen wij

ontwikkelen van snelheid gebleken.

in Europa gepasseerd te worden door nieuwe en groeiende economieën die zich sneller en effectiever aanpassen. Haar

“Oplossingen zijn eerder in eenvoud dan in complexiteit te vinden.”

pleidooi om de blik op Europa te richten en te leren van

Daarnaast heeft het LSP een lastig imago. Grofweg kan

Als voortvloeisel uit de intrigerende boodschappen vanuit

worden gesteld dat de patiënt een veilige uitwisseling

Europa zal vanuit de Landelijke Huisartsen Vereniging

van gegevens tussen zorgverleners verlangt en inmiddels

het initiatief worden genomen rond de zomer 2014 een

ook niet meer begrijpt dat die uitwisseling anno 2014

invitational conference te organiseren waarin kennis

niet probleemloos verloopt. De burger echter, vooral als

genomen kan worden van een aantal Europese initiatieven

deze geen patiënt is, ziet in de gegevensuitwisseling

en waar mogelijk een definitieve nieuwe impuls gegeven kan

een belangrijke bedreiging voor de eigen privacy. Beide

worden aan ons eigen LSP als kern van het systeem adequate

gezichtspunten zijn respectabel maar wringen. De

en veilige gegevensuitwisseling in de zorg.

verwante digitale initiatieven vraagt om serieuze aandacht.

zorgverleners op hun beurt nemen vergelijkbare posities in. De noodzaak voor veilige gegevensuitwisseling wordt breed onderschreven. Waar de veiligheid van het beschikbaar stellen van gegevens onvoldoende zeker is zal de zorgverlener zich echter zeer bewust zijn van de kostbaarheid van het beroepsgeheim en de verplichting gevoelige informatie te beschermen tegen ongeautoriseerde

‘De Nederlandse zorg dreigt gepasseerd te worden door groeiende Europese economieën die sneller en effectiever technische mogelijkheden toepassen in de zorg.’ VERNIEUWEN EN VERTROUWEN IN DE ZORG

24

Joep Verbugt

Van Meetbaar naar Merkbaar!

J.W.M. (Joep) Verbugt, voorzitter raad van bestuur GGZ Eindhoven en de Kempen prof. dr. W.J.M. (Willy) Spaan, voorzitter raad van bestuur Jeroen Bosch Ziekenhuis

De zorgkosten rijzen de pan uit! Als er niet ingegrepen

verenigingen en andere spelers in het zorgveld hebben vele

wordt betaalt elk Nederlands gezin over nog geen 30 jaar

kwaliteitsindicatoren vastgesteld waarvoor talloze data

meer dan de helft van hun inkomen aan zorg. Tegelijkertijd

moeten worden aangeleverd. Jaarlijks komen daar nieuwe

neemt de zorgvraag elk jaar toe. Dat betekent dat er in de

indicatoren bij. Het leidt allemaal tot meer administratieve

toekomst meer zorg geleverd moet worden voor minder

last en meer bureaucratie. Elk jaar komt er weer een

geld. Innovatie is dus geboden. Die is inmiddels ook al

‘controle circus’ voorbij dat nagaat of alles is vastgelegd in

in volle gang. Zowel in de somatische maar ook in de

protocollen, beleidsplannen en procesbeschrijvingen. Elk

geestelijke gezondheidszorg. Die innovatie richt zich nu

schroefje van het vliegtuig dat zorginstelling heet, wordt

vooral op het gebruik van technologie, e-health, verbetering

gecontroleerd en geregistreerd. Als het maar goed op papier

van logistieke processen, minder management en meer

staat krijg je een stempel. Of het vliegtuig ook kan vliegen,

zelfregie. Dat moet vooral doorgaan.

oftewel of er in de praktijk ook goede zorg wordt verleend, doet er, lijkt het wel, veel minder toe.

Daarnaast is de roep om verbetering van kwaliteit steeds meer te horen. Ook op dat vlak is er al veel gebeurd. In de afgelopen jaren zijn er veel nieuwe kwaliteitssystemen geïntroduceerd. Nagenoeg alle zorginstellingen zijn

‘Waarde van gegevens neemt af naarmate er meer wordt gemeten’

inmiddels daarvoor al op de een of andere manier

Er is blijkbaar een bijna onbedwingbare behoefte in de

gecertificeerd. Toch is de roep om kwaliteitsverbetering

zorg om gegevens vast te leggen en kwaliteit te meten.

daarmee niet afgenomen. Integendeel zelfs. Dat heeft

Het gekke is echter dat de waarde van de gegevens juist

vooral te maken met het feit dat die systemen vooral de

afneemt naarmate er meer wordt gemeten. Als je steeds

processen beoordelen en niet de uitkomsten van de zorg.

meer wilt meten vertrouw je de bestaande meetgegevens

Verzekeraars, brancheorganisaties, wetenschappelijke

blijkbaar niet of onvoldoende.


25

Willy Spaan

Meer meten is dus steeds minder weten! Steeds meer willen

Overheden en financiers zijn de regisseurs van het

meten is dus een heilloze weg.

zorgstelsel. Een goede regisseur vraagt zich af hoe hij

Laten we teruggaan naar de essentie en ons vooral richten

het beste uit een acteur kan halen. Dat doet hij nooit

op de zorguitkomsten en de beleving van de cliënten en

met het ‘Handboek Toneelspel’ in de hand. Maar wel

patiënten. Een benadering waar niet de kosten centraal

door vertrouwen te geven, uit te dagen, te spiegelen en

staan maar de toegevoegde waarde die de zorg aan cliënten

de acteur aan te sporen het beste uit zichzelf te halen.

en patiënten kan bieden: Is men deskundig, zorgvuldig

Overheden en financiers zouden hetzelfde moeten doen

en professioneel? Word je echt serieus genomen? Krijg je

en zorginstellingen uitdagen een meer dan gemiddelde

ruimte om over de behandeling mee te denken? Komt de

klanten medewerkerstevredenheid te realiseren. Uitdagen

zorg overeen met wat je als patiënt had verwacht? Kan men

betekent feitelijk aantrekkelijk maken. Dit vereist ook een

weer snel aan het werk of de mantelzorg weer opnemen?

nieuw type bestuurder, een andere acteur die weet hoe je

Word je vriendelijk en met respect bejegend? Krijg je

sociaal innoveert, die weet hoe je de cliënten en patiënten

voldoende informatie? Voelt het gebouw aangenaam en

echt centraal plaatst en op welke manier technische

functioneel aan? Hoef je niet te lang te wachten?

innovaties versterkend kunnen werken.

Al deze vragen kun je simpelweg meten met een tweeledige

‘Haal het beste uit je spelers.’

vraag: Zijn patiënten en medewerkers echt goed tevreden en kloppen de financiële resultaten?

Behalve op het stimuleren van meer doelmatigheid en mantelzorg zouden de overheid en de financiers zich

‘Merkbare toegevoegde waarde’

veel meer moeten richten op de echte innovatie van de zorg en dat is meer merkbare mensgerichtheid. Naar alle

Heel veel meer hoef je toch niet te weten en dus ook niet te

waarschijnlijkheid hebben we er dan met zijn allen ook

meten? Als je maar merkt dat het goed is. Dat betekent ook

meer voor over. Geen kostenpost maar een aantrekkelijke

dat die tevredenheid echt bovengemiddeld moet zijn.

investering dus.

Van Meetbaar naar Merkbaar dat is zorginnovatie bij uitstek. Meer mensgerichtheid dus. Dat moet de dominante factor worden in de zorg.


26

Sophia de Rooij

Nieuwe zorgconcepten voor effectieve ouderenzorg prof. dr. S.E.J.A. (Sophia) de Rooij


27

Gezond ouder worden betekent voor degene die er al over nagedacht heeft niet alleen zo lang mogelijk gezond blijven, dus voorkomen, uitstellen en adequaat behandelen van ziekten, maar ook het voorkomen van beperkingen en ongemakken die de oude dag kunnen vergezellen. Behoud van fysiek functioneren is de sleutel tot zelfredzaamheid, sociaal participeren, waardigheid en welbevinden. In de fase waar niet alleen ziekten maar ook beperkingen hun intrede hebben gedaan, dient handelen bij een acute aandoening vooral de doelen van de patiënt na te streven en niet per se gericht te zijn op technische ingrepen ten behoeve van levensverlenging. Bij goede ouderenzorg gaat het om weten wanneer te behandelen, te behouden of te berusten. Dit vraagt om tijdige communicatie en afstemming met ouderen en hun naasten. Randvoorwaarden zijn adequate scholing van artsen, verpleegkundigen en de ouderen. Ook telt een optimale inzet van technologie. Wetenschappelijke inzichten ondervangen daarnaast onheuse onderbehandeling en belastende overbehandeling. Effectieve ouderenzorg is wat mij betreft het antwoord op het bovenstaande. Dit kan bereikt worden door in te spelen op de ontwikkelingen en nieuwe zorgconcepten te ontwikkelen en te omarmen. Ongeacht de op stapel staande veranderingen in de zorg(wetgeving) zijn de in de vier kaders voorgestelde concepten houdbaar en betaalbaar. Houdbaar omdat ze aansluiten op de maatschappelijke behoeften, betaalbaar omdat het voorbeelden zijn van disruptieve innovaties. Voorbeelden van zinnige en zuinige

Vitaliteitswijzer Mensen, ook ouderen, zijn zelf toenemend actief bezig met hun gezondheid. Er zijn talloze apps en apparaten die hierop inspelen door middel van preventie, voorzorg, interventie en monitoring. De groei van nieuwe mobile gezondheidsapplicaties is enorm terwijl de bestaande zorgsystemen niet meer van deze tijd zijn, niet alleen in financieel opzicht.ix De Europese commissie geeft met de Digitale Agenda een duidelijke richtlijn om vergrijzing en beschikbaarheid van zorg anders te adresseren. Zij onderkent hierbij ook de rol van hefboom voor sociale innovatie die is weggelegd voor ICT-oplossingen. De uitdaging is om het aanbod aan te laten sluiten op de vraag die soms nog geformuleerd moet worden door de oudere van nu. De Vitaliteitswijzer van de Ouderenacademiex is een zelftest ter identificatie van problemen die veel bij ouderen voorkomen. Na het doorlopen van de test ontvangt de invuller persoonlijke informatie over zelfzorg waarmee hij de geconstateerde problemen eerst zelf aan kan pakken. De betrouwbare en evidence based aanbevelingen zijn makkelijk uit te voeren en hebben een positief effect op bestaande klachten dan wel een preventieve benadering om verdere achteruitgang te voorkomen.

zorg, dus meer kwaliteit voor minder geld.

Nieuwe ouderen De afgelopen jaren is er in rap tempo een kentering

Digitaal Actief

gekomen in het denken over welzijn en zorg voor ouderen.

De oudere van nu is toenemend actief op internet en heeft

Er is meer aandacht voor welbevinden, individuele

een sociaal netwerk dat steeds vaker ook via de sociale

zelfredzaamheid, gezondere leefgewoonten, levensloop

media contact onderhoudt met elkaar. Deze ontwikkeling

bestendig wonen en een andere rol voor informele

betreft reeds ruim 50% van de hedendaagse ouderen.

netwerken. Ook zijn nieuwe vormen van samenleven

Informatie over gezondheid en welzijn bereikt deze groep

en samenzorgen ontstaan: stadsdorpen, virtuele

ouderen via veel meer wegen dan alleen via professionals.

leefgemeenschappen en Huizen voor de Buurt, gerund door

Veel van deze ouderen zijn slechts incidenteel in beeld

vrijwilligers en ouderen zelf. Het zelf willen vormgeven van

bij de professionele zorg. Door de beschikbare informatie

de oude dag met accenten op succesvol verouderen en

op internet ontstaan bij deze self-supporting ouderen wel

gezonder ouder worden heeft in toenemende mate weinig

nieuwe vraagstukken zoals de betrouwbaarheid van de

meer gemeen met het oude ‘aanbodsgerichte’ denken

aangeboden informatie.

vanuit de professionele welzijn-en gezondheidszorg.


28

Functiebehoud In Transitie (FIT) Functiebehoud in Transitiexi is een zorgconcept waarbij een praktijk- of wijkverpleegkundige samen met de huisarts oudere patiënten met een verhoogd risico op functieverlies begeleidt tijdens maximaal 6 huisbezoeken. Deze werkwijze bestaat uit (1) opsporing met een gevalideerd screeningsinstrument (Identification of Seniors at Risk, ISAR-PC), (2) een systematisch onderzoek naar de aanwezigheid van 25 geriatrische problemen en (3) een protocol voor multidisciplinaire begeleiding. In 2014 worden de resultaten bekend van de 2-jarige gerandomiseerde door ZonMw gefinancierde studie onder bijna 12.000 thuiswonende ouderen van 70 jaar en ouder in de regio Noord-Kennemerland. Van hen ontvingen er 6.000 gewone zorg en uit de 6.000 anderen werden 18% ouderen geselecteerd die baat zouden kunnen hebben bij proactieve wijkverpleegkundige begeleiding bij somatische psychische en sociale problemen via het FIT model en de huisbezoeken. Als uitkomst is het fysiek functioneren na 2 jaar gekozen. Ouderen mochten zelf prioriteren waar ze samen met de verpleegkundige aan wilden werken. Sleutelelementen in de huisbezoeken zijn gericht op het coachend begeleiden en het in kaart brengen van de sociale omgeving van de oudere. Door deze methodiek in de huisartsenpraktijk te implementeren zal een kwetsbare oudere met verhoogd risico op functieverlies naar verwachting ook met de juiste informatie in het ziekenhuis kunnen worden opgenomen en zal er regionaal samenhangende zorg geboden kunnen worden.

De Vitaliteitwijzer: hoe fit ben ik? Test het zelf: www.ouderenacademie.nl voor zelfzorg uit voorzorg

Wijkverpleegkundige beoordeelt met de patiënt diens situatie; de patiënt prioriteert; huisarts en wijkvpk maken dan zorgbehandelplan

Zelfzorg

FIT

Effectieve ouderenzorg TZB

H@H

De transmurale zorgbrug: tijdens verblijf zks komt wijkvpk kennismaken en neemt patiënt met warme overdracht mee naar huis

Na bezoek SEH krijgt patient thuis ziekenhuiszorg van wijkvpk en arts: Hospital At Home

Figuur: Innovatieve zorgconcepten in onderlinge samenhang tbv effectieve ouderenzorg


29

Preventie en voorzorg

Conclusie

Bij ouderen met nieuwe en bestaande zorgvragen groeit

Effectieve ouderenzorg sluit aan op de vraag van ouderen

de behoefte aan zelfregie en goede ondersteuning hierbij.

zelf, gaat uit van zinnige en zuinige zorg

Het accent van deze ondersteuningsbehoefte komt hierbij

en is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. De

steeds meer te liggen op preventie van fysieke en cognitieve

werkzame onderdelen zijn de samenwerking

beperkingen ten gevolge van chronische ziekten, dan op

en coördinatie in nauwe afstemming met de doelgroep zelf.

steun bij benodigde aanpassing door bestaande beperkingen. ‘Preventie en voorzorg’ is beter dan ‘acceptatie en aanpassen’ lijkt het adagium van het nieuwe ouder te gaan worden.

Vier innovatieve zorgconcepten Als we de oudere met zijn hulpvraag daadwerkelijk centraal stellen, en zijn behoefte aan zelfregie serieus nemen, kunnen we in ieder geval constateren dat er op korte termijn behoefte is aan nieuwe zorgvormen. De in de kaders voorgestelde zorgconcepten zijn allen gericht op het denken vanuit de vraag van de ouderen zelf, stimuleren van hun kennis op gebied van zelfzorg, behoud van functioneren door proactieve inzet van professionele zorgverleners en bij acute ziekte een behandeling gericht op functiebehoud. Tezamen vormen ze de pijlers van effectieve ouderenzorg en bieden zij een samenhangend geheel met als uitkomst zo lang mogelijk functiebehoud.

Transmurale zorgbrug Bij een acute ziekenhuisopname heeft 75% van de oudere patiënten reeds twee of meer ziekten en daarnaast gemiddeld vijf geriatrische problemen, zoals een delier, polyfarmacie en mobiliteitsproblemen. Na ontslag zijn de zorgen nog niet voorbij. Ongeveer 30% van deze ouderen heeft drie maanden na ontslag nieuwe beperkingen in het functioneren en nog eens 25% komt binnen deze periode te overlijden. Goede begeleiding die meteen opstart bij thuiskomst na ontslag uit het ziekenhuis is nog niet standaard voor deze patiëntengroep. In 2010 werd gestart een onderzoek naar de effecten van transmurale herstelgerichte zorg als innovatief zorgconcept. De wijkverpleegkundige komt in het ziekenhuis kennis maken met de oudere patiënt en krijgt het zorgbehandelplan mee dat is opgesteld door het geriatrieteam van het ziekenhuis waar de patiënt verblijft. De wijkverpleegkundige begeleidt vervolgens de oudere patiënt thuis verder, hetgeen gebeurt in nauwe afstemming met huisarts, reeds betrokken thuiszorg en het ziekenhuis. Dit traject heeft als uiteindelijk doel minder sterfte na ontslag, behoud van functioneren na ziekenhuisopname, minder vermijdbare heropnames en voorkomen van verpleeghuisopname. De zorg van de transmurale zorgbrug (TZB) laat 40% reductie in sterfte binnen 30 dagen na ontslag uit het ziekenhuis zien.xii Bovendien blijken patiënten die via de TZB zorg ontvangen een dag korter in het ziekenhuis te liggen en minder snel het verpleeghuis in te gaan. Hierdoor is er sprake van minder kosten zowel in Zvw als in AWBZ. De wijkverpleegkundige zorg die nu geleverd wordt binnen het transitie-experiment is vooralsnog niet regulier gefinancierd en wordt betaald uit de AWBZ terwijl de besparing van 1 dag minder in het ziekenhuis (€ 700) ligt bij de Zvw. Per ziekenhuispatiënt kost zorg van de transmurale zorgbrug ongeveer € 360.


30

Hospital @ Home (H@H) Het H@Hxiii zorgprogramma is een zorgvorm die kwalitatief vergelijkbaar is met ziekenhuiszorg inclusief diagnostiek, therapeutische behandeling en medische en verpleegkundige zorg. Het kan als alternatief worden aangeboden aan specifieke groepen patiënten, zoals oudere patiënten met recidiverend chronisch hartfalen, met exacerbatie COPD en aan ouderen met (recidiverende) infecties aan lucht- en urinewegen. Patiënten met een acute exacerbatie van hun chronische ziekte die op de Spoedeisende hulp (SEH) van een ziekenhuis worden gepresenteerd, zullen na diagnostiek en therapeutisch advies op de SEH als alternatief voor ziekenhuisbehandeling het H@H zorgprogramma krijgen aangeboden. De benodigde medische en verpleegkundige zorg, ondersteund door technologische zorg in de vorm van sensor-monitoring en andere domotica, wordt in hun eigen woonomgeving aangeboden. Alle intraveneuze toediening van medicatie is thuis mogelijk, ook zijn hulpmiddelen zoals zuurstofbehandeling, hoog-laagbed en monitoring van vitale parameters thuis realiseerbaar. De zorg zal worden gecoördineerd door een wijkverpleegkundige met een 24x7 ondersteuning door een arts die gespecialiseerd is in ouderengeneeskunde en ruim ervaren is het verlenen van acute medische zorg. Het H@H zorgprogramma voorziet in een zorg die kwalitatief vergelijkbaar is met het ziekenhuis, maar voor 40-50% goedkoper geleverd kan worden aan patiënten die ook bij voorkeur thuis behandeld wensen te worden.


Diana Monissen

Vertrouwen in elkaar én geloven in de inhoud drs. D.M.J.J. (Diana) Monissen, voorzitter raad van bestuur De Friesland Zorgverzekeraar A.J. (Anke) Huizenga MSc MHCM, bestuurder ZuidOostZorg In 2011 begonnen De Friesland Zorgverzekeraar en

begint altijd eerst met het verkennen van de toekomst, het

ZuidOostZorg een gezamenlijk innovatief traject. Een traject

ontwikkelen van visie en mensen daarin meenemen.

dat leidde tot Sûnenz, een anderhalvelijnscentrum voor

Anke: In 2008 - 2009 was voor mij al duidelijk dat de

ouderen volgens een nieuw concept. Vernieuwing dus. Voor

ouderenzorg in de toekomst volledig anders moest. We

het zover was, moest vertrouwen gewonnen worden. Een

hebben toen met de hele organisatie een toekomstvisie

gesprek met bestuurders Diana Monissen van De Friesland

opgesteld en zijn gestart om een 180 graden draai te maken.

Zorgverzekeraar en Anke Huizenga van ZuidOostZorg.

Dat begon inderdaad met vragen stellen: wat voegen wij als zorgorganisatie toe aan onze klanten, de ouderen? Wat zou

‘Geen vernieuwing zonder vertrouwen.’

men missen als wij niet meer bestaan? Onze expertise zou gemist worden, maar veel ook niet. Dat was confronterend

Hoe ontstonden de ideeën voor vernieuwing?

maar was nodig om te komen tot een nieuwe visie op wat

Diana: Bij mijn komst in 2009 ben ik gestart met het

ouderen thuis nodig hebben. Daar zijn we toen al vroeg mee

ontwikkelen van een strategisch plan. We zagen de

aan de slag gegaan.

ontwikkelingen in de maatschappij, demografie, zorgvraag en kosten. Je kent de ontwikkelingen, mensen willen langer in

Vernieuwen, zit dat in je?

hun eigen omgeving blijven en je wilt de klant centraal stellen;

Anke: Je moet nieuwsgierig zijn, steeds om je heen kijken.

hoe ga je dat dan doen? Dan moet je vernieuwend denken. Het

Je moet durven om liefdevol genadeloos te zijn. Toen wij

gaat om toekomstbestendige nieuwe modellen. Zo kwamen

constateerden dat er geen toekomst was voor het klassieke

we uiteindelijk tot een aanbesteding voor anderhalvelijnszorg.

verzorgingshuis, hebben we tegen onze mensen gezegd: daar

Met als vereiste een business case. Dat was toen voor

gaan we niet mee door. Om vervolgens met liefde te zoeken

onze organisatie een volledig nieuwe aanpak. Vernieuwen

naar waar wel behoefte aan is. Durf met dingen te stoppen.


31

32

Anke Huizenga

Diana: En kijk altijd naar de samenleving, wat speelt er, welke trends en ontwikkelingen zie je. Wat willen mensen

Jullie gingen samen een traject van vernieuwing in. Hoe

vandaag en overmorgen? Wat heb ik te bieden. Zorg dat je

belangrijk was de factor vertrouwen?

steeds in gesprek bent met je klanten en zet die kennis om

Diana: Zeer belangrijk. Je krijgt zaken alleen voor elkaar als

in iets nieuws. Organisaties die dat doen, hoeven niet bang te

er tussen bestuurders volledig vertrouwen is. Want er komt

zijn voor de toekomst; die blijven relevant voor hun klanten.

inderdaad weerstand en dan moet je op elkaar kunnen vertrouwen. Je moet commitment hebben aan de weg die

Hoe breng je die manier van denken en doen

je met elkaar wilt bewandelen en het resultaat dat je met

in je organisatie?

elkaar wilt bereiken. Dat moet intrinsiek overeenkomen.

Diana: Zorg dat je visie inspireert en blijf die intern uitdragen, dat doe je nooit genoeg! Neem daar tijd voor

Heeft dat vertrouwen ook met de persoon te maken?

want je kunt niet van de plint op het plafond springen.

Anke: Als Diana er niet had gezeten weet ik niet hoe het

Mensen hebben tijd nodig om de omslag te maken. Dat was

was gegaan. In moeilijke perioden is het belangrijk dat je

bij ons ook het geval; men dacht veelal nog traditioneel en

weet dat die ander er ook rotsvast in gelooft. Tegelijk moet

korte termijn. Er was echt sprake van een paradigmashift en

je beseffen dat je het moet doen met de organisaties en

dat vraagt een lange adem. Soms moet je vernieuwing ook

omstandigheden van dat moment. Dat mensen het soms

doorzetten zoals met de aanbesteding.

ingewikkeld maken; ook dat hoort er bij.

Dus je duwt soms door?

Dat vertrouwen tussen jullie als bestuurders waar was dat

Anke: Er komt altijd eerst weerstand, ook vanuit je eigen

op gebaseerd?

organisatie. Mensen hangen vaak nog aan de ‘oude’ vragen

Anke: Niet op zoiets als een ‘old girls network’. Natuurlijk

van de klanten. Dan is het belangrijk om in je organisatie

moet je een klik hebben, maar het gaat om de inhoud. De

cultuurdragers te zoeken en hen het podium te bieden. Dat

zakelijke beoordeling is het vertrekpunt. Mensen zeggen

zorgt voor meer draagvlak.

wel eens: ‘ja, jij kent Diana goed...’ maar het begint met een


33

goed inhoudelijk plan dat past bij de ontwikkelingen.

systemen en stelsels heen. Leren om holistisch te kijken, van

Diana: Absoluut. Dat is ook een zakelijke voorwaarde. Je

end-to-end. Dat is een lang proces. Bij de opening van Sûnenz

vindt elkaar op de inhoud, op een gezamenlijke visie. Je

was iedereen trots op wat er bereikt was. Ook onze mensen.

vertrouwt elkaar en je gelooft in dezelfde inhoud, je deelt een visie.

Is vertrouwen de sleutel voor vernieuwing? Diana: Het gaat ook om volhouden, doorzetten, lef

Hoe namen jullie je organisaties daarin mee?

hebben. Ondernemerschap. Met vertrouwen inderdaad als

Diana: Dat vertrouwen tussen bestuurders kan je intern niet

sleutelfactor.

uitstralen, zeker niet in de beginfase. Je gaat dus altijd weer

Anke: Zorg ook dat je creatief bent in het zoeken van

terug naar de inhoud, de strategie en de visie. Je handelt

oplossingen, dat is ook essentieel.

vanuit de inhoud en van daaruit werk je verder. Dat is een kwestie van volhouden; dat vraagt om terriërgedrag.

En vervolgens is het een kwestie van doen? Diana: Durf eerst te dromen. Onderzoek dan of je die droom

Wat waren moeilijke momenten?

kan realiseren. Verzamel vervolgens een goed team en ga

Anke: Anderhalvelijnszorg en de aanbesteding was

het dan doen. Blijf erin geloven en zet door!

voor beide organisaties nieuw. We moesten dus iets

Anke: Het begint inderdaad met een droom en een visie en

nieuws opzetten terwijl de organisaties zelf ook in een

daarna is het vooral ook hard werken.

vernieuwingsproces zaten. Dat maakte het soms echt moeilijk. Ik had me dat vooraf niet zo gerealiseerd en dat is misschien maar goed ook. Diana: Ook De Friesland Zorgverzekeraar zat middenin een veranderingsproces. Mensen moesten integraal leren kijken naar de klantvraag; leren denken over de grenzen van

Sûnenz Sûnenz is een centrum, maar vooral een gedachtegoed, dat in 2012 van start ging. In Sûnenz nemen we de huisarts en de ouderen thuis (0e lijn) als uitgangspunt. We leveren, samen met anderen, een actieve bijdrage aan zelfredzaamheid en kwaliteit van leven. De activiteiten leveren we in 4 pleinen: het gezondheidszorgplein, waar huisartsen actief ondersteund worden door onder andere een specialist ouderengeneeskunde, wijkverpleegkundigen en de apotheek bij hun behandeling van ouderen die thuis wonen. Het winkelplein biedt naast winkels een medipoint met een breed assortiment hulpmiddelen, zorgproducten en binnenkort ook e-health en zorg op afstand. Op het vitaliteitsplein staat bewegen centraal, na afloop kan op het horecaplein lekker gegeten worden. Sûnenz werkt conform het gedachtegoed van Joris Slaets e.a. en zijn beschrijving van ouderen in 5 zorgprofielen.vi Van vitaal en gezond (profiel 1), tot de extreem kwetsbare oudere (profiel 5). Voor elk zorgprofiel zijn er interventies en programma’s. Met de vraag van de cliënt als uitgangspunt en bij voorkeur in de eigen woonomgeving van de cliënt of anders in Sûnenz. Thema is: leefplezier, want ouder worden is ook leuk! Vanaf de ontwikkeling zijn ouderen de belangrijkste partij. Van inrichting, denktank, dagelijks bestuur van de vereniging tot ambassadeur: zij maken Sûnenz en het gedachtegoed tot het succes dat het nu is.


34

Verwijzingen i Leckman, James F. 1994: `Elevated Cerebrospinal Fluid Levels of Oxytocin in Obsessive-compulsive Disorder: Comparison with Tourette’s Syndrome and Healthy Controls’ ii Habituatie wordt als de eenvoudigste vorm van leren gezien. Habituatie kan omschreven worden als het geleidelijk (passief ) wennen aan herhaaldelijke terugkerende prikkels. http://nl.wikipedia.org/wiki/Habituatie iii EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing en is een eerste-keuze behandeling om nare ervaringen te verwerken. iv De posttraumatische stressstoornis (PTSS) is een psychische aandoening die in het DSM-IV is ingedeeld bij de angststoornissen. v Vereniging van Zorgaanbieders voor Zorgcommunicatie vi Zie voor zorgprofielen o.a. “De andere kijk op ouderenzorg en welbevinden” uitgegeven door Welnu.nu vii Samentrekking van delen van de eed van Hippocrates (KNMG versie) en de eed van Verplegenden en Verzorgenden (V&VN versie) viii Pharmaceutisch Weekblad, Jaargang 149 Nr 9 ix Onderzoeksbureau Technavio voorspelt in haar rapport ‘Global Mobile Applications Market’ (oktober 2011) dat er in 2014 wereldwijd ongeveer zo’n US$ 4,1 miljard zal omgaan in de markt van mobiele gezondheidsapplicaties. In 2010 was dat nog maar US$ 1,7 miljard. Dit illustreert hoe groot de verwachte groei van deze markt is. x Ouderenacademie (www.ouderenacademie.nl) is een kennisplatform in ontwikkeling en richt zich op het ontsluiten van informatie over gezondheidzorg ten behoeve van de health literacy van ouderen. xi Zie voor meer informatie de website van Effectieve Ouderenzorg: http://www.effectieveouderenzorg.nl/Projecten/1elijn/ FunctiebehoudInTransitie.aspx xii De uitkomsten van deze studie zijn sinds najaar 2013 officieel bekend en zijn via [email protected] op te vragen

Hospital @ Home is ontwikkeld door Johns Hopkins Schools of Medicine and Public Health http://www.hospitalathome.org/


35

Coincide brengt besluitvormers samen in plaats, tijd en opinie

Programma’s worden ontwikkeld op eigen initiatief van

Coincide faciliteert het innovatieproces van de zorgsector

Coincide of in opdracht van derden. Voor de organisatie van

ten behoeve van een duurzame verbetering van de zorg in

een studiereis, congres of netwerkbijeenkomst kunt u

Nederland. Coincide verbindt directies en bestuurders met

contact met ons opnemen. Wij hebben een diepgaande

elkaar om kennisontwikkeling en innovatie te stimuleren.

kennis van zowel de Nederlandse zorgsector als van

Wij organiseren studieprogramma’s en ontmoetingen waar

zorgsystemen en ontwikkelingen in andere landen.

besluitvormers actuele kennis, ideeën, ervaring en nieuwe inzichten delen. Informatie uitwisselen,

Voor meer informatie kunt u contact opnemen via dorrit.

discussiëren en leren, stelt bestuurders in staat om

[email protected].

collectief verantwoordelijkheid te nemen voor de kwaliteitsverbetering van hun eigen sector of bedrijfstak, en die sneller op een hoger niveau te brengen.

Laurien Herweijer & Dorrit Gruijters


36

Colofon Uitgever Coincide BV Argonautenstraat 29 1076 KK Amsterdam www.coincide.nl

Eindredactie drs. T.M. (Dorrit) Gruijters

Omslagontwerp en vormgeving Scrambled Ads, Alphen aan den Rijn

Sponsoren

© juni 2014 Coincide BV Coincide BV en auteurs kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor de inhoud. Overnemen met bronvermelding is toegestaan


Coincide BV Argonautenstraat 29 1076 KK Amsterdam +31-20-6768217 Bestellingen: [email protected] ISBN 978-90-817262-5-2

Geen vernieuwing zonder vertrouwen. Inhoud. Vertrouwen in zorg, vertrouwen door zorg...2 drs. M.A.M. (Marleen) Barth

Recommend Documents