Geachte leden van Histechnica, KIVI Geschiedenis der Techniek, SHT-relaties en introducees,

H i s t e c h n i c a Vereniging Vrienden van het Academisch Erfgoed van de TU Delft

Secretaris: ir. D. de Hoop, Insulindeweg 15, 2612 EL Delft, tel. 015 2141717, e-mail [email protected]

Delft, 11 oktober 2014

Geachte leden van Histechnica , KIVI Geschiedenis der Techniek, SHT-relaties en introducees, Hierbij nodigen we u uit voor het bijwonen van het Lustrumsymposium, dat zal worden gehouden op zaterdag 8 november 2014 (10-14u) in de nieuwe grote zaal van het Science Centre in Delft. Ons veertig jarige bestaan vieren we feestelijk met een uitgebreid programma, afgesloten met een lustrumreceptie waarbij u met een ieder kunt napraten onder het genot van een drankje en hapje. Zoals al vele jaren gebruikelijk, verwelkomen de Besturen van Histechnica en van KIVI GdT hun leden hierbij. We verwachten en hopen dat u ook introducees aanmeldt, waaronder bijvoorbeeld echtgenotes, vrienden en wie dan ook. Voor dit Lustrumsymposium werden vijf sprekers bereid gevonden voordrachten te houden over diverse historische en moderne ontwikkelingen met betrekking tot vliegtuig- en wegvoertuig simulatoren, computers en instrumenten. Het programma en samenvatting van de voordrachten vindt u hierbij. We vieren dit symposium zelfs in de gloednieuwe grote zaal van het Science Centre. Verder bereiden we ook een Lustrumboek voor met circa 20 artikelen van sprekers die eerder voor ons een voordracht hielden. Overigens zullen we ook in afzonderlijke brieven en e-mails onze relaties uitnodigen afkomstig van de TU Delft, van zusteruniversiteiten en bedrijven, Delftse verenigingen en ook persoonlijke relaties. Met name richten wij ons tot diverse instanties in de Technische Universiteit Delft en wel degenen die een leidende rol spelen in het bewust maken van de rijke en inspirerende geschiedenis van de TU Delft en het aandeel van hun eigen Faculteit daarin. Nadere informatie vindt u tevens op website www.histechnica.nl. Graag verzoeken we u zich aan te melden (ook svp uw eventuele introducees) voor het bijwonen van het symposium bij de secretaris vóór 1 november via email [email protected] of via brief op onderstaand adres. Met vriendelijke groet, Ir. Daan de Hoop en Dr. ir. Paul Th.L.M. van Woerkom Secretaris: ir. D. de Hoop, Insulindeweg 15, 2612 EL Delft, tel. 015 2141717, e-mail [email protected]

Vereniging Histechnica Jubileumsymposium “Histechnica 40 jaar” Zaterdag 8 november 2014 ; 10.00 – 14.00 uur Science Centre van de TU Delft, Mijnbouwstraat 120, 2628 RX Delft in de grote nieuwe zaal op 1e verdieping Programma: 10.00 u

Ontvangst met koffie/thee

10.30 u

Welkom en introductie symposium

Dr. M. Tienstra, voorzitter

10.40 u

Computer ontwikkeling in Nederland ‘45-‘80

Ir. C. Pronk

11.00 u

Vliegen leer je beter niet in de lucht – naar de kern van vluchtsimulatie Prof.dr.ir. J.A Mulder Pauze

11.50 u

75 jaar elektronen microscopie

Prof.dr.ir. P. Kruit

12.10 u

Simulatoren voor wegvoertuigen: terugblik en vooruitblik Dr.ir. E.J.H. de Vries

12.30 u

Histechnica; Academisch Erfgoed TU Delft

12.50 u

Discussie en sluiting

Dr. H.G. Heijmans

13.00 u tot na 14.00 u Lustrumreceptie Uiteraard zullen veel leden van Histechnica en van KIVI Afdeling Geschiedenis der Techniek en hun introducés aanwezig zijn. Tevens zullen we velen van de TU Delft, instellingen (zoals TNO) en bedrijven uitnodigen. Aan deelname zijn geen kosten verbonden. Tijdige aanmelding is voor een goed verloop uiteraard (ook voor de receptie) van belang. Meldt u zich (en uw eventuele introducees) dan ook aan vóór 1 november 2014 bij de Histechnica secretaris: Ir. Daan de Hoop: Insulindeweg 15, 2612 EL Delft, tel. 015 2141717; e-mail [email protected] . Tenslotte treft u hieronder een samenvatting van de voordrachten aan en de CV van de sprekers.

Samenvatting Voordrachten Lustrum Symposium Histechnica 8 november 2014 Science Centre Mijnbouwstraat Delft

Computerontwikkelingen in Nederland 1945 - 1980. Ir C. Pronk Na de Tweede Wereldoorlog drong in Nederland het besef door dat tijdens de oorlog in de Verenigde Staten en Engeland grote vorderingen waren gemaakt bij ontwerp en bouw van automatische rekenmachines. Het Mathematisch Centrum in Amsterdam, de PTT samen met de TU Delft en Philips in Eindhoven ontplooiden initiatieven om in Nederland zulke automatische rekenmachines te ontwerpen en te construeren. In Delft was prof.dr.ir. W.L. van der Poel de grote voortrekker op dit nieuwe vakgebied. Deze voordracht geeft een overzicht van de computers die in de periode 1945 – 1980 zijn ontwikkeld en (deels succesvol) op de markt zijn gebracht. Tevens wordt aandacht geschonken aan ontwikkelingen die in deze periode plaatsvonden op het gebied van programmeertalen. Informatie over de spreker Ir. Kees Pronk ontwikkelde onder meer minicomputer-gestuurde data-acquisitiesystemen voor de windtunnels van de TU Delft. Toen de TUD de nieuwe studierichting Informatica startte, maakte hij de overstap naar de faculteit der Wiskunde en Informatica en werkte daar in de groep van prof. W.L. van der Poel aan Software Engineering en Programmeertalen. Hij was betrokken bij de realisatie van de Simona-vluchtsimulator van de TU Delft. Hij was voorzitter van de Nederlandse Programmeertalen Commissie van het NEN en is conservator van het Vitrinemuseum bij faculteit EWI van de TUD.

Vliegen leer je beter niet in de lucht – naar de kern van vluchtsimulatie Prof.dr.ir. J.A. Mulder Vliegen is moeilijk en vereist daarom een jarenlange opleiding. Daarna komt een levenslange fase van vliegervaring opdoen. Vluchtsimulatoren in de luchtvaart spelen in beide fasen een essentiële rol. De cockpit van een vluchtsimulator en de bewegingen van de cockpit dienen zo realistisch mogelijk te nagebootst, zodat de vlieger tenslotte met vertrouwen kan overstappen naar het echte vliegtuig. Toch blijven er vermijdbare verschillen, het grootste deel toe te schrijven aan deficiënties in de wiskundige modellering van de vliegdynamica. Op dit gebied wordt echter voortgang te geboekt, en het is te verwachten dat op termijn de verschillen verwaarloosbaar zullen worden. En ook onvermijdbare verschillen, door de eigenschappen van het visueel-vestibulaire waarnemingssysteem van de mens. De bewegingssystemen van simulatoren systemen kunnen echter wel worden geoptimaliseerd voor wat betreft ontwerp en aansturing. Een beknopt historisch overzicht van de ontwikkeling van vluchtsimulatoren laat een toename van realisme zien. Informatie over de spreker Prof.dr.ir. Bob Mulder volgde de opleiding voor Vliegtuigbouwkundig ingenieur aan de Technische Universiteit Delft, met als specialisatie ingenieur-vlieger. Hij voltooide de opleiding voor verkeersvlieger bij de toenmalige Rijks Luchtvaart School in Eelde. Werd in 1971 benoemd tot wetenschappelijk medewerker op de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek om onderzoek te doen op het gebied van vliegproeftechnieken. Promoveerde in 1986. Werd in 1989 benoemd tot hoogleraar. Naast een wetenschappelijke carrière volgde hij ook een carrière als vlieger, onder meer als gezagvoerder op de Boeing 757-200 en Boeing 767-300ER.

75 jaar elektronen microscopie in Nederland. Prof.dr.ir. P. Kruit Nederland bekleedt in de wereld een vooraanstaande plaats in de ontwikkeling en productie van elektronenmicroscopen. In de beginfase speelden zowel de TU Delft als de TPD als Philips hierin een rol, met als spil van de actie Jan LePoole, de latere TUD hoogleraar. De apparaten groeiden uit tot zeer gecompliceerde instrumenten die tegenwoordig in staat zijn individuele atomen zichtbaar te maken. Zij vinden hun toepassing in de wetenschappen zoals de materiaalkunde en de biologie, maar ook in de industrie zoals de halfgeleider industrie. De Nederlandse productie is inmiddels overgegaan van Philips naar het zelfstandige bedrijf FEI, maar er zijn nu ook kleinere fabrikanten. Nederland en Japan zijn toonaangevend, met een bescheiden rol voor Duitsland en de VS. Heel interessant, omdat dit precies de verdeling is die ook bestaat in de lithografiewereld. Informatie over de spreker Prof.dr.ir. Pieter Kruit is hoogleraar natuurkunde aan de TU Delft in het vakgebied “Geladen Deeltjes Optiek”. Zijn groep ontwikkelt nieuwe principes voor de elektronenmicroscopie en de elektronenlithografie. Daarbij werkt hij veelvuldig samen met de industrie. In beide gebieden heeft hij ook, samen met studenten, bedrijven opgericht: MAPPER en DELMIC. In zijn inmiddels lange carrière was hij o.a. voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Microscopie en hoofdredacteur van het vaktijdschrift voor de elektronen microscopie “Ultramicroscopy”.

Simulatoren voor wegvoertuigen: terugblik en vooruitblik Dr. ir. E. J.H. de Vries De simulatie van de beweging van wegvoertuigen ontstond honderd jaar geleden met de simulatie van de beweging van luchtvoertuigen (vliegtuigen). De ontwikkeling van simulatoren voor wegvoertuigen (rijsimulatoren) kwam verrassend genoeg pas goed op gang in de jaren zeventig. Deze simulatoren bezaten aanvankelijk nog weinig vrijheidsgraden en daarmee beperkt realisme. Meer geavanceerde, real-time versies verschenen in het begin van de jaren 2000. Voor realistische simulaties zijn ook compacte wiskundige modellen van banden vereist. Wereldwijd gebruikt zo’n 80 % van de rijsimulatoren een efficiënt model ontwikkeld aan de TU Delft door E. Bakker en prof. H.B. Pacejka. In Nederland was FSC (Fokker Control Systems) tientallen jaren actief op het gebied van vlucht- en rijsimulatoren. De spelers in ons land zijn met name haar afstammelingen Moog-FCS en Cruden BV. Ook Bosch-Rexroth levert belangrijke componenten. De voordracht geeft een historisch overzicht van de ontwikkeling rijsimulatoren, alsmede van de bijdragen van de TU Delft en van de hedendaagse Nederlandse industrie op dat gebied. Informatie over de spreker Dr. Edwin de Vries studeerde af in de werktuigbouwkunde aan de TU Delft in 1994, met specialisatie voertuigtechniek. Hij zette zijn onderzoek daar voort in de groep Voertuigtechniek van prof. H.B. Pacejka, met focus op simulatie, stabiliteit en besturing van wegvoertuigen. In 1998 kwam hij in de groep Engineering Dynamics van prof. D.J. Rixen, bij wie hij promoveerde in 2012. Sinds 2013 werkt hij bij Cruden BV te Amsterdam, waar hij verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van modellen van voertuigdynamica voor gebruik in real-time simulatoren.

Histechnica; Academisch Erfgoed TU Delft Dr. H.G. Heijmans Histechnica bestaat 40 jaar. In deze voordracht wordt kort ingegaan op de geschiedenis van de vereniging. Waarom is die opgericht; zijn de doelstelling van toen nog dezelfde als nu? Daarna komt de aandacht te liggen op het Academisch Erfgoed van de TU Delft. Wat is dat nu eigenlijk, en waarom hebben we dat? Welke betekenis kan het hebben voor de TU Delft? Hierbij kunnen we in eerste instantie denken aan de versterking van de historisch gegroeide identiteit van de Delftse ingenieurs, of aan Academische Vorming. Maar misschien is er meer. Vanuit de TU Delft Library, de beheerder van het Erfgoed, is recentelijk een discussie gestart over de inzet van het Erfgoed bij het hedendaags onderwijs en onderzoek. Kan dat zomaar? Moeten stilstaande klokken dan weer gaan lopen en historische machines uit elkaar worden gehaald, en zo ja, hoe erg is dat? Informatie over de spreker Dr. Han Heijmans promoveerde in 1994 op de geschiedenis van het natuurkundig onderzoek in Utrecht tussen 1885 en 1940. Na een aantal functies bij diverse musea werd hij directeur van het Techniek Museum te Delft tot 2008. Momenteel is hij Manager Operations bij de TU Delft Library en algemeen beheerder van het Academisch Erfgoed van de TU Delft.