Geef natuur en landschap de vijf Bijdragen aan een groen en gezond Gelders verkiezingsprogramma Na de decentralisatie van overheidstaken heeft de Provincie Gelderland een nieuwe, belangrijke rol gekregen ten aanzien van natuur, ruimtelijke ordening, water en regionale economie. De belangrijkste taken van de Provincie Gelderland zijn volgens ons het opstellen van een goed ruimtelijke ordeningsbeleid, het investeren in natuur, het stimuleren van een klimaatneutrale provincie met schone vormen van mobiliteit. De samenwerkende natuur- en milieuorganisaties in Gelderland geven hieronder enkele suggesties ten aanzien van natuur en landschap waarmee de Provincie Gelderland bovenstaande kan realiseren. Ook de komende periode willen we onze actieve bijdragen blijven leveren aan een mooie en duurzame provincie. Dat doen we vanuit onze eigen posities en rollen als maatschappelijke organisaties. We zorgen voor een goed beheer van de Gelderse natuur en onderhouden het landschap, samen met duizenden vrijwilligers. We nemen tal van initiatieven om Gelderland mooier en duurzamer te maken. Steeds meer treden we op als maatschappelijk ondernemer en zoeken we private financieringsbronnen. Daarbij gaan we niet voor de hoogst mogelijke omzet, maar proberen met renderende zaken natuur en landschap te financieren. De stad, het dorp en het buitengebied worden steeds vaker ‘gemaakt’ door bewoners. Overal wordt buiten gezaagd, geknipt en geïnventariseerd. Burgers zoeken elkaar op, vormen netwerken en komen met eigen initiatieven voor bijvoorbeeld natuur, wonen, energie of mobiliteit. Dit gaat echter niet vanzelf. Natuur- en milieuorganisaties stimuleren en ondersteunen bewoners die de energieke samenleving vormen. We doen dat op basis van onze expertise en een netwerk dat zich uitstrekt tot in de “haarvaten” van Gelderland. Daarmee vormen we ook een verbindende schakel naar de Provincie Gelderland, de Gelderse gemeenten en bedrijven en helpen we bewonersinitiatieven tot klinkende resultaten te komen. De structurele samenwerking die wij hebben met de Provincie is cruciaal om deze rol te kunnen blijven vervullen. Hieronder de speerpunten per thema: 1. Groen zorgt: De intrinsieke waarde van natuur onderkennen, beschermen en ontwikkelen 2. Groen verdient: De economische en maatschappelijke waarde van natuur en landschap erkennen 3. Groen beweegt: Natuur en landschap toegankelijk en beleefbaar maken en houden 4. Groen verbindt: De basiskwaliteiten in de cultuurlandschappen terugbrengen en het beheer goed gaan regelen 5. Groen activeert: De participatie van burgers en vrijwilligers bij natuur en landschap en de inzet en middelen van hun ondersteuningsorganisaties bij natuur en landschap stimuleren en faciliteren
1. Groen zorgt De intrinsieke waarde van natuur onderkennen, beschermen en ontwikkelen Natuur en landschap hebben een waarde van zichzelf. Ditzelfde geldt voor de planten en dieren die er leven. Ook de variatie aan soorten heeft een waarde van zichzelf. Wij als mensen dienen ons in te spannen om natuur, landschap, plant, dier en biodiversiteit te hoeden en te beschermen. Sommigen noemen dit rentmeesterschap, anderen vinden dat ook planten en dieren recht hebben om op deze aarde te kunnen leven. De natuur, planten en dieren, hebben specifieke water-, lucht- en bodemkwaliteiten, maar ook een minimum areaal als leefgebied nodig om te kunnen overleven. Gelders Natuur Netwerk (GNN) In het kader van bezuinigingen is afgesproken dat de ambitie van nieuw te realiseren natuur met de helft wordt ingekrompen tot zo’n 5.300 ha plus 10.500 ha in te richten natuur. Daarmee komt de totale natuur (Gelders Natuur Netwerk, voorheen EHS) in Gelderland op zo’n 130.000 ha. Uit onderzoek van het Planbureau en Alterra blijkt echter dat deze halvering van de opgave nieuwe natuur ertoe leidt dat de Natura2000 doelen voor slechts 60 % worden gehaald, er van uit gaande dat alle andere factoren op orde worden gebracht (in de oude situatie vóór de EHS-herijking was dat 70 %). Met andere woorden: de natuur- en de biodiversiteitsdoelen worden op deze wijze bij lange na niet gehaald en we zullen zelfs alles uit de kast moeten halen om die 60 % realisatie te halen! Vooral de abiotische omstandigheden zijn hier debet aan (verdroging, vermesting, verzuring, verstoring, vergiftiging), maar ook het te kleine areaal aan (aaneengesloten) natuur blijkt voor een aantal soorten de beperkende factor te zijn. In de onderhandelingen over een nieuw natuurakkoord in Gelderland is tussen de Provincie Gelderland en de Manifestpartners afgesproken dat de Provincie zich verplicht om het GNN netwerk uiterlijk in 2025 klaar te hebben. Ofwel 400 ha/jaar functieverandering in natuur en 600 ha/jaar inrichting. De Provincie heeft hiervoor een plan opgesteld en geld gereserveerd t/m 2021. Hierbij is er van uitgegaan dat het Rijk (NURG en RvdR) 1.030 ha voor haar rekening neemt in Gelderland en dat in de afgelopen jaren al 1.350 ha zou zijn gerealiseerd. Het moet echter nog maar blijken of het Rijk haar verplichtingen nakomt. Ook voor het jaar 2013 is nog niet duidelijk wat er aan nieuwe natuur feitelijk is gerealiseerd. Tenslotte is ook de situatie na 2021 onduidelijk. Daarom vinden we het van groot belang dat alsnog wordt vastgelegd dat de Provincie Gelderland zich verantwoordelijk voelt voor de realisatie van de afgesproken 5.300ha functieverandering en de 1.0500ha inrichting. Naast een kwantitatieve verbetering van de natuur vragen we de Provincie om de natuurkwaliteit te verbeteren. We verwachten minimaal van de Provincie dat alle maatregelen uit de PAS ook worden uitgevoerd. Zo verwachten we dat voor alle Natura2000 gebieden en de overige natte-landnatuurgebieden in de eerste beheerplanperiode van 6 jaar de hydrologie op orde wordt gebracht. We verwachten tevens dat in deze eerste beheerplanperiode de stikstofdepositie zodanig wordt teruggebracht dat de minst kwetsbare natuur dan in een goede staat van instandhouding is gebracht. In de volgende twee beheerplanperioden verwachten we op zijn minst dat met uitzondering van de zeer kwetsbare natuur alle andere natuur in een goede staat van instandhouding is gebracht. Er is behoorlijk gesneden in het GNN. Om de biodiversiteit te behouden is vlotte uitvoering van het deel dat nog wel op de kaart staat van groot belang. Er wordt nu al lang en veel gepraat voordat er in het veld iets gebeurt. Wij vragen u daarom om de realisatie van het GNN als majeure opgave te beschouwen en extra aandacht te geven aan slagvaardigheid in de gebieden.
Ook de Groene Ontwikkelzone (GO) is van belang voor het functioneren van het Gelders Natuurnetwerk. Voor natuurontwikkeling in de Groene Ontwikkelzone moet er gezocht worden naar combinaties met andere functies die de natuur financieren. Deze zoektocht gaat niet vanzelf en het aantal initiatieven in de Groene Ontwikkelzone is nog maar zeer beperkt. Daarom stellen we voor om op de cruciale plekken die na de herijking buiten het GNN gevallen zijn, compensatienatuur te realiseren en waar dat niet mogelijk is burgers en bedrijven actief uit te nodigen mee te helpen de natuur te realiseren. Dit geldt o.a. voor de poorten en de belangrijke ecologische verbindingen. Daar waar dit niet op korte termijn kan worden gerealiseerd dringen we er op aan dat via mogelijkheden binnen de ruimtelijke ordening in ieder geval geen onomkeerbare zaken plaatsvinden die in de toekomst realisatie van natuur onmogelijk maken. Deltaprogramma De komende jaren worden vanuit het Deltaprogramma in grote delen van het rivierenland de dijken aangepakt om ook in de toekomst een veilige situatie te behouden. Het Deltaprogramma wil de verbetering van de dijken aanpakken met een mix van dijkmaatregelen en ruimtelijke maatregelen. Uit oogpunt van ruimtelijke kwaliteit hebben ruimtelijke maatregelen zoals aanleg van nevengeulen en dijkverlegging de voorkeur. De provincie kan sturen op de ruimtelijke kwaliteit en een integrale gebiedsvisie opstellen op basis van zowel de opgave voor veiligheid als de opgave voor natuur en recreatie. Het is van belang om een meekoppelprogramma te ontwikkelen: bijvoorbeeld door klei uit de uiterwaarden te gebruiken voor verbetering van de dijken ter plaatse in combinatie met ontwikkeling van natuurontwikkeling en/of recreatiegebieden. Agrarisch Natuurbeheer Tenslotte moet ook het Agrarisch Natuurbeheer zodanig worden ingezet dat deze effectief bijdraagt aan het behoud van soorten en natuurdoelen. Veel natuurgebieden zijn sterk afhankelijk van de agrarische gebieden er omheen en het herstel van de natuur is afhankelijk van beleid in het aangrenzende agrarisch gebied. Andersom is ook het herstel van natuur in het agrarische gebied vaak afhankelijk van een nabijgelegen natuurgebied (bijv. weidevogelreservaten). Agrarisch Natuurbeheer kan een belangrijke bijdrage leveren door deze niet te versnipperen en ruimtelijk te koppelen aan grotere natuurgebieden als buffer, aan verbindingen en aan de gronden die bij de herijking zijn aangemerkt als ‘Rood met beheer’. Ook de abiotische factoren zoals vernatting en vermindering van pesticidegebruik moeten op orde zijn. Dit vereist echter goede afstemming tussen Agrarische Gebiedscollectieven en TBO’s (en nog beter gezamenlijke aanvragen).
2. Groen verdient De economische en maatschappelijke waarde van natuur en landschap erkennen Een natuurrijke provincie is niet alleen van belang voor dieren en planten. Het heeft ook belangrijke economische waarde. Het draagt bij aan een goed vestigingsklimaat voor bedrijven en woningen in het groen hebben een hogere waarde. Natuur trekt recreanten aan, nodigt uit tot bewegen en verbetert zo de fysieke en psychische gezondheid van burgers. Ook levert het schoon water en schone lucht op. Over de economische waarde van natuur en landschap zijn de afgelopen jaren veel publicaties en rapporten geschreven. Daarvan hebben de TEEB studies (The Economics of Ecosystems and Biodiverity) uit 2010 het belang van ecosystemen en biodiversiteit voor de maatschappij internationaal onder de aandacht gebracht. Deze studies hebben onder andere duidelijk gemaakt dat de onzichtbaarheid van de bijdragen van natuur aan de economie een belangrijke oorzaak is van de achteruitgang van ecosystemen en het verlies aan biodiversiteit! Dit terwijl wetenschappers de totale economische waarde van de biodiversiteit op aarde ramen op 33.000 miljard dollar. Het World Economic Forum concludeerde in 2010 reeds dat het verlies aan biodiversiteit en ecosysteemdiensten een van de grootste bedrijfsrisico’s vormt en dat het wereldwijde verlies aan biodiversiteit een waarde vertegenwoordigd van 1.000 tot 2.000 miljard dollar In vervolg op deze internationale studies worden ook in Nederland een aantal TEEB studies uitgevoerd waarmee de Rijksoverheid de economische waarde (kosten en baten) voor de samenleving inzichtelijk wil maken. Er zijn inmiddels al enkele TEEB studie uitgevoerd. Onder andere ‘TEEB Groen, gezond en productief’ waarin duidelijk wordt dat investeren in groen leidt tot forse besparing (honderden miljoenen euro’s) op zorgkosten en ziekteverzuim. De TEEB studie voor het Nederlandse bedrijfsleven toont aan dat zeer veel bedrijven afhankelijk zijn van ecosystemen, al dan niet via leveranciers. De TEEB studie voor gebieden laat onder meer zien welke betekenis ecosysteemdiensten hebben bij het realiseren van beleidsdoelen en hoe dat leidt tot meer maatschappelijke welvaart. Duidelijk wordt dat de economische betekenis van natuur en landschap en de daarin aanwezige biodiversiteit uitermate groot is. Premier Mark Rutte noemde bij de opening van de Natuurtop in 2013 dat de bijdrage van natuur en landschap aan onze economie gewaardeerd mag worden op ca 40 miljard euro per jaar! Op grond daarvan zou dit voor Gelderland, met relatief veel bos en natuur, wellicht zo’n 5 miljard euro op jaarbasis kunnen zijn! Investeren in groen en het ondersteunen van natuur- en landschapsbeheer blijft daarom een belangrijke publieke taak. Niet alleen vanwege de intrinsieke waarde van natuur en landschap, maar zeker ook in verband met de grote economische betekenis daarvan voor de samenleving als geheel.
3. Groen beweegt Natuur en landschap toegankelijk en beleefbaar maken en houden De groene leefomgeving is van belang voor mens, dier en plant. Daarbij gaat het niet alleen om natuur maar ook om landschap, cultuurhistorie en recreatie. Recreatie in de natuur is belangrijk voor het welzijn van de mens. Natuur is voor veel mensen bij uitstek de plaats om tot rust te komen of juist om actief te bewegen en te sporten. Natuurorganisaties hebben een belangrijk aandeel in het aanbod aan recreatiemogelijkheden in de natuur. Deze gebieden zijn ook de basis van een belangrijk deel van de vrijetijdseconomie in Gelderland. Wij zien het als een publieke verantwoordelijkheid om recreatiemogelijkheden te bieden die aansluiten bij de wensen van het publiek. Zo vinden we het wenselijk dat er een hernieuwd wandel- en fietstotaalplan 2.0 komt. Ook het ontwikkelen van meer (klompen)paden in overleg met de bewoners willen we graag opgenomen zien. De Veluwe, parel van Gelderland, verdient in onze ogen extra aandacht. Zeker gezien het feit dat de Veluwe de afgelopen 4 jaar nauwelijks provinciale aandacht heeft gehad en de 4 gemeentelijke regio’s met de ruggen naar elkaar staan. Gevolg hiervan is dat de Veluwe, recreatief steeds meer achterop dreigt te raken. De Veluwe moet daartoe een bestuurlijke eenheid worden met een eenduidig beleid. We pleiten daarom voor een integrale Veluwe aanpak waarbij zowel de natuur als de cultuurhistorische waarden moeten worden gekoesterd, inclusief de poorten. Zo pleiten we ervoor dat ten behoeve van de beleving, het grofwild op de Veluwe beter zichtbaar wordt met in diverse gebieden een hogere wildstand. De huidige provinciale middelen voor het behoud van goede recreatieve voorzieningen, zoals routes, toezicht, publieksbegeleiding en afvalverwijdering zijn niet toereikend. Dit geldt met name in gebieden waar veel recreanten komen. Om de recreatieve kwaliteit te behouden en te verbeteren, willen we samen met partners nieuwe vormen van recreatief ondernemerschap ontwikkelen. Het is van belang dat de Provincie Gelderland ons hierin ondersteunt, bijvoorbeeld door middel van de mogelijkheden binnen de ruimtelijke ordening. Vanuit de SNL recreatietoeslag kunnen de basisvoorzieningen voor wandelen en fietsen in stand gehouden worden. In overleg met recreatieondernemers, gemeenten en provincie kan de gewenste extra recreatieve invulling van gebieden bepaald worden. Hierbij kan gedacht worden aan ruiterpaden, mountainbikeroutes, kanoroutes, speelvijvers, aanlegsteigers, uitkijktorens, speelbossen et cetera. Deze extra voorzieningen kunnen niet meer vanuit de SNL recreatietoeslag betaald worden. Hiervoor zullen dus nieuwe verdienmodellen ontwikkeld moeten worden. De natuurorganisaties werken al aan nieuwe verdienmodellen en aan besparingen om de toegankelijkheid van de natuurgebieden en de recreatieve voorzieningen in stand te houden. We pleiten er voor dat het profijtbeginsel wordt toegepast en dat de vrijetijdseconomie samen met ons zoekt naar mogelijkheden. Zolang deze verdienmodellen nog in ontwikkeling zijn, zal een aanvullende financiering vanuit gemeente en Provincie nodig zijn.
4. Groen verbindt De basiskwaliteiten in de cultuurlandschappen terugbrengen en het beheer goed gaan regelen Het cultuurlandschap is een belangrijke pijler onder een vitale Gelderse samenleving en verdient alle aandacht. De gevarieerde Gelderse cultuurlandschappen zijn van groot belang voor de biodiversiteit; het versterkt de kwaliteit van het Natuurnetwerk. Het behoud van de soortenrijkdom is gediend met goede landschapsstructuren en vitale landschapselementen. Bovendien draagt een mooi landschap bij aan de wensen van de burger: een groene leefomgeving waarin hij of zij kan wonen, werken en recreëren. Het landschap maakt de bewoner en bezoeker tevens bewust van de geschiedenis van het gebied en creëert een gevoel van trots en eigenaarschap. Het cultuurlandschap is daarmee bij uitstek geschikt om participatie vanuit de samenleving te ontwikkelen. Momenteel wordt er onvoldoende gedaan om onze fraaie cultuurlandschappen te beheren, te ontwikkelen en te beschermen. Landschap valt niet onder de provinciale 'zorgplicht' in de nieuwe Omgevingswet. Wij vinden het belangrijk dat het landschap beter wordt beschermd en dat er in het landschap wordt geïnvesteerd. Wij willen dat er overal in Gelderland geïnvesteerd wordt in het landschap. Ten eerste in de Nationale Landschappen, maar daarnaast ook in de rest van Gelderland. Kijk naar de Achterhoek, de Liemers, de Gelderse Vallei en het Rivierenland waar het cultuurlandschap de bepalende factor is en daar hét kapitaal van Gelderland is. De Provincie Gelderland zal zich vooral moeten inzetten voor herstel en behoud van de basiskwaliteit van het landschap (op basis van de kernkwaliteiten), zodat de landschappelijke kwaliteiten op orde blijven en de verschillende cultuurlandschappen toegankelijker en beleefbaarder worden. Tevens moet aandacht komen voor de ecologische waarde van de cultuurlandschappen (ook buiten het GNN). Veel diersoorten zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van de kwaliteit van de groenblauwe dooradering in het cultuurlandschap. Ook de erfgoedwaarde van de landschappen moet en kan verder versterkt en vermarkt worden. De toegankelijkheid van het landschap moet worden vergroot zodat men zich beseft hoe waardevol het landschap is. Met name voor de wandelaar en de fietser moeten routes worden ontwikkeld en beheerd, zoals de Klompenpaden en (fiets)routenetwerken. We willen dat de Provincie Gelderland de Gelderse gemeenten stimuleert hun Landschapsontwikkelingsplannen (LOP’s) in de komende jaren te actualiseren. Gemeenten krijgen er veel rijkstaken bij, waardoor het LOP op de achtergrond dreigt te geraken als de Provincie de gemeenten niet ondersteunt. Ook vinden we het wenselijk dat gemeenten meer subsidie van de provincie krijgen om duurzame participatie van burgers bij landschapsbeheer te vergroten. Het actief en duurzaam betrekken van burgers bij het landschap is namelijk de meest doeltreffende methode om het landschap te beheren en te beschermen. Met deze maatregelen willen we voorkomen dat het cultuurlandschap het kind van de rekening wordt.
5. Groen activeert De participatie van burgers en vrijwilligers bij natuur en landschap en de inzet en middelen van hun ondersteuningsorganisaties stimuleren en faciliteren Voor het uitvoeren van natuur- en landschapsbeleid ligt er een grote kans in het effectief betrekken van bewoners bij hun directe omgeving. Zij zijn de tienduizenden visitekaartjes van hun landschap en natuurgebieden. Met trotse en betrokken bewoners zet de Provincie Gelderland zichzelf niet alleen op de kaart als hoogwaardig groene provincie met een diversiteit in landschappen, maar tegelijkertijd als een provincie waar mensen trots zijn om te wonen, te werken en te recreëren. Wij willen daarom bewoners -jong en oud-, stimuleren en faciliteren om eventueel samen met ondernemers of gemeenten, natuur en landschap te realiseren en te onderhouden. Daarbij kunnen we de vele al actieve vrijwilligers een rol geven. Deze vrijwilligers weten zich gesteund in raad en daad door de ondersteuningsorganisaties die hen bij staan in de opstart, het benaderen van bestaande netwerken en het leren van elkaar. De Provincie kan hierbij helpen door organisaties als de onze die tienduizenden Gelderse burgers activeren en ondersteunen te helpen om ons werk te blijven doen. Zeker in deze tijd met kerntakendiscussies en bezuinigingen is dat niet altijd meer vanzelfsprekend, terwijl juist de kosten gedrukt kunnen worden met het inschakelen van bestaande en nieuwe vrijwilligers. Naast de grote groep bestaande vrijwilligers ontstaan op dit moment in rap tempo allerlei nieuwe initiatieven in de steden zoals buurtmoestuinen, gezamenlijk te beheren plantsoenen, stadslandbouw, pluktuinen, eten van dichtbij, speelnatuur etc. Deze groeiende groene interesse in de stad biedt kansen voor het versterken van de groene initiatieven en daarmee van de groene economie op het nabije platteland en in de natuurgebieden. Deze nieuwe soort initiatieven kunnen de ontwikkeling van de relatie stad-platteland enorm versterken. We zetten graag onze ondersteunende rol in om deze verbinding tot stand te brengen. Daarbij zijn nieuwe vormen interessant, zoals een Gebiedsfonds waarin bedrijven, instellingen en burgers geld stoppen om hun betrokkenheid te uiten en zo helpen het gebied mooi te houden. Dit kan ook een constructie zijn waarbij een ondernemer in de GO zone nieuwe natuur aanlegt waarin omwonenden/geïnteresseerden bijvoorbeeld een aandeel nemen en daarvoor in natura iets terug (bijvoorbeeld mooi uitzicht) ontvangen. Zowel overheid als ondersteuningsorganisaties kunnen elkaars werk versterken, door elkaar veel meer in te schakelen voor het betrekken van burgers in allerlei processen. Voor meer informatie: Arjan Vriend, Landschapsbeheer Gelderland Philip Scheepers, Staatsbosbeheer Stefanie Janssen, IVN Gelderland Ton Roozen, Geldersch Landschap en Kasteelen Volkert Vintges, Gelderse Natuur en Milieufederatie Wim Goedhart, Natuurmonumenten
