IN BLOED GESMOORD
HET VERHAAL VAN DE MISLUKTE VOLKSVERHUIZING Julius Caesar de bello Gallico I 2-29 uitgegeven door René van Royen
HET BEGIN VAN DE EUROPESE GESCHIEDSCHRIJVING? in bloed gesmoord Misschien is het wel het oudste stukje Europese geschiedenis. Verteld door een Europeaan van meer dan tweeduizend jaar geleden en opgeschreven door een Romeinse generaal. Het verhaal van hoe de Helvetiërs hun land verlieten, maar met geweld gedwongen werden terug te keren. De man die deze Helvetische volksverhuizing in bleod smoorde, was de Romeinse generaal Julius Caesar. Maar omdat de generaal behalve van oorlog voeren ook van schrijven hield, schreef hij een boek over wat hij in Gallië meemaakte. De titel van het boek is Commentarii de bello Gallico - ‘Aantekeningen over de Gallische oorlog’ - en dat begint met deze Helvetische volksverhuizing. Om zijn lezers in Rome voor wie Caesar schreef op weg te helpen legde de schrijver -generaal eerst uit waar Gallië lag en hoe het verdeeld is. Daarna vertelde hij hoe de Helvetiërs jaren voor zxijn komst besloten hadden hun land - de Zwitserse Hoogvlakte - te verruilen voor een beter gebied in Frankrijk. Deze voorgeschiedenis hoorde Caesar pas achteraf van een of meer overlevenden nadat hij de voorttrekkende Helvetiërs op een verschrikkelijke manier verslagen had. Door te praten met de overlevenden kwam de generaal van ervaringsdeskundigen en uit de eerste hand te weten wat er aan de Helvetische uittocht vooraf gegaan was. Zijn ‘de bello Gallico’ begint met dit verhaal dat geen Romein kon weten. Bij het uitvoeren van hun verhuisplannen komen de Helvetiërs in contact met Caesar. In zijn tekst vertelt Caesar hoe hij op de Helvetiërs reageerde en wat hij deed en dacht. Op die manier is er een verhaal beschikbaar dat gebaseerd is op de best denkbare bronnen. Wat Caesar over de Helvetiërs hoorde, komt uit de eerste hand en wat hij over de Romeinse kant geschreven heeft, ook. Om die reden zijn de eerste dertig hoofdstukken - de bello Gallico I 2-30 - van de Gallische oorlog misschien wel het vroegste stuk Europese geschiedschrijving. 2
© 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam
de context Op 1 januari van het jaar 58 v.C. was Gaius Julius Caesar in functie als gouverneur van de Romeinse provicnie Gallië. Dit gebied bestond uit het noorden van Italië en het zuiden van Frankrijk. Op het kaartje hieronder zie je dat de hele streek tussen de rivier de Rhône en de Alpen ook deel uitmaakt van deze Romeinse provincie. De mensen die er woonden, waren Romeins onderdaan. Ze moesten de gouverneur gehoorzamen, leveren wat gevraagd werd en belasting betalen.
Aan de overkant van de rivier de Rhône lag het land van de vrije Galliërs over wie de Romeinen en ook Julius Caesar niets te zeggen hadden. Maar toen de Helvetiërs zover waren dat ze aan hun volksverhuizing begonnen, hadden ze besloten zich te verzamelen bij het Meer van Genève en dat was pal op de grens van Caesars provincie. Ook de datum waarop iedereen zich moest verzamelen raakte bekend en dat was op 28 maart van - wat wij - het jaar 58 v.C. noemen. Wat het effect van dit bericht op Caesar persoonlijk was, vertelt hij zelf. © 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam
3
Caesar, de bello Gallico I 7 Caesari cum id nuntiatum esset, Helvetios per provinciam nostram iter facere conari, maturat ab urbe proficisci, et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Genavam pervenit. Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem qui erat ad Genavam iubet rescindi. Kijk ook in het Vormenboekje voor Iedereen dat je bij de cursus krijgt toegestuurd.
id (aanwijzend voornaamwoord)
Helvetius, Helvetii M nostra (persoonlijk voornaamwoord) Helvetios conari conor I
proficiscor III
urbs, urbis F stam urbquam ... potest ulterior, ulterioris adj. contendo III, contendi, contentum pervenio III, perveni, perventum Genava, Genavae F Provincia, Provinciae F totus adj.
4
dat (N1) namelijk dat de Helvetiërs zich op 28 maart 58 v.C. zich zouden verzamelen bij het Meer van Genève Helvetiër onze (F4) AcI dat de Helvetiërs proberen proberen, komt alleen in passieve vorm voor, maar heeft actieve betekenis. De infinitivus van dit werkwoord is ‘conari’ vertrekken, komt alleen in passief voor maar heeft actieve betekenis. De infinitivus is proficisci. stad, hier Rome hoe hij kon verder (gelegen) zich inspannen aankomen Geneve De Provence, de Romeinse provincie Gallia ulterior geheel, toti (F3)
© 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam
facio III iter iter, itineris N stam: itinerimpero I omnino (adv.) una (telwoord) legio, legionis F stam: legionpons, pontis M stam: pontrescindo III, rescidi, rescissum qui (betrekkelijk voornaamwoord)
reizen tocht opleggen in zijn geheel één (F1) legioen brug vernielen. De vorm ‘rescindi’ betekent ‘vernield te worden’. die (M1)
© 2014 copyright academisch studie- en uitgeefcentrum amsterdam
5
