©OT
LOUW
©O
T
LO UW
Een toppertje voor de GG&R-verzamelaar. De brief is aangetekend en met bericht van aankomst verzonden binnen Bergen op 15 januari 1987, correct gefrankeerd met ƒ 9,-. De eerste aanbieding vond plaats op de volgende dag, 16 januari: geen gehoor, waarna etiket P4518-10 werd geplakt en een kennisgeving werd achtergelaten. Op 10 februari werd het stuk opnieuw aangeboden, wederom geen gehoor. Etiket P4518-7 werd half over het vorige geplakt. Twee weken later werd het stuk voor de derde keer aangeboden, wederom zonder resultaat: P4518-7 d.d. 24-2. De bezorger had voordien het retouretiket (waarschijnlijk P4582-12) al aangebracht. Op de enveloppe ook nog de aanduiding dat op 21-2 een duplicaat is bezorgd. Op 24 februari werd het stuk aan de afzender geretourneerd.
GEEN GEHOOR RETOUR
ETIKETTEN
©OT
LOUW
ALSMEDE ENKELE GERELATEERDE POSTALE ETIKETTEN
OT LOUW m.m.v. TEUN MOLENAAR
MMXV
INHOUD
Voorwoord Inleiding 1 GG-etiketten P 4515 en 4517 2 P 4518 (en opvolgers) 3 P 4519 (expressebezorging) 4 Te kleine brievenbus P 4590, 2260, 2263, 2280 5 Retour wegens onbestelbaarheid P 4582 6 Retour / herstel P 4582 7 Retour aan afzender ter (bij)frankering P4, P511, P4511 8 Varia - addenda 9 Tabellen en overzichten 10 Conversietabel dV>L 11 Index op etiketnummer 12 Literatuur
©O
T
3 4 8 18 64 72 77 108 114 120 126 128 129 129
Uit dit werk mag in zoverre rechtenvrij worden geciteerd op voorwaarde dat de bron (titel/auteur) in de betreffende publicatie wordt vermeld.
LO UW
3
VOORWOORD In 1985 verschijnt het standaardwerk op het gebied van postale etiketten onder de vlag van de Nederlandse Vereniging van Poststukken- en Poststempelverzamelaars, Po & Po, van de hand van Dorus de Vries in de serie Posthistorische Studies: Naamlijst van postale etiketten 1882 - 1984, dè bijbel voor elke postale etiketten-verzamelaar*. Inmiddels zijn we ruim 30 jaar verder en zijn er talloze etiketten en formulieren bijgekomen en zijn enkele deelgebieden inmiddels uitputtend beschreven, waaronder de expressestroken in het boek Met de meeste spoed en promptitude van Arie Zonjee en ondergetekende.
©OT
LOUW
Voor u ligt een zo compleet mogelijk overzicht van de geen gehoor- en retouretiketten. De zeer omvangrijke verzameling van Teun Molenaar, deels overgenomen van Willem Pasterkamp, geldt in dit geval mede als referentie voor dit nieuwe naslagwerk, naast eigen materiaal. Ook is materiaal ingezien van Bas Kee en zijn alle exemplaren van het tijdschrift Geen Gehoor onder redactie van Peter Vermeulen aandachtig doorgenomen. Tenslotte heeft ook Bert van Marrewijk zijn collectie, voornamelijk bestaande uit de gekleurde etiketten, ten behoeve van deze catalogisering ter beschikking gesteld, waarover hij in 2006 in ‘De Kartelrand’ publiceerde onder de titel GG-stickers, een veelkleurig verzamelobject. Ik wil alle genoemde personen danken voor hun bereidwilligheid en voor het afstaan van scans van hun materiaal en het zoeken naar vroegst bekende data. Ook dank ik Maarten Hartkamp, Vincent Prange, Jan van Riel en Gerard Garritsen voor de talloze, moderne etiketten. Tenslotte dank ik Adam van der Linden voor zijn bijdragen aan hoofdstuk 7, retour aan afzender ter (bij)frankering, het onderwerp waarover hij dit jaar publiceerde in De Postzak. Ot Louw Bussum, mei 2015
* alsmede de aanvullingen en correcties vermeld in De Postzak 157, 161, 163, 167 en 171.
4
INLEIDING GEEN GEHOOR Voor de invoering rond 1970 van het geen gehoor-etiket hebben al verscheidene postkantoren op eigen initiatief een stempel laten maken om in geval de geadresseerde niet reageerde op het aanbellen van de postbode bij het aanbieden van aangetekende, expresse- , rembours- of niet in de brievenbus passende stukken, deze hiermee te voorzien van de aanduiding geen gehoor. De meeste kantoren hanteren echter een handgeschreven aanduiding. Zoals De Vries al meldde bestaat er geen officiële invoerdatum van het betreffende geen gehoor-etiket, postaal bekend als P 4518, maar de eerste exemplaren zijn gesignaleerd in 1970. Naast P 4518 bestaan er ook soortgelijke etiketten met nummer P 4517 en P 4519. De laatsten zijn bedoeld voor niet-bezorgde expressepoststukken, die bij afwezigheid van de geadresseerde eventueel in de brievenbus mogen worden gedeponeerd, zodat er aan de opdracht van expressebestelling is voldaan. Als de expressestukken te groot zijn voor de brievenbus of bij afwezigheid van een brievenbus worden ze beplakt met etiket P 4519. Etiket P 4517 is volgens voormalige postboden alleen bedoeld voor pakketten en aangetekende stukken. De praktijk wijst echter uit dat met name de etiketten P 4517 en 4518 willekeurig door elkaar werden gebruikt. Ook ben ik in het bezit van een aangetekend stuk dat met een P 4519 is beplakt terwijl er geen sprake was van expressebestelling.
©O
T
LO UW
Aangetekende brief verzonden op 18 september 1998 van Amsterdam, kantoor Linnaeusparkweg 2 naar een onbekende bestemming. Met expres-GG-etiket 7b.
5
Rond 1990 wordt de situatie rond de GG-etiketten nogal chaotisch. Her en der verschijnen eigen maaksels, veelal gemaakt met een Dymo-labelprinter. Rond 1995 verschijnen geen gehoor-formulieren met gekleurde ‘peel-off’-stickers. In eerste instantie verschijnen er formulieren met de sticker rechtsboven op het formulier (groep A). Vanaf 2001 zit de sticker rechtsonder (groep B). De sticker is leverbaar in 20 verschillende kleuren. Van vele postagentschappen bestaan van deze formulieren diverse varianten in kleur, maar ook in belettering. Het is absoluut ondoenlijk en weinig zinvol van deze verschillen een overzicht te geven. Ik beperk me tot voorbeelden, voornamelijk gericht op de etiketten zelf en in mindere mate ook op de bijbehorende formulieren, die als kennisgeving in de brievenbus worden gedaan. Al deze stickers bestaan met vier verschillende logo’s: (Koninklijke) PTTPost (-1996), TPG (1996-2006), TNT (2006-2010) en Postnl (2010-).
©OT
LOUW
In 2013 vervangt Postnl alle bovengenoemde formulieren door een kaart, in briefkaart-model (165 x 110 mm), code PS 6065, met diverse varianten, waarop de vergeefse bestelling van een pakket of poststuk staat vermeld.
RETOUR
Bedoeld worden de etiketten geplakt, na tevergeefse bezorging en na niet afhalen, op de betreffende poststukken. Retourzending als gevolg van onderfrankering (P 4 en P 4511) valt buiten het bestek. Nog veel meer dan bij de geen gehoor-etiketten is het aantal privé-initiatieven van plaatselijke postdirecteuren met het laten aanmaken van stempels voor dit doel enorm. Er bestaan tientallen stempels, waarvan ik een selectie toon. Deze wildgroei wordt door de PTT-directie eveneens (net als bij het geen gehoor-etiket) rond 1970 beteugeld met de invoering van etiket P 4582, voorafgegaan door enkele proeven. Met name bij brief- en ansichtkaarten, maar ook veelal bij brieven was er een ruimteprobleem: vol beschreven kaarten boden weinig of geen ruimte om deze etiketten op te plakken zonder tekst of adressering onleesbaar te maken. Daarom waren de etiketten aanvankelijk alleen aan de linkerrand van een gomstrook voorzien. Later kwamen ook etiketten beschikbaar met alleen rechts een gomstrook (en aan beide zijden). Maar in D.O. 527 dd. 26 oktober 1982 werd bekend gemaakt dat bij deze etiketten het gevaar bestaat, dat er andere poststukken zouden kunnen ondergeraken, hierover waren diverse klachten binnengekomen. Daarom werden nadien eigenlijk voornamelijk aan beide zijden gegomde exemplaren gebruikt. Dit alles was ook reden voor veel kantoren om de voorheen gebruikte stempels voorlopig nog niet weg te gooien en deze op volgeschreven poststukken te gebruiken.
6
Zogeheten beslisboom voor bestellers.
Rond 1994 wordt een postcode-kader aan de etiketten toegevoegd en in 2001 wordt de barcode op de etiketten geïntroduceerd.
©O
T
Vanaf 2011 worden etiketten niet meer door de bezorger uitgeschreven, maar naderhand ten kantore uitgeprint, met het motief van retourzending.
LO UW
In 2013 schaft Postnl alle retour- en geen gehoor-etiketten af en laat de postbezorger in voorkomende gevallen een kaart achter in de brievenbus met daarop instructies voor de geadresseerde (zie ook laatste alinea GEEN GEHOOR op pag. 5).
RETOUR/HERSTEL In 2009 blijkt er bij TNT-Post behoefte te bestaan aan een nieuw etiket, een zogeheten retour/herstel-etiket. Deze etiketten, genummerd P 4582, hebben de functie om ten onrechte in een wijk van een besteller ingebrachte poststukken alsnog bij de juiste besteller te krijgen; daarnaast uiteraard de retourargumenten. Ook van dit etiket bestaan inmiddels al weer vele versies...
7
CATALOGUS In de ‘bovenbalk’ treft u het woord logo aan waaronder de firmanaam van het bestelbedrijf wordt vermeld. Verder het postnummer, in postale kringen ook wel het formuliernummer genoemd, en het subnummer. Dat dit geen druknummer is is o.a. zichtbaar bij P 4517 de nummers 7c en 8, die eenzelfde subnummer hebben. Onder het kopje subnummer is het woord versie meestal afgekort tot v. V.b.d. staat voor vroegst bekende datum, gebruiksdatum wel te verstaan. En als laatste in deze balk het formaat: licht afwijkende maten zijn niet als zodanig opgenomen. Grotere afwijkingen worden wel gemeld. De aangegeven maten (in millimeters) dienen niet strikt te worden genomen. Het snijden van de gedrukte vellen gebeurde op het oog en niet volgens een strikte callibratie. Bij de latere etiketten zijn de afmetingen uniformer.
©OT
LOUW
Voor diegenen die hun verzameling postale etiketten hebben ingedeeld volgens de nummering van De Vries is op een van de laatste pagina’s van dit boek een conversietabel opgenomen, waarmee de nummering eenvoudig kan worden omgezet.
Een geweigerde brief wegens port, verzonden op 8 december 1971 vanuit Haarlem naar Amsterdam. De brief ging derhalve retour, maar omdat de afzender zich niet op het briefomslag kenbaar had gemaakt ging deze brief via de afdeling rebuten in Den Haag, waar deze werd geopend, zodat de afzender kon worden getraceerd. Maar merkwaardigerwijs is het adres van de afzender niet genoteerd, ook niet op de achterzijde, dus waarschijnlijk bevatte ook de correspondentie niet het retouradres. Het stempel is lokaal vervaardigd. Meer hierover op pagina 120.
8
1. 1
GEEN GEHOOR-ETIKETTEN P 4515 EN P 4517 PTT
P 4515 ’83
-
75 x 28
Circulaire P 5050 van 28 januari 1983 meldt over dit etiket o.a.: Ingaande 1 april 1983 zullen in principe alle 24-uurs stukken die voldoen aan het criterium busstuk (maximaal 38 x 26,5 x 3,2 cm) in de bestelling van zaterdag moeten worden opgenomen. (…) Krijgt de besteller na aanbellen geen gehoor, ingeval de brievenbus niet voldoet aan de voorgeschreven maten, dan wordt geen bericht van aankomst achtergelaten. Op het stuk wordt een sticker geplakt, waaruit blijkt dat de bestelling op zaterdag is beproefd. (…)
©O
De mogelijke reden waarom dit slechts poststukken betrof die op zaterdag werden aangeboden, ligt waarschijnlijk in het feit dat bedrijven, waarvoor de betreffende stukken waren bedoeld, meestal op zaterdag waren gesloten.
T
LO UW
De etiketten werden aangeleverd in een zogeheten ‘rol’ van 500 stuks, zig-zag gevouwen per 5 stuks.
9
2
PTT
P4515 ’84
©OT
-
75 x 28
LOUW
Identiek aan nummer 1, zij het met gewijzigd jaartal en toevoeging van het woordje er.
3
PTT
P4515 ’85
22-04-88
52 x 38
Etiket in de nieuwe huisstijl van pttpost (rode balkjes). Tekst gelijk aan 1, dus zonder er.
10
4
PTT
P 4517
-
15-10-90
69 x 36
Dit etiket was uitsluitend bedoeld voor pakketbestellers. Zij hadden de beschikking over vellen met 8 etiketten. Dit P-nummer, 4517, was tot april 1984 in gebruik voor stroken voor in Nederland gestorte buitenlandse postwissels.
5
PTT
P 4517
©O
22696
T
06-12-93
LO UW
Identiek aan nummer 4, maar nu met subnummer.
69 x 36
11
6a PTT
P 4517
(v 0593) - 33484
28-03-94
69 x 36
LOUW
©OT
De regel met tijd is geschrapt en de nummers staan niet langer aan de linker rand maar rechtsonder. Ook deze stickers zaten met acht stuks op een vel. De vier hoekstickers hadden aan de buitenzijde (van het vel) afgeronde hoeken, zie het verhaal en de afbeelding op pagina 36. 6b PTT
P 4517
(v 0593) - 33839
Als 6a met ander subnummer.
15-06-94
69 x 36
12
6c PTT
P 4517
(v 0593) - 44315
23-02-95
69 x 36
25-09-95
69 x 36
Als 6a met ander subnummer.
6d PTT
P 4517
©O
(v 0593) - 54034
T
Als 6a met ander subnummer.
LO UW
13
6e PTT
P 4517
(v 0593) - 54519
©OT
Als 6a met ander subnummer.
6f
PTT
P 4517
69 x 36
LOUW
(v 0593) - 64567
Als 6a met ander subnummer.
24-12-97
15-02-98
69 x 36
14
Tussendoor nog even een leukigheidje: een besteller in nood; hij heeft (bijna) geen etiketten P 4517 meer en besluit de rechterhelft van het etiket (dit moet een deel van nummer 4 zijn, omdat onder geen subnummer zichtbaar is) los te knippen en te gebruiken voor dit (tijdelijk onbestelbare) poststuk. Hij heeft de 2 overgeschreven met een 1 en daarboven ‘kng in de bus’, afkorting van kennisgeving.
7a PTT
P 4517
©O
(v 0597) - 74106
T
07-05-98
70 x 45
LO UW
In 1997 verschijnt op de stickers P 4517 en 4518 een extra vakje met de aanhef datum duplicaat. Dit houdt in dat na een tevergeefse 1e aanbieding een duplicaat wordt verzonden als herinnering ter afhaling alvorens een 2e aanbieding te starten.
15
7b PTT
P 4517
©OT
(v 0597) - 250908
29-08-01
70 x 45
LOUW
Identiek aan 7a, maar met ander subnummer.
7c PTT
P 4517
(v 0597) - 251616
Identiek aan 7a, maar met ander subnummer. Nog steeds op vellen met acht stickers.
01-05-99
70 x 45
16
8a
PTT
P 4517
(v 0597) - 251616
14-03-01
70 x 45
Na de verlening van het predicaat koninklijk aan PTTPost in 1998 worden we verrast met een nieuw logo. Verder is het etiket identiek aan nummer 7. Uit het feit dat het subnummer identiek is aan dat van no. 7c kan m.i. worden geconcludeerd dat het geen druknummer betreft. 8b PTT
P 4517
©O
(v 0597) - 250908
T
13-06-00
70 x 45
LO UW
Het nummer van dit etiket is identiek aan dat van nummer 7b. Met koninklijk logo, verder identiek aan 7.
17
9
TNT
T 4517
©OT
(versie 0499 )
28-12-99
70 x 45
LOUW
Het rood is vervangen door oranje, maar verder is de opmaak en indeling identiek aan no’s 7 en 8.
10 TNT
T 311
(versie 0699)
04-08-00
70 x 50
Kort na de verschijning van nummer 9 verscheen dit etiket, dat vormgevend een nieuwe opzet laat zien. De balkjes boven en onder zijn gedag gezegd, het woord aanbieding is vervangen door uitlevering, naam is naam chauffeur geworden en datum duplicaat en datum retour zijn geschrapt.
18
Dit is het eind van de etikettenreeks P 4517 (en de beide nalopers T 4517 en T 311). Hierna werd voor de pakketdienst overgestapt op de gekleurde etiketten van formulier P 2261 en de daaropvolgende varianten. Zie pagina 45 e.v.
2. 1
GEEN GEHOOR-ETIKETTEN P 4518 (en de opvolgers) PTT
-
©O
-
T
12-02-71
32 x 34
LO UW
Rond 1970 startte de PTT een proef om uniforme etiketten in te voeren voor gebruik op een poststuk (geen pakketten of exprespost), dat om een of andere reden niet in de brievenbus kon/mocht worden gedeponeerd. Meestal dus een aangetekend stuk betreffend. Deze voorloper draagt noch een postnummer noch een jaartal.
19
2a
PTT
P 4518
©OT
-
16-02-72
32 x 34
LOUW
Als 1 maar met dubbele punt achter datum; de lijn achter datum is vervangen door een stippellijn en het P-nummer is toegevoegd, alsmede de aanduiding PTT. Nog geen jaartal. In GEEN GEHOOR hebben de G’s een schreef en is de rechterpoot van de R recht. Dit in tegenstelling tot etiket 2b.
2b PTT
P 4518
-
27-05-74
32 x 34
Als 2a maar in GEEN GEHOOR hebben de G’s geen schreef en de rechterpoot van de R heeft een welving.
20
3
PTT
P 4518 ’74
-
11-09-76
32 x 34
Als 2b maar zonder dubbele punt achter DATUM en met toevoeging van het jaartal.
4a PTT
P 4518 ’75
©O
T
-
22-11-76
LO UW
Kennisgeving vervangen door bericht van aankomst.
32 x 34
21
4b PTT
P 4518 ’75
©OT
-
24-05-77
32 x 32
LOUW
Een duidelijk vetter GEEN GEHOOR, met bovendien schreven aan de G’s. Vierkant formaat.
5a PTT
P 4518 ’76
Als 4a met ander jaartal.
-
28-07-78
32 x 32
22
5b PTT
P4518 ’76
-
22-11-76
32 x 32
Als 5a maar met duidelijk vetter GEEN GEHOOR, met bovendien schreven aan de G’s. Vierkant formaat. Mogelijk zijn etiketten 4a en 5a vervaardigd bij een andere drukkerij dan de etiketten 4b en 5b.
6
PTT
P 4518 ’77
©O
T
Als 4a met ander jaartal.
-
22-02-78
LO UW
32 x 34
23
7
PTT
P 4518 ’78
©OT
Als 4a met ander jaartal.
8a PTT
P 4518 ’80
-
14-02-79
32 x 34
LOUW
-
03-11-81
32 x 34
Als 4a met ander jaartal. Drukkleur blauwviolet. Geleverd in vellen met 9 stickers. N.B. Etiketten met jaartal ’79 zijn niet bekend.
24
8b PTT
P 4518 ’80
-
29-03-81
32 x 34
05-06-82
32 x 34
Als 8a, maar in zwart gedrukt.
9
PTT
P 4518 ’81
©O
-
T
LO UW
Als 4a met ander jaartal. Geleverd in vellen met 12 stickers.
25
10
PTT P 4518
©OT
-
27-10-83
32 x 33
LOUW
Nieuwe vormgeving: slechts beginkapitalen, ook ptt in onderkast, geen stippellijn. Zonder jaartal.
11
PTT P 4518 ’82
-
24-09-84
52 x 36*
Liggend model. Lettering als bij 10. * De maten variëren nogal, in de breedte 51 - 54 mm en in de hoogte 35 - 38 mm.
26
12 ?
-
-
06-06-83
80 x 60
Een hoogst merkwaardig etiket, waarvan slechts één exemplaar bekend is. Het is aangebracht op een brief verzonden van Veendam naar Den Haag. Er is over gepubliceerd in het tijdschrift Geen Gehoor no. 6 van 13 mei 2006. De geadresseerde moest het stuk afhalen op het kantoor Goudsbloemlaan 113 in Den Haag. Het etiket moet van lokale makelij zijn. De reden om dit etiket, en met name in dit formaat, aan te maken is mij volstrekt onduidelijk. Met afhalen in vette kapitalen op het etiket, een gebod dat – merkwaardigerwijs – ook voorkomt op etiket 13...
©O
T
LO UW
27
13 PTT
P4518-84
©OT
-
21-08-85
52 x 37
LOUW
Nieuwe vormgeving met rode balkjes en (zoals op de vorige pagina vermeld) met tekst afhalen. Deze tekst was uiteraard tamelijk zinloos, omdat de aangesprokene deze pas onder ogen kreeg als hij stuk had afgehaald. Geleverd op vellen met 8 stickers.
Briefomslag, aangetekend op kantoor Helmholzstraat te Amsterdam op 20 februari 1986 met onbekende bestemming. De geadresseerde bleek afwezig, de besteller plakte etiket 13 op de omslag en na drie weken is de brief retour gezonden. Met leuke stempels.
28
14 PTT
P4518-85
-
18-12-85
53 x 37
Zonder afhalen, ander jaartal, verder identiek aan 13.
15a PTT
P4518-85
©O
-
T
24-03-87
53 x 37
LO UW
Om meer tekstruimte te creëren zijn de rode balkjes verkleind. De tekst is onveranderd ten opzichte van 14. [15b op pagina 30].
29
16
PTT -
-
-
131 x 31
Afgebeeld op 80%. AFHAALBOX
©OT
LOUW
In de loop van de jaren ‘90 bleek er onvrede te bestaan, zowel bij PTT-medewerkers als bij klanten, over de afhandeling van – in eerste instantie – niet bezorgbare poststukken. De afdeling klantenservice van de PTT maakt in 1997 melding van het feit dat veel zendingen op verkeerde kantoren terechtkomen, dus op andere dan op de kennisgeving vermelde kantoren. In een poging het hoofd te bieden aan deze problemen is een proefproject op drie locaties, waaronder Leiden, gestart om de post aan te bieden via ‘kluisjes’ die konden worden geopend met een codekaart. Was de geadresseerde niet thuis, dan werd een formulier in de brievenbus gedaan met een ‘peel-off-kaartje, waarop een barcode, waarmee hij een kluisje kon openen en daaruit zijn post meenemen. In Leiden waren dergelijke kluisjes ingericht op het kantoor aan de Schipholweg. De proef bleek uiteindelijk geen succes en is niet gecontinueerd.
30
15b PTT
P4518-85
-
12-11-86
53 x 37
Als 15a, maar de witte tekst in de balkjes lijnt niet uit met de zwarte tekst en is aanzienlijk naar links verschoven. Bovendien staat de zwarte tekst lager.
17 PTT
P4518-87
©O
-
T
22-03-88
53 x 37
LO UW
Belettering in een 1-punts kleiner corps. Verder, op het jaartal na, identiek aan 15a.
31
18a PTT P4518
©OT
-
04-07-89
53 x 37
LOUW
Nieuw logo PTT-Post; belettering wederom één punt kleiner, waardoor het woorddeel gelaten makkelijk op de eerste regel had gepast. Rode balkjes weer wat breder. Postnummer boven de onderlijn.
18b PTT
P4518
-
02-03-89
53 x 37
Als 18a, maar de P van het postnummer lijnt uit met de onderste lijn.
32
19a PTT
P4518
-
12-11-89
53 x 36
Het nieuwe PTT-Postlogo nu diapositief in de onderbalk. Postnummer iets boven de onderste lijn.
19b PTT
P4518
©O
-
T
23-11-90
53 x 36
LO UW
Als 19a, maar de P van het postnummer lijnt nu uit met de onderste lijn.
33
20a PTT
P4518
©OT
-
19-06-92
53 x 36
LOUW
Het logo is flink verkleind, verder identiek aan 19a, dus met ‘hoogstaand’ postnummer.
20b PTT
P4518
-
08-07-91
53 x 36
Als 20a, maar de P van het postnummer lijnt nu uit met de onderste lijn.
34
21 EMS
P4518
-
14-03-94
53 x36
Als 20 met op de plaats van het PTT-logo het EMS-logo! En dat terwijl EMS staat voor Express Mail Service en de P 4518-etiketten niet waren bedoeld voor expressestukken, waar immers de P 4519-etiketten voor waren aangemaakt.
Remboursbrief uit Bern, vrij van belasting, tevergeefs aangeboden op 14 maart 1994.
©O
T
LO UW
35
22a PTT
P4518
22164
13-07-92
53 x 36
LOUW
©OT
Als 20 maar met een subnummer.
22b PTT
P4518
33166
Als 22a met ander subnummer.
29-12-93
53 x 36
36
23 PTT
P4518
0893-33684
04-03-94
53 x 36
Nogmaals werd overgeschakeld naar een nog kleiner corps voor de inhoudelijke tekst. Typografisch blijft het onbegrijpelijk (of beter: onzinnig) dat de eerste tekstregel niet werd aaneengeschreven.
24 PTT
P4518
©O
(0893)-34094
T
16-11-94
LO UW
Als 23, maar met de versiedatering (0893) tussen haakjes.
53 x 36
37
VELLETJES MET STICKERS De velletjes bevatten al langere tijd 8 stickers, maar de etiketten no. 25 en 26 hebben op vier hoeken een afgeronde buitenhoek. Derhalve komen in deze periode de etiketten voor in vijf varianten: met een van de vier hoeken afgerond of – meest voorkomend – met rechte hoeken. Onderstaande afbeelding van het vel maakt een en ander duidelijk.
©OT
LOUW
Het vel (met etiketten no. 25) is afgebeeld op 90% van de ware grootte.
38
25 PTT
P 4518
(0893)-44568
12-02-96
53 x 36
Revolutionaire tekstaanpassingen! Bericht van aankomst wordt gewijzigd in kennisgeving. Het is echter onduidelijk wat de besteller in zou moeten vullen op de daaronderstaande regel. Noch een datum, noch zijn naam, want daarvoor zijn de volgende regels. Welke ambtenaar bedenkt zoiets?
26a PTT P 4518
©O
(0893)-54035
T
18-04-96
53 x 37
LO UW
Gelukkig wordt de ridiculiteit van etiket 25 snel opgemerkt en schuiven de alinea’s 2, 3 en 4 een laagje omhoog. Verder wordt besteller vervangen door postbode.
39
26b PTT
P 4518
(0893) - 54746
©OT
Als 26a met ander subnummer.
26c PTT
P 4518
53 x 37
LOUW
(0893) - 64325
Als 26a met ander subnummer.
12-10-96
20-01-97
53 x 37
40
27a PTT
P 4518
(v 0597) - 64325
26-08-98
69 x 46
Nieuwe opzet van het GG-etiket. Nu met datum duplicaat en datum retour (zie uitleg op pag. 14). Groter formaat, postnummer naar rechtsonder. Stickers met ronde hoeken komen niet langer voor, maar ze zitten wel nog steeds met 8 stuks op een vel. 27b PTT
P 4518
©O
(v 0597) - 250909
T
12-10-98
69 x 46
LO UW
Als 27a met ander subnummer. De letter v in het subnummer staat voor versie.
41
27c PTT
P 4518
©OT
(v 0597) - 251617
08-06-00
69 x 46
LOUW
Als 27a met ander subnummer.
28
PTT
P 4518
(v 0597) - 020043
11-07-02
70 x 46
PTT-Post is het predicaat koninklijk verleend, wat uiteraard een nieuw logo vereist. Maar waarom datum duplicaat is weggelaten is onduidelijk.
42
29a PTT
P 4518
(v 0597) - 25909
12-09-00
70 x 46
Nu toch weer met datum duplicaat. Verder als 28. Nog steeds op vellen met 8 stickers.
29b PTT
P 4518
©O
(v 0597) - 251617
T
03-10-02
LO UW
Als 29a maar met ander subnummer.
70 x 46
43
Waarschijnlijk bij niet tijdige levering van de officiële etiketten, is tussendoor her en der wat provisorisch maakwerk verschenen, zoals onderstaande exemplaren en die op pagina 44. Geprint met een matrixprinter op blanco ptt-etiket. Het moge duidelijk zijn dat dit slechts voorbeelden betreft en dat er talloze varianten bestaan. Chronologisch gezien hadden deze etiketten eerder moeten worden geplaatst, maar omdat ze geen P 4518-vermelding dragen, leek het me beter deze pas hier te vermelden. 30a PTT
-
©OT 30b PTT
-
-
28-01-90
76 x 29
LOUW
-
14-03-92
Geprint met Dymo-labelprinter op blanco ptt-etiket.
70 x 27
44
30c PTT
-
-
09-08-95
75 x 30
In rood gestempeld op blanco ptt-etiket. Uiteraard bestaan er vele stempels:
31
PTT
-
©O
-
T
29-09-90
LO UW
Dit exemplaar is geprint op een (ouder type) blanco etiket.
76 x 29
45
©OT
LOUW
Formulier P 2261 Asd (versie 0802)-39.
46
Tot 2002 hadden de postbodes vellen met acht stickers bij zich, die ze bij geen gehoor op het poststuk konden plakken. Daarnaast hadden ze formulieren waarop de naam van de afzender moest worden vermeld en waar en wanneer het poststuk kon worden afgehaald. Dit formulier werd in de brievenbus gedeponeerd. Vanaf 2002 is het etiket onderdeel van de kennisgeving. De zelfklevende sticker kon er door de postbode, dan wel pakkettenchauffeur, worden afgepeld en op het poststuk geplakt. De naam van de postvestiging waar het stuk kon worden afgehaald was op de kennisgeving en het etiket voorgedrukt. De tekst en de opmaak hebben in de latere versies vele (kleine) wijzigingen ondergaan. De meest opvallende is de verplaatsing van de sticker van rechtsboven naar rechtsonder op het formulier. Formulier P 2261-1 is b.v. uitgebreid met een aantal aan te kruisen varianten en eventueel verschuldigde kosten. De formulieren zijn, ook door de achtereenvolgende opvolgens van PTT-Post, tot in 2010 in gebruik geweest. DRUK De formulieren werden in fasen gedrukt. In de eerste drukfase, bij Formprint, werd het etiket (met lijmlaag), de logo’s en het rode, later oranje, zebrapad aan de linkerrand gedrukt. [Zie afbeelding rechts]. Bovendien werd in die eerste fase de tekst op de achterzijde gedrukt.
©O
T
LO UW
Bij de Borrias Groep werd vervolgens de overige tekst aan de voorzijde van het formulier gedrukt naar de wensen van het bestellende kantoor.
Dat bij deze tweede drukfase weinig consequent werd gewerkt wordt duidelijk op de volgende pagina’s: een ratjetoe aan lettertypen en -grootten, kapitaal, onderkast, vet, mager, schreef- en schreefloze letters, alles door elkaar.
47
Vlak voor de invoering van formulieren met sticker was er in Amsterdam een proef geweest waarbij, naast het GG-etiket, een apart naametiket van het bestelkantoor op onbestelbare stukken werd geplakt en waarschijnlijk ook op de kennisgeving. Zie onderstaand voorbeeld uit de collectie van Bert van Marrewijk.
©OT
LOUW
Omdat deze stickers en formulieren in gebruik zijn geweest in de roerige periode waarin onze posterijen nogal eens van naam (en van eigenaar) veranderde laat ik even een overzichtje zien: -1989 PTT 1989 KPN - PTT Post 1996 TPG (TNT Post Groep) 1998 TPG Post 2006 TNT 2010 Post nl Uiteraard werden bij naamswisseling oude formulieren vaak opgebruikt. Een enkele vestiging knipte het oude logo eraf, maar dat zal een uitzondering zijn geweest. Deze Haagse postbeambte moet hebben gedacht: Beter geen logo dan het verkeerde!
48
Het meest in het oog springend zijn echter de kleuren van de stickers. Ze waren leverbaar in 20 verschillende kleuren, die echter – bij nabestelling – niet altijd even constant bleken. Zo hebben beide onderstaande etiketten kleur 1, geel. Wie de kleur bepaalde is niet duidelijk, sommige vestigingen veranderen ook wel van kleur en zeker ook regelmatig van postcodebereik.
KLEUROVERZICHT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
GEEL ORANJE ROZE ROOD BRUIN BLAUW PAARS BLAUWGROEN LICHTGEEL DONKERGRIJS
©O
T
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
GROEN VOLGEEL LICHTGROEN LICHTGRIJS LICHTBLAUW WIT KANARIEGEEL ZALM OLIJFGROEN TURKOOIS
LO UW
Zoals ik al in de inleiding vermeldde is het onmogeliijk en weinig zinvol alle stickers te tonen. Ik geef slechts voorbeelden. De bij de navolgende etiketten vermelde ‘postnummers’ betreffen de nummers van de formulieren waar ze vanaf komen. Deze nummers staan niet op de etiketten vermeld.
Rechts een misdruk, waardoor formuliernummer met kleurnummer 14 (lichtgrijs?!) op de sticker is terechtgekomen.
49
32
PTT P 2260/2261
©OT
-
24-06-02
62 x 41
LOUW
Als voorbeelden zijn hier gebruikt de stickers van vestiging Stationsplein in Steenwijk en die van Nieuwe Gouw in Landsmeer.
50
33
TPG
P2261
©O
-
T
18-12-02
62 x 41
LO UW
Nog enkele voorbeelden van kantoor Nieuwe Gouw in Landsmeer. Bij het 1e en de 3e etiket is het logo in blauw gedrukt, bij het 2e in zwart. Het 1e en 2e etiket hebben een magere kantoornaam en het 3e een vette. En dan nog de merkwaardige doorhaling met daaronder nogmaals de identieke tekst.
51
Nog drie varianten van de TPG-etiketten (no. 33), eerst een van (wederom) Nieuwe Gouw, geheel in kapitalen. Ook valt op dat postcode 1120 inmiddels onder een andere vestiging ressorteert. Daaronder nog twee varianten van de Amsterdamse Helmholtzstraat, gesigneerd door dezelfde besteller. Ook hier variaties in kleur en lettering.
©OT
LOUW
52
34
TNT
P2261
©O
T
18-09-07
LO UW
62 x 41
De blauwgroene kleur heeft afgedaan voor Landsmeer en ze stappen over op kleur 18: zalm. Waarschijnlijk waren ze hierover zo tevreden dat ze ook het laatste witte vlakje met deze tint hebben opgevuld. Onderstaand nog een exemplaar in de weinig voorkomende kleur 10, donkergrijs, van de Amsterdamse Rijnstraat.
53
35
Pnl
P2261
©OT
02-11-11
62 x 41
LOUW
Postnl heeft de vormgeving enigszins opgestrakt. Er is gekozen voor een iets opgerekte schreefloze letter. Het bedrijf verzoekt de bezorgers hun naam in blokletters op het etiket te noteren. Op de oranje sticker staat een stempel P.O.N.D./ gemeld. Als een ITP-zending – een aangetekende zending voorzien van een 2S- of 3S R-strook – niet wordt uitgereikt, wordt dit teruggemeld aan het distributiecentrum, waarbij naar de reden van niet uitreiking wordt gevraagd. P.O.N.D. staat voor proof of non delivery. Van dergelijke stempels bestaan talloze lokale varianten.
54
Voorgaande gekleurde etiketten werden geplakt op poststukken, die maar één keer werden aangeboden, zoals stukken die niet in de brievenbus pasten. Aangetekende stukken, remboursstukken, stukken met ‘bericht van antwoord’ en legitimatiebrieven (persoonlijk uit te reiken met legitimatie van de geadresseerde) werden een tweede keer aangeboden en werden beplakt met een eenvoudiger type etiket. Deze navolgende GG-stickers zaten eveneens op een kennisgevingsformulier. Stukken met legitimatieverplichting P 2198 werden dus eventueel een tweede maal aangeboden. Nevenstaand een voorbeeld van een dergelijke brief, eveneens met etiket 39 en GG-etiket 32, verzonden naar Hattem 8051/2.
©O
T
LO UW
55
36 PTT
XP2260
versie 0401
Dit etiket heeft rechte hoeken. 37
©OT
TPG
XP2260
18-03-95
LOUW
versie 0401
18-03-03
50 x 27
50 x 27
Dit etiket heeft ronde hoeken. Behalve het andere logo identiek aan 36.
38
TPG P2260D*
versie 0902
-
53 x 28
Etiket 38 is iets groter dan 37, maar verder identiek. Mogelijk ook afkomstig van de formulieren P2260-EURO (versie 0105) of P2260 (versie 0503)-030544.
56
39 TPG PS 6060
(v 0104)*
24-12-03
53 x 28
* Exact ditzelfde etiket komt ook voor op formulier P2260-D (versie 0902). 40
TPG PS 6060
©O 41
TPG PS 6060
(v 0106)
T
20-04-06
62 x 42
LO UW
53 x 28
-10-2005
17-08-06
57
42 TPG
PS 6060
-10-2005
-
56 x 30
Als 41, maar zonder dubbele nullen.
©OT
43 TNT
44a TNT
P 2260
PS 6062
LOUW
(v 0707)
12-02-08
49 x 26
1006
27-02-07
66 x 33
Speciaal voor de 2e bestelling creëerde TNT aparte etiketten. Hier 09-13.
58
44b TNT
PS 6062
1006
05-06-07
66 x 33
Als 44a, maar met zwart kader omlijnde oranje balk. 44c TNT
PS 6062
©O
1006
T
08-10-10
66 x 33
Eveneens met zwarte omkadering, maar nu 08-13. 45
TNT PS 6063
LO UW
1006
20-12-06
61 x 41
In 2006 komt TNT met een variant. De kantoornaam komt in de roodoranje bovenbalk. Een strakkere, vereenvoudigde vormgeving. Alle kleuren mogelijk.
59
©OT
LOUW
Formulier PS 6063 - 1006 ten behoeve van Zaandam, kantoor Dam.
60
46
TNT
PS 6063
1006
27-09-12
61 x 41
In 2011 ging TNT-post – en in haar voetspoor Postnl in 2012 – over op gebruik van grijzen en pasteltinten voor de etiketten.
47 Pnl
PS 6063
©O
1006
T
Als 46, maar nu van PostNL.
14-12-12
LO UW
61 x 41
61
48 Pnl
P 2260
©OT
versie 0707
54 x 28
LOUW
Het laatste ‘gewone’ (naast de nog te behandelen expresse-gg-etiketten) geen gehoor-etiket, zonder datum retour. Afkomstig uit het formulier afgebeeld op pagina 54.
49 Pnl
-
04-09-14
36 x 34
Dit gesimplificeerde etiket is bedoeld voor tevergeefs aangeboden pakketten, maar is ook diverse malen gesignaleerd op aangetekende brieven. De bezorgers kregen deze etiketten op een rol aangeleverd.
62
In 2013 werden alle GG-etiketten (en de bijbehorende formulieren) afgeschaft. De afwezige geadresseerde kreeg nog slechts een kaart in de bus. Hoe de administratie aan bestellerszijde bij onbestelbaarheid (bij afwezigheid van welwillende buren) verder verliep is onduidelijk. Wel is in dat geval een tweede bezorgpoging toegezegd, zeker in geval van remboursement of aantekening. Ondanks het feit dat deze catalogus slechts de etiketten inventariseert, toon ik toch twee (van de drie) betreffende kaarten (postnummer PS 6065, versie 06.11 en de jongste (0535095). [Ook TNT had al een dergelijke kaart: versie 11.10].
©O
T
LO UW
63
©OT
LOUW
Opvallend is dat de tekst aanzienlijk is ingekrompen en dat de toon steeds jovialer wordt: we hebben iets voor je. En je kunt appen, met de QR-code, om te zien waar je pakje zich bevindt. Op kaartversie 05.13 wordt hier nog eens extra op gewezen:
64
3.
GEEN GEHOOR-ETIKETTEN P 4519 (EXPRESSE)
In de sector geen gehoor-etiketten tenslotte nog die voor tevergeefse bezorging van expressestukken. Als een geadresseerde niet aanwezig was was het de besteller toegestaan het poststuk in de brievenbus te deponeren. Dan was immers voldaan aan de opdracht van expressebestelling. Maar in die gevallen dat een poststuk te groot was voor de brievenbus of als er bovendien sprake was van een aangetekend stuk of een rembourszending, dan moest er een kennisgeving worden achtergelaten. Meestal ging het echter om stukken die in de brievenbus pasten, en werd de sticker op het stuk geplakt om aan te duiden dat aan de opdracht was voldaan. Vanaf 1979 werden in het postdistrict Amsterdam proeven genomen met dergelijke etiketten. De landelijke definitieve etiketten (vanaf no. 4) kregen het postnummer P4519. In dienstorder H43 van 1 februari 1983 wordt melding gemaakt van de verschijning om het vermelden van de gegevens omtrent de aflevering te vergemak-
kelijken, is een plaketiket P 4519 ontworpen, waarop is aangegeven: datum en tijd, ‘Geen gehoor, expressezending in de brievenbus achtergelaten door ...’
1
-
dpkt Asd
©O
T
2124
22-07-79
LO UW
Dit etiket bestaat mogelijk ook in een zwarte uitvoering.
55 x 40
65
2
PTT
Dpkt Asd
©OT
2124
16-08-82
55 x 36
LOUW
Vrijwel gelijk aan 1, maar met PTT in de rechter onderhoek en de afkorting Dpkt nu met beginkapitaal.
3
-
-
-
09-01-82
65 x 34
Of dit exemplaar, uitgebreid met de aanduidingen 1e en 2e aanbieding ook afkomstig zijn van het Amsterdamse postdistrict is onbekend, maar wel aannemelijk.
66
4
PTT
P 4519 ’82
-
04-05-83
50 x 38
De maten van dit eerste officiële etiket zijn niet erg constant. De breedte kan variëren van 50 tot 54 mm en de hoogte van 35,5 tot 38 mm. Ze werden geleverd op vellen met acht stickers.
5
PTT
P 4519 ’82
©O
T
-
28-12-83
53 x 37
LO UW
Het woord expressezending is vervangen door exprespoststuk(ken).
67
6
PTT
P 4519 ’84
©OT
-
01-03-87
51 x 36
LOUW
De meervoudsvorm is vervangen door het enkelvoudige exprespoststuk. Ook bij dit etiket variërende afmetingen: breedte 51 - 53,5 en hoogte 35,5 - 37 mm.
7a
PTT
P 4519
-
04-06-87
53 x 36
De nieuwe huisstijl met rode randen wordt ook bij P 4519 doorgevoerd. Geen jaartal. Met, tussen haakjes, naam van besteller. De afmetingen kunnen variëren van 52,5 tot 54,5 resp. 36,5 tot 38 mm. Nog steeds in vellen met 8 stickers.
68
7b PTT
P 4519
-
04-06-87
53 x 36
Als 7a maar met een sterk naar links verschoven rode druk, waardoor de tekst niet meer uitlijnt.
8
PTT
P 4519 ’85
©O
T
-
23-05-86
53 x 37
LO UW
Nieuwe tekstindeling: datum en tijd bovenaan en naam van besteller is weer verdwenen. Rode balkjes als bij 7b. Merkwaardig en opvallend is het inconsequente gebruik van kapitalen.
69
©OT
LOUW
Een expressebrief met strook ZL76 en GG-etiket 7a, verzonden op 30 juli 1990 van Sneek naar Appelscha. Om 11 uur gepost en aangekomen om 20.15 uur.
Oneigenlijk gebruik van P 4519-etiket 8 op een aangetekend (PTT!-) stuk.
70
9
EMS P 4519
-
-
52 x 37
PTT heeft zich aangesloten bij de wereldwijde Express Mail Service. Zonder jaartal. Datum en tijd naast elkaar en naam besteller weer terug.
10 EMS P 4525
©O
-
T
21-03-94
52 x 37
LO UW
Of dit etiket is bedoeld voor expressebestellingen is niet duidelijk, maar aangezien het EMS-logo erop staat, is dit wel waarschijnlijk. De tekst is identiek aan de P 4518-etiketten uit die periode (zie aldaar).
71
11
PTT -
©OT
Provisorisch geprint etiket.
12
EMS E 100-1
-
03-12-91
76 x 33
LOUW (v 0996) - 60455
01-04-97
95 x 78
Weliswaar niet een geen gehoor-etiket, maar wel in het rijtje horend en beplakt met met expresetiket ZL 76. Op vel met zes etiketten.
72
4. TE KLEINE BRIEVENBUS - P 4590 (en P 2260 / 2263 / 2280) Op een zeker moment besloot de PTT de strijd aan te binden met te kleine of verkeerd geplaatste brievenbussen. Blijkbaar kregen de postbodes een maatlat mee en formulieren waarop de gewenste afmetingen (minimaal 265 x 32 mm) stonden genoteerd en op welke hoogte (110 - 180 cm) de brievenbus zich moest bevinden, alsmede eventuele inwendige afmetingen (minimaal 150 x 380 mm) geruggesteund door artikel 9 lid 2 van het Postbesluit van 1988. Bleek een bus te klein dan ging er een dergelijk etiket op. Het niet passende poststuk ging retour afzender of, wat later gebeurde, de geadresseerde moest het stuk afhalen op het postkantoor, na een kng-tje. 1
PTT
-
©O
-
09-04-92
76 x 29
Geprint op blanco ptt-sticker.
2
PTT P 4590
T
LO UW
(0993)
05-02-96
De eerste gedrukte sticker. Post- en subnummer staand links.
76 x 29
73
3
PTT
P 4590
©OT
(v 0993) - 64326
-
76 x 29
LOUW
Als 2, maar met post- en subnummer onderaan. Tekst onveranderd. .
4
PTT
P 4590 (v 0993) - VDR 00077
19-02-04
76 x 29
Sticker met het nieuwe logo van PTT-Post na de verkrijging van het predicaat koninklijk. Tekst identiek aan 2 en 3.
74
Briefomslag met brievenbusetiket 2 en retoursticker 25b. De brievenbus kan bijna niet te klein zijn geweest, zou je zeggen. Dus waarschijnlijk òf te hoog of te laag, of geheel ontbrekend.
5
TPG P 4590
©O
(v 0993) - 020843
T
-
LO UW
Als 2-4 met het logo van TPG-Post.
76 x 29
75
©OT
LOUW
Stickers no. 5 met orderdatum 6 augustus 2003. Ze werden aangeleverd in rollen van 250 stuks.
In de periode van Postnl heette het formulier dat in geval van een te kleine brievenbus bij de geadresseerde werd afgeleverd een bezorgbericht. Het navolgende formulier bevatte een peel-off-sticker.
Formulier P 2263 (versie 0308). Inmiddels zijn de buren ingeschakeld...
76
6
Pnl
P 2280
(v 0412)
-
109 x 60
Deze barcode was alleen bedoeld voor intern gebruik om het onbestelbare poststuk in de juiste rolcontainer te doen belanden. 7
Pnl
P 2280
©O
(v 1213)
T
-
108 x 40
LO UW
Geen specifieke barcodes meer, alleen de algemene, zoals op de retourstickers. Deze peel-off-sticker draagt de mysterieuze afkorting SMO, waarvan de betekenis in ieder geval niet duidelijk wordt uit het afgeleverde formulier. De meeste mensen/ bedrijven hebben inmiddels hun brievenbus aangepast aan de vereisten.
77
5.
RETOUR WEGENS ONBESTELBAARHEID - P 4582
Als een poststuk na een of twee vergeefse aanbiedingen (en een schriftelijke herinnering) niet binnen drie weken werd afgehaald ging dit poststuk retour naar de afzender. Uiteraard waren er redenen mogelijk waarom een poststuk retour werd gezonden. Een overzicht van de gebruikte motieven: • onbekend • geweigerd (wegens port) • vertrokken (zonder nader adres) • onvolledig adres • firma bestaat niet meer • meer personen van die naam • niet afgehaald • overleden • straatnaam/ huisnummer bestaat niet
©OT
LOUW
In latere versies ook nog: • geen brievenbus/brievenbus vol • foutieve postcode • postbusnummer bestaat niet Er zijn nog andere motieven van retourzending: • niet meer bestaand antwoordnummer • te hoog gewicht, ofwel onderfrankering Beide exceptionele motieven worden na het eind van dit hoofdstuk behandeld met voorbeelden, alsmede de etiketten voor niet bestaande postbusnummers. In de laatste retouretiketten wordt ook als reden voor retourzending beschadigd opgevoerd, zo staat het er althans. Waarschijnlijk slaat deze vermelding slechts op het feit zelf en de kenbaarmaking ervan en niet als reden voor retournering! Tenzij het stuk daardoor wordt geweigerd, maar daarvoor is een ander hokje bedoeld. Op de rechterzijde van de etiketten de Franse vertaling (volgens UPU-voorschrift), maar vanaf 2009 met Engelse vertaling, en soms ook nog met Franse tekst. Het mogelijk aantal, bovenvermelde, motieven voor onbestelbaarheid (en derhalve retourzending) wordt vanaf 2008 tot vier beperkt. Afwijkende motieven moeten dan handmatig worden ingevuld. Etiketten betreffende retourzending wegens niet of onvoldoende frankering komen in het volgende hoofdstuk aan bod.
78
Voor de verschijning van de eerste (landelijke verspreide) retouretiketten is er een enorme hoeveelheid stempels in omloop, veelal aangemaakt op initiatief van de directeur van een postkantoor (al of niet op instigatie vanuit Den Haag). Een kleine bloemlezing van deze stempels, veelal uit de jaren ‘70 van de vorige
©O
T
LO UW
In de laatste vier stempels kon ook de motivering worden aangekruist. Vreemd is het stempel linksonder, dat een exacte stempelkopie is van etiket 11, zij het zonder de hokjes. Een dergelijk gekopieerd stempel bestaat ook van etiket 13. Een nadeel van deze stempels was dat, wanneer het poststuk een onregelmatig oppervlak had, de afslag van het stempel soms slecht leesbaar was. Een
79
voordeel van de stempels was dat eventueel onderliggende tekst meestal wel leesbaar bleef. Dat is de reden dat veel van deze stempels ook zijn gesingaleerd in de periode dat de etiketten al in omloop waren. De leesbaarheid van het adres en de tekst (op ansicht- of briefkaart) was ook de reden waarom het merendeel van de retourstickers werd voorzien van een enkelzijdige gomlaag: of links of rechts gegomd. Naarmate de gomsoorten verbeterden en de etiketten naderhand waren te verwijderen verdween deze gedeeltelijke begomming. Een mooi stuk uit 1925 wil ik u niet onthouden; er is weliswaar niet echt sprake van opdracht tot retourzending, maar het komt dicht in de buurt. Het betreft een formulier waarop kon worden afgevinkt in welke van de 26 Amsterdamse postwijken een poging was gedaan de geadresseerde op te sporen. Drie bestellers zijn er mee bezig geweest. Het moest Amsteldijk zijn in plaats van Weesperzijde, aan de overkant dus. Retournering bleek dus net niet noodzakelijk. Over naar de gedrukte (en geprinte) versies.
©OT
LOUW
Briefkaart (G 194) verzonden op 13 april 1925 van Alphen naar Amsterdam. Drie bestellers hebben er energie in gestoken om de kaart te bestemder plekke te krijgen.
80
1
-
-
-
08-10-70
32 x 50
Het eerste gedrukte exemplaar van het retouretiket. Gegomd aan de linkerzijde. Het is gelijktijdig verschenen met etiket 2.
2
-
-
©O
-
T
08-09-71
32 x 50
LO UW
Tegelijkertijd met etiket 1 verscheen een Franstalige variant ten behoeve van de retourpost naar het buitenland. Uiteraard voor verzamelaars een lastig te verkrijgen exemplaar. Eveneens gegomd aan de linkerzijde.
81
3
-
-
©OT
-
06-10-71
80 X 120
LOUW
Dit enorme vel, ongetwijfeld ergens lokaal bedacht, was uiteraard geen succes. Het was weliswaar slechts aan de bovenzijde gegomd, maar het dekte te veel af. Tot nu toe is er op de etiketten 1-3 nog geen sprake van retourzending, maar slechts van niet-uitreiking. Tot hier betreft het proeven en provisorische uitgiften.
82
In de verzamelde voorschriften van november 1971, zo meldt De Vries, wordt reeds melding gemaakt van de stroken P 4582. Per 13 maart 1973 (Circulaire P 4647) worden de stroken definitief. Voorts in deze circulaire: (...) de linkerhelft van de stroken is van lijm voorzien. Doordat de rechterhelft niet kan worden vastgeplakt, zal meestal kunnen worden voorkomen dat de tekst op de stukken onleesbaar wordt. Vooral voor het gebruik op briefkaarten is dat een groot voordeel. De stroken kunnen zonodig worden verwijderd zonder de stukken te beschadigen. De proef is volledig geslaagd. Door het gebruik van bedoelde stroken krijgt de onbestelbare correspondentie een netter aanzien (...). Zeer waarschijnlijk wordt gedoeld op de proef met etiket 1. In de circulaire wordt tevens een afbeelding getoond van het te vervaardigen etiket.
©O
T
LO UW
Het draagt de aanhef RETOUR, is tweetalig en is met zeven aankruisbare redenen uitgerust. De eerste exemplaren van dit type verschijnen in 1972 in rollen van 1000 stuks, vanaf 1973 in rollen van 750 stuks. Vanaf waarschijnlijk 1982 worden de stickers geleverd in rollen van 250 stuks in de lengterichting. Ondanks de geboden mogelijkheid om op deze etiketten het motief geweigerd (meestal wegens geheven port) aan te vinken, verschenen toch her en der nog aparte etiketten voor dit doel, alle geprint op voorgedrukte ptt-etiketten. Op de volgende pagina enkele willekeurige voorbeelden.
83
©OT
LOUW
84
4
PTT
P 4582
-
09-05-72
36 x 55
Het eerste officiële retouretiket, aan de linkerzijde gegomd, is uitgerust met de zeven in de circulaire voorgestelde redenen van onbestelbaarheid.
5
PTT
P 4582
©O
-
T
13-02-74
LO UW
36 x 55
Bij versie 2 van het retouretiket is de belettering aangepast, bestaat niet meer is vervangen door straatnaam/ huisnummer bestaat niet. Wel is vergeten het hokje voor adres weg te halen: er zijn zo dus abusievelijk 8 i.p.v. 7 hokjes. Bestaat zowel linksklevend als aan beide zijden klevend.
85
6
PTT P 4582
©OT 7
PTT
P 4582
-
05-03-75
36 x 55
LOUW
De fout van het extra hokje is hersteld. Verder identiek aan 5. Afstand tussen de onderste tekstregel en de streepjeslijn bedraagt 3 mm. Bestaat zowel linksklevend als aan beide zijden klevend.
-
08-05-75
36 x 55
De streepjeslijn is gezakt. Afstand tussen de onderste tekstregel en de streepjeslijn bedraagt nu 5,5 mm. De lengte van RETOUR is 20 mm. Bestaat zowel linksklevend als aan beide zijden klevend.
86
8
PTT
P 4582
-
21-10-73
36 x 55
De streepjeslijn is vervangen door een stippellijn. De lengte van RETOUR bedraagt 22 mm. Straatnaam/huisnummer is verwijderd. Nu nog, net als bij 4, bestaat niet meer. Niet afgehaald en Non reclamé staan wel erg dicht tegen elkaar. Bestaat zowel linksklevend als middenklevend.
9
PTT
P 4582
©O
-
T
19-02-74
36 x 55
LO UW De lengte van RETOUR is nu 26 mm. Er is wat ruimte gecreëerd tussen Niet afgehaald en Non reclamé. Alleen linksklevend bekend.
87
10 PTT
P 4582 ’76
©OT 11 PTT
P 4852 ’76
-
14-03-77
36 x 55
LOUW
Straatnaam/ huisnummer weer terug. De lengte van RETOUR bedraagt (weer) 20 mm. Overleden naar de onderste regel. De streepjeslijn bestaat uit 18 streepjes. Alleen linksklevend bekend.
-
13-10-77
36 x 56
Streepjeslijn bestaat nu uit 10 streepjes. Tekstueel identiek aan 10. Komt alleen rechtsklevend voor en links smalle en rechts brede gombaan en andersom.
88
12
PTT P 4582 ’78
-
15-09-78
36 x 56
Identiek aan 11, ander jaartal en rondere hoeken. Alleen linksklevend bekend.
13a PTT
P 4582 ’82
©O
T
-
11-03-86
36 x 55
LO UW Blauwviolette drukkleur. Verder, op jaartal na, identiek aan 12. Zowel links- en rechtsklevend als alleen linksklevend bekend.
89
13b PTT
P 4582 ’82
©OT 14
PTT
P 4582 ’85
-
06-10-83
36 x 55
LOUW
Als 13a maar nu in zwart gedrukt. Onder invloed van de lijmlaag kleuren de violette bestanddelen in de zwarte inkt enigszins op. Zowel links- en rechtsklevend als alleen linksklevend bekend.
-
05-03-86
37 x 55
RETOUR maar 11 mm breed. Streepjeslijn vervangen door een doorlopende lijn. Postambtenaar vervangen door postemployé en PTT door ptt post. Donker blauwviolette druk. Links en rechts klevend.
90
14v PTT P 4582 ’85
-
06-01-86
37 x 55
Variant van etiket 14 met dikke zwarte lijn aan de bovenrand.
15
PTT
P 4582 ’88
©O
T
-
10-03-89
36 x 53
LO UW Het nieuwe PTT-logo is er echt tussen geperst, zodat voor paraaf en datum geen plaats meer is. Links en rechts klevend.
91
16 PTT
P 4582 ’89
©OT
-
05-04-90
36 x 70
LOUW Langer etiket. Postnummer staand links naast het logo. Extra hokje toegevoegd voor niet vermelde reden, zoals leeg huis. Links en rechts klevend.
17
PTT P 4582 ’90
-
Als 16, ander jaartal.
12-06-91
36 x 70
92
18 PTT
P 4582 ’91
Asd-COKA-PSBN 18-11-91
36 x 70
Asd-COKA-PSBN staat voor Centrum Oosterdokkade in Amsterdam, waar de afdeling Particuliere Brieven Sortering Nederland was gevestigd. Deze afdeling hield zich bezig met afhandelen van tijdelijk onbezorgbare post. Zoals de post voor diegenen die op 31 januari 1995 werden geëvacueerd uit de Betuwe, vanwege de hoge waterstand in de rivieren.
Als 17, ander jaartal. Postemployé is vervangen door postmedewerker. Links en rechts klevend. 19
PTT P 4582 ’91
©O
T
-
04-10-91
36 x 70
LO UW
Exact gelijk aan 18, maar zonder het subnummer.
93
20 PTT
P 4582
©OT
22136
15-12-92
36 x 70
LOUW Zonder jaartal, maar met subnummer. Verder identiek aan 19. Kleefrand aan beide zijden.
21 PTT
P 4582
22608
07-12-93
36 x70
Een iets kleiner en minder vet lettertype.
94
22a PTT
P 4582
(0293) - 33211
25-06-93
36 x 70
Op subnummer na identiek aan 21. 22b PTT
P 4582
©O
(0293) - 33658
T
22-12-93
36 x 70
LO UW
Op subnummer na identiek aan 21 en 22a.
95
23 PTT
-
©OT 24 PTT
P 4582
-
22-12-93
43 x 86
LOUW Invoering van het postcodekader en daardoor een aanzienlijk groter etiket. RETOUR in rood, ongenummerd, mogelijk een testetiket. N.B. afgebeeld op 80% van de grootte. (0294) - 44001
08-09-94
37 x 71
Dankzij een efficiëntere indeling (minder regelwit) is het gelukt een etiket te ontwerpen mèt postcodekader dat maar 1 mm breder en langer is dan de etiketten 16-22. Elk postcodevakje is gescheiden door stippellijnen.
96
25
PTT
-
-
14-12-93
110 x 45
Ongetwijfeld wederom een proef, geconcludeerd uit de rode RETOUR-tekst. Opengewerkt postcodekader, alleen afscheiding tussen cijfer- en letterdeel.
26a PTT
P 4582
©O
(v 0294) - 44215
T
27-10-94
37 x 71
LO UW Bij postcode retouradres het woord binnenlands ingevoegd. Bij het bestaat-niet-hokje is postbusnr. toegevoegd. Zowel tweezijdig als geheel gegomd bekend.
97
26b PTT
P 4582
©OT
(v 0294) - 44707
09-05-96
37 x 71
LOUW Als 26a met ander subnummer.
25c PTT
P 4582
(v 0294) - 74160
09-08-99
Als 26a met ander subnummer.
37 x 71
98
26d PTT
P 4582
(v 0294) - 251020
16-12-98
37 x 71
Als 26a met ander subnummer. 26e PTT
P 4582
©O
(v 0294) - 251687
T
20-07-99
LO UW
Als 26a met ander subnummer.
37 x 71
99
27a PTT
P 4582
©OT
(v 0294) - 252430
08-03-00
37 x 70
LOUW Nieuw PTTPost-logo met het kroontje. Op subnummer na identiek aan 26.
27b PTT
P 4582
(v 0294) - 252961
30-07-00
Als 27a met ander subnummer.
37 x 70
100
28 PTT
P 4582
(v 0294) - VRD 00236 28-09-01
41 x 72
Een iets groter formaat. VRD staat voor ?
29
PTT
P 4582
©O
(versie 0901)
T
06-03-02
42 x 74
LO UW
Een verse versie, maar veel verschillen vallen niet te ontdekken, behalve dat er weer een paar millimeters zijn bijgekomen.
101
30 TPG -
-
©OT 31
TPG P 4582
25-03-03
41 x 72
LOUW
Een uitermate slordig etiket: de hokjes en de nummering zijn vergeten en de barcode is verkeerd! De rood gekleurde delen hadden moeten ontbreken. TPG’s eerste retoursticker... gedrukt in rollen met 750 etiketten.
(v 0103) - VRD 00236 16-11-03
41 x 72
De vergissing van de hokjes is inmiddels ontdekt, die van de barcode nog niet!
102
32
TPG P 4582
(v 1103) - 030531
04-08-04
42 x 75
De barcode is weer hersteld. Toegevoegd is: geen brievenbus / brievenbus vol, waarbij brievenbus vol in een magere letter is gezet. 33
TNT
P 4582
©O
(v 1103) - 060508
T
02-03-07
42 x 73
LO UW
De eerste retoursticker van TNT. Onbewoond is er als motief bijgekomen.
103
34
TNT
P 4582
©OT
(v 0308) - CP 4934 05-09-08
41 x 74
LOUW Er is een aantal redenen geschrapt: onbewoonbaar, straatnaam, etc. en overleden. Verder is de redactie gewijzigd van de redenen onvolledig adres en geen brievenbus.
35
TNT T 4582
(versie 0599)
-
36 x 71
De barcode is om onduidelijke redenen verwijderd. De Franse vertaling is, vanwege het afschaffen van het Frans als officiële UPU-taal, vervangen de een Engelse vertaling. Alle bij 35 geschrapte motieven zijn weer terug er is een nieuwe bijgekomen: remboursbedrag te hoog. De vraag is natuurlijk: volgens wie? Foutieve postcode is geschrapt.
104
36
TNT
PS 4582
(v 0808) - CP6152
20-10-08
50 x 73
Geheel nieuwe vormgeving. Barcode weer terug, evenals het kroontje en post. Het aantal motieven is tot vijf teruggebracht. Nieuw is beschadigd. Sinds wanneer is dit een reden een poststuk te retourneren? Verder wat taalfoutjes: à L’expéditeur; dammaged en Sender. Verder begint het etiket weer een angstaanjagend formaat aan te nemen. 37 TNT
P 4582
©O
(versie 0710)
07-02-12
103 x 72
Dit etiket is zo immens groot – het past ook niet meer op deze pagina – dat het een gemiddeld poststuk nagenoeg geheel afdekt. Hopelijk alleen bedoeld voor voornamelijke zakelijke A5-enveloppen. Feitelijk: geen brievenbus geschrapt. Zes nieuwe vakjes achter postcode en huisnummer voor een eventuele toevoeging bij het huisnummer. Alle bij 36 gemelde taalfouten zitten er nog in.
T
LO UW
105
©OT
LOUW
Het intolerante gedrag van onze posterijen wordt pijnlijk duidelijk met deze kaart. Janny Dieleman schreef een lieve verjaardagskaart aan haar vriendin Brechta, die 98 zou worden. De postcode was blijkbaar onjuist. Maar TNT-post deed geen moeite om de juiste postcode van Brechta te vinden, maar wel alle moeite de gegevens van de afzender te achterhalen!
106
38 Pnl
PS 4582
(versie 0710)
?
103 x 72
Postnl nam het formulier klakkeloos, inclusief alle taalfouten, over van TNTpost. Wat een armoede...
©O
T
LO UW
107
39 Pnl
-
©OT
B - P - 4
05-10-11
103 x 51
LOUW
In feite geen postaal etiket, omdat het geheel ten kantore is geprint.
40 PTT
P 4591
(v 0194) - 44250
-
160 x 29
Een wat vreemde eend in de bijt deze retoursticker uit de PTT-Post-periode. Afbeelding op 80% van ware grootte. Dus na precies 40 jaar is dit het eind van de retourstickers. Bijna, want er is wat nieuws bedacht.
108
6.
RETOUR / HERSTEL - P 4582
De specifieke retourstickers behoren weliswaar tot het verleden maar worden opgevolgd door de z.g. retour/hersteletiketten. Het postnummer wordt gewoon gecontinueerd en daarmee de catalogusnummering. Wat is herstel? Als een poststuk in de partij van een besteller terecht is gekomen, waarvan de postcode niet tot diens rayon behoort, dan beplakt hij dit stuk met een dergelijke sticker en kruist herstel aan. Het poststuk gaat dan nogmaals door de sorteermachine in de hoop dat het nu wel goed komt. In 2008/9 werden proeven genomen met deze stickers. Afbeeldingen op 80%!
42
TNT P 4582
©O
1 (versie 0309)
27-04-09
135 x 40
Herstelhokje en twee retourredenen. Nederlandse en Engelse tekst. Tekst onder het postcodekader is nauwelijks leesbaar.
43
TNT P 4582
T
LO UW
1 (versie 0409)
Met een reden extra: vertrokken/onbewoond.
25-06-09
135 x 40
109
44 TNT
P 4582
©OT
1 (versie 0509)
11-10-09
135 x 40
LOUW
Herstellen aan geadresseerde boven reden retour geplaatst.
45 TNT
P 4582
1 (versie 0709)
27-09-09
Eén retourreden toegevoegd: geweigerd/niet afgehaald.
135 x40
110
46 TNT
-
-
15-09-09
140 x 40
Als 44 maar zonder post- en subnummer. Grijs etiket.
47 TNT
P 4582
©O
1 (versie 0709)
T
29-01-10
LO UW
Als 45, maar met post- en subnummer. Wit etiket.
135 x 40
111
48 Pnl
P 4582
1 (versie 0709)
10-12-12
136 x 40
LOUW
De eerste Postnl-versie die inhoudelijk ongewijzigd is.
©OT
49 Pnl
P 4582
1 (versie 0113)
10-12-12
135 x 40
De ‘koptitel’ van het etiket is ook vertaald (herstel niet, want er wordt niet hersteld naar het buitenland). Onbewoond is verwijderd.
112
50 Pnl
-
-
24-06-13
102 x 35
Geheel geprint retourlabel. De retouretiketten zijn definitief verleden tijd.
©O
T
LO UW
113
©OT
LOUW
De zogeheten herstelboom. Versie 1-0 d.d. 05-08-2008.
114
7.
RETOUR AAN AFZENDER TER (BIJ-)FRANKERING P 4, P 511 en P 4511
Het komt/kwam veel voor dat een poststuk niet of onvoldoende is/was gefrankeerd. Bij binnenlandse post werd het (straf-)port meestal verhaald op de geadresseerde, maar bij post naar het buitenland wilde de posterijen toch graag zelf de portokosten innen en werd een onvoldoende of niet-gefrankeerd poststuk allerleerst aan de afzender retour gezonden met de vraag het betreffende stuk alsnog voldoende te frankeren, om de zo gemaakte kosten alsnog te innen. Al vroeg werden voor een dergelijk verzoek aan de afzender voorgedrukte etiketten aangemaakt, waarvan de tekst nauwelijks wijzigde. Het eerst bekende, gedrukte exemplaar dateert van 1945. Adam van der Linden meldt de eerste stroken van rond 1920*. Verder zijn er getypte, provisorische, exemplaren bekend, deels ingevuld met potlood, waarvan onderstaand ook twee voorbeelden.
©O
T
LO UW
De latere etiketten P4, P511 en P4511 bestonden uit een gegomd linker deel (waarop de nummers) en een niet gegomd ‘tekstdeel’ dat na het bijplakken van het ontbrekende port diende worden afgescheurd. Dat is de reden dat op de meeste brieven slechts het linker deel is achtergebleven. Omdat van veel etiketten slechts het linker deel bekend is zijn niet alle stroken afgebeeld. Onderstaand een overzicht van de post- en subnummers van de in achtereenvolgende jaren uitgegeven stroken voor dit doel. * De Postzak, No. 216
115
©OT
LOUW
Te laat geposte en ondergefrankeerde FFC (‘Na Posttijd’), waarvan de bedoeling was dat deze meeging met een eerste vlucht. Door de onderfrankering – het stuk was gefrankeerd met 50½ cent, wat 52½ cent had moeten zijn – is de brief geretourneerd aan Mefo, maar toen was het natuurlijk te laat om de brief nog op die vlucht te krijgen. Deze brief draagt dus het oudst bekende etiket met ‘retour ter (bij)frankering’. De eerste afstempeling vond plaats op 21 mei 1946 te ‘sGravenhage.
1
P4
2 3
P4 P 4
L 1123 - ’45 - K 1101
L 242 - ’46 L 402 - ’46
74 x 27 mm (gestoken)
116
4
P 4
L 1642 - ’47
Deze dienstbrief was in eerste instantie vrij van port verzonden van Wageningen naar Leiden. Maar omdat de geadresseerde inmiddels in Engeland verbleef, gold niet langer portvrijdom en moest 10 cent worden bijgeplakt.
©O
T
5 6 7 8
P 4 P 4 P 4 P 4
L 1824 - ’48 L 2091 - ’50 L 1757 - ’53 L 3614 - ’53
9 10 11
P 4 P 4 P 4
L 3547 - ’56 - 27251-116 L 2808 - ’57 L 364 - ’59
LO UW
117
12 13 14 15
P 4 P 511 P 511 P 4511
L 294 - ’60 - 021092*-11 L 1552 - 124942-6 (2700-V-’61) L 1106 - 223230-10 (3500-III-’62) L 2744 - 228271*-10 (5000-VIII-’62)
©OT 16 17 18 19 20 21 22 23
P 4511 P 4511 P 4511 P 4511 P 4511 P 4511 P 4511 P 4511
LOUW
L 316 - 420641*-10 (4000-bl-I-’64) L 3868 - 430118-10 (4500-bl-XII-’64) L 600 - 621713-10 (4000-bl-III-’66) L 307 - 720574-10 (4000-bl-I-’67) L 176 - 820411-10 (4000-bl-I-’68) L 2311 - 923463*-10 (5500-bl-VIII-’69) 2627 - 223175*-35 (4500 bl-VII-’72) 1603 - 624274-160 (4000 bl-V-’76)
118
24 25 26 27
P 4511 P 4511 P 4511 P 4511
1957 - 724864-160 (4500 bl-VI-’77) 1678 - 924083-1777 (3500 bl-V-’79) 1472 - 024836-1777 (5000 bl-VI-’80) 1910 - 125307-R1777 (6000 - VI-’81)
Uit de jaren 1982 tot 2001 zijn geen stroken P 4511 bekend, toch zullen ze er moeten zijn... Wel zijn twee stroken bekend zonder verdere dateringsinformatie. 28
P 4511
830782
29 30
P 4511 P 4511
44655 -
©O
T
LO UW
119
Het laatst bekende etiket P 4511 verscheen in 2001 in de TPG-periode. 31
P 4511
(versie 0201) - 020407
©OT
LOUW
Tenslotte zij vermeld dat de meeste binnenlandse poststukken met onvoldoende frankering aanvankelijk werden beport en voorzien van portzegels ten laste van de ontvanger. Na afschaffing van de portzegels in 1966 (D.O. 419 van 28 juli) werd overgegaan tot aanhechting van formulier P 1309, de zogeheten afrekeningskaarten, met het verzoek het ontbrekende port alsnog via die kaart te voldoen. Adam van der Linden meldt zo’n kaart al uit 1936. N.B. De portzegels mochten nadien worden opgebruikt.
120
8.
VARIA - ADDENDA
In de hoofdstukje enkele voorbeelden van poststukken, die niet elders in dit boek pasten, maar wel te maken hebben met geen gehoor- en retourpost.
TELEFOONGIDSEN Als eerste een geen gehoor-formulier dat speciaal gebruikt werd bij het uitventen van telefoonboeken of ‘Goude Gidsen’. Het formulier heeft postnummer P 1746 - A (versie 0801).
©O
T
AFDELING REBUTEN
LO UW
Als een poststuk niet kon worden bezorgd en niet binnen drie weken werd afgehaald door de geadresseerde, dan wel geweigerd, ging het retour naar de afzender, als deze zich tenminste kenbaar had gemaakt op het poststuk. Zo niet, dan ging het naar de afdeling rebuten in Den Haag (2500 NA - 99054). Daar werd de brief met gerechtelijke toestemming opengemaakt teneinde de afzender te achterhalen. Lukte dit dan ging de brief dus retour afzender met een begeleidend schrijven. Op de volgende pagina een voorbeeld van een dergelijke brief.
121
©OT
LOUW
122
Het omslag werd dichtgeplakt met een speciaal rood etiket van districtspostkantoor ‘s-Gravenhage 169. Verder een groen etiket met Afd. Onbestelbare stukken met een registernummer.
STANDJE AAN KANTOOR VAN VERZENDING
©O
T
Vanaf Schiphol werd naar Urk een pakket retourgezonden omdat ‘een Worldpack Special ten hoogste 20 kilo mag wegen’. De frankering zou door de afzender kunnen worden teruggevorderd. In de begeleidende brief met daarin het verwijt aan het postkantoor dat zij van deze regel niet op de hoogte waren. Hieronder de sticker die op het pakket was geplakt.
LO UW
123
©OT
LOUW
124
RETOUR MET BEPORTING WEGENS OPGEHEVEN ANTWOORDNUMMER Een brief naar een antwoordnummer kan ongefrankeerd worden verzonden, dat weten de meeste mensen wel. Maar antwoordnummers hebben meestal een tijdelijk karakter, veelal ter gelegenheid van een bepaalde actie in het leven geroepen. Dus als het antwoordnummer is opgeheven wordt de afzender beport. Daar heeft de afzender van de in mijn bezit zijnde brief geen gehoor aan gegeven, want de kaart zit nog steeds vast aan de enveloppe.
OPENING POSTMARKT Na het opengooien van de postmarkt werden ook andere dienstaanbieders actief, zoals Sandd en Select Post. Het is duidelijk dat die elkaars poststukken niet zonder vergoeding zullen verzenden en bezorgen. Dus meestal, als zulke stukken in handen komen van Postnl (of haar voorganger TNT), gaat zo’n stuk retour. Dat dit regelmatig voorkomt moge blijken uit het feit dat TNT er een speciaal etiket voor heeft laten aanmaken met nummer P 4515 (trouwens het postnummer van de eerste drie GG-etiketten!).
©O
T
LO UW
125
RETOUR WEGENS HET VERZENDEN VAN PRENTEN Na de bevrijding in mei ‘45 was het geruime tijd niet toegestaan prentbriefkaarten te verzenden. Getuige hiervan is een kaart, verzonden op 11 juni 1945, met een gedrukt etiket C 113, bedoeld voor retourzending naar aanleiding niet geoorloofde insluiting van..., in de meeste gevallen bedoeld voor gesignaleerde en niet aangemerkte verzending van waarden. Maar in dit geval is insluiten van doorgehaald en is verzenden van prenten handmatig toegevoegd.
©OT
LOUW
Een ander motief voor retournering van een poststuk in en rond oorlogstijd zijn verbroken postverbindingen. Voor dit doel zijn bij mijn weten echter nooit etiketten gedrukt.
Het betrof een uiterst onschuldige kaart met een afbeelding van een luitspeler, getiteld ‘de vrolijke drinker’ naar het schilderij van Judith Leijster, officieel ‘De Serenade’ geheten, uit 1629. De heer S. Drukker maakt in zijn boek (P.H.S. 26) wel melding van toch verzonden prentbriefkaarten in het najaar van 1945.
126
9.
TABELLEN EN OVERZICHTEN
GEEN GEHOOR-FORMULIEREN (door Teun Molenaar) (waarop de GG-stickers 30-32 waren bevestigd)
A. STICKER RECHTSBOVEN OP FORMULIER P 2261-1 (versie 0699) P 2261-1 (versie 0699) - kantoornummer P 2261-1 (versie 0400) - kantoornummer P 2261-1 (versie 1100) P 2261 Asd (0802) - kantoornummer B. STICKER RECHTSONDER OP FORMULIER P 2261-MAD/ZAD (versie 0401) P 2261-MAD/ZAD (versie 0401) - versie juni 2001 P 2261-euro-MAD/ZAD (versie 0102) - versie januari 2002 P 2261-euro-MAD/ZAD (versie 0102) - versie januari 2002 / versie juni 2001 P 2261-euro-MAD/ZAD (versie 0102) - versie januari 2002 / versie mei 2001 P 2261-stp-MAD/ZAD (versie 0102) PTT-logo Vanaf hier met TPG-logo P 2261-stp-MAD/ZAD (versie 0102) P 2261-i (versie 0603) P 2261-i (versie 0603) met kleurnummer onder sticker P 2261-i (versie 0905) met kleurnummer onder sticker P 2261-i (versie 0905) met kleurnummer onder sticker en PS 6061 Formulier zonder post- en subnummer Formulier met postnummer P 2261 zonder subnummer. P 6061 - versie 0106 PS 6061 - versie 0106 PS 6061 - (versie 0106)
©O
T
LO UW
FORMULIEREN TWEEDE BEZORGING (sticker rechtsonder) XP 2260 (versie 0401) XP 2260 (versie 0401) P 2260-D (versie 0902) P 2260-Distri (versie 0103) P 2260 (versie 0503) P 2260 (versie 0503) - 030544
PTT-logo TPG-logo rood rood / witte stickers met ronde of rechte hoeken
127
P 2260-EURO (versie 0105) PS 6060 (versie 0104) PS 6060-10-2005 PS 6060 (versie 0106) met sticker 53 x 28 mm PS 6060 (versie 0106) met sticker 62 x 42 mm PS 6060 (versie 0406) REDENEN VOOR RETOURNERING Zoals u bij de retouretiketten heeft kunnen zien werd nog al eens gewisseld in de voorvermelde redenen voor retourzending van een poststuk. Onderstaand een overzicht welke argumenten zoal werden gebruikt resp. afgevoerd. De nummers in de gekleurde vakjes geven de volgorde aan binnen het etiket.
©OT
LOUW
128
10.
CONVERSIETABEL NUMMERING DE VRIES → LOUW
dV
L
GG-etiketten 4515/7 2.9
1
GG-etiketten 4518 2.10 2.10.A 2.10.B 2.10.C 2.10.D 2.10.E 2.10.F
1 2a 3 4a 5a 6 8a 9 10 11 13 14
Brief, verzonden op 6 januari 1971, geadresseerde onbekend op dat adres, beplakt met het proefetiket (1) en bekrachtigd met stempel ‘TERUG AFZENDER’, terug naar Rijswijk, aankomst 13 januari.
GG-etiketten 4519 2.11.A 2.11.B 2.11.C 2.11.D 2.11.E
2 4 -* 5 6
©O
Retour-etiketten 4582 2.12 2.12 A 2.12.B 2.12.C 2.12.D 2.12.E 2.12.F 2.12.G 2.12.H 2.12.I 2.12.J 2.12.K
3 1 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13a/b
T
LO UW
* Etiket 2.11.C.werd door De Vries omgeschreven als witter papier, verder identiek met vorig type. Uit zorgvuldige bestudering blijkt dat etiket geleverd is geweest op het bekende okerachtige ondergrondpapier en op een blauwig ondergrondpapier. Deze laatste ondergrond geeft de suggestie dat het papier witter lijkt. Uit meting van de etiketten zelf blijkt dat het verschil in papierkleur nauwelijks meetbaar, laat staan zichtbaar, is.
129
11.
INDEX OP POSTNUMMERS IN DEZE CATALOGUS
2124 C 131 E 100-1 P 4 P 511 P 1309 P 1746 P 2198 P 2260 P 2260D P 2261 P 2263 P 2280 P 4511 P 4515 P 4517 P 4518 P 4519 P 4542 P 4582 P 4590 P 4591 PS 4582 PS 6060 PS 6062 PS 6063 PS 6065 T 311 T 4582 XP 2260
65-66 125 71 115-117 117 119, 123 120 54 49, 57, 61 55 45-53 75 76 117-119 8-9, 124 10-17 18-42 66-70 70 82-103, 105, 108-111 72-75 107 104-106 56-57 57-58 58-60 62-63 17 104 55
©OT
12.
LOUW
LITERATUUR
- Posthistorische Studies X, Postale etiketten, Dorus de Vries, 1985 - Posthistorische Studies 26, Gevolgen van oorlog en bevrijding voor het Nederlands postverkeer 1940 en 1944-45, S. Drukker - De Postzak, nummers 157, 161, 163, 167, 171, 216 - Met de meeste spoed en promptitude, Arie Zonjee, Ot Louw, 2013 - dienstorders PTT
