Ganzelever: een gezonde lekkernij voor de feesten

• Ethiek van de zorg voor ouderen met dementie • Rookstopmethode, anno 2004

• Ganzelever: een gezonde lekkernij voor de feesten

Prettige Feesten

2

_

ED'T~R'AAL

ADIEU 2004, WELKOM 200S! EN WEER IS EEN JAAR OMGEVLOGEN

Een moment om dank te zeggen aan onze nationale en provinciale bestuursleden maar vooral aan deze van onze afdelingen voor de vrijwillige en belangeloze inzet. Onze dank gaat ook naar onze personeelsleden die zich weer, elk op zijn of haar terrein, hebben ingespannen om te zorgen voor een maximale ondersteuning van onze bestuursleden. Een schouderklopje is hier wel op zijn plaats want ik reken ook nu weer op de inzet en het enthousiasme van personeel en bestuursleden om de goede voornemens en plannen voor 2005 te kunnen realiseren. De dankbaarheid van onze leden die wij daarvoor terugkrijgen is onze mooiste beloning. Ik wens u allen prettige eindejaarsfeesten en een voorspoedig en gezond 2005. Jacky Raymaekers Voorzitter

3

EDITORIAAL Adieu 2004, welkom 2005!

2

SOCIAAL Ethiek van de zorg voor ouderen met dementie Is een handicap een belemmering voor je vakantie? Afval: werk aan de winkel voor de Commissie! Kennismaking met.. .. FransVan Dyck Ouderen en politiek Financiële tegemoetkoming voor personen met een ernstige beperking in hun zelfredzaamheid

4-6 7 8-9 9

10-11 11

ACTUEEL Het witte-jas-effect Valdetector in een hemd De ziekte van Alzheimer in 14 vragen en antwoorden Het probleem van één man op tien Enkele demografische vaststellingen Verhuizen naar Antwerpen? Waar zijn uw naamgenoten in België verspreid? Preventie interventie adolescenten en ouderen met een handicap Anciaux doet niemand pijn in 2005 Bedreigd, kwetsbaar en hulpeloos "Onveiligheidsgevoel in Vlaanderen"

12-13

Tentoonstelling: 2005 = Emile Verhaerenjaar in Antwerpen Tentoonstelling: Het Hart, Geschiedenis-Verhaal-Verbeelding in Gent Kriebelbeestjes: een beestige tentoonstelling voor grootouders en kleinkinderen in Brussel

14 16 17

Op verkenning in.... Zuid-Zweden

18-19

Ganzenlever een gezonde lekkernij voor de feesten Recepten: Ganzenlever op Gentse wijze Sneetje eendenlever

20 21 21

CULTUUR

I

TOERISME

VOEDING

GEZONDHEID Rookstopmethode, anno 2004 Vis en gezondheid

22-23 24

CURSIEFJE Uw eigen verhaal

25

UIT DE PROVINCIES Antwerpen, Brabant, Limburg, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen

26-31

4

I I

ETHIEK VAN DE ZORG VOOR OUDEREN MET DEMENTIE De positie van verzorgenden

Op zoek naar aanknopingspunten voor een nieuw ethisch kader voor de psychogeriatrische zorg stuitte het onderzoeksteam van (ees Hertogh op tal van schadelijke omgangsstrategieën in de benaderingwijze van verzorgenden. Van kwaadwillendheid was geen sprake, maar hoe was dit gedrag dan te verklaren? Een analyse van de knelpunten en de emotionele zwaarte van de zorg voor mensen met dementie. Vanaf de jaren zeventig tekenen zich in de gezondheidszorg twee emancipatiebewegingen af. De eerste is die van de voor zijn rechten ijverende patiënt, die een gelijkwaardige gesprekspartner wil zijn van de hulpverlener. Deze emancipatiebeweging heeft het beginsel van respect voor autonomie een centrale plaats gegeven en geleid tot een indrukwekkende ontwikkeling van het gezondheidsrecht dat in belangrijke mate op dit beginsel is geïnspireerd. De moderne hulpverlener is contractueel aan de rechten van de patiënt krachtens de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) en - van belang voor de psychogeriatrie - de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ). De tweede emancipatiebeweging betreft de ontwikkeling van de zorg voor dementerenden en het denken daarover. De kern daarvan is de ontdekking, of beter: de herontdekking, van de psychologie van dementie. In Nederland was IIse Warners een van de eersten die aandacht vroeg voor het feit dat mensen met dementie uit alle macht proberen om het hoofd te bieden aan wat hen overkomt. Dat die inspanning faalt - en in zogenaamd problematisch gedrag resulteert - heeft niet alleen te maken met de ziekte, maar ook met inadequaat gedrag en onbegrip van de omgeving. De sleutel tot goede zorg ligt derhalve niet primair in pillen voorschrijven of ADL-hulp bieden, maar in aansluiting zoeken bij de subjectieve ervaring van de dementerende.

Ethische vragen In Nederland spreken we in dit verband over 'belevingsgerichte zorg', maar ik zou het liever een 'belevingsgerichte oriëntatie in de zorg voor ouderen met dementie' willen noemen, omdat achter de term 'belevingsgerichte zorg' niet de eenheid van een concept of een theoretisch raamwerk schuilgaat, maar een veelheid van benaderingen die een aantal uitgangspunten met elkaar delen: •

•

•

•

•

Iemand met dementie heeft besef van zijn situatie en kan daaraan lijden. Hij kan daarom met recht 'patiënt' worden genoemd, zonder dat dit een keuze impliceert voor het zogenoemde biomedisch model. Gedrag van iemand met dementie is het ingewikkelde samenspel van de voortschrijdende hersenaandoen ing, de poging tot aanpassing daaraan van de getroffene en de wisselwerking met de omgeving die een diepgaande invloed heeft op gedrag en welbevinden van de patiënt. Uitgangspunten van de zorg zijn niet de objectieve hulpbehoefte en de beperkingen, maar de subjectieve ervaring van de patiënt en diens functionele mogelijkheden. Goede zorg is zorg die de patiënt ondersteunt in het behouden van een gevoel van eigenwaarde en identiteit en die hem veiligheid en geborgenheid biedt. Kenmerkend voor de zorgrelatie is niet de norm van professionele distantie, maar die van wederzijdse betrokkenheid en persoonlijk contact.

Vooral in die laatste twee uitgangspunten, die vaak niet zo expliciet aan de orde komen, wordt duidelijk dat het bij belevingsgerichte zorg niet alleen gaat om psychosociale benaderingswijzen, om omgangsvormen en communicatietechnieken, maar ook en misschien wel op de eerste plaats om de ethiek. Achter de vraag "waar ben ik?" die de gedesoriënteerde oudere stelt, gaat van meet af aan de fundamentelere vraag schuil "wie ben ik?" en "waar ben ik thuis?",

vragen die geen enkel mens op eigen kracht beantwoorden kan, de dementerende al helemaal niet. Zij schetsen enerzijds de kern van het ziekteproces, maar vertolken anderzijds ook algemeenmenselijke en ethische vragen. Dode letter Tot zover de twee emancipatiebewegingen. Men zou kunnen zeggen dat die gedeeltelijk parallel lopen: het in gesprek gaan met de dementerende, diens erkenning als persoon met een eigen belevingswereld en eigen zorgvragen lijkt een prachtige uitwerking van respect voor autonomie. Maar dat hangt dan wel af van wat onder het autonomiebegrip wordt verstaan. Onze hypothese was dat ook de waarden van de belevenisgerichte zorg en een daardoor geïnspireerde zorgpraktijk op gespannen voet staan met een op rechten gebaseerde ethiek waarin respect voor autonomie de hoogste norm is. Die spanning tussen beide kaders wilden wij nader onderzoeken door middel van participerende observatie in psychogeriatrische verpleeghuizen. Dit aan de hand van de volgende vraagstelling: •

•

Hoe geven zorgverleners in de praktijk vorm aan 'respect voor autonomie' en welke problemen ervaren zij hierbij? Op welke wijze geven zorgverleners gestalte aan de belevingsgerichte benadering en welke morele vragen doen zich daarbij voor?

Op basis van het antwoord op deze vragen hoopten wij, na bestudering van de relevante literatuur, een ethisch kader te kunnen formuleren dat beter aan zou sluiten bij de psychogeriatrische zorg dan de thans vigerende ethiek. Dit leek ons ook nodig omdat veel verpleeghuizen in hun zorgvisie allerhande fraaie formuleringen opnemen die aanleunen bij het autonomiedenken en die uiteraard altijd de bewoner en zijn wensen centraal stellen, maar die in de praktijk nauwelijks meer zijn dan een dode letter. Tijdens het onderzoek bleek echter dat de vraagstelling waarvan wij uitgingen niet echt herkend werd op de werkvloer. Den-

5

ken over autonomie speelde bij verzorgenden in de dagelijkse praktijk nauwelijks een rol en hoewel wij de waarden van de belevingsgerichte zorg geregeld terugzagen in hun handelen, leken zij zich daarvan zelden bewust te zijn. Naast voorbeelden van goede zorg zagen wij bij het meelopen in twee verpleeghuizen ook veel gevallen van wat Tom Kitwood 'kwaadaardige sociale psychologie' heeft genoemd: vormen van communicatie en bejegening die de persoonlijke waardigheid van de dementerende ondermijnen (mensen negeren, niet serieus nemen, taakgericht handelen, leugentjes om bestwil vertellen, enzovoort). Voor de goede orde: ook Kitwood stelt dat het hierbij niet gaat om kwaadwillend of opzettelijk gedrag. Maar hoe is dit handelen dan te verklaren? Emotionele zwaarte Om daarop een antwoord te geven zijn we in ons onderzoek gaandeweg meer gaan focussen op wat ik de intrinsieke complexiteit (wezenlijke ingewikkeldheid) van het zorgen voor dementerenden zou willen noemen: enkele kenmerken die deze zorg als het ware van binnenuit typeren en er de emotionele zwaarte van aangeven.

Waarheid en waarachtigheid Bedrog is eigenlijk de vorm waarin de potentiële spanning tussen respect voor autonomie en respect voor de belevingswereld van de dementerende zich het scherpst voordoet in de belevingswereld van verzorgenden. Het jargon waarin ziekenverzorgenden naar hun eigen handelen verwijzen is doorspekt met woorden en uitdrukkingen die zo'n conflict uitdrukken: trucjes, iemand bedriegen, iemand om de tuin leiden, onwaarheid spreken, enzovoort. De waarheid die daarbij voortdu-

rend verzwegen wordt, is in wezen die van de dementie zelf. IIse Warners verwoordt die ervaring als volgt: "Wanneer ik met veel tact en vriendelijkheid mensen probeer af te leiden van de gesloten deuren maak ik ze eigenlijk nog hulpelozer. (...) Zij blijven zich nog een tijd herinneren dat ze bezig waren een voornemen uit te voeren, maar vergeten wat het voornemen was. Dat rotgeheugen ook! Je ziet de mensen spartelen om niet door mijn smoesjes in slaap gesust te worden. Dat slorpt al hun creátieve energie op. Waardoor de arm die ik beschermend om hun schouders sla soms dankbaar geaccepteerd wordt. "U bent tenminste goed voor me" krijg ik heel wat keren te horen. Soms geloof ik het zelf. De in deze passage onder woorden gebrachte ambivalentie is typerend voor de zorg relatie in de psychogeriatrie.

illusie. Zoals de moeder het gedrag van haar pasgeborene interpreteert binnen een betekeniswereld waartoe deze zelf nog geen toegang heeft, zo voegen ziekenverzorgenden betekenis toe aan het gedrag van de dementerende teneinde een relatie te leggen waarin zorg gegeven kan worden. Dat zij zich daarbij bedienen van kindertaal moet in dit licht niet gezien worden als een vorm van infantilisering of als gebrek aan respect, zoals vaak wordt gesteld, maar als een strategie om vast te houden aan wederkerigheid in het contact. Hoewel deze problematiek zich het scherpst manifesteert in de verder gevorderde fase van de ziekte, is deze mijns inziens specifiek voor de zorgrelatie in de psychogeriatrische verpleeghuiszorg als zodanig: wederkerigheid als ethische waarde in de zorg staat hier van meet af aan onder druk.

Wederkerigheid Zorg is bij uitstek een relationeel proces en een belangrijk ethisch aspect van zorg is de wederkerigheid daarvan: in het geven wordt ook ontvangen. Daar ligt in belangrijke mate de voldoening die het zorgdragen de zorggever schenkt en daarom is de ontvankelijkheid van de zorgontvanger op de verleende zorg ook zo'n belangrijke waarde in de ethiek van de zorg. Dementie brengt echter met zich mee, dat de relatie tussen verzorgde en verzorgende nauwelijks kan groeien. De verzorgenden leren de dementerende tot op zekere hoogte wel kennen, maar worden omgekeerd niet gekend of herkend. De patiënt die je 's avonds nog zo dankbaar was voor de geboden hulp, weet de ochtend daarop niet meer wie je bent en wijst je resoluut de deur als je hem wil helpen met opstaan. Meer naar de eindfase van de ziekte is het zelfs de vraag of nog aan de neurologische en neuropsychologische voorwaarden voor wederkerigheid kan worden voldaan. Maar voor de verzorgenden is dat geen vraag. Het is verbazingwekkend om te zien wat zij allemaal aan dementerenden opmerken en hoe ze die waarnemingen invullen en inkleuren met betekenis. Soms ook wordt het veelgehoorde "je krijgt er zoveel voor terug" zo nadrukkelijk gezegd, dat het lijkt alsof de verzorgenden niet alleen hun gesprekspartner - of de grote boze buitenwereld die er helemaal niets van begrijpt - maar ook zichzelf moeten overtuigen. Daarbij houden zij vast aan wederkerigheid in het contact, ook al is dat slechts een illusie. Maar het is wel een noodzakelijke

De paradoxen van de normaliteit Verzorgenden streven ernaar het leven van demente mensen zoveel mogelijk als normaal voor te stellen: door zoveel mogelijk te streven naar een normale en huiselijke sfeer, worden hun beperkingen en problemen minder zichtbaar. Maar een dergelijk beroep op normaliteit kan niet anders dan falen, want dementie confronteert verzorgenden onvermijdelijk met het afwijkende gedrag van de dementerende. De bandbreedte waarbinnen afwijkingen van de norm geaccepteerd worden kent grenzen en één daarvan komt in zicht als verzorgenden zich door het gedrag in hun rol voelen aangetast. Dan wordt het afwijkende gedrag probleemgedrag. Op dit punt houdt de belevingsgerichte zorg verzorgenden een andere normaliteit voor. Zij verlangt van hen oog te hebben en te houden voor de algemeen-menselijke aspecten van dergelijk gedrag, om het te zien als 'normaal gedrag in een abnormale situatie'. Maar niet alle (probleem)gedrag kan op deze wijze worden uitgelegd - de psychologie van dementie is eindig. Bovendien is er een groot verschil tussen de uitleg van het gedrag en de beleving daarvan door de verzorgende die ermee wordt geconfronteerd. Belevingsgerichte zorg stelt in dit opzicht hoge en eigenlijk tegengestelde eisen aan verzorgenden: van hen wordt gevraagd om in plaats van de norm van professionele distantie die van persoonlijke betrokkenheid te volgen, maar ook en tegelijk om gedrag van dementerenden, zeker de negatieve aspecten daarvan, niet op zichzelf te betrekken. Wel de dankbaarheid, maar niet de woede; wel de

6

zoen, maar niet de klap; wel de omarming, maar niet het wegduwen. Om dagelijks met deze paradox van de normaliteit om te gaan is geen geringe opgave. Niemand houdt dat consequent vol. Hierdoor ontstaat een spanning die soms een zware wissel trekt op de verzorgenden, temeer daar zij vrijwel hun volledige werktijd in de directe nabijheid van hun demente bewoners (moeten) doorbrengen. Hun werk dompelt hen als het ware onder in de wereld van de dementie en verschilt alleen al daardoor ingrijpend van dat van andere hulpverleners, zoals artsen en psychologen. Verzorgenden kunnen hun betrokkenheid alleen begrenzen door geregeld te 'vluchten' in taakgericht handelen. Of door zich te beroepen op verplichtingen die op geen enkele wijze in de belevingswereld van de dementerende een plaats kunnen krijgen, maar die wel bij het werk horen. Diverse vormen van wat Kitwood 'kwaadaardige sociale psychologie' noemt, zijn dan ook te beschouwen als een soort terugvallen op omgangsvormen die in de gewone wereld onder omstandigheden nog wel acceptabel zijn, maar waar een dementerende niets mee kan omdat deze geen toegang heeft tot die wereld. Niet meer deelbaar Deze drie aspecten: waarheid en waarachtigheid, wederkerigheid en de paradoxen van de normaliteit, laten zien dat psychogeriatrische zorg niet zo gemakkelijk is in te passen in gangbare definities van zorg. Want daarin gaat het steeds om een relatie die iets voortbrengt, tot stand brengt, of die toch op z'n minst iets beschermt, behoudt of behoedt. Iets dergelijks komt ook in de waarden van de belevenisgerichte zorg tot uitdrukking: veiligheid en geborgenheid bieden, ondersteunen in het behoud van een gevoel van eigenwaarde. Dat zijn aansprekende concepten, althans als we de zorg voor mensen met dementie in dwarsdoorsnede bekijken en op de korte termijn. Maar volgen we het zorgen voor dementerenden in de tijd, dan is er vooral sprake van verlies. Dat is bijvoorbeeld ook een groot verschil met de zorg voor verstandelijk gehandicapten, de sector waar de psychogeriatrie vaak mee wordt vergeleken. Daar kan zorg worden omschreven als 'iemand vooruithelpen die is achtergebleven'. Maar zorgen voor dementerenden is niet vooruit helpen; het is hooguit helpen en ondersteunen in een proces van onvermijdelijke onttakeling. Definities van dementie benadrukken

doorgaans vooral de geheugen- en oriëntatiestoornissen, maar uit biografieën en autobiografieën kunnen wij niets anders concluderen dan dat dementie - van meet af aan - geen geheugenziekte is, maar een ziekte van het zelf. Dit kernprobleem wordt door verschillende voorstanders van belevingsgerichte zorg verwaarloosd of zelfs ontkend. Bijvoorbeeld door het volgehouden gebruik van het woord 'ik' in diverse belevingsfasen van dementie, of door consequent te spreken over 'mensen met dementie'. Op relationeel niveau vertaalt dit kernprobleem zich in het voortschrijdende verlies van een gedeelde wereld, met alle consequenties van dien voor de zorgrelatie. De eerste stap daarin bestaat in het verschralen en verdwijnen van het ziekte-inzicht. Daarom komt men op zeker moment voor het dilemma van waarheid en waarachtigheid in de zorgrelatie te staan: er is geen gemeenschappelijk probleem meer, hoezeer verzorgenden ook willen delen. Naarmate de ziekte vordert, wordt het steeds moeilijker een brug te slaan met de belevingswereld van de dementerende en wordt het toenemend onmogelijk met elkaar iets te delen dat verder gaat dan het moment. Relatiegerichte zorg We hebben gesproken over de intrinsieke (wezenlijke) complexiteit van de zorg omdat er sprake is van problemen die onlosmakelijk verbonden zijn met dementie en waar zorgverleners dus als het ware tegen opgewassen moeten zijn, omdat zij medebepalend zijn voor de opname van de patiënt in het verpleeghuis. De intrinsieke complexiteit van het zorgen voor mensen met dementie vloeit voort uit het voor dementie kenmerkende verlies van een gedeelde wereld. Dit verlies is de tegenhan-

ger in de relationele sfeer van en voor deze ziekte kenmerkende verlies van identiteit en zelfbewustzijn. In relationele zin vormt het verlies van een gemeenschappelijk gedeelde wereld de kern van de tragedie die dementie heet. Binnen de belevingsgerichte zorg en de diverse theorieën daarover wordt dit echter onvoldoende onderkend - en soms zelfs ontkend. De ethische waarden van de belevingsgerichte zorg - het ondersteunen van demente patiënten bij het behouden van een gevoel van eigenwaarde en het creëren van een milieu waarin zij zich veilig en geborgen kunnen voelen - worden door de meeste verzorgenden onderschreven en herkend, maar de vertaling daarvan naar het eigen handelen laat te wensen over en wordt begrensd door het verlies van een gemeenschappelijk gedeelde wereld. Hieruit vloeit voort dat goede zorg voor mensen met dementie ook een zorg voor zorgenden moet behelzen. In dit verband wordt ook wel gesproken van relatie-

gerichte zorg. Het idee daarachter is eigenlijk heel simpel: je kunt alleen goede zorg geven als je ook zelf goed wordt verzorgd. Een dergelijke ondersteunende zorg is er op grote schaal voor mantelzorgers, maar nauwelijks voor professionele verzorgenden in het verpleeghuis. Dat is vreemd, want het zijn juist deze minst geschoolde zorgverleners die het intensiefst contact hebben met de dementerende en die wij dagelijks allerlei morele dilemma's laten beslechten waar politici, juristen en ethici in hun onderlinge debatten nog lang niet uit zijn. Een ethisch kader voor de psychogeriatrie moet dus verder gaan dan de waarden die de belevingsgerichte zorg vertolkt. Niet alleen de dementerende heeft belang bij ondersteuning in het behoud van een gevoel van eigenwaarde in het ervaren van veiligheid en geborgenheid op zijn reis naar het ongerijmde einde van de dementie, hetzelfde geldt voor de mensen die de dagelijkse Sisyfusarbeid verrichten om voor hem te zorgen. Zowel psychologen als verpleeghuisartsen lijken een zinvolle rol te kunnen spelen in het verlenen van zorg aan zorgenden. Een meer relatiegericht zorg plan kan in dit verband een belangrijk instrument zijn. Beide disciplines hebben op dit punt echter bijscholing nodig. Bovendien zouden taken en deskundigheden meer op elkaar moeten worden afgestemd. Bron: Denkbeeld nr. 4 augustus 2004

7

IS EEN HANDICAP EEN BELEMMERING VOOR JE VAKANTIE? De grote vakantie is nog veraf, maar stilaan breekt de tijd aan waarin de meeste mensen hun vakantie boeken en reikhalzend uitkijken naar een zonnige, zorgeloze reis. Gaat er iemand met een handicap mee op reis? Dan moeten er toch enkele extra voorzorgsmaatregelen genomen worden, zodat je zeker weet dat je hotel toegankelijk is en dat je iets van de streek kan zien. Vroeg begonnen is half gewonnen Toegankelijke reisvoomeningen voor mensen met een handicap zijn nog altijd veel meer uitzondering dan regel. In verhouding tot het aantal reizende mensen met een handicap is het aanbod eerder klein. Wil je als persoon met een handicap op reis gaan, dan begin je beter vroeg met de voorbereidingen, dan heb je nog de meeste keuze. Op ideeënjacht Je bent niet de enige persoon met een handicap die op reis gaat. Daarom kan je terecht bij het Infopunt Toegankelijk reizen voor informatie over de toegankelijkheid van het vakantieaanbod in binnen- en buitenland. Het infopunt beschikt over heel wat praktische informatie en kan je ook advies op maat verstrekken. Je kan het infopunt bereiken via het telefoonnummer 070/233.050. Ben je vertrouwd met het internet, dan loont het zeker de moeite eens te grasduinen op www.toegankelijkreizen.be. De handen uit de mouwen Ook al kunnen organisaties je een pak werk besparen, toch zal je een deel van de voorbereidingen zeker zelf moeten doen. Het kan handig zijn op voorhand eens een lijstje te maken, zodat je weet waaraan je reisbestemming moet voldoen. Voor personen met gehoorproblemen is het misschien belangrijk te weten hoe je gewaarschuwd wordt in een noodsituatie, of in welke taal je schriftelijke uitleg kan krijgen. Personen met gezichtsproblemen willen waarschijnlijk weten of automatische deuren voorzien zijn van een waarschuwingssignaal, of glazen deuren voorzien zijn van contrasterende kleurstroken, of oversteekplaatsen voorzien zijn van rateltikkers ... Als rolstoelgebruiker wil je natuurlijk zeker zijn dat je rolstoel in de lift kan, dat er voldoende ruimte is voor draaicirkels of dat je motorische rolstoel kan

aangesloten worden op de lokale netspanning. Er moet aan heel wat gedacht worden en met een lijstje ben je minder geneigd iets over het hoofd te zien. Heel wat vragen betreffen niet alleen de reisbestemming, maar ook het transport. Reis je met de wagen, het vliegtuig of de trein? Met een rolstoel vraag je best een stoel aan de gang met afneembare armsteunen. Misschien heb je voor de verplaatsing in het vliegtuig zelfs een speciale rolstoel nodig? Licht de verschillende instanties dus tijdelijk in, zodat iedereen voorbereid is en misverstanden worden voorkomen. Het is raadzaam ook over de omgeving van het hotel reeds informatie te zoeken. Welk ziekenhuis ligt dicht bij het hotel? Kan je met de rolstoel op het strand? Welke musea en historische gebouwen zijn toegankelijk? Kan je met de rolstoel het openbaar vervoer gebruiken? Het is heel belangrijk de andere instanties voor te bereiden op je komst, maar het is minstens even belangrijk zelf voorzorgen te nemen. Voorzie een goed gevulde reisapotheek. Vraag aan je arts medische attesten in een taal die ter plaatse begrepen wordt. Hou rekening met het tijdsverschil, zodat je toch nog weet welke medicatie je wanneer moet innemen. Zorg dat je de naam van je medicatie ook in de lokale taal kent. Ga na bij je mutualiteit of je verzekerd bent op de door jou gekozen reisbestemming. Misschien is het noodzakelijk een bijkomende reisverzekering te nemen. Zijn je (dure) hulpmiddelen ook verzekerd? Papier garandeert plezier? Als persoon met een handicap heb je heel wat concrete vragen over bepaalde voorzieningen van het hotel. Daarom is het misschien beter die vragen schriftelijk over te maken, zo kan de baliemedewerker van het hotel de tijd nemen om de lijst behoorlijk in te vullen en eventueel iets na te kijken. De ene handicap is de andere niet, dus kan je niet verwachten dat de baliemedewerker onmiddellijk een antwoord kan geven op al je vragen. Een bijkomend voordeel van schriftelijke vragen is dat je er doorgaans een geschreven antwoord op ontvangt. Op die manier heb je een bewijsstuk, waardoor je al een stuk sterker staat als blijkt dat ter plaatse niet alles naar wens verloopt. Neem dergelijke papieren dus steeds mee naar je vakantiebestemming.

Stop een dosis improvisatietalent bij je handbagage Als persoon met een handicap heb je je huis in de mate van het mogelijke aangepast aan je handicap. Hou er rekening mee dat je op reis nooit dezelfde mate van comfort zal vinden als thuis. Zelfs een hotel dat aangepast is aan de meest gangbare handicaps, zal misschien toch nog enkele tekorten vertonen als het om jouw handicap gaat. Ter plaatse zal je dus af en toe moeten overleggen en naar oplossingen zoeken voor problemen die je niet had voorzien. Met een flinke dosis gezond verstand en een goede verstandhouding tussen beide partijen kom je al heel ver. Dergelijke onvoorziene omstandigheden horen bij het reizen en bezorgen je achteraf misschien zelfs een voldaan gevoel. Vakantietip: Liberty & Cosmopolite Wist je dat ook de liberale mutualiteit beschikt over twee vakantieverblijven aan de Belgische kust? Voor een aangename prijs kan je op twee verschillende locaties in Blankenberge verblijven. Een aantal kamers is voorzien voor personen met een handicap en je bent er vlakbij het strand, het casino, Sea-Life, de pier, het serpentarium, ... Cosmopolite, Notebaertstraat

2

8370 Blankenberge, Tel. 050/42 99 54 Liberty, Langestraat 55 8370 Blankenberge, Tel. 050/414224 Veel succes We wensen jullie alvast succesvolle voorbereidingen die tot een prettige reis zullen leiden. TIP: Stel bij je voorbereiding geen ja/nee-vragen, maar open vragen aan de verantwoordelijke van het hotel. Vraag dus bvb. niet of er treden zijn, maar vraag om de weg van de ingang van het hotel naar de lobbyen naar je kamer te beschrijven.

o

Roeland De Coninck Vzw Ondersteuning in Thuiszorg

OndNJt('uning

in Thuirzorg

Vz.w

8

AFVAL: WERK AAN DE WINKEL VOOR DE COMMISSIE Preventie en recyclage van afval worden de twee grote prioriteiten in de nieuwe Europese Strategie die nu ter tafel ligt. In 2005 worden de eerste resultaten van de onderhandelingen verwacht. Bijna een jaar geleden begon de Commissie met haar raadplegingen in het kader van haar "Europese strategie over afvalpreventie en -recyclage". Daarmee bijt ze zich vast in een erg gevoelig en omvangrijk dossier. Veel communautaire - zowel sectoriële als algemene - wetgeving, zoals de richtlijn over afval, poogt om het beleid rond afval te kaderen. Desondanks neemt de afvalberg in de geïndustrialiseerde landen toe waardoor de Commissie zich verplicht ziet om de wortel van het probleem aan te pakken. Preventie staat dus bovenaan de lijst in de uit te stippelen strategie. Vertrekkend van de bron zal de Commissie zich de vraag naar de noodzaak om een product op de markt te brengen, stellen. Zo ja, dan probeert ze de herbruikbaarheidsfactor van het product in te schatten. Tevens wordt de vraag gesteld of het product aan het einde van zijn bestaan kan worden gerecycleerd. Preventie en recyclage zijn de twee sleutelbegrippen in de mededeling van mei vorig

jaar waarop de Raad Milieu zijn conclusies van mei 2004 baseerde. Hervorming De mededeling van de Commissie is onderwerp geweest van veel overleg: eerst algemeen en op het internet, vervolgens in werkgroepen. De discussie werd toegespitst op drie thema's. Ook het Europees Parlement en de Economische en Sociale Raad gaven hun advies. De mededeling van de Commissie tekent enkel de grote lijnen van de Europese strategie over afvalbeleid. Vooraleer de tekst volledig af te werken startte de Commissie een nieuwe, meer toegespitste raadplegingsronde. Die werd gesloten op 24 september 2004 en moest haar in staat stellen om de impact van bepaalde opties die ze voorstelde, op economisch en sociaal gebied te evalueren. De uiteindelijke Strategie, voorzien voor 2005, zou een volledige hertekening kunnen inhouden van het communautaire wetgevende corpus inzake afval, net zoals gebeurde met de kaderrichtlijn betreffende water. Toch zal de nieuwe wetgeving de uitwerking van sectoriële wetten niet overbodig maken zoals blijkt uit de twee voorstellen van richtlijn betreffende industrieel afval en gebruikte batterijen. De thematische strategie is nauw verbonden met twee andere strategieën voorgesteld door de Commissie. Het gaat over de geïntegreerde politiek rond producten en thematische strategie met betrekking tot de natuurlijke hulpbronnen. In hun besluit van juni jongstleden benadrukten de milieuministers van de Unie dat verband. Ze vroegen overigens aan de Commissie om in 2005 de definitieve Strategieën betreffende afval en natuurlijke hulpbronnen samen voor te stellen.

Steeds meer afval Landbouwafval buiten beschouwing gelaten, produceert de Unie jaarlijks 1,3 miljard ton afval, of 3,5 ton per inwoner. Volgens het Europees Milieuagentschap zijn er vier belangrijke afvalstromen: de be- en verwerkende industrie (26%), de winningsindustrie (29%), constructie- en afbraakafval (22%) en stedelijk afval (14%). Eurostat schat dat 2% daarvan, of 27 miljoen ton, gevaarlijk afval is. Stedelijk en constructieafval Zonder bijkomende politieke maatregelen zal de productie van afval de volgende jaren blijven stijgen. Het "vijfde actieprogramma van de Europese Gemeenschappen inzake het milieu" beoogt de stabilisatie van stedelijk afval tot 300 kg per inwoner per jaar. Dat komt overeen met het gemiddelde van de Unie in 1985. Er wordt wel niet bij verteld tegen wanneer en hoe deze doelstelling moet worden bereikt. Vandaag wordt om en bij de 500 kg stedelijk afval per inwoner geproduceerd. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) verwacht tussen 1995 en 2020 een stijging van de productie van stedelijk afval in de OESO-zone met 48%. Hierdoor loopt de productie per inwoner op tot 640 kg. Ook voor de andere afvalstromen, zoals bijvoorbeeld voor het industriële afval en het constructie- en afbraakafval, verwacht de organisatie een stijging. De preventie van afval lijkt alvast moeilijker te worden dan het recyclageprobleem. De kosten- en batenanalyses zijn erg beperkt. Bovendien legt de Commissie uit dat "we op dit ogenblik de bestaande mogelijkheden met betrekking tot afvalpreventie in de verschillende economische sectoren slecht kennen". Zelfs indien het goed is om politieke ambities te koesteren inzake afvalpreventie, dan nog lopen we het risico om, door nieuwe doelstellingen vast te leggen, verwachtingen te creëren die niet kunnen worden ingelost zoals dat gebeurde met het "vijfde milieuactieprogramma". De Commissie is voorstander van een fundamenteel debat over het vaststellen van doelstellingen inzake preventie en de band tussen preventie, beheer van de natuurlijke hulpbronnen en geïntegreerde productiepolitiek. Vooraleer doelstellingen te formuleren wil de Commissie ook de steun verkrijgen van de nationale wetgevers.

9

Parlement wil meer In april gaf het Parlement zijn bijzonder ambitieus advies over de nieuwe Strategie. Eerst en vooral stelt het voor om snel een consultatief comité op te richten waarin vertegenwoordigers van de lidstaten en de Commissie zetelen. Dat comité moet de toepassing van de reeds bestaande wetgeving controleren. Meer in het bijzonder vraagt het Parlement ook dat de Commissie • een wetgevend kader betreffende de vermindering van afval voorstelt waarin de verschillende noodzakelijke instrumenten betreffende de inwerkstelling en de realisatie van de doelstellingen zijn opgenomen. • Maatregelen voorstelt die ervoor zorgen dat producten en hun verpakkingen die na 2010 op de markt worden gebracht, herbruikbaar of recycleerbaar zijn en voorstelt dat de richtlijn inzake het lozen van afval wordt herzien in functie van een stappenplan dat er bijvoorbeeld als volgt zou kunnen uitzien: > vanaf 2010 een verbod op het dumpen van organisch afval > vanaf 2015 een verbod op het dumpen van papier, karton, glas, textiel, hout, plastiek, metaal, rubber, ceramiek, beton, bakstenen, tegels en kurk > vanaf 2020 een verbod op het dumpen van recycleerbaar afval > vanaf 2025 een verbod op het dumpen van alle afval behalve wanneer het onvermijdelijk of gevaarlijk is De sporen van de Commissie De Commissie tekent richtlijnen uit om haar doelstellingen inzake recyclage vast te leggen. • Eerder dan de doelstellingen op de te recycleren producten te enten, concentreren die zich op de grondstoffen. • Eerder dan nationale doelstellingen, streeft de Commissie communautaire doelstellingen na, zodat de ophaling en de verwerking van afval soepel kan gebeuren en in geografische zones die zich lenen tot dergelijke activiteiten. Deze benadering kan worden aangevuld met algemene indicatieve doelstellingen die van toepassing zijn op grote afvalstromen zoals het stedelijk afval. • De Commissie bestudeert of de recyclagedoelstellingen eerder indicatief dan wel juridisch dringend moeten zijn. Bron: Europabericht Nr. 288 september 2004

KENNISMAKING MET ...

FRANS VAN DYCK, pseudoniem Frankie Dake

Frans Van Dyck (geboren te Edegem op 31 oktober 1923) is, als zovelen in zijn vak, begonnen als autodidact in plaatselijke muziekverenigingen. In 1943 werd hij laureaat Eerste Prijs trombone aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium te Antwerpen, en speelde kort daarop reeds mee in de orkesten van Harry Bart en Willy Rockin.

orkest o.l.v. Fernand Terby en daarna bij het BRT-Jazzorkest onder leiding van Etienne Verschueren. Als trombonist van het BRT-Jazzorkest reisde Frans Van Dyck in Denemarken, Zaïre, Japan, Rusland, Spanje, Senegal, Tunesië en Zwitserland. Hij is gespecialiseerd in Combo (bezit + 400

De amusementsmuziek bracht hem vervolgens op toernee door België en Nederland. Het bezorgde hem optredens voor het Canadese leger en kort daarna concerten met bekende Amerikaanse musici als Nat Peck (trombone), Jay Cameron (sax) en met Belgische sterren als Christian Keilers, Jean Warland, Bobby Jaspar en Jack Seis met zijn groot "Be-Bop" -orkest. Later werkte Frans Van Dyck met Kurt Edelhagen, Johnny Dover en Caravelli. Een tijdlang maakte hij deel uit van het orkest Harry Segers (1952) en van het Amusementsorkest Francis Bay (1955). Met het orkest van Harry Segers trad hij op ter gelegenheid van het huwelijk van Koning Boudewijn. Met het amusementsorkest Francis Bay won hij "de gouden gondel" te Venetië. Tenslotte belandde Frans in doorlopend verband bij de BRT.Eerst bij het Festival-

gedrukte uitgaven - Mottart - Leuven) en Big Band (commerciële dansmuziek). Hij tracht zich nu te specialiseren (en te amuseren) met fanfare, harmonie en Brass-Band.

o

Lauwrijs Petra

10

OUDEREN EN POLITIEK De vertegenwoordiging van ouderen in de politiek geniet de laatste tijd steeds meer aandacht. Vernieuwingsoperaties die enkele politieke partijen recent doorvoerden kwamen steevast neer op het vervangen van de 'oude garde' door een fris ogende jonge generatie politici. De politiek lijkt de voorkeur te geven aan dertigers en veertigers. Hebben senioren nog wel de mogelijkheid om hun belangen te beschermen? Het Steunpunt voor gelijke kansen wijdde er op 21 oktober een studiedag aan. Een verslag van de dag. Een frappant voorbeeld van politieke verjonging dat grote aandacht kreeg in de media was de wissel onder de VLD-ministers binnen de Vlaamse regering tijdens de vorige beleidsperiode. Het ongenoegen bij enkele volksvertegenwoordigers die zich vanwege hun leeftijd aan de kant voelden gezet, was groot. Zeker nadat bleek dat de verjongingsoperatie electoraal niet verzilverd kon worden. Immers, bij de daaropvolgende verkiezing viel de liberale partij terug van 27 naar 25 zetels. Evenzeer binnen de andere klassieke partijen werden belangrijke machtsposities toegewezen aan dertigers en veertigers. Het aantal verkiesbare plaatsen voor ouderen is beperkt en de gemiddelde leeftijd van onze volksvertegenwoordigers kent al jaren een dalende trend. Waar blijft de grijze macht? Maar wat is het potentieel van de ouderenpopulatie om over politieke macht te beschikken? Dat potentieel lijkt op het eerste gezicht erg groot. Eerst en vooral zijn er de demografische feiten. Een kwart van het aantal stemgerechtigden is 65 jaar of ouder. Wanneer we kijken naar het aantal personen met het statuut van gepensioneerde, dan bedraagt het aandeel in het electoraat zelfs eenderde van het kiezerspubliek. Maar er is meer dan enkel een betekenisvol numeriek gewicht. Vooral de jonge senioren beschikken over meer vaardigheden die hen erg geschikt kunnen maken tot politieke participatie. Zij hebben meer onderwijskansen gekregen, hebben een beroepsloopbaan en ervaring kunnen opbouwen. Bovendien genieten zij van maatregelen die hen in staat stellen om vervroegd uit het arbeidscircuit te stappen.

Politiek bedrijven vraagt immers veel tijd. De vraag stelt zich dus waarom dit potentieel aan 'grijze macht' niet is terug te vinden in de effectieve aanwezigheid van ouderen op het politieke terrein. Onderzoeker Els De Bruyn geeft aan dat er binnen de groep van ouderen grote verschillen bestaan inzake politieke activiteit tussen de jongsenioren en de oudere senioren. Vooral de leeftijd van 65 jaar blijkt een breekpunt te vormen. Daar waar binnen de leeftijdscategorie 55- tot 64-jarigen de politieke activiteit een piek kent, is ze nagenoeg afwezig vanaf de leeftijd van 65 jaar. Dit maakt dat 'de ouderen' niet als een homogene groep beschouwd kunnen worden. De breuklijn die de politiek actieven en niet-actieven van mekaar scheidt, verzwakt de groep van ouderen om een betekenisvol politiek gewicht in de schaal te werpen. Interessant is de vraag of die hierboven aangehaalde breuklijn het gevolg is van een generatie-effect of een leeftijdseffect. Met andere woorden, zijn de jong-senioren actiever op politiek vlak omdat ze andere waarden met zich meedragen, mondiger zijn en meer vaardigheden ontwikkeld hebben dan de oudere generaties? Of verandert vanaf de leeftijd van 65 het psychologisch profiel zodanig, dat men zich gaat terugtrekken op het vlak van maatschappelijke participatie? Het lijkt op het eerste gezicht een academische discussie tussen sociologen en psychologen. Toch houdt deze vraag belangrijke consequenties in voor de toekomst. Ingeval het generatie-effect dominant zou zijn, dan kan men verwachten dat de jongsenioren van vandaag hun politieke engagementen behouden. In dat geval gaan we

een toekomst tegemoet met meer ouderen die politiek actief zullen zijn. Voorwaarde is wel dat de politieke structuren tegen dan oudere personen in hun midden dulden. Descri ptieve representatie Dr. Sam Depauw ging in op de invloed van de leeftijd in het selectieproces van politieke kandidaten. Eerst werd getracht om een antwoord te bieden op de vraag of een vertegenwoordiging van ouderen binnen de politieke instellingen eigenlijk van belang is. In wetenschappelijke taal spreekt men van descriptieve representatie wanneer een bevolkingsgroep vertegenwoordigd wordt door iemand die een overeenkomstig kenmerk bezit. Zo wordt het algemeen aanvaard dat de belangen van de vrouwen worden verdedigd door de vrouwenbeweging, zelf enkel samengesteld uit vrouwen. Kan dit ook gelden voor de ouderen in onze samenleving? Ouderen hebben immers ook een specifieke kijk op het leven en om die reden dienen zij een eigen politieke stem te hebben. Op deze wijze wordt de legitimiteit van de politieke instellingen vergroot. Kritiekasters schermen met het tegenargument dat de grote verscheidenheid binnen de oudere bevolking het quasi onmogelijk maakt om de belangen van alle ouderen te verdedigen. De jonge senioren hebben een eigen agenda en zijn bijgevolg niet geneigd om de oudere ouderen te vertegenwoordigen. Onderzoek van de kieslijsten wijst uit dat ouderen relatief minder naar voren treden als kandidaat. Bij de laatste verkiezingen voor het Vlaamse Parlement was slechts 8% van de kandidaten ouder dan 60. De

á~t\AAL dertigers en veertigers vormen de grootste groep, goed voor 60% van de kandidaten. De zwakke vertegenwoordiging van ouderen op de kieslijsten is echter niet alleen een probleem van de aanbodzijde. Bij de lijstvorming wordt nog een bijkomende selectie gemaakt. 6% van de verkiesbare plaatsen ging naar de oudste leeftijdsgroep. Ter vergelijking: 34% van de verkiesbare plaatsen op de lijsten ging naar de groep van veertigers. De invloed van de partijbesturen bij het tot stand komen van de lijsten is groot, om niet te zeggen, bepalend. Vooral de trend om kandidatenlijsten te vernieuwen keert zich duidelijk tegen de ouderen. Bepaalde partijen doen zelfs niet de moeite om dit te verbloemen. Zo vinden we in de statuten van de sp.a onder artikel 50: 'Men kan zich kandidaat stellen voor om het even welk politiek mandaat tot de leeftijd van 65 jaar' En ook in de verkiezingspropaganda van de groene partij wordt opvallend vaak de (jonge) leeftijd van de kandidaten als kiesargument gehanteerd. Oude en nieuwe breuklijnen Professor Peter Thijssen ging dieper in op de breuklijnen tussen de jonge senioren en de oudere senioren. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen traditionele breuklijnen en nieuwe breuklijnen. Tradionele breuklijnen hebben betrekking op het levensbeschouwelijke (katholieken versus vrijzinnigen), het etnisch-culturele (Vlaming versus Belg) en het sociaal-economische (links versus rechts). Uit onderzoek blijk dat jong-senioren in hun houding tegenover deze oude breuklijnen, zich spiegelen aan de jongeren, die steeds minder belang gaan hechten aan de traditionele tegenstellingen in onze samenleving. De oudere senioren blijven daarentegen wel vasthouden aan deze traditionele breuklijnen. Een vergelijkbare evolutie tekent zich af binnen het kader van de 'nieuwe breuklijnen'. Deze hebben betrekking op het belang dat wordt gehecht aan zogenaamde postmaterialistische en materialistische waarden. Onder postmaterialistische waarde wordt o.a. de noodzaak van zelfbeschikking verstaan. Materialistische waarden zijn gericht op zekerheid (een vast pensioen, een veilige buurt) en sluiten nauw aan bij de traditionele breuklijnen. De jongste leeftijdsgroep geeft voorrang aan de postmateriële waarden, ouderen houden in belangrijke mate vast aan de materiële waarden. Ook hier wijst onder-

zoek uit dat jonge senioren - de generatie geboren tijdens de Tweede Wereldoorlog meer en meer het waarden patroon gaan overnemen van de jongeren. Jonge senioren oriënteren zich op de cultuur van de jongeren. Dit zou een belangrijke trendbreuk betekenen, want in de gehele menselijke geschiedenis gold de oudste generatie als het referentiepunt bij uitstek. De generatiekloof tussen jongeren en jong-senioren wordt in dit opzicht kleiner. Tegelijk ontstaat eennieuwe kloof tussen jong senioren en de oudsten. Debat Na de lezingen volgde een debat met enkele vertegenwoordigers van politieke partijen. CD&V en sp.a riepen in koor dat de ouderen in hun partij op elk niveau statutair vertegenwoordigd zijn. 'Er gaat geen partijraad voorbij of een van ons heeft zijn of haar stem laten horen'. Of dit zich bij de respectievelijke partijen ook vertaalt in een lijst met verkiesbare plaatsen voor ouderen, durven we echter betwijfelen. De vertegenwoordiger van groen! stelde onomwonden dat de oudere bevolking het best aansluiting kan vinden met de groene partij. We bedenken dan wel dat uitgerekend dezelfde groene partij van alle Vlaamse partijen het minst sO-plussers kent onder haar kandidaten. Jaak Gabriëls van de VLD verkondigde het standpunt dat een aparte seniorencel binnen de partij weinig opportuun is voor de liberalen. 'Wanneer thema's die senioren aangaan, zich aanbieden, dient overleg gepleegd te worden met representatieve actoren', aldus de oud-minister. De oprichting van de VLD-senioren naar het voorbeeld van de andere politieke partijen is dus niet voor morgen. En daar hoeven we als liberale seniorenvereniging met meer dan 30 jaar ervaring in vorming en beleidsparticipatie beslist niet treurig om te zijn! Tenslotte bleek niemand een overtuigd voorstander te zijn van het invoeren van quotum voor een minimale vertegenwoordiging van ouderen op de kieslijsten.

De reader "Ouderen & Politiek" is verkrijgbaar op het: Steunpunt Gelijkekansenbeleid Tel.: 03/2204382 E-mail: [email protected] Meer info: www.steunpuntgelijkekansen.be

o

Frederik Fluyt

11

FINANCIËLE TEGEMOETKOMING VOOR PERSONEN MET EEN ERNSTIGE BEPERKING IN HUN ZELFREDZAAMHEID Belangrijke wijziging

vanaf

01.07.2004 Bij de berekening van een tegemoetkoming voor gehandicapte personen wordt met andere inkomsten rekening gehouden. Zo ook met de tegemoetkoming hulp van derden die uitbetaald wordt door het ziekenfonds, het Fonds voor Arbeidsongevallen en het Fonds voor Beroepsziekten. Vanaf 01.07.2004 houdt het Ministerie van Sociale Zaken hier geen rekening meer mee. Indien je denkt dat je recht hebt op een hogere tegemoetkoming dan kun je een herziening ervan aanvragen. Deze herziening wordt - bij een verhoging van de tegemoetkoming - met terugwerkende kracht toegepast, indien de herzieningsaanvraag uiterlijk 31 december 2004 werd ingediend. Indien de herziening resulteert in een lagere tegemoetkoming, dan heeft ze pas uitwerking op de eerste dag van de maand volgend op de kennisgeving van de beslissing.

o

Monique Mues

De bijdrage voor de zorgverzekering

blijft

behouden op 25 euro en op 10 euro voor personen die gerechtigd de verhoogde

zijn op

verzekerings-

tegemoetkoming op 01 januari 2004.

12

HET WITTE-JAS-EFFECT Onderzoeken uitgevoerd op 1300 proefpersonen in Italië, hebben uitgewezen dat de waarden vastgesteld bij bloeddrukmeting door de dokter verschillen met dezen die door de patiënt thuis zelf worden gemeten. Zowel de systolische (hoogste waarde) als de diasystolische (laagste waarde) waarden van personen die de meting thuis verrichtten, bleek lager te zijn.

AtT\AEEl verloop ervan te vertragen en de levenskwaliteit van de patiënten te ondersteunen. De ziekte tast niet alleen het geheugen en de lichamelijke vermogens aan. Ze lokt ook gedragsstoornissen uit op het vlak van emoties en humeur. Hoe verder de ziekte evolueert, hoe meer de zieke moet inboeten aan zelfstandigheid. Dit maakt de situatie voor de verzorgende familieleden bijzonder ongemakkelijk. In samenwerking met de Alzheimerliga geeft Pfizer een brochure uit die op basis van 14 vragen en antwoorden een correcte en duidelijke informatie verstrekt over de ziekte. De brochure is gratis te verkrijgen: Vlaamse Alzheimer Liga vzw Stationstraat 60-62, 2300 Turnhout Gratis oproepnummer:

080015225

Volgens de onderzoekers zou het dus positief zijn indien men de medicatie eerder zou afstemmen op de thuiswaarden. Bron: Seniorscopie

Tel: 014/43 5060 fax: 014/43 76 54 [email protected] www.alzheimer.be/www.dementie.be De ziekte

v n

Alzheimer

VALDETECTOR IN EEN HEMD In Singapore werd een high-tech hemd uitgetest. Wanneer de drager van het hemd valt, gaat een alarmsignaal aan. Dank zij de draadloze communicatietechnologie komt het signaal ook terecht op de telefoon waardoor automatisch de familie wordt gewaarschuwd. Het voordeel van dit nieuwe veiligheidssysteem ligt bij het feit dat de betrokkene ook in geval van bewusteloosheid permanent onder controle staat. De equipe die de techniek op punt stelde werkte samen met geriaters en heeft het procédé uitgetest op senioren. Bron: Singapore news

DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER IN 14 VRAGEN EN ANTWOORDEN De ziekte van Alzheimer is een complexe neurologische aandoening met ziektebeelden die kunnen verschillen van persoon tot persoon. Een curatieve behandeling is tot op dit ogenblik nog niet voor handen, maar toch slaagt men erin om met medicamenten het

HET PROBLEEM VAN ÉÉN MAN OPTIEN Een man op tien heeft te maken met prostaatkanker. Hoewel de gemiddelde leeftijd van het heelkundig ingrijpen op de ziekte ongeveer zestig jaar is, toch worden ook jongere mannen met prostaatkanker geconfronteerd. Het merendeel van de mannen (68%) zou op de hoogte zijn van het bestaan van een opsporingstest maar volgens specialisten valt er nog heel wat te informeren over de ziekte zelf. De eerste symptomen goed kunnen erkennen en er onmiddellijk over kunnen praten

met de dokter, blijft de beste preventieve remedie. Bron: Gezondheidnieuws

ENKELE DEMOGRAFISCHE VASTSTELLINGEN Het profiel van de Belgische bevolking is in constante evolutie. De gemiddelde levensverwachting van de Belgen blijft stijgen en in vergelijking met de jaren tachtig is de piramidale structuur van de leeftijdsverdeling geëvolueerd naar een eerder kegelvormige opbouw. Binnen de familiale samenstelling valt de vermindering van het aantal familieleden duidelijk op terwijl het aantal generaties erin toeneemt. (het aantal honderdjarigen is sinds 1990 meer dan verdubbeld: van 546 naar 1154 in 2003) De kinderen verlaten later het gezin en de gemiddelde huwelijksleeftijd is, in vergelijking met 1985, voor de mannen gestegen van 27j. 04m. tot 33j. 07m. en voor de vrouwen van 24j. 10m. naar 30j. 04m. Op hun beurt hebben die factoren o.a. eveneens een invloed op de leeftijd van de moeder bij de eerste geboorte. Deze is de laatste tien jaar gemiddeld gestegen van 26,4 naar 27,7 jaar. Het totale vruchtbaarheidscijfer (evolutie van het gemiddelde aantal kinderen per vrouw) is gedaald. Er is een duidelijke toename vast te stellen van het aantal éénpersoonshuishoudens (1.199.612 in 1993 naar 1.412.786 in 2003) in vergelijking met het totale aantal Belgische huishoudens (29% in 1993 en 32% in 2003). Het globale echtscheidingscijfer per 100 huwlijken is aanzienlijk toegenomen. In 2002 bedroeg het percentage echtscheidingen voor de leeftijdsgroep van 55 - 65 jaar 12% van het totale aantal echtscheidingen. Voor de leeftijdsgroep 50 - 65 jaar bedroeg deze 28%. De arbeidsparticipatie van de vrouwen verliep in stijgende lijn, bij de mannen stellen we op dit vlak een lichte daling vast. Bron: NIS, Tussenverwachtingen en betrachtingen (G. Verbrugghe)

VERHUIZEN NAAR ANTWERPEN? In opdracht van de Europese commissie werd een onderzoek uitgevoerd naar de levenskwaliteit in 58 Europese steden. Voor België werden Brussel en Antwerpen

AtTtAEEl onder de loep genomen. Volgens Eurostat, het statistiekenbureau van de Europese commissie, is 22,8% van de Antwerpenaren boven de 65. De Scheldestad komt daarmee op de vierde plaats na Firenze, Genua en Nice. Antwerpen is wel de stad die verhoudingsgewijs het grootste aantal alleenstaande gepensioneerden telt maar scoort op Europees vlak op de eerste plaats voor de hoogste levensverwachting. Mannen worden er gemiddeld 73,5 jaar en vrouwen scoren tot 80,5. Welke geruchten er zich ook mogen verspreiden, volgens Euostat is het niet juist dat Antwerpen zo onveilig is. Het kan veel slechter want daar scoort de stad slechts op de 27ste plaats en Brussel op de 41ste. Wie o er Antwerpen nog wat meer wil kan terecht bij Eurostat. Bron: Eurostat

WAAR ZIJN UW NAAMGENOTEN VERSPREID?

IN BELGIË

Wie op de hoogte wil zijn van de laatste nieuwigheden over de samenstelling van de Belgische bevolking, kan via een muisklik terecht bij het Nationaal Instituut voor statistiek. Op de site vindt u alles met betrekking op het aantallnternetaansluitingen, het aan-

tal honderdjarigen en de evolutie van de bevolkingspiramide. Via een klik op de structuur van de bevolking, komt u terecht bij de top 100 van de familienamen en dan kan u onder deze lijst klikken op http://www.familienaam.be. Via dit kanaal kan u nagaan hoe uw familienaamgenoten over België verdeeld liggen en hoe talrijk ze zijn. Via geneanet.org kan u tevens die verspreiding opvragen in het buitenland.

13

ANCIAUX DOET NIEMAND PIJN IN 2005

Ongeveer een anderhalf jaar geleden startte in Amerika een project waarbij moeilijke adolescenten gehuisvest werden bij senioren met een handicap. Deze laatste ontvangen hiervoor acht dollar per dag en moeten één dag op de week cursus volgen. In die opleiding leren ze omgaan met praktische taken en worden ze ook begeleid om later te postuleren als werkzoekenden. Volgens de Pittsburgh Post Gazette is het experiment een succesomdat het een oplossing brengt voor twee probleemsectoren.

Onder deze krantenkop verkondigde Vlaams minister van Cultuur Bert Anciaux dat hij de komende legislatuur een, in budgettaire termen, voorzichtig cultuurbeleid wil voeren. Hij wil de aangegane engagementen zoveel als mogelijk waarmaken. De minister voegt daar in de krant De Tijd aan toe: 'Politiek heeft van mijn afwezigheid gebruik gemaakt om, waar het kon, een woord te breken. Ik heb zwaar getild aan het feit dat de sociaal-culturele sector de beloofde 1,5 miljoen euro (nvdr, Anciaux bedoelt hier 2,5 miljoen euro) niet kreeg wegens een politieke afrekening. Zielig, niet? Omdat men met mij een appeltje te schillen heeft, hoeft men nog geen volledige sector in zijn hemd te zetten'. Het is niet de eerste keer dat de cultuurminister het budgettekort bij de totstandkoming van het decreet voor het sociaal-cultureel volwassenwerk toeschrijft aan een politieke afrekening. Maar in 2005 zal de sociaal-culturele sector niet opnieuw in zijn hemd staan, voorspelt Anciaux, en komt de reeds lang aangekondigde 2,5 miljoen euro surplus voor de sociaalculturele sector er (eindelijk).

Bron: Pittsburgh Post Gazette

Bron: FOV-Digizine, nr.18, november 2004

Bron: NIS

PREVENTIE INTERVENTIE ADOLESCENTEN EN OUDEREN MET EEN HANDICAP

BEDREIGD,KWETSBAAR EN HULPELOOS «ONVEILIGHEIDSGEVOEL IN VLAANDEREN» Onderzoekers van de Faculteit Economische en Politieke Wetenschappen - Eenheid Sociologie van de VUB, voerden een studie uit naar "ouderen en onveiligheidsgevoelens" in Vlaanderen. Het onveiligheidsgevoel werd gemeten aan de hand van een angstschaal die bestaat uit een aantal uitspraken. Deze schaal werd voorgelegd aan verschillende leeftijdsgroepen en de resultaten ervan werden nadien in verband gebracht met slachtofferschap en criminaliteit, kwetsbaarheid, materiële en sociale kenmerken uit de buurt en omgeving, sociale participatie, invloed van de massamedia en maatschappelijke onzekerheden. Over deze verbanden publiceren we in ons volgend nummer van courant iets meer. In afwachting geven we hier de resultaten van de bevraging via onderstaande tabel: PERCENTAGE(HELEMAAL) EENS 14-18 iaar 19-36 laar 18-75 jaar 75jaar Het is vandaag de dag te onveilig om kinderen alleen op straat te laten

30,7

46,8

Uit anost dat ik word overvallen sluit ik altijd onmiddellijk mij wanen als ik instap

-

's Avonds moet je op straat extra voorzichtig zijn

57,8

18,9 55,4

De laatse 10 jaar zijn de straten onveiliger geworden

56,6

60,3

70,0 34,4

80,2

68,8

82,5

76,2

80,5

-

DeJJolitie en rijkswacht zijn niet meer in staat om ons nog te beschermen tenen criminelen

-

38,9

54,3

-

's Avonds en 's nachts doe ik de deur niet open als er gebeld wordt

-

-

40,8

74,8

In deze tijd is een alarmsysteem een overbodige luxe

59,5

50,2

61,6

Als ik op vakantie ga, durf ik mijn huis niet onbewaakt achter laten

-

-

43,2

68,9 53,7

Bron: Faculteit Economische en Politieke Wetenschappen - Eenheid Sociologie van de VUB

o Samengesteld

door: Guido Verbrugghe

14

ttALT~REEl

TENTOONSTELLING:

2005 = EMILE VERHAERENJAAR

(1855 - 1916)

Provinciaal Museum Emile Verhaeren in Sint-Amands Van 05 maart tot 30 oktober 2005 Voor diegene die Emile Verhaeren niet kennen: Emile Verhaeren is één van de vooraanstaande Belgische dichters. Hij is een onbetwistbaar monument in de Belgische Letteren en is de meest representatieve dichter van zijn tijd. Verhaeren was wereldberoemd, ook toen hij nog leefde. Emile Vehaeren, geboren op 21 mei 1855 in Sint-Amands, een dorpje gelegen aan de Schelde en overleden te Rouen op 27 november 1916, is een Vlaamse dichter die in het Frans publiceerde. Als zoon van een welstellende familie, behoort hij tot de burgerij van het ScheIdedorp. De voertaal in het gezin is Frans, Op elf jarige leeftijd, wordt Verhaeren op internaat gestuurd naar het befaamde Jezuïetencollege Sint-Barbara te Gent. Hier leert hij Georges Rodenbach (de latere auteur van "Bruges, la morte") kennen die ook leerling is aan het college. Na zijn middelbare studies gaat hij aan de universiteit van Leuven rechten studeren waar hij in 1874 afstudeert als doctor in de rechten, Na zijn studies doet hij te Brussel stage als advocaat bij Edmond Picard en komt er in

diens wekelijks salon ook in contact met de schrijvers en kunstenaars van La Jeune Belqique, Verhaeren zal ook redacteur worden van dit vernieuwende tijdschrift, Hij publiceert niet alleen eigen gedichten maar schrijft er ook kunstkritieken voor, In 1883 verschijnt met succes zijn eerste dichtbundel "Les Flamandes", die weliswaar schandaal verwekt omwille van de vaak realistische sensuele beelden. Bovendien beseft hij dat de balie niets voor hem is en hangt hij zijn toga aan de haak, In 1888 verschijnen "Les Soirs" en "Les Débäcles", Drie jaar later verschijnt "Les Flambeaux noirs". In deze bundels, die bekend werden onder de noemer Trilogie Noire, verkent Verhaeren zijn donkerste innerlijke gedachten. De bundels "Les Campagnes hallucinées" (1893) en "Les Villages illusoires" (1895) schetsen de teloorgang van het platteland tijdens de industrialisering, en "Les Villes tentaculaires" (1895) beschrijft de ellende van de kleine werkman in de stedelijke fabrieken, Zijn beste gedichten schrijft hij daarna. In 1900 verschijnt het toneelstuk "Le Cloître" en in 1902 de dichtbundel "Les Forces tumultueuses" en dan, tussen 1904 en 1911, de vijf bundels uit de gedichtencyclus "Toute la Flandre", In 1912 verschijnt ook zijn toneelstuk "Hélène de Sparte" , Verhaeren is dan vijftig en wereldberoemd, Zijn bundels worden in alle Europese talen vertaald. Zelfs in Japan breekt hij door. In 1911 grijpt hij nét naast de Nobelprijs; prijs die toegekend wordt aan zijn vriend Maurice Maeterlinck. Koning Albert I promoveert hem tot "poète national" , Wanneer de oorlog uitbreekt geeft Verhaeren voordrachten om de Frans-BelgischeBritse solidariteit te stimuleren, Zo is hij in november 1916 in Rouen voor een lezing ten voordele van de Franse en Belgische oorlogsslachtoffers, Het zal zijn laatste

lezing worden, Op zijn terugweg naar Saint-Cloud, tracht hij in het drukke station van Rouen op de binnenrijdende trein te springen, glijdt uit, komt onder een wagon terecht en sterft een tragische dood, Naar aanleiding van de 150ste verjaardag van de dichter, organiseert het museum onder meer een overzichtstentoonstelling en een thematentoonstelling, Tijdens deze tentoonstelling tracht men de dichter en zijn oeuvre opnieuw tot leven te wekken, Langsheen een verrassend parcours en aan de hand van talrijke zelden of nooit getoonde manuscripten, brieven, foto's, geluidsfragmenten, ... laat het museum de bezoeker kennis maken met één van de markantste figuren, met internationale uitstraling, uit de Belgische Letteren, Naast zijn levensloop verbeeldt de tentoonstelling de ongezien vernieuwde literaire activiteit van de dichter, die getekend wordt door zijn liefde voor Vlaanderen, door zijn huwelijksgeluk met de Luikse kunstenares Marthe Massin en door de invloed van de industriële omwenteling op het einde van de 19de eeuw, Er gaat tevens een specia Ie aandacht uit naar de talrijke vriendschappen die Verhaeren als dichter en kunstcriticus onderhield met beroemde schrijvers en kunstenaars uit zijn tijd. Deze ophefmakende tentoonstelling wordt aangevuld met een uitgebreide agenda, Ook in Klein Brabant, Antwerpen en Brussel zullen tentoonstellingen, lezingen, muzikale manifestaties .., als huldebetoon aan het literaire genie Emile Verhaeren worden georganiseerd, Meer info: Provinciaal Museum Emile Verhaeren Emile Verhaerenstraat 71 2890 Sint-Amands Tel.: 052/33,08,05 [email protected] www.emileverhaeren.be

o Lauwrijs

Petra

Met 'Diamonds brengen internationale topschaatsers een meesterlijke en verbluffende combinatie van figuurschaatsen en nooit eerder geziene acts... I

Sportpaleis Antwerpen • Donderdag 24 maart 2005 14u30 - 20u00 • Zaterdag 26 maart 2005 15u00 - 20u00 • Zondag 27 maart 2005 15u00 In afdelingsverband geniet u van gratis busvervoer of € 4 korting per ticket. Normale ticketprijzen : € 17, 22, 27, 32 (exclusief service- en portokosten).

WIL U ER BIJ ZIJN? Neem dan snel contact op met uw lokale afdeling. Zij helpen u graag verder.

16

tlJ1 LT\AREEl

TENTOONSTELLING:

HET HART, GESCHIEDENIS-VERHAALVERBEELDING Museum Dr. Guislain - Gent Van 23/10/2004 tot 13/03/2005

wil van de kerk én de gevestigde wetenschap in. In het geheim ontleedde hij lichamen die hij van het schavot verkreeg en legde zijn inzichten over de vorm van het hart vast in houtsnedes.

Elise Wariner, The Anger Within, Archives & Museum of Bethlem Royal Hospital, London

Als er iets in ons lichaam tot de verbeelding spreekt, is het wel het hart. Een klein, maar onmisbaar orgaan. Het slaat sneller bij opwinding of heftige emoties. Het hart is een orgaan dat in verleden én heden wordt afgebeeld op een wijze die niets te maken heeft met zijn daadwerkelijke vorm. Men schrijft aan het hart eigenschappen toe die verder reiken dan zijn eigenlijke functie. Het is de zetel van de liefde, van de gemoedsrust, van de wijsheid. Het is ook het orgaan dat stormachtig tekeer gaat en ons normaal leven grondig kan verstoren. Het hart is een van de meest complexe plekken: vol met geschiedenis, verhaal en fantasie. Aan de hand van honderden voorwerpen - schilderijen, tekeningen, prenten, beeldhouwwerken, teksten - toont het Museum Dr. Guislain zeven eeuwen verbeelding van Het hart. Als de bron van fysieke kracht, als het centrum van wijsheid en inzicht, als de zetel van het geweten én als het wa (me huis van de liefde. Een cultuurgeschiedenis die ons allen raakt. Anatomische illustraties, religieuze harten en profane hartsymboliek. Nieuwsgierig naar de vorm van het hart is men altijd geweest, hoewel over de werking ervan verschillend werd gedacht. Het hart was zo edel, dat het niet ziek kon zijn. De zestiende-eeuwse arts Vesalius twijfelde aan de sinds de Oudheid algemeen aanvaarde anatomische inzichten. In zijn zoektocht naar methoden om het hart te onderzoeken en duidelijk te illustreren ging hij tegen de

Meer dan waar ook neemt het hart in de christelijke godsdienst en cultuur een prominente plaats in. Aanvankelijk als symbool van de caritas - de liefde tot God en de medemens - ontwikkelt het zich tot een symbool voor toewijding en gebed en komt het accent steeds meer te liggen op gevoel en emotie. Vanaf het midden van de 16de eeuw krijgt het hart een ereplaats als centrum van het geestelijke leven en beleeft het zijn hoogtepunt in de Heilig Hart devotie in de 19de eeuw. Het hart als symbool voor de liefde is wellicht het meest bekend. Een hart met een pijl en twee namen in de bast van een boom tot de ondeugende Cupido, die de harten van zijn slachtoffers doorboort. De rode hartvorm is synoniem geworden met 'houden van', zoals op menig J-shirt en sticker te zien is, maar staat ook synoniem voor het huwelijk. Van de hoogste kunst tot snoepgoed: het hart is een universeel symbool, op de tentoonstelling op vele manieren geïllustreerd. Schatkamers vol harten Op de tentoonstelling maakt de bezoeker in verschillende schatkamers achtereenvolgens kennis

Pop in gepolychromeerd hout met gegraveerd hart in messing, Frankrijk, 1873, Collectie Boyadjian

met het anatomische hart, het religieuze hart, het wereldlijke hart, het hart van de waanzin. Hoogtepunt zijn tientallen hartobjecten uit de collectie Boyadjian uit de vaste presentatie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel, die voor het eerst in Nederland getoond worden. Daarnaast illustreren kunstvoorwerpen uit TeyIers Museum Haarlem en andere bruiklenen alle mogelijke toepassingen van het hart, van een middeleeuws gebedenboekje uit 1433 tot en met werk van de Amerikaanse popkunstenaar Jim Dine (geb. 1935). Embleemboeken, votiefschilderijen, devotie-prentjes, huwelijksborden, juwelen, knipsels en anatomische boeken tonen op de tentoonstelling onze veelzijdige verbeelding van het hart. De tentoonstelling wordt georganiseerd in samenwerking met Teylers Museum Haarlem. Bij de tentoonstelling worden publieksactiviteiten georganiseerd en verschijnt een rijk geïllustreerde publicatie. PRAKTISCHE INFORMATIE Waar: Museum Dr. Guislain Jozef Guislainstraat 43- 9000 Gent tel: 09/216 35 95-fax: 09/2163535 [email protected] Wanneer: Van 23 oktober 2004 tot 13 maart 2005 Openingsuren: Van dinsdag tot vrijdag: 9-17 uur Zaterdag en zondag: 13-17uur Gesloten op maandag, op 24, 25 & 31 december en op 1 januari Prijzen: Individueel: € 5 Groepsbezoek en met reducties: € 2,50 Rondleidingen: Gids voor volwassengroepen: € 38 Gids voor scholen: € 25 Maximum 20 personen per gids Info en reservatie: Tel. 09/216 35 95 [email protected]

o Christine

Moreau

ttALTtAREEl

17

TENTOONSTELLING:

KRIEBELBEESTJES: EEN BEESTIGE TENTOONSTELLING VOOR GROOTOUDERS EN KLEINKINDEREN Museum voor Natuurwetenschappen - Brussel Van 14/10/2004 tot 15/5/2005 Ze zitten overal: in je keuken, je matras en zelfs in je haren of op je huid. Vliegen muggen, huismijten, luizen, pissebedden, ... noem maar op. Door er alleen al aan te denken voel je ze kriebelen. Ze zijn weliswaar een beetje griezelig, maar ook nuttig. En als je ze letterlijk onder de loep neemt, zijn ze zelfs verrassend kleurrijk en mooi. De tentoonstelling Kriebelbeestjes geeft gelegenheid om kennis te maken met de kleine wondere wereld van de beestjes die bij je thuis of zelfs op ons lichaam wonen. Aan de hand van een interactieve tentoonstelling kom je de geheimen te weten van spinnen,

een hanteerbare microscoop met videoprojectie kan je zelf op zoek gaan naar deze (levende!) wriemel beestjes tussen het huisstof. Bij de volgende installatie worden we ingewijd in de gedaanteverwisseling van de vleesvlieg. Wie zien hoe enkele maden op een stukje verse biefstuk evolueren naar volwassen vliegen. Gelukkig zijn de terraria waarin het gebeuren zich afspeelt luchtdicht, anders zou de stank niet te harden zijn. Toch is niet alles weerzinwekkend bij dit diertje. We leren dat steriele maden van vleesvliegen in het ziekenhuis gebruikt worden om moeilijk geneesbare wonden te desinfecteren. Veruit spectaculair is het terrarium met daarin een nest parasolmieren. De wirwar van kruipende mieren blijkt een uitgekiende sociale organisatie te zijn: bladsnijders, wiedsters, vuilniswerkers, kindermeisjes en soldaten. Allen hebben ze een eigen rol en houden het mierennest draaiende. De communicatie verloopt via geuren, de zogenaamde feremo-

nen die de mieren afscheiden. mijten, schimmels ... De tentoonstelling werd gecreëerd door Experementarium, het wetenschapscentrum van Kopenhagen. En dat is er ook aan te merken, want het gaat hier allesbehalve om een klassieke kijktentoonstelling. De handen uit de mouwen steken, aanraken en bedienen is hier de boodschap. Aan de hand van een parcours word je langs allerhande installaties, experimenten, elektronische simulaties en spelletjes geleid. Het is voor de bezoeker erg moeilijk om niet toe te geven aan je nieuwsgierigheid door alles uit te proberen. Een eerste stop biedt ons een nader zicht op een van onze slaapkamergenoten en matrasbewoner: de huisstofmijt. Door middel van

Tenslotte belanden we in microland. Dit is het rijk van de bacteriën, de protozoa en andere organismen die je enkel met behulp van een microscoop kan ontdekken. Hier krijgen we een uitvergrote kijk voorgeschoteld op die beestjes die mee aan tafel zitten. Dat voorschotelen mag je trouwens letterlijk nemen. Of heb ooit al gezien wat bacteriën in 5 dagen kunnen uitrichten met een bord spaghetti? Dan toch maar vlug naar de bloemenvaas die even verder opgesteld staat. Je bedient zelf een robot die enkele druppels water van de vaas onder een microscoop legt. Vervolgens bekijk je het resultaat op een videoprojectie.

Dit en nog veel meer valt te ontdekken op de tentoonstelling Kriebelbeestjes. Het is een leuke, boeiende en spannende doe-tenstoonstelling voor kinderen en hun grootouders. Een bezoek kan gecombineerd worden met de vaste tentoonstelling van het Museum voor Natuurwetenschappen. PRAKTISCHE INFORMATIE Waar: Museum voor Natuurwetenschappen Vautierstraat 29 - 1000 Brussel Wanneer: Van 14 oktober

2004 tot 15 mei 2005

Openingsuren: Dinsdag tot vrijdag: 9.30 tot 16.45 uur. Zaterdag, zondag en tijdens schoolvakanties: 10 tot 18 uur. Laatste toegang tot de tijdelijke tentoonstelling is een uur voor sluitingstijd. Gesloten elke maandag, op 25 december, 1 januari en 1 mei Toegangsprijs (tentoonstelling + vaste collecties): Individueel: € 7,OO:volwassenen € 6,OO:Senioren, CJP,studenten, jongeren 6-17 jaar € 4,50: Personen met een handicap en werkzoekenden Groepen (vanaf 15 personen): € 6,OO:volwassenen € 4,50:jongeren 2-25 jaar Reserveren verplicht: 02/6274252 Gratis: • Kinderen onder de zes jaar in gezinsverband • Eerste woensdag van de maand vanaf 13 uur (geen reservering) Info dag en nacht: Tel.: 02/627 42 38 [email protected] www.natuurwetenschappen.be

o

Frederik Fluyt

18

OP VERKENNING IN ...

ZUID-ZWEDEN landschappen vormen immers het hoofddoel van onze trip.

Pilelandet Over Zweden doen een aantal clichés de ronde. Het is er duur, de muggen vormen er een ware plaag en de meisjes zijn er blond. Ondergetekende ging op verkenning in het zuidelijk landsgedeelte en ontdekte dat het er duur is, dat de muggen er vervelend steken en dat niet alle Zweedse meisjes blond zijn. Als voorgaande bevindingen er u zouden van weerhouden om niet naar Zweden af te reizen, dan heeft u ongelijk. Want op amper een dagafstand rijden kunt u genieten van een apart stukje Scandinavië. Skäne staat niet meteen bekend als een toeristische topbestemming. De kans dat u van deze zuidelijke provincie van Zweden nog nooit gehoord hebt is zelfs erg groot. Liefhebbers van het Eurosongfestival herinneren zich misschien nog Malmö, het gastland voor de editie van 1992 en tevens provinciehoofdstad. Malmö is de derde stad van het land en het commerciële centrum van Zuid-Zweden. Vooral het historisch centrum is een bezoek meer dan waard. Het stadhuis uit de 16de eeuwen de 14de eeuwse Sint-Petrikerk vormen de belangrijkste trekpleisters, evenals het Lilli Torg-plein met zijn mooie huizen en het Malmö Museer, een museum ondergebracht in de citadel van de stad. We beperken ons bezoek aan de stad tot een half dagje rondslenteren. Natuur en

Mijn eerste kennismaking met de Zweedse natuur kan trouwens geIden. Na een dag lang rijden komen we aan op onze eerste bestemming, een camping in het plaatsje Falsterbo. Vermoeid gooi ik het autoportaal open en vooraleer ik mijn eerste stappen op Zweedse bodem kan zetten, voel ik de eerste muggen prik op mijn arm. 'Welkom in Zweden' hoor ik de kleine lastpost bijna sarcastisch gniffelen. Ik hol meteen de campingsite af. Niet om de muggen te ontlopen - die zijn mits een laagje muggenmelk goed weg te houden - maar om de nabijgelegen stranden op te zoeken waar de Baltische Zee en de Noordzee elkaar ontmoeten. De Baltische Zee ligt er net bij zoals ik het me kon voorstellen: amper een rimpeltje op het water, helder en ondiep. Eigenlijk meer een reuzengroot meer dan een zee, al zal je dat de bewoners van de Baltische zeelanden niet gauw horen zeggen. Deze regio maakt deel uit van het Pilelandet-project, een grensoverstijgend initiatief dat gesteund wordt door de EU. 'Pilandet' of 'land van knotwilgen' slaat op de kuSfregio aan weerszijden van de Öresund, de smalle zeestraat die Zweden en Denemarken van elkaar scheidt. Het project dient impulsen te geven om het toerisme beter te integreren. Het vlakke landschap, de kusten en de bossen van de regio bieden veel mogelijkheden voor exploratie met aandacht voor natuur en het erfgoed. Sommige aspecten van de regio zijn typisch voor Denemarken, andere voor Zweden.

Door Skane en Blekinge We trekken verder in noordoostelijke richting langs de kust van de Baltische Zee,

ook wel Oostzee genoemd. De weg van Malmö, naar het Oostzee-eiland Öland, doet in onze ogen erg on-Zweeds aan. Het landschap van Skäne, de zuidelijkste provincie van Zweden, wordt beheerst door uitgestrekte landerijen met graan en koolzaad die je even goed in Picardië zou kunnen tegenkomen. Geen naaldwouden waarlangs rendieren of schichtige elanden je vanuit het struikgewas gadeslaan, geen diepblauwe meren vol zalm en met saunahuisjes aan de waterkant. Enkel de blauwgele vlaggen die boven elke burgerwoning de nationale trots dienen uit te stralen, herinneren er ons aan dat we in het land van de vikingen vertoeven. Nu wordt het wel stilaan duidelijk waarom ze de provincie Skäne de voorraadschuur van Zweden noemen, zucht ik tegen mijn medereizigers wanneer we na een vol uur rijden nog steedsde qraanakkers aan ons zien voorbij schuiven. Het horizontale landschap wordt af en toe verstoord door reusachtige windmolens die energie genereren voor de milieubewuste Zweden. Vanaf de provincie Blekinge verandert het landschap geleidelijk. Loofbossen en rotspartijen met jeneverbesstruiken wisselen elkaar af met vissersdorpjes. Het eerste waarschuwingsbord waarop een eland staat afgebeeld doet onze chauffeur op de remmen staan. Een korte fotosessie van 'Vlaming onder verkeersbord met eland' moet ons thuisfront er van overtuigen dat we wel degelijk de Zweedse wildernis zijn ingetrokken. Vanaf nu hoopt ieder van ons heimelijk dat er zo'n loebas de weg oversteekt. Wel liefst niet in nauw contact met onze auto.

T~ER\~~E Het eiland Öland Öland is een langgerekt eiland voor de zuid-oostelijke kust van Zweden. 137 kilometer lang en minimum 4 kilometer breed, lezen we in de reisgids. Het eiland in de Oostzee wordt door een brede zeestroom, de Kalmarsund, van de kust gescheiden. Je zult er echter tevergeefs op zoek gaan naar een veerdienst, want een kilometerlange brug zorgt voor de verbinding met het vasteland. Öland is een must voor elke natuurliefhebber met bestemming Zuid-Zweden. Het noordwesten van het eiland heeft een rotskust, terwijl in het noordoosten baaien en landtongen het landschap bepalen. Het uiterlijk van midden-Öland wordt voornamelijk bepaald door bossen en bosweiden. In het zuidelijk deel ligt de Stora Alveret. Een heidegebied met een bijzondere fauna en flora dat door de Unesco als werelderfgoed beschouwd wordt. Verder beschikt het eiland over niet minder dan 400 houten windmolens die het eiland een erg authentiek cachet geven. De wandelen fietsmogelijkheden zijn er om duimen en vingers af te likken. We hebben onze tenten opgeslagen op een camping nabij het plaatsje Ottenby, het zuidelijkste punt van het eiland. Onze standplaats vormt een prima uitval basis om de beschermde omgeving te verkennen. De plek is bekend om haar wilde orchideeën. Veel zien we er niet van want het is half september en de meeste wilde planten zijn hier uitgebloeid. Een observatietoren biedt een schitterend zicht op de vlakte van Schäferiängarna. Langs de bosranden zien we - ook overdag - herten grazen. De zuidpunt zelf staat letterlijk en figuurlijk in de schaduw van een robuuste vuurtoren. De grootste van Zweden naar het schijnt en gebouwd door Hollanders die het de toe-

passelijke naam 'lange Jan' doopten. In deze boomloze omgeving bepalen ronde zwerfkeien de kustlijn. Tot ver in de Oostzee steken ze boven het wateroppervlak uit. Een enkele kei die plots onder water verdwijnt, blijkt een zeehond te zijn. Een vaag en donker silhouet op een grote zwerfkei trekt onze aandacht. Een blik door de verrekijker volstaat om het mysterieus beest op naam te brengen. 'Mannen, daar zit een zeearend', roept een van mijn reismakkers plechtig. Terecht, want je staat niet elke dag oog in oog met de grootse roofvogel van Europa. Wanneer de arend besluit op de wieken te gaan, volgen honderden ganzen en eenden zijn voorbeeld. Daar hebben ze alle reden want de arend heeft blijkbaar honger gekregen. In de wirwar van paniekerig rondvliegende vogels slaagt hij er wonderwel in een gans te grijpen. Safari aan de Oostzee!

19

Wanneer ze laag over onze hoofden vliegen horen we het suizen van de vleugelslagen. De tip van de Zweed was niet overdreven want onafgebroken volgen groepjes kraanvogels. Van overal klinkt hun eigenaardige trompet-roep waarmee ze elkaar een goede nachtrust lijken toe te wensen. Een wens die we maar al te graag in dank aanvaarden. Een half uur later ritsen we moe maar voldaan onze tenten toe onder een koude en met sterren verzadigde Zweedse hemel. Reizen naar Zuid-Zweden

Er staan vandaag nog meer vogels op het programma. Kraanvogels broeden in uitgestrekte veen- en moerasgebieden in Noord-Europa. Tijdens de najaarstrek naar hun zuidelijke overwinteringsgebieden in Centraal-Spanje houden ze halt op de Oostzee-ei landen. We hadden al enkele pleisterende exemplaren gezien op de akkers langs de wegen, maar de afstand liet ons niet toe om deze sierlijke vogels goed te bekijken. Een plaatselijke bewoner tipte ons over een gezamenlijke slaapplaats waar de dieren tegen het vallen van de avond verzamelen. Honderden van deze sierlijke vogels zouden hier een slaapplaats opzoeken in de moerassen van de Stora Alvaret, een schouwspel dat we zeker niet wilden missen. Na enig zoeken hebben we de slaapplaats gevonden. Op de plaats van het gebeuren is de zon inmiddels ondergegaan. In de dieprode gloed, die zich aftekent aan de westelijke horizon, herkennen we de contouren van de eerste aankomende groepen kraanvogels.

Met de auto Het zuiden van Zweden ligt op een dagafstand rijden (920 kilometer). Via Hamburg bereikt u het Duitse Puttgarden waar een veerboot de verbinding maakt met Denemarken. Vervolgens gaat het richting Kopenhagen. De bekende Öresundbrug verbindt sinds 2000 Denemarken met Zweden over een traject van 7 kilometer, zonder dat het nodig is gebruik te maken van een veerdienst. De kosten van een enkele reis over deze tolbrug bedragen voor een auto ca. € 31 en voor een auto met caravan ca. € 62. Allemansrecht In de Zweedse natuur geldt het 'allemansrätten'. Iedereen is vrij om rond te trekken en te kamperen in de natuur, ook buiten de paden en op privé-gebied, een gegeven dat uniek is binnen de Europese Unie. Munt Een voorstel om de euro in te voeren werd door de Zweden met een referendum weggestemd. Bijgevolg dien je als toerist je bij de bank te bevoorraden met Zweedse kronen (SEK). 100 SEK = 11 euro.

0 Frederik Fluyt

20

V~ED\~6

GANZENLEVER een gezonde lekkernij voor de feesten Een beetje geschiedenis Over de productie van ganzenlever vinden we al gegevens terug die dateren van ongeveer 2500 jaar voor Christus. De Egyptenaren hadden aan de boorden van de Nijl vastgesteld dat ganzen en eenden op natuurlijke wijze voedsel reserves opbouwden. Die reserves stelden hen in staat over voldoende energie te beschikken om gedurende lange perioden zonder voedselopname te migreren. Ze bootsten dit natuurlijke gedrag na en dienden de vogels progressief een rijke voeding toe. Getuigen van deze praktijken zijn te vinden op muurschilderingen in verschillende koninklijke graven.

Het voeden van ganzen en eenden met vijgen werden verspreid en bestendigd door joodse gemeenschappen die uit Egypte migreerden. Ze pasten die de techniek van het voeren toe om voedsel reserves aan te leggen ter vervanging van varkensvet dat door hun godsdienst als onzuiver werd bestempeld. In de eerste eeuw voor onze tijdrekening vinden we dank zij Horatius een beschrijving van een Romeins banket met ganzenlever. Het Franse woord "foie" is trouwens afkomstig van ficatum. Dat duidde toen op lever van dieren die met vijgen waren vetgemest. De Romeinen beschouwden dit als een echte lekkernij. Hun expertise op dit vlak, verspreidde zich stilaan over Europa. Daardoor leerden onze gallo-romeinse voorouders met succes de methode van het vetmesten toe te passen. Tijdens de middeleeuwen vormt gevogelte de belangrijkste voedsel bron van de boeren. Via de techniek van het konfijten (het koken en bewaren in eigen vet) kunnen voedselreserves worden aangelegd. Ondertussen ontdekt ook de adel de smaak van ganzenlever en daardoor wordt "foie gras" een luxeproduct. De grote doorbraak is echter te wijten aan de uitvinding van de sterilisatietechnieken. Die maken de uitvoer van eetwaren mogelijk. Via die weg worden ganzen- en eenden lever de fleuron van de verfijnde internationale keuken. Gebruik en kwaliteit Indien u de eenden of ganzenlever zelf wil klaar maken, dan moet u ze eerst ontdoen van velletjes, zenuwen en bloedvaatjes (zie foto 1-2-3).

Daartoe snijdt u de lever met een fijn mesje open over de lengte. U vindt gemakkelijk de hoofdzenuw die u los maakt. De vertakkingen ervan komen dan mee indien u voorzichtig de lever erom heen verwijdert. U doet dit voor beide leverlobben. In de handel vindt u "foie gras" onder verschillende vormen en bereidingen. De verse lever is meestal luchtledig verpakt en bewaart dan een week in een temperatuur van ongeveer drie graden. Onder de halfgare vorm is de lever gewoonlijk gepasteuriseerd. Ook dan moet hij steeds in de koelkast bewaard worden en de uiterste verbruikdatum ervan mag niet worden overschreden. Ganzen en eendenlever worden ook verkocht onder de vorm van conserven. Foie gras is bijzonder rijk aan vetten (ongeveer 45%). De meeste van deze vetten zijn onverzadigde vetzuren die gunstig zijn voor ons cardiovasculaire stelsel. Toch mogen we met de hoeveelheid ervan niet overdrijven. In een menu voorziet u niet meer dan 40 à 60 gram per persoon want de lever is ook bijzonder rijk aan cholesterol (ongeveer 380 mg per 100gr) en de calorische waarde ervan is 450 cal voor 100gr (dit is 50% meer dan boter) Foie gras wordt of vers gebakken of in terrine of in een doek klaargemaakt. In het eerste

Olijfolie

Boter

27

17

52

57

65

23

12

13

2

Ganzenvet Verzadigde

vetzuren

Mono-onverzadigde Poly-onverzadigde

vetzuren vetzuren

I

V~ED\~6 geval moet u erop letten de lever te bakken in een zeer hete braadpan en zonder vet. De baktijd is bijzonder kort (max. 2 minuten aan elke kant). Voor de bereiding in een terrine wordt de lever eerst ontdaan van zenuwen en bloedvaten en wordt na toevoegen van zout, kruiden en armagnac, cognac of sherry gedurende 24 uren gemarineerd. De lever wordt nadien in een lauwwarme

GANZENLEVER OP GENTSE WIJZE

Benodigdheden

voor 8 personen

350 g Ganda Ham 500 9 ganzenlever 2 eetlepels cognac 4 eetlepels oude porto 1/2 theelepel vierkruidenmengsel peper, zeezout voor de gelei: 2 dl gevogeltebouillon 2 gelatineblaadjes 1 theelepel oude port 1/2 eetlepel cognac 2 eiwitten voor het garnituur: 2 pitahaya (cactusvruchten) 1 bakje zwarte bessen enkele takjes verse appelmunt en marjolein

oven gepocheerd in een bain marie en moet dan minstens een dag rusten in de koelkast.

• •

Tips • Indien u de bereiding van ganzenlever te moeilijk vindt, koop dan terrines of gepasteuriseerde lever in gespecialiseerde zaken. Voor België vindt u perfecte producten van het merk Upignac. • Eendenlever is even lekker en minder duur.

aders. Kruid met fijne peper, zeezout en 4 kruiden (meestal mengeling van gember, folie, peper en kruidnagels, verkrijgbaar in speciaalzaken). Parfumeer met cognac en oude porto. Bekleed een terrine met ham en vul ze afwisselend met een laagje ganzenlever en ham. Laat deze zo een nacht staan. Pocheer 's anderendaags au bain marie in een lauwwarme oven van 120°C gedurende 25 min. Leg een plankje met een gewicht je op de lever en laat een nacht rusten in de koelkast. Breng de bouillon aan de kook en giet deze bij het eiwit dat eerst is losgeklopt met wat water. Breng zachtjes opnieuw aan de kook tot het eiwit een koek heeft gevormd. Zeef dan door een neteldoek. Doe er cognac, porto en de geweekte gelatineblaadjes bij. Laat deze gelei afkoelen. Neem de bereiding uit de vorm en overgiet het met gelei. Presentatie Snijd met een fijn mes plakjes van de terrine en leg die op een koud bord. Versier met een sneetje cactusvrucht, bessen, takjes groen en een lepeltje gelei. Serveer er een toast bij.

• •

Versnijd foie gras altijd op koelkasttemperatuur en serveer onmiddellijk. In de handel vindt u een handig mesje om de lever gemakkelijk en zonder verlies te versnijden. Vermijd vinaigretteslaatjes als versiering. Bij foie gras serveert u best een Sauterne of een Mont Basillac, een oude Porto past bijzonder goed.

Smakelijk eten!

1 peer 50 g boter muskaatnoot, kaneel in poeder 1/2 verdund kippenbouiJIonblokje 5 cl jenever 2 koffielepels Luikse stroop 1 geutje azijn peper en zout Bereiding Laat in een anti-aanbakpan 20 g boter smelten en laat er het in klein gesneden fruit samen met de peper, het zout, de muskaatnoot en de kaneel vlug inkleuren. Schik deze onmiddellijk op een zeer warm bord. Spoel de pan lichtjes om en zet deze opnieuw op het vuur. Kruid de ganzenlever en laat hem kort maar heet bakken zodat het binnenste rooskleurig blijft. Laten uitlekken op absorberend papier en daarna op het fruit leggen. Blus de pan met de jenever, laat inkoken totdat men een stroopje bekomt. Voeg er de bouillon aan toe en laat deze halveren.Voeg er nu de Luikse stroop, de azijn, de peper en het zout aan toe. Opkloppen met de boter en over de ganzenlever gieten.

Wijntip: Kies voor een Sauternes of een Barsac, een Late Harvest uit Californië of Chili, een Hongaarse Tokaji of, als u wat meer kruidigheid wil, een gerijpte Gewürztraminer.

SNEETJE EENDENLEVER Benodigdheden

Bereiding Leg de ganzenlever 6 uren in gezouten water en nadien een half uur in lauw water. Breek de lobben zeer voorzichtig van elkaar en verwijder velletjes, zeentjes en

21

voor 4 personen

4 plakjes eendenlever 4 pruimen 4 pruimen Reine Claude 1 appel

o Guido

Verbrugghe

22

6EZ~t+JD*E'D

ROOKSTOPMETHODES, ANNO 2004 Roken is een verslaving en tabak is een drug, die jaarlijks een tol eist die vele tientallen keren hoger ligt dan de tol die betaald wordt voor AIDS, alcohol, heroïne, cocaïne, zelfdoding, verkeersongevallen ... samen. Tabak is (mede) verantwoordelijk, niet alleen voor het optreden van allerlei soorten kanker (en niet alleen maar longkanker), maar ook voor het ontstaan van chronisch longlijden en hartlijden. Preventie (voorkomen dat kinderen beginnen te roken) is daarom belangrijk. Echter, ook stoppen met roken, eenmaal dat iemand er dan toch reeds mee begonnen is, is van cruciaal belang. Immers, de risico's op allerlei levensbedreigende aandoeningen nemen in sterke mate af na rookstop en bereiken na bepaalde tijd deze van iemand die nooit gerookt heeft. Ook na het oplopen van een hartziekte is rookstop één van de allerbelangrijkste maatregelen die moeten genomen worden in het kader van het verdere verloop en het voorkomen van herval van de hartkwaal. Stoppen met roken is evenwel niet eenvoudig en vergt een inspanning, zowel op lichamelijk als op psychologisch vlak. In de strijd tegen de tabaksverslaving worden daarom talloze middelen, producten en methodes aangeboden. Om een oordeel te vellen over de waarde van deze methodes, wordt gebruik gemaakt van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek dat de afgelopen jaren werd verricht. De gevalideerde rookstopmethodes worden opgedeeld in 5 subcategorieën.

1. Zelfhulpmateriaal Hieronder horen alle vormen van informatie, zonder dat de roker contact heeft met een hulpverlener. Dit materiaal kan gevonden en aangeboden worden in diverse vormen: in boekvorm, als brochure, op videoof audiocassette, via het internet. Zelfhulpmateriaal resulteert in 1% extra stoppers t.a.v. controlegroepen die geen gebruik maken van deze hulpmiddelen. Een echt

bewijs voor de efficiëntie ervan is dit niet. Vandaar dan ook dat gebruik van zelfhulpmaterieel eerder zal geadviseerd worden als aanvulling bij andere stopmethodes. Ze kunnen eerder worden gebruikt als sensibilisering of als verdere motivering van de roker die nog niet helemaal overtuigd is. 2. Het Minimaal Interventie Programma (MIP) Het Minimaal Interventie Programma verwijst naar het adviesgesprek dat in de eerste plaats kan gebruikt worden door de huisarts, maar ook door specialisten met interesse in rookstopbegeleiding, tandartsen, verpleegkundigen en apothekers. Voor de patiënt betekent dit dat hij zich wendt tot zijn arts of vertrouwenspersoon. De huidige stand van onderzoek naar de efficiëntie van deze methodiek leert dat het MIP resulteert in 2% tot 5% stoppers, tegenover 1% stoppers zonder het adviesgesprek. Hoewel dit verschil minimaal lijkt, is de impact ervan niet onaanzienlijk, aangezien mag aangenomen worden dat het grootste deel van de bevolking, minimaal eenmaal per jaar contact heeft met een van deze gezondheidswerkers. 3. Psychologische benaderingen Hierin onderscheiden we twee stromingen: a. Aversietherapiën Het principe van deze interventie bestaat erin dat een onaangename gewaarwording gekoppeld wordt aan roken (vergelijkbaar met het gebruik van antabuse bij alcoholmisbruik). Diverse vormen werden ontwikkeld, m.n. snelroken, verzadigingsroken, gericht roken en gebruik van zilveracetaat. Voor een verantwoorde evaluatie van hun efficiëntie zijn er momenteel evenwel te weinig betrouwbare studies, zodat er onvoldoende bewijs is voor de werkzaamheid. Daarenboven moet er gewezen worden op mogelijke ethische bezwaren (deze therapieën zijn niet erg patiëntvriendelijk), en op mogelijke medische gevaren, zeker bij cardiaal en/of pneumologisch belaste patiënten. Als ze al zouden worden toegepast, dan gebeurt dit bij voorkeur in een medische omgeving. In de praktijk echter worden deze methoden zelden of niet (meer) gebruikt. Zeker bij cardiale en pneumologische patiënten worden ze afgeraden.

b. Cognitieve en gedragstherapeutische interventies Individueel of in groep worden hier technieken aangeleerd om het rookgedrag te beïnvloeden en te stoppen. Dit zijn o.a. zelfcontroletechnieken (dit betekent nagaan waar en wanneer iemand rookt en het uitwerken van maatregelen om hier alsnog invloed op te krijgen), relaxatie, cognitieve herstructurering (hoe redeneert iemand over roken, het belang van rookstop, zijn/haar stopmogelijkheden ... ), hanteren van hoge-risico-situaties (wat zijn mijn moeilijke situaties en wat kan ik dan doen)... Er wordt eveneens aandacht geschonken aan de lichamelijke componenten: (verslavings- en ontwenningsverschijnselen) en er worden farmacologische middelen gebruikt. Er worden stoppercentages gerapporteerd tussen 25% en 50%. De efficiëntie ervan is dan ook ruimschoots aanvaard. Concreet betekent dit dat de roker zich laat begeleiden, zij het individueel, zij het in groep in centra, waar deze methodes worden toegepast. 4. Farmacologische

benaderingen

a. Nicotine Substitutie Therapie (NST) De werking van deze producten is gebaseerd op het feit dat de toevoer van nicotine (die op zich nagenoeg onschadelijk is) de potentiële ontwenningsverschijnselen onderdrukt. Diverse middelen (kauwgom, pleister, inhaler, neusspray, sublinguale tabletten en zuigtabletten), zijn sinds verscheidene jaren beschikbaar. De toegenomen verscheidenheid zorgt ervoor dat ze kunnen aangepast worden aan de persoonlijke voorkeur van de patiënt. Daarenboven zijn ze vrij verkrijgbaar (jammer genoeg alleen nog maar in de apotheek), met als gevolg een meer verspreid gebruik ervan en een groter aantal stoppers. Tenslotte kon wetenschappelijk onderzoek de veiligheid ervan aantonen, zowel bij langdurig gebruik, als bij patiënten met stabiel cardiaal lijden. Ook bij zwangerschap moet het gebruik ervan afgewogen worden t.a.v. de gevaren van verder roken. Daarenboven vormen de NST-producten nagenoeg geen verslavingsgevaar en verdubbelen ze de kans op succesvolle rookstop. Recent onderzoek wijst op de kans op betere resultaten bij de combinatie van producten. Het advies inwinnen bij de behandelende geneesheer, in geval van cardiale ziekte, moet hierbij worden aangeraden.

GEZ~~D*E\D b. Buproprion (Zyban®) Buproprion (Zyban®) is het eerste nietnicotine-houdend product dat gebruikt wordt en inwerkt op het centrale zenuwstelsel. Onderzoek toont een verdubbeling van de stoppercentages t.a.v. een placebogroep. Geleidelijk aan spitst het onderzoek zich toe op het gebruik ervan bij patiëntengroepen. Zo werd reeds de toepasbaarheid ervan aangetoond bij (OPD-patiënten (chronisch long-lijden). Hoewel nog niet gepubliceerd, zijn er eveneens resultaten bekend bij cardiale patiënten wiens toestand gestabiliseerd is. Deze resultaten liggen in de lijn met de overige resultaten. Tijdens de behandeling met Zyban® kan tevens een beperktere gewichtstoename orden geconstateerd dan bij een placebogroep. Dit voordeel verdwijnt echter bij het staken van de therapie. De nevenwerkingen (slaapstoornissen, duizeligheid, droge mond ... ) worden mild genoemd. Dit middel kan enkel op doktersvoorschrift worden verkregen en wordt ook onder doktersbegeleiding gebruikt. Sinds 1 april 2004 is dit middel terugbetaald door het RIZIV mits bepaalde voorwaarden vervuld zijn. c. Andere farmacologische middelen Momenteel zijn er geen andere farmacologische middelen die worden aangeraden als rookstopmiddel, zij het omwille van een te geringe efficiëntie, zij het omwille van te uitgesproken nevenwerkingen. In de toekomst mogen wellicht nog verschillende producten verwacht worden die zullen kunnen worden ingezet als hulpmiddelen om te stoppen met roken. 5. Andere methoden a. Hypnose Rond hypnose bestaan nog steeds de grootste misverstanden. Hypnose is geen magisch wondermiddel dat automatisch werkt. Het kan omschreven worden als een toestand van ontspanning en vernauwd bewustzijn, waarin een grotere ontvankelijkheid voor suggesties ontstaat. Het is derhalve geen procedure die buiten de medewerking van de patiënt verloopt, maar waarbij de medewerking en toegankelijkheid van de patiënt vereist is. Hypnose wordt van oudsher toegepast bij rookstop, en maakt gebruik van suggesties die inwerken op diverse elementen van de rookverslaving. Momenteel is er, met de tot op heden gevoerde onderzoeken, onvoldoende bewijs voor de efficiëntie

ervan (er is meer wetenschappelijk onderzoek nodig). De effecten die men ermee bereikt, zouden vooral op korte termijn werkzaam zijn. Hypnose wordt dan ook meer beschouwd als een nuttige aanvulling bij andere interventies. b. Acupunctuur Acupunctuur wordt hoofdzakelijk toegepast om de mogelijke ontwenningsverschijnselen bij rookstop te verzachten. Uit beschikbaar onderzoek blijkt dat acupunctuur niet kan worden aanbevolen als efficiënte therapie. Verder en uitgebreider onderzoek is nodig. Als er al een effect zou kunnen worden waargenomen, dan doet zich dat in beperkte mate voor op korte termijn (6 weken). Op langere termijn evenwel is geen effect vast te stellen. Een mogelijk placebo-effect is evenwel klinisch niet te verwaarlozen, wat trouwens geldt voor alle overige methodes. c. Lasertherapie Op diverse plaatsen kan de roker zich wenden voor een behandeling met laserstralen. Er zijn evenwel geen studies gerapporteerd die de efficiëntie ervan hebben bestudeerd. Het is dan ook niet mogelijk een gefundeerd advies terzake uit te spreken. d. Over nog andere methodes of producten zoals kruidenkuren, pijpjes... is helemaal geen onderzoek verricht, zodat hierover geen valabele uitspraken kunnen gemaakt worden. Besluit 1. Het gamma nicotine-substitutiepreparaten is zowel efficiënt als veilig. In geval van een cardiale aandoening wordt toch advies van de behandelende geneesheer geadviseerd. Vooral de combinatie met cognitieve en gedragsmatige methodes, zij het individueel, zij het in groep, resulteert in de hoogste stoppercentages. 2. Buproprion (Zyban®) is een nietnicotinehoudend middel met aangetoonde efficiëntie. Het werkt in op het centrale zenuwstelsel. Doktersadvies is hier noodzakelijk. 3. Andere bestaande farmacologische middelen hebben geen aangetoonde efficiëntie. 4. Hoewel er momenteel minder overtuigende argumenten zijn voor de efficiëntie van zelfhulpmateriaal, acupunctuur en hypnose als enkelvoudige therapieën, zijn ze wel bruikbaar in

23

combinatie met andere methodes. 5. Een belangrijk gegeven in het welslagen van een rookstoppoging is gelegen in de motivatie van de roker. Wondermiddelen bestaan immers niet. Dit geldt ook voor alle bestaande efficiënte producten. Hoewel hun nut aangetoond is, werken ze niet als vanzelf en laten ze de roker niet als vanzelf stoppen. Ze zijn enkel werkzaam in interactie met een goed gemotiveerde roker. Elke roker moet zich daarbij realiseren dat stoppen met roken de belangrijkste actie is die hij/zij kan ondernemen om zijn/haar gezondheid te beschermen. Dit is des te meer het geval voor patiënten die reeds met de negatieve gevolgen ervan werden geconfronteerd (zoals o.a. cardiale patiënten met ischemisch hartlijden). 6. I.v.m. andere kuren of producten ... ontbreekt voor het ogenblik elke evidentie, zodat ze niet kunnen worden aangeraden in het kader van een rookstop. Prof. Dr. H. Boudrez Psycholoog anti-rook-consultaties,

Universitair

Ziekenhuis Gent Bron: Ons hart onze slagaders, nr. 3 mei-juni 2004

INfORMATIE

VAN DE fEDERALE

OVERHEID

Klachten over l1\V pensioen '?

De Ombudsman voor de Pensioenen luistert naar u

Ombudsdicnst Pensioenen W.T.c. 111.Simon Bolivarlaan 30 bus 5 1000 Brussel Openingsuren: ononderbroken POSTBUS

JOOO

1040

VJfI I)

lot 17uur

BRUSSEl

4

24

VIS EN GEZONDHEID In mei 2004 heeft de Hoge Gezondheidsraad een advies gepubliceerd over vis en gezondheid. Hierin bevestigen zij dat vis een gunstig effect heeft op hart- en vaatziekten, en dit zowel in het kader van de primaire als van de secundaire preventie.

De gegevens in verband met de bescherming van vis tegen kanker zijn veelbelovend. Intussen lopen ook tal van onderzoeken naar de rol die vis kan spelen ter voorkoming van andere aandoeningen waaronder ook darmaandoeningen. Nutritioneel belang Het is al lang bekend dat vis een interessante nutritionele samenstelling heeft. Vis is een goede eiwittenbron en brengt een belangrijke hoeveelheid vitaminen en mineralen aan waaronder jodium en selenium. De meeste vissoorten zijn mager en het gebruik ervan past dan ook perfect in voedingsadviezen die erop gericht zijn de totale vetinname die het gemiddelde westerse dagmenu nog te hoog is te temperen. Vette vis heeft de laatste jaren echter ook een belangrijke plaats gekregen in een gezonde voeding. Vette vis, zoals haring, zalm, makreel en forel, is een belangrijke bron van de onverzadigde w-3vetzuren eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA) die van vitaal belang zijn voor het optimaal functioneren van cellen, weefsels en organen, voor de goede werking van uiteenlopende fysiologische processen zoals het immuunsysteem en de ontwikkeling en het functioneren van de hersenen en het centrale zenuwstelsel. Dit laatste is vooral van belang voor ongeboren kinderen maar ook bij peuters en kleuters die tijdens deze levensfase een belangrijke hersengroei en -ontwikkeling kennen. In de praktijk blijkt dat onze voeding momenteel te weinig w-3-vetzuren

aanbrengt. Vanuit deze bezorgdheid heeft de Hoge Gezondheidsraad hierover specifieke richtlijnen opgenomen in haar voedingsaanbevelingen voor België: de voeding moet ten minste 0,3 energie% EPAen DHA leveren. Dat komt neer op bijvoorbeeld twee porties vete vis eten per week. Onverzadigde vetzuren met een groot aantal dubbele bindingen zijn gevoelig voor peroxidatie. Antioxidantia, volop aanwezig in groenten en fruit, bieden hiertegen bescherming. Vis met groenten verdient dus de voorkeur, een combinatie waar mensen nog te weinig aan denken maar gelukkig steeds meer ingang vindt en verrassend lekkere recepten oplevert. Vette vis is bovendien een goede bron van vitamine D, belangrijk voor een goede calciumopname en zo ook voor een optimale opbouwen onderhoud van sterke botten. Niet onbelangrijk in het kader van de toenemende prevalentie van osteoporose die reeds van jongsaf aan belangrijk is. Gezondheidsclaim voor w-3-vetzuren De Amerikaanse FDA (Food and Drug Administration) heeft op 8 september 2004 aangekondigd dat producten rijk aan w-3vetzuren mogen vermelden dat zij het risico op hart- en vaatziekten kunnen verminderen. De FDA stelt dat zij hiervoor voldoende wetenschappelijk bewijs heeft. Deze gezondheidsclaim die Amerikaanse producenten op hun verpakking mogen opnemen betreffende enkel de w-3-vetzuren EPA en DHA waarvan onder meer ook vette vissoorten zoals makreel, zalm, haring en sardienen een goede bron zijn. De claim geldt niet voor het essentiële w-3vetzuur o-linoleenzuur, dat vooral terug te vinden is in bepaalde bladgroenten en plantaardige oliën. Veiligheid Vissen maken deel uit van de natuur en kunnen bijgevolg ook slachtoffer worden van vervuiling. Naast de verschillende gezondheidsaspecten van vis moeten daarom ook, zoals voor alle voedingsmiddelen trouwens, toxicologische gegevens over mogelijke contaminanten zoals dioxine, PCB'sen kwik in vis, worden opgevolgd. In dit kader werd in 2004 een onderzoek opgestart door de Universiteit Gent met steun van het Federale Wetenschapsbeleid. Doelstelling is een geïntegreerde evaluatie van de voedingswaarde, de veiligheid en de consumenten perceptie van vis, schaalen schelpdieren die op de Belgische markt worden aangeboden. Dit aanbod is van

zeer diverse oorsprong. Er is vangst uit Belgische wateren, geïmporteerde vis, wildvangst en er zijn gekweekte producten. De resultaten worden tegen eind 2005 verwacht. Op basis hiervan zullen waar nodig gepaste beleidsmaatregelen en adviezen ten aanzien van de bevolking kunnen worden geformuleerd. Uit recente metingen blijkt dat de kwik- en PCB-concentraties van de vissoorten die in België op de markt komen ver beneden de toegelaten normen liggen. Dit wordt streng opgevolgd en gecontroleerd door het Voedselagentschap. De toenemende zorg voor het milieu en de beheersing van de vervuiling heeft er bovendien toe geleid dat de aangetroffen waarden de laatste twintig jaren systematisch een dalende trend vertonen. De aanbeveling houdt stand Berichten in de media over mogelijke contaminanten in vis kunnen consumenten doen twijfelen aan het belang van vis in de voeding. Daarom is het belangrijk hierover goed te blijven communiceren en de bevolking duidelijk te laten weten dat vis een belangrijke bijdrage kan blijven leveren tot een gezonde voeding. De Engelse voedselveiligheidsorganisatie FSA (Food Standarts Agency) heeft op basis van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek het advies uitgebracht dat men tot vier porties vette vis per week kan eten. Vrouwen in de vruchtbare leeftijd, die zwanger zijn of borstvoeding geven, mogen twee porties vette vis per week eten zonder te hoeven vrezen voor schadelijke effecten van eventuele verontreiniging in de vis voor het zich ontwikkelende ongeboren kind. Met een portie wordt 140 g vis verstaan. Het algemene advies van de FSA is om één tot twee porties per week te eten. Het Nederlandse Voedingscentrum en de Belgische Hoge Gezondheidsgraad sluiten zich hierbij aan. De positieve gezondheidsaspecten van vis wegen bij deze aanbevolen consumptie op tegen de mogelijke aanwezigheid van ongewenste stoffen. De gemiddelde visconsumptie in België ligt bovendien nog ver beneden deze aanbeveling. Evenwichtig en gevarieerd eten, dus ook voor verschillende soorten vis kiezen, biedt ten slotte niet alleen de beste garantie tegen eventuele voedingstekorten, maar is tevens de beste bescherming tegen mogelijke schadelijke invloeden van contaminanten. Bron Nutrinews nr. 3 - 2004 I. Coene, Voedingsdeskundige NICE

25

UW EIGEN VERHAAL We zijn weer uitgeput en uitgezogen: op financieel vlak, welteverstaan en in het goede gezelschap van zo'n 182.000 andere Vlamingen. Elk jaar opnieuw slaat de boekenbeurs een diepe krater in menig gezinsbudget als prelude op de eindejaarsfeesten. Een nietaflatende stroom volk wurmt zich gedurende veertien dagen door de ingang binnen en langs de meer dan honderd , standen door. Wat romantische zielen ook mogen beweren, persoonlijk heb ik een hekel aan grote massa's volk die constant een aanval plegen op de beschikbare voorraad ruimte en zuurstof. En toch, en toch ... dompelt ook ons gezin zich telkens opnieuw vrijwillig onder in het jaarlijkse feest voor de literatuurfreaks. We hebben het geluk of het ongeluk in een stad te wonen waar er eigenlijk maar liefst drie per jaar doorgaan - en dat allemaal op nauwelijks een tramof fietsritje van onze deur. De noodlottige resultaten zijn er een beetje naar, want we zitten momenteel met een flinke buffervoorraad aan te lezen boeken. Onze boekenrekken raken angstwekkend vol, ze kraken onder het gewicht en we hebben haast geen plaats meer om nog uit te breiden. Iedereen die met hetzelfde probleem kampt, zal het beamen, we worden gedwongen door de omstandigheden: gedwongen, want boeken die ze je nu nog overal naar het hoofd smijten, blijken enkele maanden later weer net zo vindbaar als een naald in een hooiberg grote namen uiteraard buiten beschouwing gelaten. De boekenbeurs: het gigantische rendezvous tussen auteur en lezer, waar je het hele literaire wereldje in Vlaanderen tegen het lijf loopt, van de meest onbekenden tot de crème de la crème van de letteren. Hoewel iedereen evenveel plaats lijkt te hebben, bestaat ook hier een gigantische sociale ongelijkheid. Successchrijvers met rijen wachtenden voor zich die de doorgang hopeloos versperren, en debutanten die een hele middag werkloos met hun pen tussen de vingers ronddraaien. Tot de eerste categorie behoort Herman Brusselmans die ik meteen herken aan zijn lange haardos en zwarte bril. "Da's nen hele goeie schrijver!" vertelt een moeder aan haar dochtertje aan wie ze qua leeftijd hoogstwaarschijnlijk de lectuur ervan prompt zou verbieden. Er ver-

schijnt een brede glimlach rond de mond van de zelfverklaarde 'voorman van de Vlaamse letteren' en van het scheldproza. Ik kan het niet nalaten enige commentaar te geven: "Als mensen dit lang genoeg van zichzelf beweren, zijn er wel anderen die dat geloven ook." Blijkbaar heb ik het iets te luid gefluisterd, want de vrouw werpt 'een vernietigende blik in mijn richting: "Aan u is het allemaal niet besteed zeker, mijnheer?" Ik schud het hoofd: nee, voor mij geen Mooie, kotsende meisjes of Dagboek van een vermoeide egoïst. Sinds Herman eind jaren '80 elke week in de krant weer een andere debutant meters diep de grond in boorde, blijf ik getrouw aan mijn voornemen om nooit van mijn leven een daad te stellen die hem ook maar enig voordeel zou kunnen opleveren. Ik heb meer te doen met de man van middelbare leeftijd die mistroostig voor een stapel boeken zit en klaagt dat er nog niemand is langs geweest - tenzij om de weg naar het toilet te vragen. "De moed niet laten zakken!" moedig ik hem aan en hij kijkt mij zo smekend aan dat ik ervoor zorg dat zijn stapel alvast één exemplaar kleiner wordt. Overigens zijn heel wat schrijvers pas na hun dood beroemd geworden, maar dat zeg ik er niet bij. Bij momenten kan ik me in de periode rond de boekenbeurs kostelijk amuseren met de statements van benoemde en vooral zelfbenoemde literaire experten. Eén van die azijnpissers beweert dat je tussen de kinder-, kook- en therapieboeken met een vergrootglas moet zoeken naar literatuur. De boekenbeurs is vier zalen groot: zelfs in de veronderstelling dat er slechts één vierde aan literatuur zou besteed zijn, blijft er nog een kanjer van een zaal over, die hoe dan ook flink wat groter is dan zelfs de grootste boekenwinkel in Vlaanderen. Het zou overigens door de boekenbeurs komen dat de Noordelijke helft van dit landje relatief weinig boekhandels telt, want veel mensen slaan hier naar 't schijnt hun hele jaarvoorraad in. Bij de kook- en erotiekboeken is het telkens weer prijs met de verkeersopstoppingen: ik sta er versteld van hoeveel hulp de mensen nodig hebben om te koken en te sexen. Het oog wil natuurlijk ook wat en bij de diep gedecolleteerde en kortgerokte

babe vliegen de 'Lekkere Lijvenboeken' met de nieuwste erotische hoogstandjes over de toonbank: glimlachend schrijft ze er voor iedereen een persoonlijke boodschap in. De culinaire hoogstandjes kunnen niet op hetzelfde succes bogen, maar dat zal wel mee te maken hebben met de matte aanblik van de kookboekenschrijver. Wanneer ik bepaalde boeken die ik al jaren zoek, nog steeds niet kan vinden, ben ik geneigd de literaire fundamentalisten toch op één punt bij te treden: het overaanbod maskeert een zekere verschraling van het aanbod. "Niet u, maar de uitgeverijen beslissen wat u te lezen of te horen krijgt," liet de Portugese zangeres Linda de Suza ooit in haar autobiografie ontvallen toen ze haar eigen nummers niet aan de straatstenen kwijt kon: ik vrees dat ze gelijk heeft. Plots rinkelt de GSM in mijn broekzak. Peter: "Pa, wij hebben dorst." - Zijn jullie op de plaats van afspraak? - Ja! Ik haast me erheen, kijk rond, maar merk de hoofden van mijn kinderen niet in de mensenzee. Ik hoor mezelf haast roepen, want door het geroezemoes is hun stem bijna niet te verstaan. Ik kijk meer naar voren, meer naar achteren, links, rechts wat heb ik een hekel aan die drukte - en daar zie ik ze eindelijk helemaal achteraan op een muurtje zitten: vele kilometers straalverbinding om elkaar op nauwelijks enkele meters terug te vinden. Trots tonen ze me enkele Nero-albums, met handtekening van Marc Sleen. De bijbehorende wafels - elk Neroverhaal eindigt met een gigantisch wafelbanket hebben ze al achter de kiezen. Het is bijna tijd om terug te keren. Bij de stand van 'Antwerpen Boekenstad' duwt iemand mij een gratis boek in de hand. Ik bedank en sla het open: het is helemaal blanco. Hallo, u bent zeker de leukste thuis? "Het is de bedoeling dat u dit witboek zelf volschrijft," antwoordt de man. "Op het slotfeest van het boekenjaar wordt een selectie van de teksten gepresenteerd." U mag schrijven wat u wilt, u bent de auteur van uw eigen leven. U hoeft u niks aan te trekken van wat anderen zeggen, in uw boek gebeurt nu eens precies datgene wat u zelf wil: gewoon uw eigen verhaal ...

o

Frans

26

_____ ANTWERPEN LBG - LVSW

L.B.G. Schelle & L.B.G. Hemiksem halen Berlijns mannenkoor naar België Alles begon tijdens een korte vakantie aan Berlijn van het Schelse L.B.G.-bestuur. De schoonbroer van de voorzitter van L.B.G. Schelle Willy Pauwels (Wolfgang Ginapp, die reeds jaren in Berlijn woont) zou 5 dagen lang onze reisleider zijn. Tijdens deze schitterende vakantie, vertelde Wolfgang over zijn stille wens om ooit eens met zijn mannenkoor in België te kunnen optreden. Terug in België werden er op de bestuursvergaderingen herinneringen opgehaald over de fijne reis en charmante reisleider en zijn stille wens. De bestuursleden van L.B.G. Schelle wilden graag meewerken om een wens in vervulling te laten gaan en we gingen op zoektocht. In Julia Michiels, voorzitster van L.B.G. Hemiksem en zelf lid van een gemengd koor vond men de geknipte contactpersoon. Julia bracht het idee over aan de voorzitter van het koor; Wolfgang kwam eens op vakantie naar België en de nodige afspraken voor het verzorgen van een optreden werden een feit. Fier als een pauw kon Wolfgang zijn vrienden koorzangers de uitnodiging uit België voorleggen. De koorknapen waren laaiend enthousiast en brachten op zondag 24 oktober 2004 in de St. Niklaaskerk te Hemiksem een knap stuk muziek ten tonele. Ook 2 solo-optredens werden gemaakt en deed bij sommige luisteraars een traantje wegpinken. De aanwezigen werden aangestoken van het overtuigende optreden en neurieden de prachtige operastukken mee. Het werd een muzikale hoogstaande zondag, waarvan men nog enkele weken heeft nagenoten. We zijn ervan overtuigd dat zulke samenwerking in de toekomst meer moet gebeuren, want samenwerking leidt tot een schitterend resultaat! Bedankt iedereen!

tA\T DE PR~V\tJt\E,---Klassiek Ballet "Giselle" Donderdag 24 februari 2005 Het Koninklijk Ballet van Vlaanderen stelt voor: "Giselle", een meesterwerk van het Romantisch Ballet. De klassieke balletwereld is al meer dan 150 jaar in de ban van Giselle. Na de première in Parijs in 1841 veroverde Giselle in ijltempo de wereld via Londen, Sint-Petersburg en Boston. Wie van klassiek ballet houdt, mag deze Giselle niet missen! Plaats: Theater 't Eilandje, Kattendijkdok/Westkaai 16 te Antwerpen Aanvang: 14.30 uur (deuren open om 13u30) Prijs: € 17 Holiday on Ice "Diamonds" Donderdag 24 maart 2005 Ter gelegenheid van de 60ste verjaardag van Holiday on lee werd de bijzondere ijsshow "Diamonds" geproduceerd. De show voert de toeschouwers naar verschillende plaatsen en tijden, van de middeleeuwen tot nu, van het firmament tot de diepten van de oceanen! Plaats: Sportpaleis Antwerpen Aanvang: 14.30 uur Prijs busvervoer inbegrepen: • Duurste categorie: € 32 + € 2/kaart reserveringskosten = € 34 • Tweede categorie: € 27 + € 2/kaart reserveringskosten = € 29 Prijs zonder busvervoer: korting € 4 Curcus "Ontdek de pc" en "Internetinitiatie" Ook in 2005 zal opnieuw aandacht besteed worden aan de cursus "Ontdek de pc" en "Internetinitiatie" . Voor meer informatie betreffende data en plaats kan u contact opnemen met Petra Lauwrijs: 03/203 76 91.

ACTIVITEITENKALENDER

_ L.B.G. Brasschaat

19 januari: Film: geheimen van Egypte Plaats: Ivoren Bal - Brasschaat Aanvang: 14.00 uur L.B.G. MECHELEN 13 januari: voordracht "Geheugentraining" 10 maart: Educatieve kwis Plaats: Lokaal Mutualiteit Aanvang: 15.00 uur L.B.G. Mol 10 januari: Voordracht "Gezond slapen Plaats: Hotel Corbie - Mol Aanvang: 14.00 uur L.B.G. Kapellen 18 januari: Ledenbijeenkomst genoefeningen Plaats: zaal Verli - Kapellen Aanvang: 14.00 uur

met geheu-

Zorg voor Later Vrij Edegem 20 januari: Educatieve kwis 17 februari: Ledenbijeenkomst spelen 15 maart: Geheugentraining Plaats: Volkslust - Edegem Aanvang: 14.00 uur

met volks-

L.B.G. Waverland 21 januari: Voordracht "Olijfolie" Plaats: Raadhuis, O.L.V. Waver Aanvang: 14.00 uur 15 februari: Geheugentraining Plaats: Sint Mischielskasteel - Elzestraat Aanvang: 14.00 uur L.B.G. Hoboken 27 januari: Educatieve kwis 22 februari: Ledenbijeenkomst genoefeningen 29 maart: 1ste Lustrumfeest Plaats: Sorghvliedt - Hoboken Aanvang: 14.00 uur

met geheu-

55+ Actief Antwerpen 6 en 18 januari, 1 en 15 februari, 1 en 15 maart: Bewegingsles Plaats: "De Meirminne" - Antwerpen Aanvang: 10.00 uur 25 januari: Geleid bezoek aan de Stadswinkel van Antwerpen Plaats: Stadswinkel, Grote Markt 11 te Antwerpen Aanvang: 14.30 uur 9 februari: Kegelen Plaats: Kegelkluis - Antwerpen Aanvang: 14.30 uur

L.B.G. Mechelen 10 maart: Educatieve kwis Plaats: Lokaal Liberale Mechelen Aanvang: 14.00 uur

Mutualiteit

Kaarten en/of info bij: LBG/LVSW Antwerpen Lauwrijs Petra Lange Nieuwstraat 109, 2000 Antwerpen Tel.: 03/203 76 91 - Fax.: 03/225 02 35 E-mail: [email protected]

-

\I1\T DE PR~V\tJt\E.

______ BRABANT LBG-LVSW PROGRAMMA

1STE KWARTAAL 2005

Bezoek tentoonstelling"Türkye": moeders, godinnen en sultanes" Paleis voor Schone kunsten te Brussel donderdag 13 januari 2005 Topmusea uit Turkije en West-Europa verenigen hun krachten voor deze zinnenstrelende tentoonstelling: 350 unieke stukken uit het Louvre, het kunsthistorisch Museum ·in Wenen, Berlijnse en belangrijke Turkse musea waaronder het Topkapi-paleis. Aanvang: 14.00 uur Prijs: 7 € + 2 € audiogids (verminderding door cultuurwaardebons mogelijk) Tentoonstelling "Hedendaagse vrijmetselarij" in het V.O.c. te Vilvoorde Woensdag 16 februari 2005 Geleid bezoek aan de Het logeleven is in evolutie. Tijdens deze rondleiding, waarbij mogelijkheid tot vragenstelling, wordt er getracht antwoord te geven op vele misverstanden. Aanvang: 14.00 uur Prijs: 5 € per persoon Toneelvoorstelling "Ne pyama veu zes" door het Brussels Volkstejoeter Zondag 20 februari 2005 "Ne pyama veu zes" is het verhaal van Richard en Mireille. Zij hebben Gérard uitgenodigd het weekend door te brengen. Gérard heeft stiekem een relatie met Mireille. Richard rijdt een scheveschaats met Brigitte. Het wordt een kluwen van misverstanden! Plaats: Vlaams Centrum voor Amateurskunsten, Veeweydestraat 24-26, 1070 Anderlecht (nabij metro St. Guido) Prijs voor onze leden: 5 € Busreis naar Oostenrijk niet-skiërs van 5 tot 12 maart 2005 De sneeuwvakanties zijn niet alleen de speeltuin voor de skiërs. Wij stellen u dus de reis naar Imst in Oostenrijk in vol pension voor. Op het programma staan talrijke uitstappen die u toelaten om de rijkdom van Tirol te ontdekken. Inbegrepen: reis in luxecar, verblijf in vol pension + alle activiteiten voorzien in het programma. Prijs: Tweepersoonskamer: € 420/persoon Eenpersoonskamer: + € 56 Niet-lid Lib.Mut.: + € 50

"Russische wandeling doorheen Brussel: van vroeger naar nu" Woensdag 9 maart 2005 Aanvang: 14.00 uur Prijs: 5 € /persoon Holiday-On-Ice "Diamonds" Antwerpse Sportpaleis Donderdag 24 maart 2005 Het vermaarde schaatsgezelschap viert zijn 60ste verjaardag met de gloednieuwe voorstelling "Diamonds". "Diamonds" voert het publiek naar verschillende tijden en plaatsen, van de Middeleeuwen tot nu, van het firmament tot de diepten van de oceanen. Zo zeilt het publiek mee met en bijna levensecht piratenschip en is het genieten wanneer een ouderwetse carrousel het ijs wordt opgereden. Het ene moment kijkt men naar schaatsers die een levend bewegend landschap vormen, wat later neemt een dans met vliegers opnieuw de aandacht van het ijs. Aanvang: 14.00 uur Prijs: 29 €, reservatiekosten en busvervoer inbegrepen, verschillende busopstapplaatsen Dagexcursie naar Gent met o.a. het bezoek aan de Floraliën April 2005 Twee midweeks in 2005 "Hotel du Lac" te Bütgenbach Maandag 27/6 tot vrijdag 1/07 Maandag 1/08 tot vrijdag 5/8 Programma: begeleide uitstappen vanaf de 1ste dag waaronder drielandenlacht met heel wat geschiedenis en de fraaiste panoramische routes: o.a. streek tussen Eifel en Ardennen, Ruhrsee, Arhvallei. .. Aan de uitzonderlijke prijs van: € 275/persoon (niet-leden Lib. Mut. of leden niet bijdragend aan de aanvullende verzekeri ng + 10 €) Beperkt aantal singels zonder supplement. Inbegrepen: • busreis (opstapplaatsen Brussel en Leuven) • vol pension (zonder dranken) van avondmaal 1ste dag tot middagmaal laatste dag. • gidsen, entreegelden en alle activiteiten voorzien in het programma. ACTIVITEITENKALENDER In onze afdelingen, verspreid over VlaamsBrabant en het Brussels hoofdstedelijk Gewest, brengen we gespreksnamiddagen over onderwerpen die onze senioren aan-

_

2.7

belangen: gezondheid, actuele onderwerpen, veiligheid, milieuproblematiek ... Gelieve contact te nemen met ons secretariaat om de agenda van de verenigingen uit uw regio te bekomen. LVSW Tiense Suikerraffinaderij 20 januari: Film "Vuur in de duisternis": omgaan met verlies van zelfstandigheid als gevolg van osteoporose". 24 februari: Gespreksnamiddag: "Fysiologie van het ouder worden en het belang van beweging". LBG Hoeilaart 31 januari: Video Toon Hermans: "Ouder worden met stijl" Aanvang: 14.00 uur. LVSW Diest 3 februari: Film "Vuur in de duisternis": Omgaan met verlies van zelfstandigheid als gevolg van osteoporose". 10 maart: Gespreksnamiddag: "Fysiologie van het ouder worden en het belang van beweging" . Aanvang: 14.00 uur. LVSW Aarschot 8 februari: Film "Vuur in de duisternis": Omgaan met verlies van zelfstandigheid als gevolg van osteoporose". 8 maart: Gespreksnamiddag: "Fysiologie van het ouder worden en het belang van beweging". Aanvang: 13.30 uur LVSW Asse 21 februari: Film "Vuur in de duisternis": Omgaan met verlies van zelfstandigheid als gevolg van osteoporose". Aanvang: 14.00 uur LBG Blauwe

Bloem Brussel

28 februari: Gespreksnamiddag: "Personenveiligheid: weerbaarheid". Aanvang: 14.00 uur. LBG Koningslo 17 maart: Gespreksnamiddag: "Het geheugen: hoe werkt het, welke factoren werken vergetelheid in de hand". Aanvang: 14.00 uur. Voor inlichtingen, reservaties en inschrijvingsformulieren kunt u terecht bij: LBG- LVSWBrabant Liliane Vannieuwenborgh Koninginneplein 51-52 -1030 Brussel Tel.: 02/2094930 - Fax: 02/209 01 54 E-mail: [email protected]

28

_____

tA\T DE PRtj)V\~t\E LBG Ordingen

LIMBURG LBG -MIVAL ACTIVITEITENKALENDER LBG LBG Beringen 13 januari: Algemene ledenvergadering met Receptie 20 januari en 17 februari: Natuurexploiratie 25 januari: Nieuwjaarslunch 3 en 24 februari, 3, 17 en 31 maart: Bingo 10 februari en 8 maart: Petanque 24 maart: Culturele uitstap Plaats: Taverne Modern, Koolmijnlaan Aanvang: 14.00 uur LBG Dilsen-Stokkem Omni-Sport

en

Elke maandag: Petanque Aanvang: tussen 13 en 17 uur Elke dinsdag: Natuurexploratie Plaats: Lokaal Paviljoentje, Stockheim Aanvang: 14.00 uur 1, 24 en 31 januari: educatieve activiteit: thema nog te bepalen 21, 28 februari: educatieve activiteit: thema nog te bepalen 14 maart: educatieve activiteit: thema nog te bepalen LBG Ham Elke maandag: samenkomst Plaats: Lokaal OCMW te Ham Aanvang: 13.30 uur LBG Hasselt Elke maandag: samenkomst Plaats: lokaal De Markies te Hasselt Aanvang: 14.00 uur

04 januari: Programmering 18 januari, 1 en 15 februari, Samenkomst 15 maart: Paasfeest Plaats: Parochiaal-centrum Aanvang: 13.30 uur

MIVAL Borgloon 29 maart:

LBG Riemst 17 januari: Programmeringsactiviteit 21 februari en 21 maart: Samenkomst Plaats: Lokaal Lemmekes, Maastrichtersteenweg te Riemst Aanvang: 14.00 uur

Elke maandag: Samenkomst Elke donderdag: Bowlen 20 januari: Programmering met nieuwjaarsreceptie 24 februari: Bezoek aan de brandweerkazerne 11 maart: Bezoek aan de hotelschool Terbiest met gastronomisch diner Plaats: Lokaal Liberale Mutualiteit Naamsevest te St. Truiden Aanvang: 14.00 uur Provinciaal LBG 23 februari: algemene vergadering 24 februari: de zieke van Alzheimer 16 maart: internetinitiatie Plaats: Lokaal De Markies, Geraetsstraat 20 te Hasselt Aanvang: 14.00 uur 24 maart: Holiday On Ice Plaats: Sportpaleis Antwerpen Aanvang: 14.00 uur

ACTIVITEITENKALENDER MIVAL

LBG Lommel Elke dinsdag: samenkomst Plaats: Zaal Heuvel VV Aanvang: 13.30 uur LBG Maaseik 13 januari: Programmering met nieuwjaarsfeest 14 maart: Uitstap met modeshow 29 maart: Paaslunch Plaats: CC Achter Olmen te Maaseik Aanvang: 14.00 uur

Elke dinsdagnamiddag: creatief atelier 18 januari: fit terwijl je zit 08 februari: stomen 15 maart: educatieve kwis Plaats: lokaal Burgerwelzijn - Stationstraat Aanvang: 14.00 uur MIVAL Halen 13 januari: evaluatie en programmering 17 februari: kienen 17 maart: gezonde voeding Plaats: lokaal De Koorgalmen, G. Dewitstraat te Halen Aanvang: 14.00 uur

LBG St.Truiden

LBG Linkhout 07 maart: rechten en plichten van de invalide en senior Plaats: Lokaal Oosterhof, Dr. Vanderhoeydonckstraat te Lummen Aanvang: 14.00 uur

_

MIVALAlken januari: programmering en nieuwjaarsfeest 02 februari: gelaatsverzorging 02 maart: rationeel energieverbruik Plaats: lokaal Café "Sportwereld", Dorpplein te Alken Aanvang: 14.00 uur MIVAL Bilzen 12 januari: programmering 19 en 26 januari, 02 en 23 februari, 9, 23 en 30 maart: creatief atelier 06 februari: hobby tentoonstelling 16 februari en 16 maart: educatief thema Plaats: lokaal cc De Kimpel, Eikenlaan te Bilzen Aanvang: 13.30 uur

MIVAL Herk-de-Stad 25 januari: programmering en receptie 22 februari: positief denken 29 maart: gezonde voeding: stomen Plaats: lokaal The Gilis Touch Nachtegaalstraat Aanvang: 13.30 uur MIVAL Heers 06 januari: opfrissingscursus verkeer 10 februari: gezonde voeding 10 maart: spierpijnen Plaats: lokaal 't Hoekje, Donkerstraat Horpmaal Aanvang: 14.00 uur

38,

MIVAL Hoepertingen 17-24-31 januari, 7-14-28 februari, 7-14 maart: samenkomsten 21 februari: programmering en kwis 21 maart: nek en rugklachten Plaats: lokaal Ons Heem, Hoepertingenstr 38 Aanvang: om 13.30 uur MIVAL Kortessem 4-11-18 en 25 januari, 1-8-15 en 22 februari, 1-8-15-22 en 29 maart: creatief atelier Plaats: lokaal Fikske, Hasseltsesteenweg 60, Kortessem Aanvang: 14.00 uur MIVAL Lummen 20 januari: gezonde voeding: het gebruik van eieren 17 maart: de werking van het OCMW Plaats: Oosterhof, Dr. Vandehoeydonckstraat te Lummen Aanvang: 14.00 uur MIVAL Lommel 16 maart: fietstocht Plaats: vertrek aan lokaal Seppenherberg, Lommel Aanvang: 13.30 uur

\I1\T DE PR~V\Nt\E~

______ MIVAL Maasmechelen

MIVAL Wellen

06 januari: programmering met receptie 20 januari: fit terwijl je zit 03 februari: ontmoetingsactiviteit 17 februari: pasta's maken 4 en 17 maart: creatief atelier 31 maart: gezonde voeding: de aardappel Plaats: lokaal De Maasvallei, Rijksweg, Maasmechelen Aanvang: 14.00 uur

lokaal vloeiherk 26 te wellen om 14.00 u.

MIVAL Riemst 17 januari: programmeringsactiviteit 21 februari: zoetmiddelen 21 maart: ontmoetingsactiviteit Plaats: lokaal Lemmekes, Maastrichtersteenweg Aanvang: 14.00 uur

Provinciale samenkomsten kaderdagen MIVAL

_

29

ACTIVITEITENKALENDER

en

17 februari: algemene vergadering 24 februari: de ziekte van Alzheimer Plaats: Lokaal De Markies, Geraetsstraat 20 te Hasselt Aanvang: 14.00 uur Voor inlichtingen kan u terecht: LBG-MIVAL Limburg Monique Muës Geraetsstraat 20 - 3500 Hasselt Tel.: 011/29.10.24 - Fax: 011/22.20.67

LBG Dendermonde ('De Beiaard') 18 januari: Nieuwjaarsreceptie 17 februari: Bakharingfestijn. 22 maart: Paasfeest met show Plaats: Zaal 'Boonwijt' Aanvang: 15.00 uur LBG Oudenaarde 11 januari: Nieuwjaarsreceptie Plaats: Zaal 'Harmonie' Aanvang: 14.00 uur LBG Lokeren ('Concordia') 23 januari: Nieuwjaarsfeest 13 maart: Jaarlijks banket Plaats: Zaal 'Concordia'

MIVAL St. Truiden Elke dinsdag: samenkomst Plaats: lokaal liberale mutualiteit Naamsevest te St. Truiden Aanvang: 14.00 uur MIVAL Tessenderlo 11 januari: algemene vergadering met nieuwjaarsreceptie 18 januari: winterwandeling 08 februari: etiquette 15 februari en 15 maart: creatief atelier 08 maart: ken uw horoscoop Plaats: lokaal OCMW, Heuvelheemstraat te Tessenderlo Aanvang: 14.00 uur MIVAL Tongeren 10 januari: driekoningenfeest met animatie 14 februari: ontmoetingsactiviteit 19 maart: paasdiner Plaats: zaal St. Jan, Minderbroederstraat, Tongeren Aanvang: 14.00 uur MIVAL Visclub 18 februari: structurele werking 18 maart: programmeringsactiviteit Plaats: Stalkerwijer, Schansstraat te Zutendaal Aanvang: 12.30 uur MIVAL Wandelclub

Alken

Gaat weer de educatieve toer op met verschillende natuurtochten: 10 februari: Herckenrode 24 februari: Mettekoven 10 maart: Stevoort 24 maart: Ruilingen Plaats: telkens met vertrekpunt Café "Sportwereld" Aanvang: 13.30 uur

OOST-VLAANDEREN LBG -MIVAL Beeldvorming De laatste kaderdag van het voorbije jaar had plaats op 25 november in de Zaal 'Roxy' te Dendermonde. Het zoals altijd talrijk opgekomen deelnemersveld werd vergast op een boeiende en indringende uiteenzetting door Gilbert Carrette, socioloog-criminoloog en gewezen diensthoofd 'Preventie' van de Stad Gent, over de onderkenning van ons zelfbeeld en de zo noodzakelijke mentaliteitsverandering om het hoofd te kunnen bieden aan de wervelende maatschappij. In de namiddag werd een geleid bezoek gebracht aan het Dendermondse stadhuis en het Begijnhof met de nodige aandacht voor hét bezielend gebeuren van deze stad: de 'Ros Beiaardommegang'.

LBG Hamme ('Libera') 15 januari: Nieuwjaarsfeest en viering 45jarig bestaan 19 februari: Carnavalfeest en 'Karaoke'. 15 maart: Voordracht door 'De Kruidenboer'. Plaats: Zaal 'De Wuiten' De Voorzorg

+'

'Kwalita

11 januari: Internetinitiatie. Plaats: Brouwershuis, Mariakerke Aanvang: 14.00 u. 15 februari: Infonamiddag: Bezoek aan de liberale familie. Plaats: Liberale Mutualiteit O.-VI., Brabantdam, en Liberaal Archief, Kramersplein Aanvang: 09.15 uur 08 maart: Voordracht over 'Zelfbeeld en mentaliteitsverandering' Plaats: Lakenmetershuis, Vrijdagmarkt Aanvang: 14.00 uur

Helpt Elkander Deze LBG-afdeling van 'De Voorzorg' gaat vanaf dit jaar een eigen nieuwe koers varen onder de benaming 'Kwalita-' met de bedoeling als pilootafdeling een aangepast aanbod uit te werken dat 'jong'-senioren over de streep moet trekken. ICT-cursus Naar het voorbeeld van vorige jaren start LBG Oost-Vlaanderen, meer bepaald de afdeling 'Kwalita-', in de eerste helft van 2005 opnieuw met een computer- en internetinitiatiecursus voor leden-beginnelingen. Deze cursus omvat 61esvoormiddagen waarbij het de bedoeling is de deelnemers te leren omgaan met een PC, met als toemaatje een e-mailsessie en een zoekmoment op internet. Voor meer informatie: Aimée of Bob, tel.: 09 265 82 03.

De Voorzorg

Berlare

11 januari: Driekoningenfeest Plaats: Den Draver De Voorzorg

Sint-Amandsberg

13 januari: Nieuwjaarsfeest kwis Plaats: Zaal St. Elooi

met muzikale

De Voorzorg Heusden/Destelbergen 17 januari: Nieuwjaarsfeest intermezzo Plaats: Zaal De Eekhoorn De Voorzorg

met muzikaal

AZ

26 januari: Toneelvoorstelling: van een vent"

"Nen crème

30

\I1'T DE PR~V't+lt'E.

_____ De Voorzorg

Gavere

15 januari: Nieuwjaarsbijeenkomst muzikaal intermezzo Plaats: zaal'The Club' Aanvang: 14.00 uur De Voorzorg

met

Hoogpoort

17 februari: Filmforum "Confituur" koffie en gebak achteraf Plaats: Kinepolis, Gent Aanvang: 14.30 uur 24 februari: Voorstelling "Gisèle" Plaats: Eilandje Antwerpen Aanvang: 14.30 uur

met

klassiek ballet

ALLE AFDELINGEN 21, 22 en 23 maart: Paasfeest Plaats: Mantovani te Oudenaarde Aanvang: 14.30 uur Voor inlichtingen en inschrijving kunt u terecht bij: LBV Oost-Vlaanderen - Bob Schatte man - Aimée De Vos Hoogpoort 37 -9000 GENT Tel.: 09/225 18 170f 09/265 82 03 Fax: 09/223 71 04

WEST-VLAANDEREN 50 AKTIEF - LBG - LVSW Voorstelling "Giselle" Koninklijk Ballet van Vlaanderen Antwerpen in Theater 't Eilandje om 14.30 uur Donderdag 24 februari 2005 Wat Hamiet is voor een toneelacteur, is Giselle voor een ballerina. Giselle was ooit in première op 28 juni 1841 in Parijs en is terug op algemene vraag. Giselle wordt aanschouwd als een meesterwerk van het Romantisch Ballet alsook van het echte danstheater. Het verhaal speelt zich af in een dorpje in de Rijnvallei waar Graaf Albrecht verliefd is geworden op Giselle, een eenvoudig boerenmeisje. Giselles moeder hoopt dat ze gaat trouwen met de plaatselijke houtvester. De choreografie van het Koninklijk Ballet is naar Marius Petipa, Jean Coralli en Jules Perrot, muziek door Adolphe Adam en decor-, kostuum- en lichtontwerp door Roger Bernard. Deze activiteit is rolstoeltoegankelijk (meiden bij inschrijving)

Prijs ticket: € 17 Aanvang: Deuren gaan open om 13.30 uur Einde programma: 16.30 uur Vervoer met autocar - vertrek voormiddag - met diverse opstapplaatsen ( min. 12 personen per opstap) is mogel ijk voor 12 euro per persoon Inschrijvingen zijn pas definitief na storting op het rekeningnummer van LBV West-Vlaanderen vzw 380-0808797-82 met mededeling: 240205 - aantal personen. HOLIDAY ON ICE "DIAMONDS" In Sportpaleis te Antwerpen Donderdag 24 maart 2005 om 14.30 uur Holiday On Ice viert dit seizoen haar 60jarig jubileum. Een mijlpaal die groots gevierd gaat worden met de nieuwe show Diamonds. In deze allernieuwste productie staat avontuur en actie centraal. Het publiek wordt geleid door een spectaculair achtervolgingsverhaal, nl. de jacht op een schat met diamanten, waarbij fantasierijke scènes elkaar opvolgen en samensmelten in één verhaallijn en thema. De variatie komt tevens tot uiting in de muziek welke uiteenloopt via, Charleston en Pink Floyd tot Coolio, Michael Jackson en Shakira. LBV West-Vlaanderen vzw heeft een overeenkomst voor haar leden aan een verminderde inkomprijs. Reserveer nu uw kaarten! Prijs tickets rang 2: € 29 (€ 27 + € 2 reservatiekost) Gratis vervoer met bus heen en terug met diverse opstapplaatsen (opstapplaats vanaf 12 personen). Na afsluiting wordt u het precieze vertrekuur doorgegeven Iedereen is welkom! Deze activiteit is rolstoeltoegankelijk. Uw inschrijving is pas definitief na betaling en dit uiterlijk voor 28 februari 2005 via overschrijving op rekeningnummer LBV WestVlaanderen 380-0808797-82 met volgende mededeling: 24/03/05 - aantal personen Info: tel. 056/25.72.61 INITIATIECURSUS COMPUTER VOOR BEGINNERS Diverse locaties in West-Vlaanderen: Lokaal Cervo met max. 20 deelnemers én ervaren lesgever (10 pc's) Periode: start januari 2005 Wekelijks tijdens de dag, behalve schoolva-

_ kanties. De cyclus bestaat uit 16 lessen van 3 uur. Info: tel. 056/25.72.61 MEERDAAGSE BUITENLANDSE BESTEMMINGEN Bussen Favere - Kortrijk Duitsland: van 17 tot 19 mei 2005 Prijs: € 215/persoon - tweepersoonskamer. Single: + € 35 Oostenrijk: van 18 tot 25 juni 2005 Prijs: € 545/persoon - tweepersoonskamer Single: + € 115 Nederland: van 19 tot 22 augustus 2005 Deze bestemming is rolstoelvriendelijk en voorziet in verpleegkundige begeleiding. Prijs: € 320/persoon - tweepersoonskamer Single: + € 50 Frankrijk: van 3 tot 10 september 2005 Prijs: € 615/persoon - tweepersoonkamer Single: + € 115 Info en inschrijvingen: LBV West-Vlaanderen vzw Tel.: 056/25 72 61 Fax: 056/22 96 26

ACTIVITEITENKALENDER

50 Actief

leper

18 januari: Algemene Vergadering en nieuwjaarsfeest 5 februari: Veilig gevoel, goed gevoel Geef inbrekers geen kans Plaats: In De Koperen Haan Aanvang: 14.00 uur 15 maart: Begeleid bezoek aan Roularta en Brouwerij Rodenbach te Roeselare

50 Actief

Knokke

5 februari: Muzikale namiddag 15 maart: Fiscaal vriendelijk (st)erven Plaats: In CC Scharpoord Aanvang: 14.00 uur

50 Actief

Kortemark

10 februari: Zien met nieuwe ogen 10 maart: Fiscaal vriendelijk (st)erven Plaats: In De Kouter Aanvang: 14.00 uur

50 Actief

Maldegem

25 januari: Nieuwjaarsdiner 22 februari: Praktisch gsm gebruik 22 maart: Bloemschikken Plaats: In Dienstencentrum Kanunnik Andries Aanvang: 14.00 uur

"1\T DE PR~V\Wt\E.

______

50 Actief Veurne 15 januari: Nieuwjaarsdrink 14 februari: Zich ziek lachen is gezond 7 maart: Islam Plaats: In Zaal WLZ Aanvang: 14.00 uur LBG Ardooie 18 januari: Algemene Vergadering nieuwjaarsfeest 14 februari: In 't gelaag 14 maart: Hutsepotnamiddag Plaats: In CC 't Hofland Aanvang: 14.00 uur

en

LBG Eernegem 20 januari: Gezond slapen 17 februari: West-Vlaamse spreuken en gezegden Plaats: In New Capri Aanvang: 14.00 uur 17 maart: Halve dagreis LBG Kuurne 10 januari: Nieuwjaarsconcert

7 februari: Een jonge luitenant in Congo 7 maart: Heksen en toverij Plaats: In Salons Vaernewijck Aanvang: 14.00 uur

21 januari: Algemene Vergadering en nieuwjaarsfeest 18 februari: Brugsche Tale en Ostendsche Klaps 18 maart: Omgaan met depressie Plaats: In Feestzaal Hertendale Aanvang: 14.00 uur

4 januari: Bingonamiddag 1 februari: Koken met de microgolfoven 1 maart: Bloemschikken voor Pasen Plaats: In Den Oliemeulen Aanvang: 14.00 uur LVSW Blankenberge

8 januari:

Algemene Vergadering nieuwjaarshappening 24 februari: Masoeur, ze begint weer 24 maart: Oosterse wijshejd Plaats: In Sint-Sebastiaan Aanvang: 14.00 uur

en

17 januari: De soep is klaar 14 maart: Brugsche Tale en Ostendsche Klaps Plaats: In 't Gravenhof Aanvang: 14.00 uur 23 maart: Filmvoorstelling Plaats: In Cc De Brouckere Aanvang: 14.00 uur LBG Wervik 3 januari: Nieuwjaarsreceptie met quiz 8 februari: Begeleid bezoek aan de bibliotheek 8 maart: Volksspelen Plaats: In De Teerling Aanvang: 14.00 uur

LVSW Revill (themawerking Brugge) 3 februari: Wat is kanker? Plaats: In WLZ-center Aanvang: 14.00 uur

LVSW Brugge

LVSW Torhout

15 januari: Algemene Vergadering en nieuwjaarsfeest 17 februari: Ontspannen in een tijd van spanning 17 maart: Het geheugen Plaats: In het WLZ-center Aanvang: 14.00 uur

11 januari: Algemene Vergadering en nieuwjaarsfeest 8 februari: Pijnlijke gewrichten 8 maart: Soja, medische en nutritionele voordelen Plaats: In 't Lusthof Aanvang: 14.00 uur

LVSW Ichtegem

LVSW Wervik

3 januari: Nieuwjaarsfeest met muziekquiz 7 februari: De nieuwe verkeerswet 7 maart: Diavoorstelling "Rocky Mountains en Victoria" Plaats: In New Capri Aanvang: 14.00 uur

8 januari: Algemene Vergadering en Nieuwjaarsreceptie 15 februari: Osteoporose 15 maart: Soja, medische en nutritionele voordelen Plaats: In zaal De Teerling Aanvang: 14.00 uur

LVSW leper 6 januari: Nieuwjaarsreceptie, diner en amusement met "Mimi en Didi" 3 februari: Wil je euro's vergaren door energie te sparen? 3 maart: Educatieve quiznamiddag Plaats: In 't Zweerd Aanvang: 14.00 uur LVSW Kortrijk

LBG Torhout

31

LVSW Oostende

LBG Zedelgem

50 Actief Oostende 10 januari: Bowling 24 januari: Prostaat 14 februari: Optimisme kun je leren 21 februari: Diavoordracht China 28 februari: De nieuwe verkeerswet en veiligheid 14 maart: Schoonheidsbehandeling 21 maart: Bloemschikken Plaats: In Feestzaal Hertendale Aanvang: 14.00 uur

_

20 januari: Jaarlijkse Algemene Vergadering en diner 3 februari: Praktisch gsm-gebruik 3 maart: Kookdemonstratie Plaats: In Jeugdcafetaria KV Kortrijk Aanvang: 14.30 uur LVSW Maldegem 11 januari: Algemene Vergadering en nieuwjaarsfeest 8 februari: De moorden van Beernem Plaats: In CC Den Hoogen Pad Aanvang: 14.00 uur 8 maart: Tips van de kruidendokter Plaats: In Dienstencentrum Kanunnik Andries Aanvang: 14.00 uur

LVSW Zedelgem 25 januari: Educatieve quiz 22 februari: Kruiden kweken, gebruik van tincturen en maken van thee 22 maart: Geschiedenis van de coiffure Plaats: In Den Oliemeulen Aanvang: 14.00 uur Voor inlichtingen en inschrijvingen kan u terecht bij: • LBG en 50 actief - Nadine Fiems • LVSW- Madie Coevoet Groeningelaan 40 - 8500 Kortrijk Tel.: 056/25 72 61 - 056/25 71 51 Fax: 056/22 96 26 Email: [email protected] Email: [email protected]

COURANT is het driemaandelijks tijdschrift van de v.z.w. Liberale Beweging voor Volksontwikkeling Redactie A. DE Vos, C. MOREAU,N. FIEMS,P. LAUWRIJS,M. COEVOET M. MUES, L. VAN NIEUWENBORGH, R. VAN HEE,B. $CHATIEMAN,F. FLuYT G. VERBRUGGHE, Hoofdredacteur Guido VERBRUGGHE Zetwerk - Lay-out en abonnementenbeheer Christine MOREAU Briefwisseling en verzendadministratie Alle briefwisseling in verband met de redactie, de abonnementen en de advertenties dienen gericht aan: Courant, Livornostraat 25, 1050 Brussel Telefoon: 02/538.59.05 Fax: 02/538.20.82 E-mail: [email protected] Website: www.lbvvzw.mut400.be Abonnementen 7,00 € door betaling het rekeningnummer Prijs per afzonderlijk

op 310-0005171-19 van de L.B.V. nummer: 2,50 €

Verantwoordelijke uitgever Jacky Raymaeckers, Kasteellaan Druk Drukkerij

Perka, Maldegem,

33, 3500 Hasselt

05071 6071