Gaius Julius Caesar
in allis locis
Door: Emma ter Horst, Jasmijn de Bree, Marit Klaassen & Katja Vasic Klas: 4E Docent: mevrouw van Bossum Datum: 18 mei 2015
DE VITA CAESARUM
1
Inhoudsopgave
Gergovia
III
Alesia
V
Pharsalus
VII
Rubico
IX
Alexandrië
XI
Bibliografie & taakverdeling
XII
“quicquid discis, tibi discis.” ―Alles wat je leert, leer je voor jezelf
DE VITA CAESARUM
2
Insidiae in Gergovia
Zoals alle gebeurtenissen tijdens de veldtochten van Caesar in zijn beroemde werk 'Commentarii de bello gallico' naar voren komen, zo wordt ook geschreven over de slag bij Gergovia; een plaats in de buurt van het huidige Clermont-Ferrand, waar naar verluidt rond 52 voor Christus de beruchte Gallische koning Vercingetorix zich tijdelijk vestigde met zijn legioenen. Hij was hier natuurlijk niet zonder reden. Hij probeerde namelijk, door middel van samenwerking tussen meerdere stammen, Julius Caesar ervan te weerhouden Gallië te veroveren. Aanvankelijk vermeed Vercingetorix de strijd aan te gaan met Caesar en trok hij met zijn troepen voor de Romeinen uit, maar na een paar dagen besloot hij te stoppen op de plek waarvan hij dacht op een goede manier weerstand te kunnen bieden aan het Romeinse leger, deze plek was dus Gergovia. Het was een slimme zet van Vercingetorix verschillende stammen van Gallië achter zich te krijgen. Dit staat ook beschreven in het beroemde verslag van Julius Caesar. In boek VII, paragraaf IV, regel 6 staat: 'Celeriter sibi Senones, Parisios, Pictones, Cadurcos, Turonos, Aulercos, Lemovices, Andos reliquosque omnes qui Oceanum attingunt adiungit: omnium consensu ad eum defertur imperium.' Vertaling: 'Snel bindt hij aan zich de Senones, de Parisii, de Pictones, de Cadurci, de Turoni, de Aulerci, de Lemovices en de Andes, en alle overigen die de oceaan raken; met aller instemming wordt het oppercommando bij hem neergelegd.' Waarom dit zo'n slimme zet was, volgt uit het feit dat Caesar zijn tien legioenen moest opsplitsen om het Gallische verzet tegen te kunnen gaan. Vier van zijn legioenen werden gebruikt ter bestrijding van de opstandige Gallische Senones en Parisii, onder toezicht van Titus Labienus; onderbevelhebber van Julius Caesar, aan wiens zijde hij 7 volle jaren trouw heeft gestaan. Er waren nu nog maar zes legioenen beschikbaar voor het belegeren van Gergovia. Hoewel de Romeinen in de minderheid waren, was de kans om te winnen aldoor aanwezig. Het vertrouwen in deze kans en de hoop die hiermee gepaard ging werd verstoord toen de Romeinen - zoals wel vaker gebeurde - hulp aangeboden kregen van de Gallische Haedui. Nadat er een troepenmacht was gestuurd om Caesar een handje te komen helpen, keerde de legatus legionis Litaviccus zich ineens tegen Caesar, door de troepenmacht tegen hem op te zetten door middel van een list. In het heetst van de strijd bij Gergovia was Caesar dus ook genoodzaakt vier legioenen de kant van de Haedui op te sturen, opdat deze fout het doel dat hij voor ogen had - namelijk het verslaan van Vercingetorix - niet in de weg zou worden gestaan. Toen dit verraad de kop in was gedrukt en de leugens die verteld waren ontkracht waren, zaten de Romeinen met een ander probleem: hoe gaan we Gergovia belegeren met nog maar twee legioenen? Vercingetorix was op de hoogte van dit probleem, waar de Romeinen mee kampten, en greep zijn kans. De achtergebleven twee legioenen, onder leiding van onderbevelhebber Gaius Fabius waren inmiddels zwaar onder vuur komen te liggen en wisten zich nog maar net staande te houden. Het lukte de Romeinen daarna echter niet meer om weer de overhand te
DE VITA CAESARUM
3
hebben in het gevecht, zoals zij deze in het begin hadden. Dit kwam door de beroemde techniek die door Caesar toegepast werd, namelijk de circumvallatielinie hierbij werd ervoor gezorgd dat Vercingetorix en zijn mannen afgesloten werden van bevoorrading waardoor ze uitgebuit werden. Deze techniek werd door de Grieken overgenomen, en is later zelfs in de tachtigjarige oorlog gebruikt. Deze methode, in combinatie met de dubbele loopgraven die gebouwd werden rondom de belegerde stad Gergovia zorgde dus voor een sterkere positie van de Romeinen, die jammer genoeg niet lang in stand kon worden gehouden door het tekort aan manschappen. Over de manier waarop de Gallische troepen zichzelf verdedigde vanaf de heuvel, heeft Caesar geschreven in zijn verslag. Je merkt dat de Romeinen hier al niet meer aan de winnende hand waren. Dit stukje tekst geeft ook een beter beeld van hoe Gergovia eruit zag: 'De heuvel was zachtjes oplopend vanaf de voet. Deze heuvel omringde aan bijna alle kanten een moeilijk en belemmerd moeras, niet breder dan 50 voet. Op deze heuvel, nadat de bruggen waren afgebroken hielden de Galliërs zich bijeen door vertrouwen op de plaats en per volk/stam hielden ze alle doorwaadbare plaatsen en overgangen van dat moeras bezet met aangewezen bewakingen zo in hun geest voorbereid dat ze, als de Romeinen zouden proberen door dat moeras heen te breken hen zouden benouwen vanuit een hoger gelegen plaats, terwijl ze vastzaten, zodat hij, die de nabijheid van plaats zou zien zou denken dat ze klaarstonden om te strijden in een bijna evenwichtig gevecht, maar hij die de ongelijkheid van toestand zou doorzien zou begrijpen dat ze zich met ophef toonden in een loze nabootsing.' Hoewel Caesar niet wilde opgeven, wist hij dat het verstandiger zou zijn de belegering te stoppen en zich terug te trekken. Aangezien er anders alleen maar verliezen geleden zouden worden en omdat de andere Gallische stammen zich ook begonnen te mengen met het conflict. Hiermee was deze militaire actie de minst succesvolle prestatie van Caesar, zoals hij het zelf ook beschreef in zijn verslagen. Vercingetorix, aan de andere kant, kon zijn geluk niet op en zag het juist als een overwinning. Dit was dan ook het hoogtepunt in zijn militaire carrière. Kort na deze slag werd hij benoemd tot leider van alle Galliërs. Hoogmoed komt voor de val. Deze uitspraak bevat enorm veel waarheid, en in deze context voornamelijk met betrekking tot Vercingetorix. Nadat hij niet verslagen was door de Romeinen, had hij het idee gekregen dat hij de Romeinen wél kon verslaan. Hij besloot later de strijd aan te gaan met de Romeinen, wat ertoe leidde dat de Gallische overmacht verslagen werd bij de slag van Alesia
- Jasmijn de Bree
DE VITA CAESARUM
4
Victoria Maxima
Caesar was als sinds het jaar 58 v. Chr. bezig met de onderwerping van Gallië en toen dit hem grotendeels gelukt was, besloot hij zijn aandacht te richten op de politieke onrust in Rome. Maar terwijl Caesar in Rome zat, grepen de Gallische stammen, die slechts enkele jaren onderworpen waren, hun kans. Deze Gallische stammen besefte dat zij alleen onafhankelijk zouden kunnen blijven van Rome door gezamenlijk te strijden tegen de Romeinse troepen. En zij wezen Vercingetorix aan als de militaire leider. Doordat Caesar een eerdere opstand met de Belg Ambiorix aan het hoofd onderdrukt had, had hij deze opstand onderschat. Daardoor leed Caesar een grote nederlaag bij Gergovia tegen Vercingetorix. Hoewel Vercingetorix de strijd had gewonnen, had hij ongeveer een derde van zijn leger in de strijd verloren en hij was genoodzaakt zich terug te trekken in Alesia. Vercingetorix dacht zich daar veilig te wanen, want Alesia lag voor Caesar in volledig vijandig gebied. Caesar had lucht gekregen van deze terugtrekking en besloot zich aan te sluiten bij de legioenen van Titus Labienus, Caesars belangrijkste luitenant. Toen Caesar zijn mankracht eenmaal had versterkt trok hij naar Alesia. Het beleg van Alesia vond plaats in 52 v. Chr. rondom het oppidum, een vestingstad op een heuvel, in het Noorden van Frankrijk. Dit vormde de beslissende slag tussen de Galliërs en de Romeinen. Onder leiding van Julius Caesar, die daarnaast ook de commandanten Titus Labienus, Marcus Anthonius en Gaius Trebonius achter zich had staan, vocht het Romeinse leger tegen het Arvernische leger, dat onder commando van Vercingetorix was. Ook Vercingetorix wist meerdere stammen te verenigen in zijn verzet tegen de Romeinen. Dit zorgde ervoor dat hij aan het begin van de strijd ruim 250.000 manschappen had en de Romeinen slechts 80.000. Daarnaast boekte hij succes door de verrassingsaanvallen op het veel tragere Romeinse leger en door het afsnijden van de Romeinse aanvoerwegen. Hoewel de Galliërs met drie keer zoveel waren en ze moeilijk aan te vallen waren doordat het front hoog op een heuvel zat en omringd was door rivieren, wist Caesar deze afzondering van Alesia tegen de Galliërs te gebruiken. Door ze te belegeren, zouden de troepen samen met de burgerbevolking ingesloten worden en naderhand uithongeren. Deze tactiek had Caesar al eens eerder toegepast in Gergovia. Maar dit keer zou de circimvallatielinie wel werken, doordat Caesar veel meer manschappen had dan in Gergovia. En hij liet bij de omsingeling een verdediging aan de andere kant opstellen. De Romeinen bouwden een dubbele vestingwal: de binnenste wal diende ervoor iedere poging tot uitbraak van het belegerde gebied te voorkomen en de buitenste wal (de contravallatielinie) diende de belegeraars bescherming te bieden tegen de aanvallen van Gallische hulptroepen. Op deze manier waren de Romeinen aan twee zijden beschermd tegen Gallische aanvallen.
DE VITA CAESARUM
5
Zes weken lang probeerde Vercingetorix door de Romeinse linies te breken. Hij probeerde zelfs vrouwen en kinderen, die eten zouden moeten verzamelen voor de troepen, de stad uit te sturen. Maar dit liet Caesar niet toe. Het leger buiten de muren was verslagen en uiteindelijk dwong de honger de belegerden tot overgave. Volgens Plutarchus, een Griekse geschiedschrijver, gaf Vercingetorix zich op een nogal dramatische wijze aan de Romeinen over. Dit deed hij door vlak voor Caesar van zijn paard te stappen, zijn wapenrusting voor Caesars voeten op de grond te leggen en voor hem te knielen. Vervolgens zou Vercingetorix daar zijn blijven zitten totdat hij werd weggedragen door de Romeinen. Hoewel dit als een prachtige overgave (in het voordeel van Caesar) klinkt, heeft Caesar dit tafereel niet beschreven in zijn boek de Bello Gallico. Vercingetorix werd als oorlogstrofee meegenomen naar Rome, waar hij zes jaar in een Romeinse kerker zat voordat hij publiekelijk werd gewurgd. De Gallische soldaten werden gevangen genomen en vervolgens verkocht als slaven. Dat leverde veel geld op en daar profiteerde de Romeinse Republiek flink van. Met de verovering van Alesia werd Gallië voorgoed verslagen en grotendeels ingelijfd in het Romeinse rijk. Voor Caesar was de overwinning vooral een grote persoonlijke triomf. Met de overwinning wilde hij zijn eer, na de nederlaag tegen Vercingetorix, herstellen en hij wilde bewijzen dat zijn verbeterde tactiek met genoeg mankracht wel werkte. Zonder het vertrouwen in zijn tactiek, die eerder gefaald had, zou Caesar de slag in Alesia niet gewonnen hebben. Caesars moed en doorzettingsvermogen komen hierin duidelijk naar voren. Caesar verwachtte dat zijn moed en doorzettingsvermogen erkend zouden worden met een grote inhaal bij zijn terugkomst in Rome, maar dit werd hem door de Senaat niet gegund. Wederom werd Caesars eer aangetast en dit zorgde ervoor dat Caesar niet veel later een burgeroorlog tegen Pompeius Magnus begon. Hoewel Caesars beleg in Alesia toen niet geprezen werd, vormt het nu het klassieke voorbeeld van een beleg door omsingeling en wordt het beschouwd als een van Caesars grootste successen.
- Katja Vasic
DE VITA CAESARUM
6
Pharsalus
Pharsalus is een Grieks dorpje dat zijn bekendheid te danken heeft een belangrijke slag die hier heeft plaatsgevonden. Op 9 augustus 48 voor Christus stonden twee Romeinse legers tegenover elkaar in Pharsalus. Het leger van de populares, onder leiding van Gaius Julius Caesar, stond tegenover het leger van de optimates, onder leiding van Gaius Pompeius Magnus. Het leger van Caesar bestond uit 22.000 soldaten te voet en 1.000 soldaten te paard. Het leger van de optimates was aanzienlijk groter en sterker. Het bestond uit 45.000 soldaten te voet en 7.000 soldaten te paard. Hierdoor was het te verwachten dat het leger van Pompeius zou overwinnen. Toch heeft Caesar zijn leger door de juiste strategie te gebruiken naar de overwinning gebracht. Meer dan een jaar voordat de twee rivalen de strijd met elkaar zouden aangaan bij Pharsalus was er al politieke onrust in de Romeinse Republiek. Pompeius leidde de patriciërs, de optimaten, die bestonden uit de aristocraten en senatoren van Rome. Caesar leidde de populisten, de populares. De populares waren de edelen samen met de Romeinse boeren, veteranen en de middenklasse. Caesar begon met het vinden van een geschikte plek om de strijd tegen Pompeius aan te gaan. Uiteindelijk werd dit bij de noordelijke oever van de Epineus rivier in Thessalië, bij het dorpje Pharsalus. Pompeius marcheerde de Epineus Vallei in en plaatste zijn kamp op heuvel vlakbij op zo’n vier kilometer afstand van het kamp van Caesar. Voor meerdere dagen stonden beide legers elke ochtend klaar voor de strijd, maar er gebeurde weinig. Pompeius hield zijn legioenen opgesteld op de helling, in de hoop dat Caesar de fout zou maken om bergopwaarts aan te vallen, maar Caesar hiel zich in. Het leger van Pompeius werd geleid door Cornelius Lentilus, Scipio en Titus. Op 8 augustus informeerde Pompeius zijn officieren met het plan waarmee ze Caesar zeker zouden verslaan. Hij zou al zijn rechter flank tegen de rivier aan zetten en vrijwel de hele ruiterij uiterst links. Van daaruit zou hij door de rechter flank van Caesars leger gaan en zo naar de achterkant. Caesars leger zou zo verbaasd zijn dat ze makkelijk zouden overwinnen. Op 9 augustus verplaatste Pompeius zijn legerkamp naar de voet van de heuvel. Caesar merkte het op en hing zijn paarse tuniek aan zijn tent, het teken vaneen dreigende strijd. Het leger van Caesar werd geleid door Marcus
DE VITA CAESARUM
7
Antonius, Calvinius en Publius Sulla. Caesar stelde zijn infanterie in een dunne lijn op, waardoor zijn linie even breed was als dat van het leger van Pompeius. De legers stonden beide in de traditionele Romeinse opstelling van drie lijnen infanteristen. Wel waren de lijnen van Caesar slechts half zo diep als die van Pompeius. Caesar beval zijn derde, meest ervaren rij de vijand niet aan te gaan totdat hij het zei. Hij hield hen achter als een tactische reserve. Maar Caesar besefte dat Pompeius een heftige aanval had gepland op zijn rechterflank en besloot dus een groot deel van zijn infanteristen van de derde lijn achter zijn cavalerie te plaatsen, om zo een sterkere rechterflank te hebben. Caesar viel aan en op het moment dat ook Pompeius aanviel en de ruiterij van Pompeius dusdanig dichtbij was gaf Caesar een teken en kwam zijn cavalerie terug naar achter waardoor de cavalerie van Pompeius verder in het leger van de populares terecht kwam. Het effect was nog beter dan Caesar had gedacht! De paarden renden terug en verpletterden daarbij de infanteristen van Pompeius die achter de ruiterij waren aangerend. Hierna richtte Caesar zich op de rest van de linkerflank, die nog steeds in de meerderheid waren. Caesars bevel luidde: “Elke Romein in het leger van Pompeius zou worden gespaard als hij geen tegenstand bood.” Ook de tegenstander hoorde dit, waardoor het plan lukte en Caesar overwon. Na de overwinning kwam Caesar in het kamp van Pompeius. Hier kon Caesar gebruik maken van de voorbereidingen die al waren getroffen voor het verwachtte overwinningsfeest. De dag daarna gaven de overlevenden van Pompeius zich over en was de oorlog officieel voorbij. Pompeius heeft nog geprobeerd te vluchten naar Egypte maar werd nog voordat hij aan land was vermoord in opdracht van de Egyptische farao.
- Marit Klaassen
DE VITA CAESARUM
8
Rubicon
De Rubicon is een rivier in Italië, die door de Italiaanse regio Emilia-Romagna stroomt. Deze regio ligt in Noord-Italië en is een van de vlakste regio’s van Italië. Emilia-Romagna is een van de dichtstbevolkte regio’s, vooral in de vlakke delen. Ook is deze regio zeer welvarend en wordt het beschouwd als een van de beste regio’s van het land om te leven. De hoofdstad is Bologna met 382.825 inwoners. De Italiaanse rivier mondt uit in de Adriatische Zee. Deze zee wordt van de Ionische Zee gescheiden door het kanaal van Otranto. Tijdens de tijd van het Romeinse Republiek, de fase tussen het Romeins Koninkrijk en het Romeinse Keizerrijk, lag de Rubicon tussen Latium en de provincie Gallia Cisalpina in. Dit maakte de Rubicon een grensrivier, dat werd bestuurd door de Senaat. Het stond in de Romeinse wet vastgelegd dat een generaal met een staand leger de Rubicon niet mocht oversteken. Maar in 49 voor Christus twijfelde Julius Caesar of hij de Rubicon zou oversteken. Aan de andere kant wilde men de provincie van Caesar afnemen, dus moest hij de keuze maken. Vervolgens heeft Caesar besloten om samen met zijn legioenen de rivier zuidwaarts over te steken met de woorden ‘Alea iacta est’. Doordat de breuk met de Senaat een feit was, ontstond er een oorlogsverklaring aan de Romeinse staat.
Alea iacta est Toen Caesar had besloten om de rivier over te steken riep hij de woorden ‘alea iacta est’ wat betekent ‘de teerling is geworpen’. Hij bedoelde iets omtrent: ‘Op goed geluk dan maar.’ Deze uitspraak wordt gebruik wanneer iemand een besluit met mogelijke drastische gevolgen heeft genomen, en er geen weg meer terug is. ‘De Rubicon oversteken’ is de gezegswijze waarmee men bedoelt een betwistbare daad stellen die men niet kan tenietdoen of waarop men onmogelijk kan terugkomen. Het woord teerling in de Nederlandse vertaling betekent 'dobbelsteen'. Het is afgeleid van het Franse terne. Faire terne betekent 'met drie stenen hetzelfde getal gooien' of 'met alle stenen drie gooien'. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal werd een worp met een dobbelsteen wel vaker met het lot vergeleken: je hebt bij beide geen invloed op de uitkomst.
- Emma ter Horst
DE VITA CAESARUM
9
Bellum et amor
Pompeius werd in opdracht van de Egyptische farao Ptolemaeus XIII vermoord. De farao had namelijk vernomen dat Pompeius op de vlucht was voor Caesar. Hij was op dit moment in een ruzie met zijn zus Cleopatra dus alle extra steun kon hij zeker gebruiken. Als hij Pompeius zou vermoorden zou Caesar hem vast helpen in tijden van nood, dacht hij. Het leek een gesmeerd plan, alleen reageerde Caesar anders dan verwacht. Toen Ptolemaeus XIII Caesar een tijdje later het hoofd van Pompeius toonde, barstte Caesar in tranen uit. Hij had verdriet over het verlies van zijn rivaal, vriend en schoonzoon. Caesar vond het zo erg wat Ptolemaeus XIII had gedaan dat hij een deel van de hoofdstad innam en ervoor zorgde dat Cleopatra weer wat te zeggen had. Ptolemaeus had er genoeg van en mobiliseerde het Egyptische leger voor een aanval tegen de Romeinen. Opnieuw was het leger dat tegen Caesar streed vele malen groter. Het Egyptische leger bestond uit 20.000 infanteristen en 2.000 man te paard. Caesars leger bestond slechts uit 4.000 soldaten. Hij zou geen kans hebben en moest dus een andere oplossing bedenken. Caesar gijzelde de koninklijke familie en nam het paleis in Alexandrië in. Daarop trok een raadgever van Ptolemaeus Alexandrië binnen om delen te bezetten. De Egyptenaren omsingelden en blokkeerden de havens waardoor Caesar geen hulp of versterking kon krijgen. Toch lukte het Caesar om de Egyptische vloot en ook de bibliotheek van Alexandrië in brand te zetten. Ook wist Caesar de vuurtoren van Alexandrië, de zogeheten Pharos van Alexandrië, en daarmee de haven in te nemen. Arsinoë IV, de zuster van Cleopatra en Ptolemaeus heeft zich uit het paleis weten te bevrijden en vocht vanaf dat moment met haar broer mee tegen Caesar en haar zus. Nadat Achillas haar tot koningin had uitgeroepen kregen ze ruzie en liet Arsinoë Achillas uitschakelen. Haar mentor Ganymedes kwam hierdoor op Achilles’ plek. Ganymedes haalde een aantal streken uit om Caesar dwars te zitten alleen Caesar was hem elke keer te slim af. Gnaeus Domitius Calvinus kwam Caesar versterking brengen. Ze veroverden het Pharos-eiland maar moesten uiteindelijk vluchten voor hun leven. Ze werden aangevallen door een Egyptische vloot en de enige optie was zwemmen. Hierbij is meer dan een tiende van het Romeinse leger omgekomen.
DE VITA CAESARUM
10
De Egyptenaren vroegen Caesar om hun farao vrij te laten omdat ze zich onder het beleid van Arsinoë niet veilig voelden. Caesar liet Ptolemaeus vrij en meteen nam hij het beleid van zijn zus over. Caesar had versterking nodig want met een nog veel kleiner leger dan eerst zou hij het nooit kunnen opnemen tegen het leger van Egypte. Gelukkig arriveerde niet veel later Mithridates van Pergamon, Caesars bondgenoot. Mithridates nam de steden Pelusium en Leontopolis in en Mephis gaf zich zonder gevecht aan hen over. Mithridates was onderweg naar Caesar in Alexandrië, maar dit probeerde Ptolemaeus natuurlijk te belemmeren. Maar tevergeefs, Caesar kwam na een gevecht met Egyptenaren bij Mithridates en samen versloegen zij Ptolemaeus. Caesar zette Cleopatra weer op de troon en als opvolger voor Ptolemaeus XIII kwam Ptolemaeus XIV, hun jongere broer. Cleopatra trouwde volgens de traditie met hem en samen heersten ze over Egypte. In de winter van 48 tot 47 voor Christus bleef Caesar nog in Egypte en Cleopatra kreeg een affaire met hem. Cleopatra werd zwanger en ze kregen een zoon, Caesarion. In 46 voor Christus gingen Cleopatra en Caesar naar Rome waarna Caesar nooit meer is teruggekomen in Egypte.
- Marit Klaassen
DE VITA CAESARUM
11
Bibliografie & taakverdeling
-
http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/britannia/miscellanea/ vercingetorix.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Gergovia http://www.cenens.be/alesia/gergovia.html http://www.koxkollum.nl/caesar/opera/caesarbg7vert01.htm http://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Alesia http://www.kunstgeografie.nl/henv/helden.alesia.slag.htm http://nl.wikipedia.org/wiki/Contravallatielinie http://www.isgeschiedenis.nl/toen/vercingetorix-geeft-zich-aan-caesar/ http://www.historynet.com/caesars-civil-war-battle-of-pharsalus.htm https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/alea-iacta-est-de-teerling-is-geworpen http://en.wikipedia.org/wiki/Alea_iacta_est http://www.egypte-info-site.nl/cleopatra.html http://en.wikipedia.org/wiki/Siege_of_Alexandria_(47_BC) het zevende boek van Caesar (Commentarii de bello Gallico Liber VII)
Taakverdeling - Gergovia: Jasmijn de Bree - Alesia: Katja Vasic - Pharsalus: Marit Klaassen - Rubicon: Emma ter Horst - Alexandrië: Marit Klaassen - Lay-out: Katja Vasic
DE VITA CAESARUM
12
