Staatsbosbeheer Princenhof Park 1 3972 NG Driebergen t 030 – 692 62 13 www.staatsbosbeheer.nl
Groene gebiedsontwikkeling
Natuur en landschap bij de stad Samen werkt ’t natuurlijk beter
Missie In de missie van Staatsbosbeheer staat het werken aan een duurzame leefomgeving voor mens, plant en dier centraal. Om een blijvende relatie tussen mens en natuur te stimuleren kiezen we voor natuur die meerdere functies vervult en waarvan de mens onderdeel is. Omdat Staatsbosbeheer als publieke organisatie er voor en namens de samenleving is, werken we actief samen met de Nederlandse burgers en de organisaties en instanties die hen vertegenwoordigen.
Doelstellingen - Het instandhouden, herstellen en ontwikkelen van natuur-, bos-, landschaps- en cultuurhistorische waarden in de gebieden van Staatsbosbeheer. - Het bevorderen van recreatie in zo veel mogelijk gebieden van Staatsbosbeheer. - Het leveren van een bijdrage aan de productie van milieuvriendelijke en vernieuwbare grondstoffen zoals hout.
Groene gebiedsontwikkeling
Natuur en landschap bij de stad Samen werkt ’t natuurlijk beter
Natuur in en om de stad betekent veel voor mensen. Zoveel zelfs dat de Hagenaars er in 1576 vijftienhonderd Carolusguldens voor overhadden om het Haagse bos te redden.
1
Inleiding De bestuurlijke visie op stad, natuur en landschap en
Staatsbosbeheer beheert; direct of indirect. Het
het gebruik daarvan door stedelingen is de afgelopen
is voor Staatsbosbeheer reden sterke partnerships
decennia sterk veranderd. Steden groeien, grenzen
met publieke en private partners te sluiten, regionale
tussen stad en ommeland vervagen, de mobiliteit
debatten te organiseren, financiële (grondruil)instru-
neemt toe en de behoefte van stadsbewoners aan
menten te ontwikkelen, ideeën voor het stroomlijnen
rust en ruimte stijgt. Juist dicht bij huis.
van bestuurlijke processen te lanceren en stadsnatuurprojecten te identificeren en uit te voeren.
In Nederland en andere Europese landen wordt daarom onderzocht hoe de openbare groene ruimte rondom
Regeren is vooruitzien. Natuur beheren is dat ook.
steden optimaal benut en verstevigd kan worden. De
Staatsbosbeheer kiest daarom in haar programma
onzekere positie van de landbouwsector in Nederland,
‘Natuur bij de stad’ voor Groene Gebiedsontwikkeling:
zeker in de nabijheid van grotere steden, speelt hierbij
een toekomstgerichte visie waarin versterking van
eveneens een belangrijke rol. En ook de actuele discus-
natuur, recreatie en landschap de rode draad vormt.
sie over opslag en berging van (overtollig) oppervlakte-
Het is een multifunctioneel concept dat beleidsmakers
water in Nederland is van belang. Vooral omdat water-
kan ondersteunen in hun zoektocht naar een even-
berging grote consequenties heeft voor de inrichting,
wichtige ontwikkeling van stad en land. En een
het gebruik en het beheer van open ruimte. Het maakt
gereedschap op weg naar een nieuwe stedelijke
het vraagstuk van het behouden van de publieke
planningscultuur die het bestuurlijke vacuüm buiten
groene ruimte bij Nederlandse steden actueler dan
de stadsgrenzen kan doorbreken.
ooit. De ruimte is schaars, er zijn veel partijen bij betrokken en de regelgeving is complex.
In deze brochure vindt u voorbeelden van praktijkprojecten die deze Groene Gebiedsontwikkeling
Staatsbosbeheer wil met het programma ‘Natuur bij
nabij grotere steden ondersteunen. De projecten
de stad’ een krachtige maatschappelijke bijdrage
op het gebied van natuur en landschap bij de stad
leveren aan het duurzaam verbinden van stad, natuur
maken u duidelijk hoe, vanuit geïsoleerd gelegen
en landschap; gebiedsgericht en integraal. Dit doet
natuurgebieden, kan worden toegewerkt naar een
Staatsbosbeheer door het initiëren van nieuwe ont-
geïntegreerde en beter functionerende groenstructuur
wikkelingsplannen op de grens van stad en ommeland
rondom steden. Het zijn initiatieven en uitvoerings-
en het op gang brengen van kennisuitwisseling tussen
projecten in verschillende stadia, die de groene longen
stedelijke regio’s. En dat is een logische keuze. Want de
tot in het hart van de stad brengen en een landschap
stedelijke uitbreiding raakt vrijwel overal in Nederland
met een duidelijke identiteit creëren. Deur uit,
de kwaliteit van natuur- en landschapsgebieden die
stadsnatuur in.
2
Groene gebiedsontwikkeling Een basis voor duurzame en toegankelijke stadslandschappen
Door het tonen van voorbeelden betrekt Staatsbosbeheer de bewoners bij de ontwikkeling van nieuwe plannen.
Staatsbosbeheer is als publieke
de eigen natuurbezittingen rondom
organisatie al ruim honderd jaar
steden als vertrekpunt. En dat kan.
verantwoordelijk voor het beheren,
Bijna eenderde van het beheers-
herstellen en ontwikkelen van de
areaal van Staatsbosbeheer bevindt
Nederlandse natuur, het landschap
zich binnen een straal van tien
en recreatiegebieden. Het zijn de
kilometer van de grotere steden.
bossen, duinen, rivierdalen en
Staatsbosbeheer heeft bovendien
(agrarische) veenweidegebieden
veel ervaring met het duurzaam
die het karakter van ons land bepa-
combineren van functies als
len; afwisselende en herkenbare
‘natuur’, ‘landschap’, ‘recreatie’,
landschappen die verbindende
‘waterberging’ en ‘waterwinning’.
schakels kunnen vormen bij de
Waardevolle cultuurlandschappen
(her)inrichting van stedelijke net-
en agrarisch natuurbeheer kunnen
werken.
bijdragen aan een verantwoord multifunctioneel ruimtegebruik
Staatsbosbeheer wil haar grote
waar publieke en private partijen
ervaring met natuur en recreatie
structureel van profiteren. Hierdoor
beschikbaar stellen voor het her-
kan de biodiversiteit toenemen,
stellen en ontwikkelen van een
de kwaliteit van het leefmilieu
robuuste en multifunctionele
in de stedelijke regio verbeteren
natuur in en om de stad. Hierbij
en de unieke streekgebonden
kiest Staatsbosbeheer voor Groene
identiteit van landschappen
Gebiedsontwikkeling: een regionale
behouden blijven.
en integrale ruimtelijke visie met
4
Gebruikersparticipatie van belanghebbenden is voor Staatsbosbeheer een groot goed. Bewoners moeten kunnen meedenken en meeplannen.
Groene Gebiedsontwikkeling vereist
Staatsbosbeheer beschouwt
samenwerking op een andere
Groene Gebiedsontwikkeling als
geografische schaal. Daarom
een wenkend perspectief voor
werkt Staatsbosbeheer binnen het
een dynamische, innovatieve,
programma ‘Natuur bij de stad’
en bovenal duurzame aanpak
gebiedsgericht samen met publieke
van natuurbeheer en landschaps-
partners (gemeenten, provincies,
ontwikkeling. De gebiedsvisie
departementen en de Dienst
kan bijdragen aan de kwaliteit
Landelijk Gebied) en private
van wonen en werken en tevens
partners (recreatieondernemers,
bestaande Nederlandse flora- en
agrarische ondernemers, project-
faunasoorten veiligstellen; onze
ontwikkelaars, woningbouw-
primaire verantwoordelijkheid.
corporaties en VNO/NCW). Bij het realiseren van duurzame en
De praktijkprojecten van ‘Natuur
robuuste groenstructuren rondom
bij de stad’ wijzen uit dat Staats-
steden spelen al deze partijen in
bosbeheer een bindend element
een bepaalde ontwikkelingsfase
kan vormen tussen burgers en over-
een cruciale rol. Staatsbosbeheer
heid, rood en groen of gemeenten
hecht als publieke organisatie
en het Rijk. Schijnbaar onverenig-
bovendien grote waarde aan directe
bare belangen worden bij elkaar
betrokkenheid van burgers. Zij zijn
gebracht. Allemaal voor dat éne
de groeneaandeelhouders die als
belangrijke doel: het consolideren
toetssteen voor maatschappelijke
van een duurzaam evenwicht tussen
verankering kunnen dienen; voor,
functies als wonen, werken, natuur,
tijdens en na de uitvoering.
recreatie, water, landschap en landbouw. Bij de stad én op het platteland. Met een grotere betrokkenheid van alle Nederlanders en duurzame en toegankelijke stadslandschappen als waardevol
“Ik zie het als een soort persoonlijke missie om het geïntegreerd denken over de groene ruimte te stimuleren. Met respect voor elkaars identiteit en verantwoordelijkheid samen denken over wat we nu met die groene ruimte willen.” Ir. C.J. Vriesman, directeur Staatsbosbeheer
maatschappelijk rendement.
“Elke stad ligt in haar landschap. Gebruik de gebruiksgeschiedenis van het landschap bij de ontwikkeling van de stad. Besef van de natuur - meer dan groen - moet in onze stedelijke samenleving weer een plek krijgen, een verhaal worden. Geef vooral kinderen weer een natuurverhaal bij de stad.” Matthijs Schouten, Staatsbosbeheer 2003
7
Een groene stad aan de horizon Naar een andere planologische oriëntatie
Nederland bevindt zich midden in
ten zich nog vaak op de binnenring
stad, is integratie van beide
een omkeringsproces. Het land-
(vanaf de ringweg naar binnen
groenstructuren een essentiële
schap verandert. De mobiliteits-
kijkend) óf het landelijke gebied
succesvoorwaarde voor het kunnen
groei en de vorming van stedelijke
(vanaf de toren van de kerk om
waarborgen van de kwaliteit van
netwerken zorgen voor een nieuwe
zich heen kijkend). Bij een voort-
de leefomgeving.
behoefte aan groenstructuren en
schrijdende verstedelijking,
landschappen als buffer voor verde-
in een fijnmazig netwerk van
Staatsbosbeheer wil provincies,
re verstedelijking. De groene
bebouwing, wordt de groene
gemeenten en private partijen
gebiedsvisie van Staatsbosbeheer
ruimte uiteindelijk ‘binnenruimte’
ondersteunen bij het verbinden
anticipeert hierop en onderkent het
of ‘land in de stad’. De andere
van deze karakteristieke regionale
belang van de regionale dimensie
bestuurlijke schaalniveaus die
groenstructuren; in de initiatieffase
in de ruimtelijke ordening.
hieruit voortvloeien, brengen grote
of bij de uitvoering. De Groene
veranderingen mee voor de wijze
Gebiedsontwikkeling kan hierbij
Groene ruimte wordt
waarop stadsbesturen hun inrich-
richting geven aan de zoektocht
‘land in de stad’
tingsplannen ontwikkelen. Want
van bestuurders naar de juiste ont-
Op dit moment richt de planologi-
hoewel groen in de stad op veel
wikkelingsgerichte landschapsstra-
sche oriëntatie van stadsgemeen-
punten verschilt van groen om de
tegie. Niet noodzakelijkerwijs een
“Een heldere verbeelding van het planologische eindplaatje verhoogt de motivatie van partijen om projecten daadwerkelijk en Combinaties van natuur, landschap, waterberging en recreatie hebben de voorkeur van Staatsbosbeheer.
volgens plan te realiseren.” Ir. C.A.C.J. Oomen, directeur Dienst Landelijk Gebied in , Symposium ‘Natuur bij de stad’.
8 De groene stad is een complete stad. Steeds meer stedelingen maken intensief gebruik van de natuur in hun stad.
zo een bijdrage leveren aan het welzijn van stadsbewoners. Dat is de complete stad; een stad met bereikbare en goed toegankelijke groene ommelanden. Het is het werkbare uitgangspunt voor intergemeentelijke samenwerking. Waarbij sommige gemeenten zich vooral zullen oriënteren op een vitaal platteland, en anderen zich op de vitale stad richten. Dat kan. Want samen werken ze eendrachtig bedreiging, eerder een regelrechte
aan hun gemeenschappelijke
kans. Want de complete stad van
‘Buitenstad’, een duurzame groene
de toekomst is een grenzeloos
leefomgeving die zich tot ver bui-
groene netwerkstad.
ten de gemeentegrenzen uitstrekt.
Groene stad, complete stad
Collectieve buitengebieden,
De groene stad kenmerkt zich door
altijd dichtbij
stadsparken en wijkgroen binnen
Stedelingen recreëren van oudsher
het stedelijke netwerk. Kinderen
graag dicht bij huis. De oorspron-
spelen er dicht bij huis en hun
kelijke scheggenstructuur van
ouders ervaren groen, rust en
Amsterdam is op deze behoefte
ruimte. De parken zijn sociale ont-
gebaseerd; wandelgroen moest
moetingscentra en geven de stad
vanaf elke Amsterdamse voordeur
een uniek en dynamisch karakter.
met de kinderwagen bereikbaar
Het agrarische cultuurlandschap
zijn. Vanaf de jaren zeventig is deze
buiten de stad is een herkenbaar
traditionele relatie tussen stedeling
en goed toegankelijk gebied dat
en stadsgroen afgenomen. De wel-
van oudsher een sterke binding
vaart steeg, de mobiliteit nam toe.
met de stad heeft. Bovendien heeft
Stedelingen trokken naar verder
de groene stad in haar directe
gelegen natuurgebieden ( kilo-
omgeving natuur- en recreatie-
meter, per auto). De laatste jaren
gebieden die vanaf elke voordeur
is evenwel sprake van een om-
gemakkelijk te bereiken zijn en
gekeerde beweging. Wandelaars,
9
In plaats van hun speelruimte beperkt te zien door vuilnis en auto’s, hebben kinderen recht op groen, bomen en avontuur in de buurt.
fietsers en skeeleraars trekken
Gedeelde kosten en opbrengsten
stad kunnen aan deze behoeften
weer massaal vanuit de stads-
De hernieuwde interesse van stede-
voldoen, mits zij voor elke stedeling
woning de groene buitengebieden
lingen voor het buitengebied biedt
goed bereikbaar zijn. Groene
in. Ze kiezen voor rust, ruimte en
voor het ‘groene land in de stad’
ommelanden met traditie en/of
recreatie op een steenworp afstand
tussen netwerksteden nieuwe eco-
karakter zijn bovendien zeer herken-
van stedelijke voorzieningen.
nomische kansen. Stedelingen ver-
baar; voor bestuurders én burgers.
De historische ‘gevoelsband’ van
langen naar rust en ruimte, zoeken
Het ‘groene land in de stad’ tussen
stadsbewoners met de groene
naar zingeving en willen kunnen
netwerksteden kan op termijn
buitengebieden is zich hiermee
kiezen uit een gevarieerd vrijetijds-
tot ‘centrale theatervoorziening’
aan het herstellen.
aanbod. Natuur en landschap bij de
evolueren. De groene dienst-
verlening vormt dan een wezenlijk
gemeente, de stadsregio of het
maar tegelijk realistisch vergezicht.
element van het economisch
provinciebestuur bestaat beduidend
Wel schept deze toekomstvisie
functioneren van de netwerkstad
minder interesse, terwijl juist deze
uiteraard bestuurlijke verplichtin-
en geeft daarnaast identiteit aan
bestuurslagen de kwaliteit van de
gen. Er is integrale en bovenlokale
de gehele regio. Alle gemeenten
directe leefomgeving inhoud geven.
samenwerking nodig om de historische relatie tussen stad en
in het landelijk gebied tussen netwerksteden zullen hiervan
En er zijn meer voordelen denk-
ommeland structureel te kunnen
profiteren. Dat is een niet on-
baar. Gemeenten die collectief
herstellen. En er is geduld nodig.
belangrijk bijkomend voordeel.
groen in hun buitengebied ont-
Want het duurt tientallen jaren
Want deze groene regio-identiteit
wikkelen, profiteren ieder van
voordat robuuste groenstructuren
biedt samenwerkende gemeenten
een hoog investeringsrendement.
tot volle wasdom komen. Een
een extra instrument om hun
De partners die deze groene oase
daadwerkelijke verbetering van
relatie met burgers te verstevigen.
als gezamenlijk uitloopgebied
de groene kwaliteit van stedelijke
En dat lijkt hard nodig. Want de
willen aanbieden, kunnen de
woon- en werkomgevingen
economische activiteiten spelen
beheerskosten delen en samen
vereist daarom een heldere
zich meer en meer op interge-
de exploitatie verrichten. De
langetermijnvisie.
meentelijke niveaus af, terwijl de
‘Buitenstad’ wordt hiermee een
Het koppelen van bestuurlijke
burgers hun democratische stem
rendabele netwerkstad waar
afwegingen op de korte termijn
vooral, of uitsluitend, gebruiken
rood en groen samen de kwaliteit
aan de toekomstige maatschap-
voor het veiligstellen van belangen
van de leefomgeving waarborgen.
pelijke vraagstukken is hierbij de
in de woonwijk of het kiezen van
Onrealistisch? Zeker niet. De
grote opgave.
onze nationale regering. Voor de
‘Buitenstad’ biedt een uitdagend,
Voor het vormgeven van duurzame
11 Natuur op loop- en fietsafstand geeft stedelingen de mogelijkheid ook door de week van de natuur te genieten.
“Blijf bij het behouden en creëren van groen dicht bij de authenticiteit van de omgeving. Benut de unieke kwaliteiten die elke plek heeft. Pas dan is er sprake van zinvolle en toekomstgerichte groenvoorzieningen.” A.D. Knobbe, Ideenberater Brains for Ever/Die Denkfabrik
stedelijke vooruitgang zoeken
maakt Staatsbosbeheer een aan-
stadsbestuurders samenwerking
trekkelijke en logische partner bij
met andere gemeenten, woning-
reconstructieprocessen waar een
corporaties, de provincie, water-
ontwikkelingsgerichte landschaps-
schappen, agrariërs, het bedrijfs-
strategie wordt nagestreefd.
leven en burgers. Natuurbeheerders, zoals Staatsbosbeheer, zijn eveneens natuurlijke ontwikkelingspartners. Juist bij het bedenken van beheersoplossingen voor de groene ruimte. Want het effectief herstellen en realiseren van stadsbossen, natuurgebieden en cultuurlandschappen vereist beheerskennis. De resultaten zijn meestal niet binnen één jaar zichtbaar en ook aan het doelmatig inzetten van meervoudig ruimtegebruik, met functies als ‘natuur’, ‘landschap’, ‘water’, ‘recreatie’ en ‘soortbehoud’, zijn voorwaarden verbonden. Het
Natuur en mensen horen bij elkaar. Daarom
13
Ontwikkelingsgerichte landschapsstrategie Een nieuw perspectief voor (inter)stedelijke groenvisies
‘Ontwikkelingsgerichte landschaps-
Duidelijke verantwoordelijkheids-
motor beschouwd.
strategie’ is gebiedsgericht denken
structuren
De Europese Commissie stimuleert
over natuur- , landschaps- , water-
Het feit dat Staatsbosbeheer het
projecten die zich op de ontwik-
bergings- en recreatievraagstukken
vizier sterk richt op dit ontwik-
keling van een duurzaam groene
die sterk met een regionale context
kelingsgericht denken over het
leef- en werkomgeving richten met
zijn verweven en die een ongebrui-
urbane landschap rondom steden
programma’s en fondsen, zoals
kelijke aanpak vergen. Het is een
staat niet op zichzelf. In de stede-
Interreg IIIB. Staatsbosbeheer
instrument waarmee mensen ‘van
lijke metropolen van Noordwest-
constateert dat, binnen deze trans-
onderop’ hun eigen groene leefom-
Europa zijn de vraagstukken rond
nationale samenwerkingsverban-
geving mede vorm kunnen geven.
de ontwikkeling van duurzame,
den, overal wordt gezocht naar de
De burger is permanent in beeld.
publieke en toegankelijke stads-
ultieme toepassing van ontwikke-
Hierdoor kan worden voldaan aan
landschappen in hoofdlijnen overal
lingsplanologie. Er bestaat een
de geconstateerde behoefte bij
hetzelfde. Goed functionerende
breed besef van het feit dat ruimte-
gebiedsgerichte beleidsmakers om
urbane landschappen worden in
lijke planning op basis van hand-
een betere koppeling tussen plan-
Europese steden als Amsterdam,
having niet langer antwoord biedt
ning en uitvoering te realiseren.
Londen en Frankfurt als een wezen-
aan de ruimtelijke en economische
Staatsbosbeheer tracht deze visie in
lijk onderdeel van de economische
dynamiek in stedelijke regio’s.
haar programma ‘Natuur bij de stad’ op praktijkschaal te demonstreren, te testen en te toetsen.
“Langzamerhand gaan we van handhavingsplanologie naar ontwikkelingsplanologie. De provinciale organisatie is alleen gepokt en gemazeld in handhaving. Er is daarom behoefte
Meer groen in en om de stad betaalt zichzelf door de hogere huizenprijzen.
aan een ontwikkelingsgerichte ambtenarij.” Henry Meijdam, Gedeputeerde Ruimtelijke Ordening Provincie Noord-Holland, Groendebat .
“Gemeenten kunnen groenaanleg als voorwaarde hanteren in het aanbesteden van bouwprojecten: u mag hier bouwen als u tevens daar dat park of die natuur ontwikkelt. Dat is een sterke onderhandelingspositie die gemeenten nog veel te weinig benutten.” Michiel Firet, Staatsbosbeheer 2003
15
Het alternatief, de ontwikkelings-
maken en die ruimte geven aan
gerichte landschapsstrategie,
publieke en private partijen om
erkent juist deze dynamiek en
binnen heldere kaders zelf hun
schept meer mogelijkheden voor
ruimte te ontwikkelen. De overheid
regionale coördinatie. Een actieve
stuurt, de markt realiseert.
en vroegtijdige samenwerking van de betrokken partijen geeft duide-
Kostenneutraal investeren
lijke verantwoordelijkheidsstructu-
De inrichtingspraktijk van ‘Natuur
ren. Het overbrugt de grote kloof
bij de stad’-projecten toont aan dat
tussen planning en uitvoering, een
intensieve samenwerking met
van de kernproblemen van groeien-
regionale partners en de koppeling
de stadsgemeenten. Een voor-
van planvorming aan investeringen
waarde hierbij is, dat het sturen op
goede garanties bieden voor duur-
ruimtelijke schaarste wordt vervan-
zame ruimtelijke oplossingen.
gen door sturen op kwaliteit.
Hierbij kiest Staatsbosbeheer
Staatsbosbeheer heeft inmiddels in
bewust voor de aanpak van de
Nederland en in Europese samen-
‘projectenveloppe’; binnen een
en baten worden hierbij zo veel
werkingsprojecten ervaring opge-
nieuw te ontwikkelen gebied
mogelijk tegen elkaar wegge-
daan met het formuleren van werk-
wordt een integraal en gebieds-
streept, ‘vereffend’. Het geeft
bare Programma’s van Eisen. Het
gericht pakket voor natuur, land-
‘Natuur bij de stad’-projecten een
zijn programma’s die het sturen op
schap, water, recreatie, wonen en
transparante en goed controleer-
gewenste kwaliteiten mogelijk
werken gerealiseerd. De kosten
bare financiële basis.
Rood en groen kunnen goed samengaan als ze geïntegreerd groeien. Door een combinatie van functies als natuur, wonen en werken ontstaat een gezonder leefklimaat.
De groene gereedschapskist van de Dienst Landelijk Gebied Staatsbosbeheer heeft een convenant met de Dienst Landelijk Gebied (DLG). Haar grondpositie, ontwerpkwaliteit en lange ervaring met het verwerven en inrichten van groene gebieden verhoogt – in combinatie met de positieve maatschappijgerichtheid van Staatsbosbeheer – de slagingskans van gebiedsgerichte natuur- en landschapsontwikkeling bij de stad. De DLG zoekt samen met Staatsbosbeheer voortdurend naar nieuwe mogelijkheden en financieringsvormen om de groene inrichtingsplannen bij steden ook daadwerkelijk te kunnen realiseren. Hierbij wordt gestreefd naar koppeling van rode en groene ontwikkelingen, het verbinden van private en publieke geldbronnen en wordt tevens getracht een multifunctionele oplossing voor ogenschijnlijk onverenigbare ruimtelijke opgaven te realiseren. De DLG en Staatsbosbeheer investeren in gezamenlijke experimenten en initiëren projecten waarin deze multifunctionele aanpak wordt getest. Dit moet resulteren in nieuwe mogelijkheden voor de partners van beide organisaties.
16
Rood en groen zijn planologische partners Een nieuw bedrijventerrein als groene financieringsbron
Gedurende de praktijkprojecten
van gemeenten vergroten en ‘Rood
aan de kwaliteit van de groene
‘Natuur bij de stad’ heeft Staats-
voor groen’ optimaal laten renderen.
leefomgeving. Eerst het landschap
bosbeheer diverse gemeenten
aanleggen, volgens een strikt pro-
geïnspireerd tot een andere inzet
Rood als groene
van hun ruimtelijkeordenings-
kwaliteitsverbeteraar
instrumenten. Het ‘vereffenen’
Staatsbosbeheer beschouwt ‘Rood
Groene bedrijventerreinen
van de kosten van groenstructuren
voor groen’ als een gunstige ont-
De groene gebiedsvisie van
met de opbrengst uit rode ontwik-
wikkeling voor het kunnen realise-
Staatsbosbeheer stelt stadsgemeen-
keling kan alleen door rode func-
ren van natuur, recreatie en land-
ten in staat daadwerkelijk groen
ties schaars te maken. Gemeenten
schap bij de stad – juist waar de
zaken te doen; juist als zij bedrijfs-
kunnen dat.
stedelijk-economische dynamiek
terreinen willen herinrichten of
Zij beschikken over duidelijke
een grote ruimtevraag heeft. Wel
uitbreiden. Geïntegreerde en
instrumenten; sterke grondposities,
verbindt Staatsbosbeheer hier eisen
gebiedsgerichte natuur- en land-
de Wet Voorkeursrecht Gemeenten
aan. Want de sterke grondpositie
schapsfuncties geven aan nieuwe
en het bestemmingsplan. Bij som-
van Staatsbosbeheer rondom
of uit te breiden bedrijfslocaties
mige stedelijke uitbreidingsplannen
grotere steden vertegenwoordigt
grotere economische waarde.
blijft in de praktijk evenwel sprake
maatschappelijk kapitaal dat zorg-
Het industriegebied Trade Port
van een ongelijke verdeling:
vuldig moet worden beheerd. De
bij het Limburgse Venlo biedt
de lasten gaan naar de overheid,
economische meerwaarde die uit
hiervan een mooi voorbeeld.
de baten naar de projectontwik-
rood-groene coalities, strategische
kelaar(s). Staatsbosbeheer wil met
grondruilingen en tijdelijke
De gemeente Venlo verwacht de
haar grondpositie en beheersken-
beheersoplossingen voortvloeit,
komende decennia sterke econo-
nis de planologische flexibiliteit
moet daarom ten goede komen
mische groei en wil de capaciteit
gramma van eisen, daarna bouwen.
17
van bestaande bedrijventerreinen rond de stad daarom drastisch uitbreiden. Staatsbosbeheer heeft in het gebied van het beoogde nieuwe bedrijventerrein eigendom en is voor de gemeente hiermee een natuurlijke partner. Staatsbosbeheer heeft de gemeente Venlo daarom pro-actief benaderd en haar geadviseerd het Trade Port duurzaam groen in te richten. Niet alleen aan de wettelijke compensatie te voldoen, maar een aantrekkelijk groen bedrijventerrein in te richten waar bedrijven zich graag willen vestigen én waar de inwoners uit Venlo kunnen en willen recreëren. Een innovatie op het gebied van gecombineerde roodgroene stadsontwikkeling. De natuur kan de stad in trekken en een sterke verbinding met omliggende natuurgebieden gaan vormen: een economische schakel in een ecologische keten van regionale betekenis.
Multifunctioneel ruimtegebruik in Breda Wonen, werken, infrastructuur, water, natuur en recreatie zijn voor elke stad onderscheidende kernfuncties, maar zeker in het plangebied van de rivier de Mark bij
Land in de stad. Dorpen en steden smelten aaneen en sluiten de natuur in. In dit geval Den Haag.
18
Breda. Het waterschap heeft extra
die meervoudig ruimtegebruik
waterbergingscapaciteit nodig en
stimuleren. Staatsbosbeheer heeft
wil hier een Vierde Bergboezem
dit idee voor gebiedsgerichte
realiseren. Daarnaast compenseert
samenwerking bij alle partners
het projectbureau van de HSL-Zuid
aangebracht en voorgesteld het
in dit gebied natuur, wil de
zoekgebied te verruimen en de
gemeente Breda er woningen
ruimtelijke opgaven te verbreden.
bouwen en bezit Staatsbosbeheer
Op deze wijze ontstaan kosten-
een jong recreatiebos in het zoek-
neutrale en integrale mogelijkheden
gebied. Het zijn uitgangsposities
voor meervoudig ruimtegebruik.
Bij multifunctioneel ruimtegebruik horen verschillende dichtheden van natuur en wonen. Hier een discussievoorbeeld voor een natuurlijke verbindingszone in combinatie met wonen en natuur.
19
Een bergboezem als
Breda zijn bereid samen het leeu-
aanleg van de Vierde Bergboezem
multifunctionele planbasis
wendeel van de aankoopkosten te
en natuur- en recreatiefuncties niet
Door een aantal bedrijfsgebouwen
dragen. De Dienst Landelijk Gebied
als één projectenveloppe kunnen
uit de agrarische bedrijfsvoering te
zet ‘anticiperende grondaankopen’
worden opgepakt. Rode ontwikke-
halen komt grond vrij voor andere
in om de resterende hectares te
lingen kunnen zo de financierings-
functiecombinaties. In plaats van
kunnen verwerven.
bron vormen voor de realisatie van
‘waterberging op landbouwgrond’
De kosten voor de inrichting van
waterberging in moerasnatuur,
is er nu ruimte voor de combinatie
het plangebied bedragen totaal
duurzaam behoud van het agra-
van ‘waterberging en natuuront-
miljoen euro. Voor ongeveer
rische cultuurlandschap, de
wikkeling’. Staatsbosbeheer en
miljoen euro wordt nog gezocht
recreatieve herinrichting van
het Ministerie van Landbouw,
naar financiering. Staatsbosbeheer
bestaande bossen én de realisatie
Natuur en Voedselkwaliteit versnel-
stelt voor te onderzoeken of de
van de Vierde Bergboezem. Voor
len dit proces door . euro
woningbouwopgave van Breda, de
alle partijen op de lange termijn
uit de GIOS-gelden toe te zeggen.
langetermijnontwikkeling van het
een winwin situatie.
Het waterschap en de gemeente
aanwezige kampenlandschap, de
Schetsend het landschap ontwerpen Staatsbosbeheer realiseert zich dat grote stadsgemeenten niet van de ene op de andere dag hun ruimtelijke plannen kunnen realiseren. Het creëren van stedelijke plannen is complex. Daarom ontwikkelt Staatsbosbeheer gedurende de initiatieffase schetsontwerpen op basis van voortschrijdende inzichten. Hierbij werkt hij voortdurend samen met de verschillende Nederlandse kennisinstituten, landschapsarchitecten, maar wordt tevens gebruik gemaakt van de frisse invalshoeken van studenten aan Hogescholen en Technische Universiteiten. Zij zijn immers de plannenmakers van de toekomst. In de schetsontwerpen worden allerhande vraagstukken, zoals buy-outs, grondruil, infrastructuur, waterproblematiek en de verschillende gemeentebelangen, structureel geïntegreerd. Het is deze onderscheidende en multifunctionele aanpak die bestuurlijke doorbraken kan katalyseren. De maatschappelijke middenpositie van Staatsbosbeheer staat hierbij garant voor een betrouwbaar uitvoeringsbeleid.
Staatsbosbeheer gebruikt studenten en ontwerpteams om via schetsen tot plannen voor de toekomst te komen.
20
Groene gebiedsontwikkeling met Staatsbosbeheer Een totaalontwikkeling voor elke stad
De inzichten van Staatsbosbeheer
middenpositie, is met burgerver-
evenwichtig beheer van natuur en
in gebiedsgerichte natuur- en recre-
tegenwoordigers goed vertakt in
landschap in en om steden. Zodat
atievraagstukken en de kennis die
de samenleving en beschikt over
niet alleen de doelen van vandaag
publieke en private partners bij
uitstekende lokale netwerken. Hij
worden gerealiseerd, maar tevens
‘Natuur bij de stad’-projecten in-
is daarnaast een ervaren beleids-
toekomstige generaties hun eigen
brengen, kunnen in heel Nederland
uitvoerder; juist bij vraagstukken
keuzes kunnen blijven maken.
leiden tot duurzame en toeganke-
rondom meervoudig ruimtegebruik
Geen keurslijf, maar een heldere
lijke planologische inrichtingspro-
en het verbeteren van de duur-
doelstelling.
cessen. Staatsbosbeheer wil deze
zaamheid van de leefomgeving.
kennis uitwisselen, demonstreren
Een belangrijk voordeel, ook voor
Achter in deze brochure vindt u
en toetsen en nodigt lagere over-
de private sector. Partners kunnen
een aantal voorbeelden van
heden en private partners daarom
met Staatsbosbeheer maatschap-
‘Natuur bij de stad’-projecten in
van harte uit op projectbasis met
pelijk verantwoord ondernemen en
verschillende uitvoeringsstadia. Het
hem samen te werken.
krijgen direct toegang tot hogere
zijn natuurwerken die stuk voor
overheden.
stuk op natuur- en recreatieontwik-
Een natuurpartner die beleid
keling bij een grotere Nederlandse
kan realiseren
Natuur en landschap bij de stad,
stad zijn gericht. We tonen u het
Staatsbosbeheer, als Zelfstandig
samen werkt ’t natuurlijk beter
project, laten u kennismaken met
Bestuursorgaan (ZBO) direct ver-
Natuur en landschap bij de stad
de ruimtelijke vraagstukken die in
bonden aan de Rijksoverheid, kan
heeft de toekomst. En die toekomst
de stadsregio spelen en geven u
bestuurlijk een verschil maken.
is van iedereen. Staatsbosbeheer
bovendien informatie over de
Staatsbosbeheer werkt vanuit een
wil bijdragen aan een duurzame,
samenwerking tussen de verschil-
herkenbare maatschappelijke
multifunctionele inrichting en een
lende partners.
21 Niet alleen in deze tijd staat wonen in en om de natuur hoog op het verlanglijstje. De Amsterdammers uit de Gouden Eeuw vonden dat ook al.
22
Ziet u kansen voor samenwerking met Staatsbosbeheer? Belt u dan even met Michiel Firet, programmamanager Natuur bij de stad: – of stuur een e-mail naar:
[email protected].
Colofon Auteur Arold Jansen Met bijdragen van Michiel Firet Sipke Casteleijn Jan Kuiper Coördinatie Communicatie & Marketing Traffic & Productie Vormgeving Design Factory, Utrecht Drukwerk Drukkerij Trepico, Hooglanderveen Beeldverantwoording Staatsbosbeheer is beeldrechthouder van al het gebruikte beeldmateriaal behalve van het beeldmateriaal van: Rob de Wind, Munnekeburen L.J.M. Tummers en J.M. TummersZuurmond, afbeelding uit het boek: Het land in de stad (pag. 17) Hans van den Bos Michiel Firet Ronald van Grindsven Mieke van Engelen Martin van Lokven Harro de Jong en Thor Hendriks (Rapport Blauwland) Provincie Limburg
Staatsbosbeheer heeft getracht alle beeldrechthouders van het in deze brochure opgenomen beeldmateriaal te bereiken. Eventuele rechthebbenden die vooraf niet zijn benaderd, wordt verzocht contact op te nemen met Staatsbosbeheer te Driebergen.
Staatsbosbeheer Princenhof Park 1 3972 NG Driebergen t 030 – 692 62 13 www.staatsbosbeheer.nl
Groene gebiedsontwikkeling
Natuur en landschap bij de stad Samen werkt ’t natuurlijk beter
