Geen politieke mist. Werk opduiken. Straffen is ouderwets

oktober 2008

Naar een veiliger samenleving

10

Werkstrafbedrijven

minuten

Openbaar Ministerie Rechters

Even tijd voor de reclassering

Gevangeniswezen Gemeentebesturen Politiek Onderwijsinstellingen Maatschappelijk dienstverleners Onderzoekers Politie Ministeries

Geen politieke mist

Werk opduiken

Straffen is ouderwets

reclassering nederland

10

Oktober 2008 | 2

minuten Even tijd voor de reclassering

3 Helderheid in beleid 5 Onderduiken nieuwe stijl 7 De rede als richtlijn 9 Samen over de drempel 11 Werken met honing of azijn 13 Schade is schande 15 Twee zien meer dan één 17 Van tekentafel naar praktijk 19 Vruchtbare kruisbestuiving 21 Speelruimte verkennen en hinder opruimen

Alvast geselecteerd. Tijd is kostbaar. Kennis en informatie ook. Er

gebeurt veel in de wereld van de reclassering. Een deel is interessant en relevant voor strafrechtketen, openbaar bestuur, politiek, maatschappelijke dienstverlening, zorg, onderwijs en onderzoekers. Goed om te weten. Zoeken en vooral vinden kan nog wel eens tijd kosten. Daarom hierbij een aardige selectie. Misschien genoeg. En anders een prikkel om wat verder te graven.

600 seconden. 10 minuten. Om te scannen, te lezen of te scheuren.

10 actuele onderwerpen rondom reclasseringswerk. Hoofdlijnen en belangwekkende details. Van alles wat, voor iedereen wat.

afbakening verantwoordelijkheden

|3

Politiek Gemeenten Zorgverleners

CDA kamerlid kiest voor de praktijk als leidraad

Helderheid in beleid Ze houdt niet van politieke mist. Cisca Joldersma is justitiewoord

voerster van het CDA in de Tweede Kamer. Ze wil graag duidelijke grenzen en verantwoordelijkheden. Voorkomen dat criminelen opnieuw in de fout gaan is een hoofdtaak van de reclassering. Door het inschatten van risico’s, toezicht en motivatie. ‘Gedetineerden die onder voorwaarden vervroegd in vrijheid worden gesteld, horen daarom bij de reclassering thuis. Datzelfde geldt straks voor gevangenisstraf in eigen huis, de thuisdetentie. De reclassering is toegerust om hen te controleren en heeft instrumenten om hun gedrag te beïnvloeden.’ Kamerlid Cisca Joldersma is van oorsprong bestuurskundige. Ze wil – zo zegt ze zelf – beleid kloppend maken. Nieuwe ontwikkelingen en inzichten vragen om een passende en logische afbakening. Graag wil ze van uitvoerings organisaties handreikingen om die vast te stellen.

‘Veiligheid is en blijft één van de kerntaken van de overheid. Mensen moeten veilig zijn in hun directe leefomgeving; onbedreigd door geweld, inbraak, overlast of zelfs terreur. Jarenlang was er sprake van toenemende criminaliteit. De trend leek nauwelijks te keren. Inmiddels is duidelijk geworden dat er met een gericht beleid wel degelijk iets tegen die ontwikkeling te doen is.’ Partijprogramma CDA 2006-2011


Oktober 2008 | 4

Het speelveld beweegt. ‘De reclassering moet voortdurend bezig

zijn met een heroriëntatie op mogelijkheden. En met het aangeven van haar grenzen. Ik vind dat ze bijvoorbeeld psychiatrische verslaaf den aan zorgspecialisten moet overlaten. En wat valt er te reclasseren aan criminele slimmeriken die welbewust de boven- en de onder wereld verweven?’

Woordenboek bijstellen. ‘Zorgen voor reïntegratie van ex-gevangenen heet nazorg. Maar het is geen zorg. We hebben de gemeenten verant woordelijkgemaakt. Het is dus geen reclasseringswerk, zoals het woordenboek zegt en iedereen denkt. We kunnen de reclassering dus ook niet afrekenen op recidive door slechte opvang en begeleiding.’

Deskundigheid verdampt niet. ‘Ik vind het prima als de reclas sering haar kennis van daders en misdadig gedrag gemeenten binnensluist. Dus gewoon verkoopt. Ik zie ook wel dat een dakloze of sociaal zwak gezin iets anders is dan een ex-gedetineerde. De verantwoordelijke gemeente kan ook op dit gebied maar beter beslagen ten ijs komen. Anders zit ze straks zelf met de overlast.’

Geen incidentenpolitiek. ‘De veiligheid in de samenleving is niet

gebaat bij nerveuze overreacties. Ook ik schrik als een misdadiger of psychopaat zich onvindbaar maakt. En zeker als hij opnieuw ellende aanricht. Maar dat is geen reden om in de kramp van de bureaucratie te schieten of in de valkuil van nieuwe protocollen te vallen. We zullen steeds alert moeten zijn op het versterken van zwakke schakels.’

Heimwee is nutteloos. ‘Ik kan me voorstellen dat reclasserings

werkers graag alle vormen van toezicht en begeleiding uitvoeren. En misschien haalden ze wel veel voldoening uit het weer op de rails krijgen van ex-gevangenen. Maar we hebben de taken, verantwoorde lijkheden en geldstromen anders verdeeld. Wat weerhoudt hen vervolgens om nazorgcoördinator bij een gemeente te worden?’

Grenzen aangeven. ‘Voor bieden van echte zorg aan verslaafden en

psychiatrische patiënten denk ik niet aan de reclassering. Bij het toe zicht na het verlaten van de kliniek komt ze wel weer in beeld; langzaam maar zeker. Waar die knip in verantwoordelijkheden precies ligt, kunnen de mensen uit de praktijk het best zelf bepalen. In pilots bijvoorbeeld. Laat hen tegenover de politiek vervolgens vooral duidelijk zijn.’

Veiligheid staat voorop. ‘Tbs’ers vormen een verhaal apart. Hoe die

glijdende grens tussen kliniek en reclassering ook vorm krijgt, je moet hen lang en intensief in het vizier houden. In de parlementaire tbscommissie hebben we vastgesteld dat pakweg anderhalf uur per week voor toezicht veel te weinig is. Nu moeten we kijken hoe dat met honderdtwintig uur per half jaar uitpakt.’

Cisca Joldersma ■ ■ ■ ■

bestuurskunde, Universiteit van Twente

gepromoveerd op beleidswetenschappen, Universiteit van Twente docent en hoofddocent Katholieke Universiteit Brabant sinds 2002 lid van de Tweede Kamer

www.joldersma.cda.nl

10 minuten Even tijd voor de reclassering

Arbeidstoeleiding

|5

Openbaar Ministerie Rechters

Een onverwachte wending

Onderduiken nieuwe stijl Een duikpak als nieuw wapen. Het moet de misdaad bestrijden. De

regio Amsterdam van Reclassering Nederland oppert dat zonder blikken of blozen. Onderduiken krijgt in het criminele milieu misschien wel een geheel nieuwe betekenis. Daders kunnen een duikopleiding volgen. En hebben er meteen achteraan een baan. Het bedrijf Disa Maritime biedt dat aan. De reclassering begeleidt. Beide partijen investeren. Watjes zijn niet welkom. Flierefluiters evenmin. Het duikbedrijf zoekt mannen van stavast; stoere knapen die een wending aan hun leven willen geven. Directeur René Vriesinga: ‘Het is onzin om te zeggen: eens een boef, altijd een boef. Je kijkt zo’n jongen recht in de ogen en dan weet je meteen of je daar de sprong in het diepe mee wil maken.’

Gevaren onder water

‘Vast zitten in een net, geen lucht, ziek worden, te diep duiken, te snel omhoog gaan, duizelig worden, te koud, te warm, haaien of andere gevaarlijke vissen, stroming, onweer of storm.’ Uit de spreekbeurt van Milou Fakkel, groep 7


Oktober 2008 | 6

Verleiden is de kunst. Duiken lijkt sexy. Toch stelt Disa-directeur René

Vriesinga de romantische beelden van de reclasseringsklanten meteen bij. Niks James Bond, niks palmenstrand. Het bedrijf heeft wel een flinke ploeg in Saoudi-Arabië, maar het is meestal ploeteren in de polder. Veel onderwaterbouw. Tot het middel in de modder bij de aanleg van een tunnel, een metrolijn, een ondergrondse parkeergarage of een brug. ‘De uitdaging zit in het onverwachte, in steeds nieuwe omstandigheden, in de erkenning dat jouw vakmanschap het verschil maakt. Soms moet een duikploeg tot het uiterste gaan, tot het randje, het gaatje… En altijd moet je van elkaar op aan kunnen. Natuurlijk trap je op z’n tijd ook lol en ga je los. Stevig werken, slap lullen. Dat maatjesgevoel is heel aanlokkelijk.’

Adrenaline is een motor. René Vriesinga weet daar alles van. Hij

heeft er een kwart eeuw als duiker opzitten. Nu voelt hij spanning bij het leiden van een bedrijf, bij het binnenhalen van opdrachten, bij het zorgen voor goedbelegde boterhammen voor zijn mensen, bij het bewandelen van ongebaande paden. De onderneming koerst op groei. De afhankelijkheid van freelance duikers is dan een handicap: duur, niet altijd beschikbaar, minder betrokken. Daarin ligt de basis voor de samenwerking met Reclassering Nederland. René Vriesinga: ‘Traditio neel kijken we bij leger, brandweer of politie. Maar deze kunnen zelf slecht aan personeel komen en staan niet te juichen als je dat weg kaapt. Toch hebben we een bepaald type mensen nodig. Dus hebben we maar aan de andere kant van dezelfde medaille gekeken. Natuurlijk moeten we goed selecteren. Maar bij de reclasseringsklanten zitten er genoeg met een grote mond en een klein hartje.’

Een kwestie van investeren. Door duikbedrijf, reclassering en potentiële

cursisten. Een stuk of 25 mensen gaan de molen in: als aanvulling op hun werkstraf of als bijdrage aan hun maatschappelijke reïntegratie na een verblijf in de gevangenis. Tijdens een speciale sport- en selectiedag moeten ze aantonen het duikersleven lichamelijk en mentaal aan te kunnen. Disa Maritime verwacht een handvol geschikte kandidaten over te houden. Een opleiding van een paar maanden moet hen vervolgens klaarstomen voor een nieuw leven. Zonder misdaad. René Vriesinga: ‘Het is best bikkelen. Alleen de weekeinden naar huis. Ik hoop dat we met zes of zeven man beginnen en dat ze allemaal de eindstreep halen. Dat zou een mooi succes zijn voor ons initiatief. Maar vooral ook voor de betrokken mensen. Dan blijken ze toch nog uit het goede hout gesneden.’

Samen duiken ■ ■ ■ ■ ■ ■

arbeidstoeleiding als natraject van werkstraf tijdens toezicht na gevangenisstraf

25 kandidaten, naar verwachting uiteindelijk zes deelnemers

duikopleiding door bedrijf, coaching door Reclassering Nederland selectie door beide organisaties ieder draagt de eigen kosten

Met werk minder misdaad. Deze gedachte stoelt op onderzoek en jarenlange praktijk. In de wereld van de reclassering zijn er plannen en experimenten om de weg naar werk beter te plaveien. Gecombineerd met een werkstraf of als onderdeel van het toezicht. Een duikopleiding is een bijna exotische variant. www.disamaritime.com


gedragsverandering

|7

Rechters Openbaar Ministerie Politiek Onderzoekers

Moderniseer het strafrecht

De rede als richtlijn ‘Straffen helpt niet. Een kale straf al helemaal niet. De keuze hiervoor

gebeurt uit onkunde. In feite is ze net zo middeleeuws als de aderlating als middel tegen alle kwalen.’ Professor Corine de Ruiter windt er geen doekjes om. De hoogleraar forensische psychologie keert zich tegen de roep om repressie. Ze hoort deze niet alleen in volkswijken klinken, maar ook in de keurige Haagse politiek. Zelf zet zij haar kaarten liever op begeleiden, behandelen, trainen en resocialiseren. ‘Dat is slimmer, goedkoper en vooral effectiever.’ Corine de Ruiter hamert op meer begrip voor dadergedrag. ‘We hebben klinieken voor mensen met eet- of angststoornissen. We geven mensen die lijden een aai over de bol. Voor agressie en ander antisociaal gedrag hebben we enkel straf, terwijl de bron zomaar eens hetzelfde kan zijn.’

‘Dat repressie en vergelding ineffectieve strategieën zijn om delinquenten van het slechte pad af te helpen is al jaren bekend. De criminele recidive na gevangenisstraf is zeer hoog, nog hoger dan die onder ex-TBS-gestelden, hoewel de media met hun incidenten-honger ons soms anders willen doen geloven.’ Prof. dr. Corine de Ruiter in haar oratie ‘Ik heb niets beters te doen’


Oktober 2008 | 8

Het gaat om gezond verstand. ‘De politiek denkt dat straf en

onderdrukking de oplossing bieden. Keer op keer duiken geluiden op over sneller en langer opsluiten, opvoedingskampen, hardere werk straffen. Mensen met de knoet in het gareel dwingen werkt contra productief. Daar zijn wetenschappelijk voldoende aanwijzingen voor. De rede behoort te regeren, niet de onderbuik. Emotie mag nooit richtsnoer zijn voor onze aanpak van maatschappelijke problemen. Nederland heeft een nationaal trauma opgelopen bij de watersnoodramp van 1953. Maar dan gaan we toch niet met z’n allen een soort voodoo-antiregendans opvoeren? Nee, dan moeten de ingenieurs aan de slag.’

De wetten zijn achterhaald. ‘Het strafrecht vormt een belem

mering voor een goede aanpak van de misdaad. Het gaat uit van primitieve inzichten over hoe mensen in elkaar zitten. De wet is dus ouderwets. De psychologische inzichten en onderzoeksresultaten van de laatste twintig jaar hebben er geen plek in gekregen. Twintig jaar? De tijd van de Romeinen klinkt er nog in door!’

Deskundigen blijken nodig. ‘Het alternatief voor straf is niet soft.

Het gaat niet om het in de watten leggen van daders of vrijblijvend babbelen met therapeuten en trainers. Het gaat om gedragsveran dering. Om keiharde confrontaties met zichzelf en met wat ze van hun leven gemaakt hebben. One size doesn’t fit all. Soms is de boosdoener een biochemisch proces in de hersenen. De andere keer een trauma tische gebeurtenis. Of de invloed van wonen, wijk of werk. Bij de politie, de gevangenissen en de reclassering zouden multidisciplinaire teams aan de gang moeten gaan. Met hoogopgeleide professionals die helpen risico’s te taxeren en de weg naar verandering uit te zetten.’

Verstandig boekhouden. ‘Het belonen van goed gedrag werkt. De

minister van Verkeer en Waterstaat geeft filemijders elke dag een paar euro. Forensen moeten de trein pakken en door nieuw aangeleerd gedrag de files beperken. Waarom dan geen beloning voor het mijden van drugs? Voor velen lijkt dit vloeken in de kerk, maar op de lange termijn betaalt zo’n aanpak zich terug. Doordat ze clean zijn, hebben ze zichzelf hervonden en kunnen weer helder denken. Als ze lang genoeg van dit andere leven hebben geproefd, hebben ze iets te verliezen.’

Het recept is simpel. ‘Criminelen zijn eerder doeners dan denkers.

Met gedragsverandering moet je heel praktisch aan de slag gaan. Wanneer ben je boos? Of gefrustreerd? Hoe uit zich dat? Wat jaagt je over je toeren? Wat kun je daar tegen doen? En dan vervolgens veel oefenen. Want het meeste gedrag is al ingezet voordat je een besluit neemt. Je verklaart het achteraf. Als al ons handelen bewust was, zouden we doodmoe worden. Ons brein zou op tilt slaan. Daarom breng je daders al trainend veelvuldig in situaties waarin ze het goed doen. Dan wordt het automatisme. En daarmee hun maatstaf.’

Corine de Ruiter ■ ■ ■ ■

psychologie Universiteit Utrecht, University of Oregon 1989 gepromoveerd Universiteit van Amsterdam

1999 hoogleraar Forensische Psychologie Universiteit van Amsterdam 2007 hoogleraar Forensische Psychologie Universiteit Maastricht

www.trimbos.nl www.unimaas.nl


Huiselijk geweld

|9

Politie Gemeenten Maatschappelijke dienstverleners Politiek

Mariëtte Christophe wil doorpakken

Samen over de drempel Hoopvol. Dat is politiecommissaris Mariëtte Christophe. De landelijk

programmaleider huiselijk geweld van de politie constateert dat de eerste stappen zijn gezet. In Veiligheidshuizen werken lokale partijen samen. En binnenkort mogen burgemeesters geweldplegers tijdelijk uit huis plaatsen. Tien dagen lang. Zonodig zelfs achttien dagen. Mariëtte Christophe is verantwoordelijk voor het inrichten, monitoren en faciliteren van het ‘Werkproces huiselijk geweld’ namens Politie Nederland: ‘Tijd voor hulpverleners om de geweldsspiraal te doorbreken en eindelijk veiligheid te creëren.’ Waar een wil is, is een weg. En de politiecommissaris wil heel wat. Een wensenlijst met tien punten wijst de weg.

Ingrijpen achter de voordeur

‘We zien kinderen die op hun derde al een onoverbrugbare ontwikkelingsachterstand hebben. Als criminaliteit, huiselijk geweld, schulden, vroegtijdig schoolverlaten alles met opvoeding en huiselijke omgang te maken hebben, dan is het forceren van de voordeur onvermijdelijk.’ Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap, Universiteit van Amsterdam


Oktober 2008 | 10

1. Ze wil actie. Mariëtte Christophe: ‘We hebben plannen tegen een

bom die een mogelijke terroristische groepering misschien ooit op ons gaat gooien. Waar blijven de concrete plannen voor de spreekwoorde lijke bommen die elke dag achter onze voordeuren ontploffen?’

2. Ze wil samenwerken. ‘Om huiselijk geweld echt aan te pakken,

moeten we met zijn allen de schouders eronder zetten. Van de politie tot de jeugdzorg. De reclassering hoort ook in het rijtje thuis.’

3. Ze wil visie. ‘Laten we een gemeenschappelijke visie ontwikkelen op

oorzaken en oplossingen. Gedragen door alle spelers. Dan kunnen we het probleem ook gezamenlijk aanpakken.’

4. Ze wil kennis benutten. ‘De reclassering weet hoe plegers denken en doen. Dat is onmisbaar bij het aanpakken van huiselijk geweld. Bijvoorbeeld hoe je vroege signalen herkent. Die kennis moeten we beter inzetten.’

5. Ze wil duidelijkheid. ‘Informatie over daders zit in dossiers. Of het

om huiselijk geweld gaat, is nu niet helder genoeg. De reclassering kan dossiers beter ontsluiten door er het stempel ‘Huiselijk Geweld’ op te plakken. Simpel en duidelijk.’

6. Ze wil eenvoud. ‘De financiering is versnipperd. Clubs krijgen geld

op basis van prestatiecontracten voor deeltaken. Daardoor kunnen ze soms niks doen. Maak er één geldstroom van. Geld moet naar dossiers, niet naar instanties.’

7. Ze wil daadkracht. ‘Bestem het geld per adres. Geef de gemeente

de portemonnee maar. Die bestelt dan de experts om te zorgen dat het geweld op zo’n adres stopt en kinderen en onderdrukte partners weer kunnen leven.’

8. Ze wil slagvaardigheid. ‘En tegen de gemeente zeg ik: gun de

vakmensen budget en armslag. Dan kunnen ze hun werk naar behoren doen. En niet dat ze voor elk wissewasje toestemming moeten gaan vragen.’

9. Ze wil eendracht. ‘Ketenaanpak, dat zou het toverwoord zijn. Ik ga

een stap verder. Netwerken moeten we. Samen eindverantwoordelijk heid pakken, niet alleen maar het stokje doorgeven.’

10. Ze wil vrijheid. ‘De reclassering mag alleen in een strafrechtelijk kader werken. Maar haar bijdrage kan in een vroeger stadium ook uiterst effectief zijn. Zelfs als het gaat om preventie. Dus weg met dat harnas.’

In feiten en cijfers ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

omvangrijkste geweldsvorm in Nederland

belangrijkste niet-natuurlijke doodsoorzaak, na het verkeer

elke week gemiddeld 1 dood kind en meer dan 1 dode vrouw per jaar ruim 60.000 meldingen bij de politie slechts 12 procent doet aangifte

550.000 keer huiselijk geweld per jaar

ruim 15.000 aangehouden verdachten

www.stopthuisgeweld.nl en www.stophuiselijkgeweld.opvang.nl


Jeugdcriminaliteit

| 11

Politiek Rechters Openbaar Ministerie Onderzoekers

Schijnwerper op aanpak jongeren en jongvolwassenen

Werken met honing of azijn Hij snapt het maar half. Al die aandacht voor beginnende pubers die het

criminele pad lijken te kiezen verwondert hem. Hij ziet vooral een stortvloed aan problemen bij jongvolwassenen, de groep tussen 18 en 24. Daar wil hij meer over weten. Zodat criminaliteitsbestrijders het beste medicijn kunnen ontwikkelen en toepassen. Hulp of straf. Begeleiding of controle. Opvoeden met honing of met azijn. Of juist de combinatie. Onderzoeker Peter van der Laan lijkt met zijn roep om meer kennis een beetje voor eigen parochie te preken. De onlangs benoemde hoogleraar Reclassering wil echter ook tegengas geven: ophef van de media over zeer jonge criminelen werkt als een rookgordijn voor maatschappelijk zwaarder kwaad. Hij pleit voor de nuance. En tevens voor het slopen van barrières tussen het reclasseren van jeugdigen en volwassenen.

‘De wijze waarop we jonge regelovertreders tegemoet treden en met hen omgaan is mijns inziens deels bepalend voor ons toekomstige werk.’ ‘Speerpunt is dat we een betere aansluiting tot stand brengen tussen de justitiële jeugdinrichtingen en de andere ketenorga nisaties betrokken bij de nazorg.’ Ernst Hirsch Ballin, minister van Justitie


April 2008 | 12

De grens is willekeurig. Peter van der Laan vindt de scheiding tussen

jeugdreclassering en volwassenenreclassering niet logisch. ‘Er is destijds een juridische constructie bedacht waarbij iedereen een portie van de taart kreeg. Ik heb dat altijd heel raar gevonden. Het is een betrekkelijk toevallige organisatorische verdeling. De gevolgen liegen er echter niet om, want de accenten liggen compleet anders. Jeugdreclassering koerst op begeleiding en ondersteuning. Bij volwassenenreclassering is het toezicht, controle en straf. Altijd met het doel de beïnvloeding van gedrag. De overgang naar meerderjarigheid mag in de wet op één moment liggen – de achttiende verjaardag – maar in de ontwikkeling psychologische praktijk is dat een proces. Een kritiek proces.’

De media hebben de smaak te pakken. Terreur door twaalf

jarigen. Veertienjarige verkrachters. Ze signaleren dat de criminaliteit onder jeugdigen schrikbarend toeneemt: steeds jonger, steeds geweld dadiger. Ook meisjes en allochtonen gaan vaker in de fout. Peter van der Laan: ‘Ik denk dat de cijfers een andere taal spreken. De meeste misdaad gebeurt door jongvolwassenen. Natuurlijk komt dat gedrag niet uit de lucht vallen en heeft het z’n wortels in de pubertijd of eerder. En natuurlijk moet je dan al wat doen. Maar we weten nog te weinig van de manier waarop. Veel hangt af van de persoon, diens ontwikkeling en de misdaad. Het is niet automatisch zo dat jeugdigen bij hulp gebaat zijn en jongvolwassenen een striktere aanpak nodig hebben. Dat heeft z’n doorwerking op zowel de jeugd- als de volwassenenreclassering.’

Vloeiend traject. ‘Beide clubs moeten staan voor een goede invulling

van reclasseringsbegeleiding van aanvankelijk minderjarigen en later jongvolwassenen. Dat moet uniform zijn. Het is ook voor de daders onbegrijpelijk als ineens een andere wind gaat waaien. Om recidive echt terug te dringen, zijn op gedrag gerichte interventies nodig. Inhoude lijke programma’s. Maar tegelijkertijd kunnen die niet zonder toezicht. Ik pleit voor de combinatie: the best of both worlds. Grenzen tussen organisaties zijn misschien niet meteen te slechten, maar ze kunnen accenten wel wat anders leggen...’

Peter van der Laan (1954) ■ ■ ■ ■ ■

studeerde orthopedagogiek aan de Rijksuniversiteit Leiden promoveerde in 1991 aan de Vrije Universiteit

doet onderzoek naar jeugdbescherming en jeugdcriminaliteit

werkt bij het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving

sinds 1 juli 2008 bijzonder hoogleraar Reclassering aan de Vrije Universiteit te Amsterdam

Groep 18-24-jarigen ■ ■ ■ ■

verantwoordelijk voor 24 procent van de geregistreerde criminaliteit vormt daarmee de grootste groep

betekent met 41 procent ook het hoogste percentage slachtoffers qua absoluut aantal redelijk stabiel sinds de jaren ’90

www.wodc.nl


Project VoorRecht

| 13

Gemeentebesturen Werkstrafbedrijven Maatschappelijk dienstverleners

Werkstraf in eigen achtertuin

Schade is schande Het hesje is knalgeel. Het vangt de aandacht van iedereen op het plein.

Ook van zijn vriendjes. Dus bukt hij zich tijdens het schoonmaken van de stoep nog dieper. Hij wil wel door de grond zakken. Voortaan kijkt hij wel drie keer uit voordat ‘ie weer een bushokje molt. Shit, zo’n werkstraf uitvoeren in de eigen woonomgeving! Project VoorRecht slaat twee vliegen in één klap: boeten voor je zonde, bijdragen aan welzijn in de buurt. Project VoorRecht draait sinds 2006 in de Rotterdamse deelgemeente Noord. Het combineert lokale rechtshandhaving, strafoplegging én conflictbemiddeling. Juist om delicten te voorkomen. Op meer plaatsen in het land confronteert de werkstraf daders met de gevolgen van hun misdrijf. Vandalen in voetbalstadions. Dronken rijders in revalidatiecentra.

‘Het is goed dat we weer terug gaan naar de oorspronkelijke gedachte van de taakstraf: als je iets verkeerd doet, moet je het goedmaken. In je eigen wijk. Met de hoop dat mensen zich bewuster worden van de waarde van hun omgeving. En dat zij daar óók verantwoordelijk voor zijn.’ Linda Dubbelman, jeugdofficier van justitie Rotterdam


Oktober 2008 | 14

Blame and shame. Een snel en kort traject. Eerst een stevig gesprek

met de officier van justitie op het plaatselijke politiebureau. Onmiddellijk volgt een schikkingsvoorstel. Daarmee akkoord gaan betekent direct een intake en plaatsingsgesprek. Marco Bal, manager bij Project VoorRecht: ‘Lik op stuk. Het is heel simpel: ze hebben iets misdaan en je moet zorgen dat ze zich daarvoor schamen. Het helpt als mensen die hen kennen zien dat ze straf krijgen. En dat ze als het ware hun eigen rotzooi moeten opruimen.’

Blije gezichten. De gemeente reikt aan. Reclassering begeleidt. Ziedaar,

op een presenteerblaadje: een goede en opmerkelijke invulling van de werkstraf. Marco Bal: ‘De gemeente zit feitelijk voor een dubbeltje op de eerste rang. Ze reserveert specifiek werk. Klussen die door geld- of capaciteitsproblemen blijven liggen, worden nu toch gedaan. Boven dien is op deze manier het ingrijpen van de overheid zichtbaarder voor de wijkbewoner. Een beetje extra welzijn als goedmaker voor de overlast. Iederéén wordt er beter van.’

Aan de schandpaal. Niet alleen de loftrompet klinkt. Er is genoeg

gezonde discussie over dit project. Anno 2008 terug naar de schandpaal? Middeleeuws? Marco Bal: ‘Nee, je geeft een extra prikkel. Het is hun eigen schuld. Hadden ze maar beter na moeten denken. Een gezond principe. Iedereen snapt dat. Sommigen vinden het zelfs leuk om iets voor de wijk terug te doen. Anderen, vooral jongeren, juist niet.’ De pedagogische insteek is duidelijk. Maar de vraag blijft: straf je mensen niet dubbel door ze in hun eigen omgeving te kijk te zetten? Marco Bal: ‘Natuurlijk zijn er grenzen. We vragen ons voortdurend af wat wijsheid is. Iemand moet niet z’n winkeltje kwijtraken en in de WW terecht komen doordat hij publiekelijk straf heeft gehad. Daar heeft niemand wat aan.’

Intensieve samenwerkingsrelatie tussen ■ ■ ■ ■ ■ ■

Politie

Justitie

Reclassering Nederland

Raad voor de Kinderbescherming Bureau Halt

Deelgemeente Noord

In het kort ■ ■ ■ ■ ■

goede selectie kandidaten is een voorwaarde bewoners zien dat actie wordt ondernomen tegengaan demoralisering

opvoedkundig effect en verbeteren leefbaarheid oorspronkelijke pilot gestart in mei 2005


Forensisch Psychiatrisch Toezicht

| 15

Openbaar Ministerie Rechters Politiek

Nieuwe werkvorm voorkomt terugval tbs’ers

Twee zien meer dan één Opnieuw in de fout gaan hoort niet. Toch doen daders van misdrijven

dat. Bij tbs’ers ligt dat extra gevoelig. Door de aard en ernst van hun daad of de onvoorspelbaarheid van hun gedrag. Als er eentje de benen neemt of weer in de fout gaat, is Leiden in last. Zo leidden een paar jaar geleden enkele incidenten al tot een parlementair onderzoek. Dit concludeert dat het toezicht beter kan. En moet. Een betere samenwerking tussen forensisch psychiatrische centra en de reclassering biedt mogelijkheden. Forensisch Psychiatrisch Toezicht heet de nieuwe aanpak. Dit zet in op een veilige en verantwoorde terugkeer van tbs’ers in de samenleving. En wil en passant het vertrouwen in het systeem terugwinnen. De reclassering begint binnen al. En de expertise van de psychiatrische zorgverleners gaat mee naar buiten. Gedeelde verantwoordelijkheid is het sleutelwoord.

‘Dit vraagt niet alleen om samenwerking tussen forensisch psychiatrische centra en reclasseringsorganisaties. Maar ook om daadwerkelijke betrokkenheid bij elkaars rol en bijdrage.’ Staatssecretaris Nebahat Albayrak Toespraak bij de kick-off forensisch psychiatrisch toezicht


Oktober 2008 | 16

Alles is betrekkelijk. Ada Andreas, projectleider Forensisch

Psychiatrisch Toezicht bij Reclassering Nederland: ‘Ex-gedetineerden recidiveren tot 70 procent. Bij tbs’ers komen ontsporingen gelukkig weinig voor. Maar elk geval is er één te veel.’ Daarom moeten alle betrokken organisaties samenwerken. Niet alleen door de deuren voor elkaar te openen en kennis te delen, maar ook door de terugkeer naar de samenleving samen vorm te geven. Ada Andreas: ‘Het verantwoord verlaten van de klinieken is broodnodig. Ze zitten overvol en behandelingen starten daardoor vaak erg laat. Door publieke en politieke onrust is de rem op de uitstroom gezet. Wij moeten op een veilige manier weer beweging in het systeem krijgen.’

Delen is de kunst. Reclasseringswerker Janneke van Wely is direct aan

spreekpunt voor de tbs-kliniek in de regio. Ze is een groot voorstander van het delen van kennis en verantwoordelijkheden. ‘Wij leren de tbs’er eerder en beter kennen. En we krijgen in de dagelijkse praktijk hulp bij het herkennen van signalen dat terugval dreigt.’ Uiteindelijk draait het bij toezicht om het inschatten en managen van risico’s. En bij mensen met een psychiatrische stoornis vraagt dat extra tijd, kennis en aan dacht. Janneke van Wely: ‘Mensen blijven onvoorspelbaar. Dus is inten sief contact nodig. Hoe vaak je iemand ziet en wat je daarbij afspreekt, hangt af van diens ontwikkeling. Met de deskundigen uit de kliniek kunnen we daarover van gedachten wisselen. Nooit komen onze beslis singen zomaar uit de lucht vallen. Het is ook goed dat we die moeten verantwoorden. Al moet ik wel eens zuchten van het extra papierwerk.’

Het blijft maatwerk. Cees van Rooij is maatschappelijk werker bij een

tbs-kliniek in Eindhoven en maakt deel uit van de projectgroep Foren sisch Psychiatrisch Toezicht. Het gebruiken van elkaars deskundigheid is hem uit het hart gegrepen. ‘Het is goed als de reclassering weet op welke signalen ze in het bijzonder moet letten. En wij horen ook graag terug wat er speelt. Zo’n overgang van detentie naar de vrijheid is niet niks. Ook psychisch. Dus moet je zo iemand goed in de gaten houden en begeleiden. En de mensen van het toezicht moeten ook weten wanneer zorg nodig is.’ Het proefproject leidt tot duidelijke en geformaliseerde werkafspraken: over taken, verantwoordelijkheden, uitwisseling van informatie. In de praktijk werkt Cees van Rooij al jarenlang samen met de reclassering. Voornamelijk tot tevredenheid. ‘Nu gaat het om verfijningen die tbs’ers veiliger de samenleving laten binnenstappen.’

Aantallen 2007 ■ ■ ■ ■ ■ ■

Tbs’ers

1854 mensen

Tbs opgelegd

171 keer

Gemiddelde duur tbs

Proefverloven per dag Tbs beëindigd Vastgestelde recidive

92 maanden 98 mensen 101 keer 36 keer

Tbs-toezicht De parlementaire commissie Visser heeft zeventien aanbeve lingen gedaan over het tbs-systeem. Deze zijn vertaald in een programma Forensisch Psychiatrisch Toezicht ter verbetering van de doorstroom. www.justitie.nl


Toezicht nieuwe stijl

| 17

Officieren van justitie Rechters Gevangenisdirecties Politiek

Herontwerp toezicht zet in op gedragsverandering

Van tekentafel naar praktijk De reclassering test. Een compleet nieuwe aanpak van haar toezicht

staat in de steigers. Simpeler, duidelijker, doeltreffender. Minder risico’s voor de samenleving. Meer kans op gedragsverbetering bij de daders. Een speciale eenheid kijkt of deze beloften overeind blijven. Zo’n vierhonderd medewerkers van de drie reclasseringsorganisaties kijken mee. In zogeheten focusgroepen voegen zij hun ervaringen en praktijkwensen toe. De eerste toezichten nieuwe stijl zijn opgelegd. Ook bij de eerste zware casus. Daarbij het gedrag veranderen is een hele kluif. Een loverboy. Vrien delijk en wreed, ongrijpbaar, een spoor van verdriet en ellende achter zich aan slepend. Van de rechter krijgt hij een laatste kans. Dus loopt hij onder een speciaal regiem aan de enkelband. Niet hij staat centraal, maar de veiligheid van de samenleving. Door gedragsbeïnvloeding.

‘Wees niet bang een grote stap te nemen als dat voor de hand ligt. Je kan geen ravijn oversteken in twee kleine stapjes.’ David Lloyd George 1863-1945 Britse Minister van Oorlog


Oktober 2008 | 18

Simpel en duidelijk. Toezicht kent in de toekomst drie basisvarianten.

Drie niveau’s. Hoe meer risico op recidive en schade, hoe intensiever de begeleiding en controle. Het klinkt voor de hand liggend. Maar tot nu heeft reclasseringstoezicht vele gezichten. Rechters leggen soms bij zondere voorwaarden op die wel héél bijzonder zijn. De reclasserings organisaties en -eenheden hebben hun eigen visie en invulling. En de reclasseringswerker zijn eigen aanpak. In 2005 gaat het roer om. Er dient lijn in het geheel te komen. In 2007 houdt de reclassering alle lopende toezichten onder de loep. Daarbij zorgen enkele incidenten voor een stroomversnelling. De hele aanpak van het toezicht gaat op de helling. Het regeerakkoord belooft dat ook.

De opdracht is duidelijk. Voor meer veiligheid zorgen doordat daders

hun gedrag veranderen. Officieren van justitie, rechters en gevangenis directies leggen hen daartoe bijzondere voorwaarden op. Geen alcohol of drugs bijvoorbeeld. Wel werken of naar school gaan. Een training volgen. Ergens uit de buurt blijven. De reclassering ziet toe op het naleven van die voorwaarden. Door ondertoezichtgestelden op een juiste manier te prikkelen en te motiveren. Door regelmatige en steekhoudende controles. En door dreigende overtredingen te signaleren. Snel, zeker, streng, rechtvaardig, zoals dat bij strafrechtelijke beslissingen past. Bij alle risiconiveaus is er persoonlijk contact: face to face. Zwaardere gevallen krijgen huisbezoek of gaan aan de enkelband. Bij niveau 3 is er altijd elektronische controle, mogelijk zelfs via de satelliet.

Samenspel is nodig. Rechters en officieren moeten immers werken

met de duidelijke, maar beperkte menukaart aan bijzondere voor waarden, zoals Justitie die heeft vastgesteld. De Utrechtse testunit houdt de lijntjes met ketenpartners kort en warm. Zo wil de reclas sering bijvoorbeeld een pleger van huiselijk geweld uit de buurt van zijn slachtoffers houden. Hij weigert een toezicht met GPS en aange scherpte regels. Op zijn beurt weigert de officier van justitie hem vrij te laten. Dus kiezen of delen, zitten of meedoen. En een loverboy heeft een heel setje bijzondere voorwaarden aan z’n slip hangen. Bovendien een elektronische band aan z’n enkel. Twee jaar toezicht. Om te beginnen op het zwaarste niveau. Meer vrijheden kan hij verdienen. Deze rechter gelooft in de nieuwe aanpak. Bij het horen van het vonnis roept testunit-manager Jos ter Voert: ‘Dat is een taart waard!’

Begeleiding en controle in eerste halfjaar ■ ■

Niveau 1: tweewekelijks face tot face Niveau 3: om de dag face to face

Terugkoppeling officier van justitie ■ ■ ■

Niveau 1 en 2: na afronding toezicht

Niveau 3: elke drie maanden tussenstand

Niveaus 1 t/m 3: direct bij (dreigende) belangrijke overtreding

Meer informatie over het programma Redesign Toezicht: www.reclassering.nl -> zoek naar: Redesign


Nazorg

| 19

Gemeenten Maatschappelijk dienstverleners Gevangeniswezen

Samenwerking om recidive te verlagen

Vruchtbare kruisbestuiving Nazorg staat in de schijnwerpers. Ernst Hirsch Ballin en Nebahat

Albayrak hebben de kat stevig de bel aangebonden. De minister van justitie en zijn staatssecretaris hebben, kort voor Prinsjesdag, een brief aan de Tweede Kamer gestuurd. Zij willen terugval in de misdaad verminderen. Tien procent minder is het doel. Als belangrijk middel zien zij begeleiding van ex-gevangenen bij hun terugkeer in de samenleving. Snel en goed. De miljoenennota belegt de goede voornemens met extra euro’s. Als de deur van de gevangenis achter hen dichtslaat, zijn de eerste drie dagen doorslaggevend. Staan ze letterlijk en figuurlijk met lege handen, dan lokt de wereld van de misdaad opnieuw. Nazorg is geboden. De gemeenten zijn daar een paar jaar geleden ineens voor verantwoordelijk gemaakt. De in tientallen jaren opgebouwde deskundigheid van de reclassering is echter niet verdampt. Dat blijkt ook in de praktijk.

‘Respect, veiligheid en vertrouwen zijn kernwaarden in onze rechtsstaat. Tegen het schenden van normen moet opgetreden worden. Om recidive te voorkomen is goed begeleide terugkeer in de samenleving essentieel.’ Koningin Beatrix – Troonrede 16 september 2008


Oktober 2008 | 20

De doelgroep is bijzonder. Dus is ook bijzondere deskundigheid

nodig. Riet Knaapen weet dat als geen ander. Ze is manager van een aantal bijzondere projecten van Juvans Maatschappelijk Werk en Dienstverlening in Den Bosch. ‘Onze maatschappelijk werkers weten goed raad met mensen die met zichzelf in de knoop zitten, geldzorgen hebben en hun relatie zien mislukken. Maar ze zijn minder thuis in de wereld van justitie, misdaad en straf. In dat netwerk en die processen kennen ze slechts globaal de weg. En van criminogene factoren en risicotaxaties hebben ze begrijpelijkerwijze weinig kennis. Ik heb dus ook geen seconde geaarzeld om samen met Reclassering Nederland voor Den Bosch de nazorg op poten te zetten. Een kwestie van kennis en kunde combineren.’ Medewerkers van beide organisaties bemensen inmiddels al een paar jaar het bureau Nazorg van de gemeente. Aansturing gebeurt vanuit samenwerkingsverband Het Veiligheidshuis.

Meerdere wegen leiden naar Rome. In Brabant, Zeeland en Zuid-

Holland is ook bureau GRIP actief. Doelgroepgericht, commercieel, geen traditie in de welzijnswereld. Ex-gedetineerden en mensen zonder dak of thuis zijn er welkom. Ze doorlopen negen maanden lang een intern traject. Rust, regelmaat en arbeidsritme zijn belangrijk. Net als disci pline en toezicht. Het doel is normale deelname aan de samenleving. Zonder overlast en criminaliteit. De gemeenten betalen. GRIP werkt samen met Reclassering Nederland. Directeur Jan van Osch: ‘Van harte. De reclassering is bekend met daders en hun gedrag. Vaak is ze er vanaf dag één bij betrokken. Ze heeft de instrumenten en ervaring om risico’s goed in te schatten. En ze kent Jan en alleman. Gemeenten mogen dan wel de verantwoordelijkheid en het geld hebben voor nazorg, voor deskundige adviezen moet je bij de reclassering zijn.’

Nog steeds regeert het toeval. Riet Knaapen van Juvans heeft via

het Veiligheidshuis goede ervaringen met de reclassering. En GRIPdirecteur Jan van Osch is zelf reclasseringswerker geweest. Voor hen is de stap naar samenwerking klein en logisch. Ze kunnen niet verklaren waarom niet méér gemeenten deze route kiezen. Jan van Osch: ‘Volgens mij wordt de expertise van de reclassering zwaar onderschat. In de aanpak van individuele daders gebruiken we hun adviezen. Het zijn echt geen makkelijke gevallen en toch vervalt nog geen twintig procent in oude fouten. Riet Knaapen: ‘Wij zijn gericht op samenwerking. We willen elkaar aanvullen. Het gaat immers vrijwel altijd om een combinatie van problemen. En niemand heeft alle wijsheid in pacht. Waar je de aanpak breed kunt maken, moet je dat niet laten. Want multiproblems kun je niet mono oplossen.’

Nazorg na gevangenis nodig ■ ■ ■

problemen met huisvesting

30%

geen geldig legitimatiebewijs

22%

schulden

65%

Voor intensivering van het toezicht van ex-gedetineerden en tbs’ers is volgend jaar 13,9 miljoen uitgetrokken. Terugdringen van de recidive is een speerpunt van regeringsbeleid. Goed begeleide terugkeer van ex-gevangenen heeft daarbinnen weer de aandacht. De bewindslieden van justitie sturen begin september een brief. www.minjus.nl


bureaucratie

| 21

Politiek Ketenpartners Medewerkers reclassering

Regelzucht bestrijden

Speelruimte verkennen en hinder opruimen De ballast gaat overboord. Reclassering Nederland bindt in eigen

huis de strijd aan tegen de bureaucratie. Weg met regelzucht, pietluttige procedures en een frustrerend formulierencircus. De eerste resultaten van de grote schoonmaak moeten binnen een paar weken al merkbaar zijn. Algemeen directeur Sjef van Gennip ziet het al voor zich: meer plezier in het werk en ruimte voor de professionals. Omvang en kwaliteit van de geleverde prestaties hoeven er niet onder te leiden. Integendeel. Verantwoorde vrijheid. Deze sleutelwoorden kenmerken de zoektocht naar het best mogelijke reclasseringswerk. Voor de wat langere adem is de opdracht van de Tweede Kamer om te kijken of speelruimte en verantwoor delijkheden opnieuw zijn af te bakenen. Een groep enthousiastelingen – een taskforce – wil ondertussen snel scoren met het uitbannen van bureaucratie.

‘Bureaucratie is in alles een paradox. Want de meeste wetten die verzanden in bureaucratie zijn juist vaak gemaakt met het oogmerk om omslachtigheid, inefficiëntie en ondoorzichtigheid op te heffen.’ Cultuurpsycholoog Jos van der Lans in ‘Ontregelen, de herovering van de werkvloer’


Oktober 2008 | 22

De noodklok klinkt. De Socialistische Partij trekt al een tijdje aan de

bel. Ze komt met een combinatie van zwartboek, onderzoek en manifest. Teveel werk, nadruk op de productie, uitholling van eigen verantwoor delijkheden. SP-kamerlid Krista van Velzen trekt in het politieke en publieke debat de kar. Ze krijgt van Sjef van Gennip, algemeen directeur van Reclassering Nederland, een brief. Hij deelt de zorgen over de werkdruk. Een krantenkop als ‘Aanpak reclassering faalt’ doet echter onrecht aan de medewerkers. Deze willen vooral minder bureaucratie en meer tijd voor gedragsverandering.

Speelruimte verkennen. De Tweede Kamer omarmt een motie van

Krista van Velzen. Ze wil helder krijgen of meer vrijheid voor de reclas sering bijdraagt aan minder recidive. De reclasseringsorganisaties bekijken vervolgens manieren om bijvoorbeeld in het arrondissement Eindhoven daar invulling aan te geven. Veel formele drempels blijken al geslecht. Er zit al rek in het keurslijf aan productieafspraken en -regels. Professionals kunnen aanpakken wat ze nodig vinden, als ze afwijkingen maar melden. Met haar motie onderlijnt Krista van Velzen feitelijk deze benadering. Voor alle werkers in het land staat daarmee het licht op groen: pak verantwoord je ruimte en doe dat als organisatie.

Zelf schrappen. Geïnspireerd door externe en interne geluiden doet

Sjef van Gennip in het voorjaar een oproep aan zijn medewerkers. Wie wil hem helpen de hand in eigen boezem te steken? Veel van wat medewerkers als onnodige belasting ervaren kan de organisatie immers zelf oplossen. Hij krijgt gehoor. Uiteindelijk gaan zo’n veertig medewerkers aan de slag. Ballast opsporen en schrappen, is de opdracht. De Taskforce ‘Stop de bureaucratie’ is geboren. Sjef van Gennip: ‘Door de jaren heen hebben we van alles aan onze organisa torische kar gehangen. Elke uitzondering op een regel herbergde het gevaar van een nieuwe regel. Vanwege één of twee opduikende problemen werd de hele organisatie belast met wéér een protocol. Die energieslurpende spiraal gaan we doorbreken.’

Een rijke staalkaart. De taskforce begint met een inventarisatie van

tijdvreters en obstakels. Het is niet allemaal opgelegde regelgeving die daarbij aan het licht komt. Onder het etiket bureaucratie schuilen ook ingesleten gewoontes, narrigheid en onuitgesproken weerstanden. Sjef van Gennip: ‘Een handtekening hier, een kruisje daar, op drie plaatsen een bevestiging vragen voor een handeling, een ellenlange checklist afwer ken; allemaal zaken die we snel kunnen veranderen. Natuurlijk moet je goed uitkijken. Met het op zwart draaien van een scherm in het cliënt volgsysteem mogen niet verderop brokken ontstaan. Maar soms weten medewerkers niet welke speelruimte ze als professional mogen pakken. Gezond verstand is dan een aardige maatstaf.’

Versimpeling bij: ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

registratie in computersystemen taakafbakening

verantwoording productie procedures en protocollen

overheveling werk/daders/verdachten tussen afdelingen afstemming ketenpartners werkstromen managen

www.justitie.nl -> zoek naar: reclasseringsbudget


10 minuten nummer 4, oktober 2008 commentaar en suggesties: [email protected] Concept en tekst: Het Kantoor, Utrecht Fotografie: Chris Pennarts, Peter Oey, Rob Oostwegel, Fred Allers Vormgeving: Studio MM, Eck en Wiel Druk: Avant-GPC, Werkendam Begeleiding: afdeling Media & Communicatie

Naar een veiliger samenleving

Aan de slag met daders en verdachten

Postbus 8215 ■ 3503 RE Utrecht ■ www.reclassering.nl

Geen politieke mist. Werk opduiken. Straffen is ouderwets

Recommend Documents