G. Schuitemaker, Voorzitter Ussellaan 7, 2105 VA HEEMSTEDE tel W. Verspoor, Secretaris Wagnerkade

Nieuwsbrief 27 mei 1981

Gom. Openbare Bibiliotheek Kerk laan 61 2101 HL Heemstede

Bestuur: G. Schuitemaker, Voorzitter Ussellaan 7, 2105 VA HEEMSTEDE tel. 023-288916 W. Verspoor, Secretaris Wagnerkade 65, 2102 CT HEEMSTEDE

tel. 023-283068

B. Eichholtz, Penningmeester Beethovenlaan 45, 2102 ET HEEMSTEDE tel. 023-286247 H. Hamming, Ledenadministratie Provinciëntaan 184, 2101 SX HEEMSTEDE tel. 023-285034 P. Kapsenberg Molenwerfslaan 48, 2103 TD HEEMSTEDE

tel

'

J.L.P.M. Krol Chopinlaan 31, 2101 HL HEEMSTEDE tel. 023-282977 mevr. I. van Thiel Lage Duin 83, . 2121 CE BENNEBROEK tel. 02502-8056

Contributie minimaal f. 15,-(incl. f. 2,50 Restauratiefonds) Giro 27.35.06 tn.v. de Penningmeester v.d. Ver. Oud-Heemstede-Bennebroek te Heemstede.

Uitnodiging tot het bijwonen van onze jaarlijks ALGEMENE LEDENVERGADERING

Op Donderdag 4 juni a.s. in het OUDE SLOT te Heemstede,

des avonds om acht uur.

AGENDA 1. Opening 2. Ingekomen stukken en mededelingen 3. Notulen Jaarvergadering d.d. 19 juni 1980 (zie Nieuwsbrief 25} 4. Jaarverslag secretaris

5. Jaarverslag en financieel overzicht Penningmeester 6. Verslag kascommissie 7. Verkiezing kascommissie 8. Bestuur s verkiezing

9. Plannen voor 1981

1 0. Rondvraag 11. Sluiting. PAUZE Hierna volgt een dia-vertoning over Heemstede en omgeving. O.m. de vorig jaar gemaakte dia's over de nu verdwenen wasserij Beelen te Heemstede. N.B. Van de agendapunten 4, 5 en 6 vindt U in dit nummer verslagen. Betr. punt 8: Aan de beurt van aftreden zijn de heren G. Schuitemaker en W. Verspoor. Beiden stellen zich herkiesbaar. Voor de nog bestaande vacature wordt door het bestuur voorgesteld de heer Th. Dekker. Evt. kandidaten gelieven zich schriftelijk bij de secretaris op te geven.

Verslag o\)er het jaar 1980 Het jaar 1980 begon met een goed bezochte avond in de MEERLHORST, waar Ir. Colebrander op een plezierige manier over vroeger vertelde. Half februari sprak Jan Bomans op de hem eigen wijze over BERKENRODE en zijn bewoners voor een groot aantal leden in de BURGERZAAL van Heemstede. Van 12 tot 20 april hielden wij eerst een vóór- en daarna officiële tentoonstelling over "Drinken en Klinken in Kennemerland" in het Oude Slot. De jaarvergadering werd in het N.H.-kerkje te Bennebroek gehouden. De heer Verkaaik gaf ons een boeiend overzicht over hetgeen zoal in de kerk te genieten viel. Dit op ons verzoek, daar hij naar aanleiding van het 300-jarig bestaan van deze kerk een boekje had geschreven. Maar dit vond plaats nadat het huishoudelijke gedeelte had plaatsgevonden. De notulen verschenen in Nieuwsbrief no. 25. Wij namen afscheid van Ben van Tongeren en Agnes van Trigt, welke beiden zeer veel voor de vereniging hadden gedaan in de ja-

ren, dat zij een bestuursfunctie bekleedden. Daar de heer Berk, die op deze avond tot bestuurslid was gekozen, al spoedig meende te moeten bedanken, bestaat er momenteel een vacature in het bestuur. Onze Oud-voorzitter had een groot aandeel in de feestelijkheden van het 350-jarig bestaan van de Voorwegschool in juli.

Ons bestuur was natuurlijk vertegenwoordigd op de receptie. In september waren er de feestelijkheden ter gelegenheid van het 300-jarige kerkje in Bennebroek. Ook daar was ons bestuur vertegenwoordigd.

Mevrouw Saskia de Graaf hield in de Meerlhorst een inleiding over archieven. Een leerrijke avond met een verheugend gevolg. Er kon nl. een cursus "oude handschriften" speciaal voor onze leden verzorgd kon worden. * In november vond de jaarlijkse premie-uitreiking plaats. Ons bestuurslid Hans Krol trad niet alleen als gastheer op in zijn biblio-

theek doch hield tevens een uitermate gewaardeerd betoog over prenten. Het eerste exemplaar van onze premie werd Heemsteeds burgervader aangeboden. Deze prent, vervaardigd door Piet Kap-

senberg, van de ingang van het Oude Slot, heeft inmiddels bij veel leden al een plaatsje gekregen. Ons met veel moeite opgebouwde archief kreeg een goed onderko-

men in de bibliotheek. Wij danken de directeur voor zijn hulp van

harte. Bij de heropening van haar pand schonk de Nederlandse Middenstandsbank het gemeentebestuur een bedrag. Van dit bedrag ontving onze vereniging ƒ. 1.000, —, waarvan wij een dia-installatie hebben kunnen aanschaffen. Onze dank ook hiervoor. Een lang gekoesterde wens ging in vervulling. Het kontakt met verenigingen uit de omliggende gemeenten was erg plezierig en zo mogelijk gingen wij ook daar wel te gast. Namens de redactie van onze Nieuwsbrief danken wij ook al degenen die hieraan medewerkten, door kopy in te zenden. W. Verspoor

Exploitatierekening 1980 Baten

Contributies publicaties jaarpremie 1978 jaarpremie 1979 jaarpremie 1980

begroting

werkelijk

198*

1980

7.500 9.248 1.000 250 940 1.500 240,40

begroting 1980 9.000 962 500 565,65

jaarpremie 1981 Interest Rapport Raadhuisstraat

P.M.

P.M. 1.500

Schenking N.M.B. diverse baten Subsidie Bennebroek Subsidie Heemstede nadelig saldo

1.852,18 2.459,43

1.000,— 920,27 500,—

14.150

18.687,93

1.500

500,— 1.100,— 2.900,— 15.500

Toelichting: Rapport Raadhuisstraat, Gemeente Heemstede was alsnog bereid genoemd bedrag beschikbaar te stellen. Diverse baten, Korting drukker op levering van diverse boekwerken.

Lasten begroting 198Ï)

werkelijk begroting 1980 198$

Kosten Meerlhorst

1.000

1.423,24

1.000

Drukkosten Nieuwsbrief

3.800

4.256,36

4.700

Portikosten

1.000

1.121,20

1.200

drukkosten jaarpremie

1 . 5 0 0 8,42

2.000

donaties assurantiekosten

45 130

123,23

vergader en representatiekosten 500 administratie en drukkosten 1.000 afschrijving hist.archief 2.000 kosten historisch archief 150 diversen en onvoorzien 1.000 aankopen historisch archief batig saldo 325

1.017,85 434,85 -,360,34 1.140,83 5.763,42 3.038,99

14.150,-

18.688,73

50 150

1.000 1.000 400 1.000 3.000

15.900

Toelichting: drukkosten jaarpremie 1980: ƒ. 1.553,42 waarvan door de Gemeente Heemstede ƒ. 1.545,— wordt bijgedragen. drukkosten jaarpremie 1981^: ƒ. 4.500,—, waarvan door de Gemeente Heemstede ƒ. 2.500,— wordt bijgedragen. vergader- en representatiekosten: stijging veroorzaakt o.a. door tentoonstelling "drinken en klinken", afscheids cadeaux voor bestuursleden.

B A L A N S

1980 1-1-1980

31-12-1980

Inventaris

1.600,--

1.500,--

Voorraad boekwerken + hist.archief Subsidie Cem. Heemstede

1.000,—

Rapport Reek-Bennebroek Kas Giro Rente girorekening Spaarboekje Rabo Bank

Belegd restauratiefonds

P.M. 2.590,83 615,21 19.115,81 3.420,77 3.140,77 3.001,38

25.000,— 7.309,78

Subsidie jaarpremie 1980 Te vorderen bedragen

1.545,— 453,80

40.155,53 Toelichting: Restauratiefonds.

Rente gemiddeld 10 %

l, —

5.670,76

Amro Bank Amro Bank

1-1-1980 Ledenbijdrage 1980

33,87 2.438,81

7.090,26 1.480,—

750,—

9.320,26

38.283.,&6

Vermogen

1-1-1980

31-12-1980

21.218, 56

24.257,55

Restauratiefonds

7.090,26

9.320,26

Crediteuren

9.296,71

1.025,75

Welstandscommissie 1. 700,— Huur Meerlhorst 1979 , 600,— vooruit bet.Contr. 1981 vooruit bet.Rest.F. 1981

3.154,50 525,—

38.283,06

Heemstede, 28 februari 1981

Ondergetekenden, Th.Dekker en D.VIeeskruyer, leden van de kascommissie 1980 hebben de boeken en bescheiden van de penningmeester van de vereniging Oud-Heemstede en Bennebroek gecontroleerd en accoord bevonden. Zij menen dat het financiële jaarverslag een getrouw beeld geeft van de financiële positie van de Vereniging, zi] stellen dien ten gevolge de jaarvergadering voor de penningmeester te de-chargeren voor het beleid. get.

Th.Dekker

get.

D .Vleeskruyer

Ipenrode Door het faillissement van enige BEERENTS b.v.'s op 10 februari j.l. is de afbouw van het buiten Ipenrode op korte termijn wel een zeer onzekere zaak geworden. Omstreeks die tijd was ik daar en werd allerplezierigst rondgeleid door de heer Pel. Van buiten ziet het huis er volkomen verwaarloosd uit, doch zodra men binnen is, kan zelfs een leek constateren dat er degelijk en grondig aan de restauratie is gewerkt. Vloeren hebben steunbalken gekregen, muren zijn vaak verdubbeld en alle leidingen zijn vernieuwd. Er moet een enorme hoeveelheid werk verzet zijn. Werkelijk geheel anders/ dan men zich voorstelt. Het is in ieder geval een kompliment waard. Jammer echter, dat de gevel er nog zo droef uitziet. Al maanden wapperen de plastic-kleden en laten veel buitenlucht door. [Als voordeel, dat de boel binnen droog blijft.) Laten wij hopen, dat er mogelijkheden gevonden zullen worden, om de laatste bouwfase's te voltooien. Het zou jammer zijn, als na zoveel moeite en geld het huis ten offer zou vallen aan vandalen. De achterzijde van het huis, voor de renovatie werd door Piet Kapsenberg getekend. Het zal voor velen een geheel nieuwe visie op een mooi landgoed betekenen. W. Verspoor.

Het Huis te Vogelenzang Reeds in de tijd van Floris V wordt Vogelenzang genoemd. De Divisie Kronyk X I X , cap. V weet te vertellen: "Deze Grave dede maken veel kostelyke hoven en ridderlyke woningen, als 't Huys te Vogelensang." Het buiten is vervolgens lange tijd in handen geweest van de Brederodes. Daarna o.m. nog van de Haarlemse aartsdiaken Mr. Jacob Zaffius, die ook bekend is vanwege de uitbreiding met 5 woningen van het Frans Loenen Hofje te Haarlem. Het verweven zijn van Vogelenzang met zijn omgeving komt nog meer tot zijn recht als wij lezen dat het meerdere malen doorverkocht wordt aan Amsterdamse kooplieden. Bij voorbeeld aan de familie de Haze die er 100 jaar gewoond hebben. In 1757 werd Heer Jan van Marselis Junior, Heer van Zandvoort, eigenaar van het Huis te Vogelenzang. Het buiten was inmiddels al vergroot met de "Pluggeweide" of "de Plak". Jan van Marselis maakt het huis dan erg fraai en het buiten wordt door hem vergroot met het "Teylingerbosch". Een buiten dat zich uitstrekt tot de Leidsevaart (waar de Bekslaan dus heen loopt). De Heer van Marselis bezat het Huis te Vogelenzang vijftig jaar en het "Teylingerbosch" bijna dertig jaar. Na zijn dood, in 1807, gingen beide landgoederen in één koop over in de handen van de Heer Willem Philip Barnaart, in wiens geslacht zij tot heden gebleven zijn. ?* J. i Schuitemaker. e- t~ -M. i ' G.

"Monumenten in Heemstede (2) door Ben van Tongeren

In Nieuwsbrief 26 werd het terrein afgebakend van de officiële monumentenlijst volgens de Rijksdienst. Zeer in het kort werd geschetst hoe twee panden op de Koediefslaan voor sloop werden behoed, voornamelijk door acties van de vereniging. En de terugblik eindigde met de instelling van de werkgroep karakterbehoud. De voorzitter vatte in 1972 de eerste doelstelling op dat moment samen in één zin:

"Bewustmaking van de bevolking dat schoonheid en karakter er niet automatisch zijn en blijven, maar dat deze kwaliteiten in het dorp ongemerkt kunnen verdwijnen". BLEEKERSVAART. "Ongemerkt" aantasten van een gebied gaat sindsdien iets moeilijker dankzij alerte leden en onze acties, maar de beïnvloeding ten gunste blijkt steeds weer een moeilijke taak. Een bestemmingsplan voor het gebied tussen Bleekersvaart en Burgemeester van Lennepweg dreigde in 1973 drastisch in te grijpen in deze historische hoek van de gemeente. Op de terreinen waren grootschalige plannen voorbereid voor onder andere een enorme supermarkt van duizenden vierkante meters met de erbij horende parkeervlakte. Het noordelijk deel van de bestaande bebouwing aan de vaart moest geheel geamoveerd. Alle binnenterreinen kregen de bestemming om te worden bebouwd, niet zoals nu met groente en bloemen, maar met woningen en openbare gebouwen. Het was gelukkig nog maar een voorontwerpen daar is het ook bij gebleven want de oppositie was groot. Ook van onze kant, want de ruim drie eeuwen oude Bleekersvaart is een uniek stukje Heemstede wat met alle voorzichtigheid moet worden behandeld. De werkgroep en het bestuur inventariseerden het bestand van huizen en bedrijven, per pand werd een classificatie - een waardering in drie categorieën - gegeven en alles werd op kaart gezet. Tijdens een hoorzitting - die op 3 juli 1973 in het politiebureau werd gehouden - boden wij die ingekleurde kaart aan, uiteraard met de nodige motiveringen. Veel van de bebouwing zou op een gemeentelijke monumentenlijst moeten komen, dit was de eerste aanzet voor zo'n lijst. De dreiging bleef en Nieuwsbrief 5, van september 1974 werd geheel gewijd aan deze vaart; een historisch onderzoek door Coby Riemersma en Lies Visser kreeg daardoor een grote verspreiding. Gemeenteraad, welstandscommissie, stedebouwkundigen en pers, ieder kon lezen over de vaart die in 1645 op last van Adriaen Pauw werd gegraven door "de wildernis". Al deze bekendheid heeft de bebouwing aan de Blekersvaart niet mogen behoeden voor vele branden, bewuste sloop, vernielingen en gewoon verval. Op de monumentenlijst van het Rijk komt zelfs geen pand aan de Blekersvaart voor. Op de gemeentelijke lijst in wording staan nu 1J[ monumenten aan de vaart gelegen, deze is echter nog niet door de gemeenteraad in behandeling genomen. Over de totstandkoming van deze lijst - die gemaakt is in de periode december 1977 tot september 1979 - later meer. Frapperend is wel dat in januari 1981 12

de gemeenteraad besluit een schoorsteen aan de Bleekersvaart te slopen die zeer duidelijk op de lijst vermeld staat. De argumentering is dan dat hieraan nog geen goedkeuring is gehecht. (Dit, terwijl in de affaire "Klein Berkenrode" eind 1980 ook toestemming tot sloop wordt gegeven "omdat het pand niet op de gemeentelijke lijst staat".) De Blekersvaart was in 1971 onze eerste zorg en is nog steeds een bedreigd gebied. Er is grote onzekerheid door het uitblijven van bescherming en beleid. Het gaat de V.O.H.B. niet om papieren lijs ten die naar believen kunnen worden geïnterpreteerd en terzijde geschoven. Als in samenwerking één grens wordt getrokken moet deze niet zonder overleg overschreden worden. Wij voelen ons betrokken bij het karakter van de woonomgeving en wensen dan ook betrokken te worden bij het beleid. Niet als beslissers, uiteraard, maar als serieus en volwaardig adviseur. RAPPORT RAADHUISSTRAAT-BINNENWEG.

In 1976 lijkt dat er even op. Burgemeester en Wethouders verzoeken ons een visie te geven over de centrale ader door Heemstede. Wat is karakteristiek, en moet ongerept worden gelaten. Een werkgroep van vier man gaat verschillende malen de panden langs, maakt foto's, tekent gevelwanden die karakteristiek zijn en werkt een rapport uit. Middenin deze werkzaamheden echter is er plotseling een verzoek om op het raadhuis te komen voor een vergadering samen met de welstandscommissie en de stedebouwkundige van "Stad en landschap". Het blijkt dat die middag alles beslist moet worden en de conclusies wijken sterk af van onze suggesties. Hoewel er geen notulen zijn gemaakt wordt gesteld dat wij de beslissingen onderschrijven. Wij maken echter onze tekeningen en ons advies af en bieden dat B&W aan, anderhalve maand later en in de overeengekomen tijdslimiet. De volgende dag presenteren wij de boekjes van twaalf pagina's ook aan de pers die ze integraal publiceert. Zo weten ook onze leden wat ons standpunt is. Op het raadhuis wordt ons dat niet in dank afgenomen. Van een verdere procedure wordt dan ook niets vernomen, wel wordt een rijtje oude huizen aan de Raadhuisstraat gesloopt waarover wij schreven: "Speciale aandacht verdienen de woningen van nrs. 77 t/m 85. Dit authentieke rijtje kleine woningen weerspiegelen het eigen karakter van Heemstede als dorp in zijn oorspronkelijke schaal. Zij dienen onderdeel te blijven uitmaken van deze straat, zowel de hoogte, de kapvorm als de kavelbreedte doen aangenaam aan. De vereni-

13

ging zal bij eventuele wijzigingen geraadpleegd willen worden." Intussen zijn zij met de grond gelijk gemaakt en wij zijn benieuwd of de nieuwbouw enigermate past in het karakter. In deel 3 van dit artikel zal nader worden ingegaan op de totstandkoming van de gemeentelijke monumentenlijst in samenwerking met de welstandscommissie.

Ons Archief Sinds wij in 1978 met een eigen archief voor de vereniging startten, hebben wij de volgende schenkingen mogen ontvangen:

PRENT: onderschrift

L.F.

Raadhuisstraat 73 tot 99 als gevelwand. Winkels met bovenwoningen maar ook een rij lage huisjes van rond de eeuwwisseling die door hun schaal het dorpskarakter accentueren. Een rustpunt in de verder bedrijvige Raadhuisstraat. Als geheel zeker te handhaven.

H. van Gaart

Molen de Nachtegaal - hs - 1929 door F.A. van Emmerik.

J.J.A.J. de Groot

Carillon van Bennebroek - auteur c.Bregman - 1960 (fotocopie).

Dammers

Sleutel van het Belvédère.

Oude geleerde man - Is - door M.A.M. Hamburg.

14

15

Tram in Bennebroekervaart - foto. Koningin Wilhelmina op bezoek op Huis te Bennebroek - foto. Daar moet je wat van weten auteur J . J . A . J . de Groot - 1978. De Nederlandse Stad- en Dorpsbeschrijver in 204 gravures - 1793 auteurs v. Ollefen en Bakker (fotocopie). Kalender met afb. van Bennebroek - uitg. Crafica (fotocopie). Kaarten van Rijnland door Floris Balthasar (fotocopie). H. Hamming

Illuminatie van het raadhuis van Heemstede (foto - 1935).

P. Huges

Documenten uit oorlog 'tlO-'IS.

T.J. Jongh Visscher

Huisje van Holdorp aan de Asterkade. Tjalken in de Leidse vaart Kapel aan het Manpad - schilderijen door G . C . Jongh Visscher - c.a. 1943.

Mevr. A. KÖnig

Jubileumalbum voor zuster J. König - 1919. Woonhuizen aan het Raadhuisplein nr.

17 en 19 - foto, 1912.

Zr. P. Neyens

Wetenswaardigheden over Groenendaal en Bosbeek - artikel 1913 tijdschrift? - (copie)

P.J. van Noppen

Zwemles van de kinderen van de Nicolaas B eet s school in Groenendaal - foto's.

Mr. F.H.F. Oldewelt

Mangel.

Mevr. T . A . Oosterhoorn

Oude briefkaarten van Heemstede.

16

Germans

Adriaan Pauwlaan met huisje van Jan Roozen - foto.

J.Ph. Peper

Mapje briefkaarten "Hartenkamp".

N. Peeperkorn

Linnenpers {in bruikleen).

J. Preyde

Oprechte Haarlemsche Courant -

- <"> i

5 juni 1893.

Opstel over Heemstede en de Cruquius - 24 augustus 1953. Programma van het openluchtspel "De Christusspeler" in Groenendaal - 1937.

Jhr.

P. Quarles van Ufford

W . A . J . van Houten Jan-H il Rabenberg

Uitzicht "Het Clooster" - foto 1929. Toekenning eremedaille aan Mejuffrouw A . W . C , van Houten - foto. Illuminatie raadhuis van Heemstede - foto 1953 (Flora).

H. Reith

Brug van het Oude Slot - sch. door H. Reith.

W. Schuylenburg

Station Heemstede-Aerdenhout foto.

H. Smits

3 plattegronden van Heemstede -

Mevr. R. van Spanje

Oude zwemvijver - ca. 1925 foto's.

1929 tot heden.

Feest Heemsteedse Bavo - ca. 1925 - foto's. J.P. Strijbosch

Brug van het Oude Slot - 1927 foto.

H. Suerïnk

Vele archiefstukken betreffende Heemstede - fotocopie. Handschrift Nicolaas Beets - fotocopie.

Mej. G. J. Tempelman

Kaart van Heemstede en Bennebroek - mei 1929.

17

Programma van een kerkconcert 31 mei 1945 - St. Bavo in Haarlem. Reclamefolders (1945) van o.a. firma's Vettewinkel, Rippolin verzonden aan drogisterij "De Spatel" te Bennebroek (Mej. Tempelman). Tijdschrift ter bevordering van gezondheid en hygiëne in het huisgezin, uitgave firma Tempelman - Bennebroek . Eerw.Heer J.J. Tulp

De Sint Josephparochie van Bennebroek - auteur C. Bregman.

Fam. Uitendaal

Foto's van het Belvédère.

A . J . Veldhoff

N.H. Kerk te Bennebroek - foto naar een schilderij van Doeve.

Mevr. Drs. H.C. Verdel

Milieu-geografische studie van Heemstede - auteur Drs. H.C. Verdel - 1975 -.

H.M.

Verordening op de vrijwillige brandweer - te Heemstede - 1911 ~.

Verdonschot

Fam. Walop

Panorama Heemstede - foto Prinsenlaan - 1945 - aquarel

door H. l. Stoepe. Wilhelminaplein - ets - door H. Spilman. P.A.

de Wilde (in bruikleen)

J. Wilschut

Blekersvaart - 2 schilderijen ca. 1937 door A. Zuiderwijk. Documenten uit de 2de wereldoorlog

Oude briefkaarten van Heemstede. H. Suerink

Gids Heemstede- Bennebroek - 1925 - fotocopie Oorkonde 1064 - copie

18

Belangrijke aanvOinst V.O.HB. archief De Vereniging Oud-Heemstede-Bennebroek is in het bezit gekomen van een zeldzaam en kostbaar boekwerk, van belang voor de geschiedenis van Zuid-Kennemerland. De titel luidt: Handvesten en privilegiën der stad Haarlem. In 1751 uitgegeven door stadsdrukkers l zaak en Johan Enschede, alsmede de Haarlemse boekverkoper Jan Bosch. De foliant, 776 pagina's tellende, meet 25 x 40 cm, bevat oud-Hollands papier en is voorzien van een perkamenten band met zegel. Dit bronnenwerk is geïllustreerd met o.a. het eerste handvest van graaf Willem uit 1245 (82 x 64 cm), evenals met talrijke zegels naar het origineel in kopergravures uitgevoerd. Deze zijn vervaardigd door bekende plaatsnijders als Jacob Folkema (1692-1767), Taco Jelgersma (1702-1795), Hendrikus Spilman (1721-1784) en Jacobus van Spyck (1696-1763).

Een uitgebreid register is toegevoegd. Diverse actes en zegels hebben betrekking op graven van Heemstede, zoals de Heren Gerrit en Jan, Adriaen Pauw enz. Het betreffen accoorden over het afstaan van grondgebied van Heemstede aan Haarlem; het aanvankelijke verbod om tapperijen en brouwerijen vanuit Haarlem in Heemstede toe te laten; de latere aanstelling van twee Haarlemse bierkruiers of bierbestellers in de heerlijkheid Heemstede e.d. Het antiquarisch verworven boek is afkomstig uit de vroegere Bibliotheca Hageveldensis en kan op verzoek worden geraadpleegd in de openbare bibliotheek van Heemstede.

Culturele Kring Bennebroek houdt 16 mei a . s . excursie.

In de bosrijke omgeving van de heuvels van het prachtige Montferland ligt in de nabijheid van het stadje 's Heerenberg, een der grootste en belangrijkste kastelen van ons land het Kasteel Bergh. Het dateert voor een deel nog uit de middeleeuwen. In 1912 kwam het in het bezit van wijlen Dr. J . H . van Heek, die het grondig deed restaureren en opnieuw inrichten.

19

DE KOSTEN

VERTREK

Het "Huys Bergh" bevat een waardevolle collectie meubelen en kunstvoorwerpen. Het smaakvol verzorgde interieur en het kasteel zullen daarom niet nalaten diepe indruk op U te maken. Na de bezichtiging heeft U tot ongeveer 14.00 uur tijd voor Uw lunch of voor een heerlijke wandeling over de oude stadswallen of te dwalen in het stadje. Hierna gaat het door een natuur in lentetooi, naar de vlak over de grens gelegen Wasserburg ANHOLT. Dit fraai gerestaureerde, omgrachte kasteel was in de 12e eeuw in het bezit van de Heren van Zuilen. In 1402 gaat de bezitting over op de Heren van Bronckhorst. De vorsten van Salm-Salm werden na 1815 weer in hun rechten hersteld. Het fraai ingerichte kasteel met een vooraanstaande kunstcollectie, waaronder veel schilderijen van Nederlandse Meesters; o.a. Rembrandt; zal U zeker verrassen en weten te boeien. •• Ook tot het prachtige park, waar het heerlijk toeven is heeft U toegang. Tot 18.00 uur, heeft U na de bezichtiging de gelegenheid om wat rond te dwalen. : per persoon: Fl. 35, —; inclusief: 2 x entree plus toegang tot het park in ANHOLT. Koffie met gebak op de heenreis. Verzekering in en buiten de bus. : ZATERDAG 16 mei a.s. om precies 8 . 3 0 uur vanaf RAADHUIS BENNEBROEK. Uw pas - en/of Be-

wijs van Nederlanderschap plus enig Duits geld meenemen. ATTENTIE: in volgorde van binnenkomst van betaling, wordt Uw plaats in de bus gereseryeej"(j..... BETALING

: t . n . v . : EXCURSIE CULTURELE KRING, p.a. van

Ittersumlaan 15, 2121 BP

Bennebroek. Bankrek.

Nr. 30 69 86 671. Postgiro Nr. v.d. Rabobank Nr. 33 82 17. Betaling mogelijk tot 8 mei a . s . Duidelijk: naam-adres en Excursie C K B .

MAALTIJDEN

: Het blijkt dat men deze bij voorkeur zelf regelt. Zowel in Anholt als 's Heerenberg bestaat hiertoe gelegenheid. Al met al een zeer attractieve excursie. Gezien de

20

ervaring mogen wij U raden snel te boeken, in verband met de aangegane verplichtingen. Tijdig zult U nog van Informatie materiaal voorzien worden.

Belangrijkste Artikelen uit de STATUTEN, van de Vereniging "Oud Heemstede - Bermebroek".

art.

l

De vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek", vereniging tot bevordering der kennis van het verleden, heden en toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, oorspronkelijk opgericht op 12 maart 1947 wordt, te rekenen van 12 maart 1972 af, aangegaan voor de tijd van 29 jaren en alzo eindigende op 11 maart 2001.

art.

2

De vereniging is gevestigd te Heemstede en stelt zich ten doel de bevordering van de kennis en de belangstelling voor het verleden, heden

en de toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, alsmede het behoud van alle zodanige zaken, die van historische, esthetische en/of stedebouwkundige betekenis zijn. art.

3

Zij tracht dit doel te bereiken door: a. het uitgeven van geschriften,

b. het bijhouden van documentatie, c. het geven van adviezen, . d. het houden van lezingen, tentoonstellingen en excursies,

e. alle andere wettige middelen, die zij voor dit doel bevordelijk acht.

Belangrijkste Artikelen uit het

Huishoudelijk R e g l e m e n t van de Vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek".

\

art. 1

De werkkring der vereniging omvat het ten uitvoer brengen van al hetgeen in de artikelen 2 en 3 van de statuten is genoemd. Indien andere instellingen of lichamen identieke werkzaamheden uit-

'

voeren of identieke doelstellingen nastreven zoekt hej bestuur met die organen contact en onderhoudt daarmee betrekkingen, ten einde zo mogelijk medewerking, c.q. samenwerking en financiële steun te verkrijgen

'» |

c.q. te verlenen. tart.

'. , i

2

art.

Het bijhouden van documentatie omvat o.m.: het vastleggen van gegevens, foto's, tekeningen, plattegronden; het investariseren van het markante gemeentebezit en het verzorgen van leggers of repertoria van al datgene, wat voor het doel van de vereniging van belang is. 3

Het opstellen en verstrekken van adviezen, zowel aan overheidsinstellingen als aan particulieren heeft o.m. betrekking op: a. het conserveren van karakteristieke zaken;

< \

b. de vestiging van werkplaatsen, fabrieken, pakhuizen op plaatsen, die naar de visie van de vereniging daartoe n i e t geëigend zijn;

' '

c. het straataanzien, b.v. de erfafscheiding betreffende en de plaatsing van animatie-elementen en straatmeubilair, zoals: sierbestrating, lantaarns, bloembakken, luifels, reclamezuilen met

1

'

klok. plattegrond, thermometer en barometer, lichtreclames, uithangtekens, zitbanken, kiosken, speelgelegenheden, terrasjes, koffieshops, muziektent, enz.

NieuvOsbrief 28 september 1981

Gem. Openbare Bibüiottieek Kerk laan 61

2101 HL Heemstede

Bestuur: G. Schuitemaker, Voorzitter Ussellaan 7, 2105 VA HEEMSTEDE tel. 023-288916 W. Verspoor, Secretaris Wagnerkade 65, 2102 CT HEEMSTEDE

tel. 023-283068

B. Eichholtz, Penningmeester Beethovenlaan 45, 2102 ET HEEMSTEDE tel. 023-286247 H. Hamming, Ledenadministratie Provincienlaan 184, 2101 SX HEEMSTEDE tel. 023-285034

Th. Dekker, redacteur Nieuwsbrief. Bosboom Toussaintlaan 47, 2103 SL Heemstede, tel. 023- 285136. P. Kapsenberg Molenwerfslaan 48, 2103 TD HEEMSTEDE

teL

023-288906

J.L.P.M. Krol

Chopinlaan 31, 2101 HL HEEMSTEDE tel. 023-282977 mevr. I. van Thiel

Lage Duin 83, . 2121 CE

BENNEBROEK tel. 02502-8056

Contributie minimaal f. 15,(incl. f. 2,50 Restauratiefonds)

Giro 27.35.06 t.n.v. de Penningmeester v.d. Ver. Oud-Heemstede-Bennebroek te Heemstede.

Redactioneel Doordat de heer Verspoor overbelast dreigde te worden omdat hij naast het secretariaat ook verantwoordelijk was voor de redactie van de NIEUWSBRIEF is deze laatste taak doorgeschoven naar ondergetekende. Tevens wil het bestuur van de gelegenheid gebruik maken om te trachten niet-bestuursleden te interesseren voor een redactiefunctie. We doen dus een oproep. We vragen leden die tijd,

gelegenheid en zin hebben zich bij de redactie aan te melden. Telefoon 28 51 36. Het zal u niet ontgaan zijn dat wij ons vooral bezig houden met het bewaken van het vele goede dat het verleden ons geleverd

heeft. Nu denken wij dat er vast en zeker nog leden zijn die over dat verleden leuke dingen kunnen vertellen. In dit nummer vindt u een bijdrage van onze voorzitter. Deze bijdrage geeft nu precies aan wat we bedoelen. Als u ook wetenswaardige dingen over het verleden van onze goede dorpen kunt vertellen bel dan even 285136.........

Kunt en wilt u het meteen op papier zetten? Graag! Het redactie-adres is: Bosboom Toussaintlaan 47, 2103 SL Heemstede. En tenslotte delen wij u mede dat wij in het vervolg in elke NIEUWSBRIEF een kort verslag zullen doen van zaken die in het bestuur besproken zijn en waarvan wij denken dat de leden er be-

langstelling voor hebben. Op deze manier hopen we de betrokkenheid van de leden bij het wel en (helaas ook) wee van de vereniging te vergroten. Th. Dekker.

VERKLAARING VAN DE

TITELPRENT

D

E Dichtkunst zit gerust ter neer. En maalt den roem van WESTERMEER, Zy tragt in kieen getal van bladen. Haar graage Zanglust te verzaden. De Rynstroom die uyt de Alpes Sprayt, De Noordzee in zyn armen sluyt. En rolt langs veel vermaarde steden. Tot daar by eynd'lyk hier beneden Zyn Kruyk stort in het Leydze Meer, Daar hy zyn water wyd, en veer, Doet vloeyen langs veel schoone Hoven, En Bouw- en Veenland, toe gesloten Vind hy zyn keel door 't hooge zand. Daar Katwyk heden bouwt, en plant. En dryft de Runderen ter wyden. Nu komt hy met twee stroomen glyden Door de oude Wetering, en Zylt Wanneer zyn water boven pyl Gezwollen is, noch wil verbeelen. De Kind'ren die met 't Vischnet speelen. De Schat van Visch die 't Meer bewoond. De Tuyngod Faunus werd gekroond

Van Kinderen, met Bloemgewassen. De Westewind blaast reegenpiassen. En De En Om

zwoele lucht op 't drooge Land. Faam neemt haar Bazuyn ter hand, zweeft door de open Lucht naar booven. WESTERMEER alom te looven.

Jan kandelaar tekenaar van titelprent Westermeer In het decembernummer van de Nieuwsbrief heb ik aandacht besteed aan de twee hofdichten die WMIem van der Hoeven en Frans Ryk in 1721 schreven op Westermeer, een voormalige Heemsteedse buitenplaats. Het artikel was geïllustreerd met een paar tekeningen van Hendrik de Leth uit het Haarlemse gemeentearchief. Daaren-

tegen was de titelgravure die voorin het hofdicht Westermeer van v.d. Hoeven stond, niet ter sprake gekomen. Zowel deze prent als de verklaring ernaast waren anoniem en niet veel meer dan typische achttiende-eeuwse allegorieën. Onlangs heb ik echter min of meer bij toeval ontdekt van wie de prent en de berijmde verklaring zijn. Ik bladerde op het Rijksprentenkabinet in de map tekeningen van Jan Wandelaar, een van de bekwaamste illustratoren uit de eerste helft van de 18e eeuw. Er zat een tekening tussen die me vaag bekend voorkwam. Ik maakte er een schetsje van en vergeleek het thuis met de fotocopie die ik van de titelprent van Westermeer had. Het bleek een spiegelbeeldige tekening van die prent te zijn. Hoewel de tekening niet gesigneerd is, wordt ze door het Rijksprentenkabinet - naar ik aanneem op goede gronden - aan Jan Wandelaar toegeschreven. Daardoor kunnen we ook de prent, die dezelfde afmetingen heeft als de tekening (200 x 155 mm), aan Wandelaar toeschrijven. Het is evenwel mogelijk dat een ander de gravure in koper gesneden heeft.

Jan Wandelaar (1690-1759) was een leerling van C. de Lairesse en werkte in diens academische stijl voort. Hij was ook een vriend van Pieter Langendyk en tekende ca. 1715 een mooi, maar onbekend portret van hem, dat in het Teyler's Museum bewaard wordt, en maakte verschillende prenten voor zijn toneelstukken en gedichten. Langendyk van zijn kant schreef in 1714 een huwelijksgedicht, toen Jan Wandelaar in Amsterdam trouwde met Elisabeth Smit. Daarnaast prees hij het werk van zijn vriend ook in een gedicht "Op de konstige tekening in het Stamboek van Juffrouwe Johanna Koerten Blok". Behalve kunstenaar was Jan Wandelaar ook dichter. In 1721 schreef hij een verklaring bij de titelprent voor Langendyk's Gedichten.

Twee jaar tater debuteerde hij met het blijspel "De gewaande bloedverwantschap". Dit maakt het waarschijnlijk, dat hij ook de Verklaaring van de titelprent van Westermeer (die gevolgd wordt door een lofdicht van Pieter Langendyk) gedicht heeft. Uit de Verklaaring komen we niet veel meer te weten, dan dat de twee watergoden in de benedenhoek de Rijn en de Noordzee voorstellen, en dat de centrale halffiguur de tuingod Faunus is, die met bloemen gekroond wordt. De westenwind "blaast regenplassen", de Dichtkunst "maalt" de roem van Westermeer die door de Faam rondgebazuind wordt.

De tekening (links) die Jan Wandelaar maakte als ontwerp voor de gravure (rechts) die als frontispice in het hofdïcht Westermeer van Willem van der Hoeven (1721) afgedrukt werd. Omdat de graveur de tekening met zijn burijn in een koperen plaat precies natekende (maar "zoek de 10 verschillen"!) en die plaat een spiegelbeeldige afdruk gaft moest de tekenaar daar bij voorbaat rekening mee houden. Vandaar dat de muze van de Dichtkunst op de tekening linkshandig is. (Foto's resp. Rijksprentenkablnet, Amsterdam, en de Koninklijke Bibliotheekt 's Cravenhage).

Omdat het artikel in december ook over het hofdicht van Frans Ryk ging, wil ik ook nog iets zeggen over het onnederlands chamante vignet in de uitgave van Willem Barentse uit 1721. Het is een ovaal van 87 x 114 mm, waarin rechts twee schuchtere nimfen zitten en rechts een Cupidootje bij een geknielde faun. De gravure is gesigneerd A. Carache in(venit), m.a.w. naar een tekening of schilderij van Agostino Carracci of van zijn broer Annibale, twee eind 16e eeuwse Italiaanse kunstenaars, die hun achternaam als Carache verfranst zagen. Het is dan ook waarschijnlijk dat de graveur een van de in Nederland werkzame Franse kunstenaars was, van wie Picart de bekendste gebleven is. drs. C.G.M. Smit.

Historische merkvOaarcligheclen in oude literatuur vermeld

(I)

"De ervaaren Amsterdamsche Heelmeester Swagerman heeft ons geleerd, dat er te Heemstede eene byzondere soort van Appelboomen is, die wel vruchten geeft, welken Hij mij heeft laten zien, maar die nooit bloeit. Wel komen er kleine Bloembladeren aan denzelven, maar zij gaan nimmer open: de vrucht wordt er egter in gevormd; doch de geslooten Bloem geen Stuifmeel van anderen ontvangen hebbende, zijn de Zaaden onvruchtbaar, des deeze soort van Boomen niet dan door looten is voort te planten". (J.F. Marti net, in: Katechismus der Natuur; derde deel, blz. 371. Amsterdam. Johannes Allart, 1778).

Kantonnier 'M". Getuk hertelt Kantonniers zijn in dienst van de Rijkswaterstaat, ledere kantonnier "heeft" een stuk Rijksweg. Kantonnier Geluk "had" de Rijksstraatweg en Herenweg van Bennebroek tot Haarlem.

Voornaamste karwei daarbij: de verbreding van deze Rijksweg gedurende 1926 - 1928. Werk aan de Rijkswegen was toen aannemerswerk, (uitbesteed) en de voornaamste taak van de kantonnier was toezicht houden. Laten wij eens in gedachten in noordwaartse richting met het karwei van kantonnier Geluk meegaan: De verbreding van de Rijksweg van Bennebroek naar Haarlem begon in Bennebroek. Hier moest de Kennemerbeekweg van 4 meter breed tot Rijksstraatweg van 12 meter breed worden. Dat betekende: duinen (!)

langs de weg afgraven, bomen langs de weg rooien, tuinen terug leggen, fietspaden aanleggen, asfalteren. Betaald door het Rijk, want Bennebroek was arm en het was tenslotte een Rijksweg. Het karwei vordert langs de Prinsenlaan, de Kadijk, het Manpad, overal moeten de bomen het ontgelden, werden tuinen teruggedrongen, etc.

n 101 uu WEI TH imu .. „ m 7Uii[iuri IKUTIM

-

Ongehinderd door miüeugroepen kan de verkeersmoloch zijn gang gaan. De villa van Quarles van Ufford (nu Kennemeroord) stond in de weg en moest worden afgebroken (daartoe aangekocht voor f.

78.000).

De straat voor Berkenrode werd vooral Oostwaarts verlegd maar de Koepet van Berkenrode en het hek moesten toch 6 meter achteruit, zodat de bomen vóór het hek kwamen te staan (zie illustraties). De Herenweg volgend komt met het Huis met de Beelden, Haarlem, in zicht. Toen was dit nog Heemstede, want het was vóór de annexatie. Het Huis met de Beelden mocht intact blijven, er was blijkbaar al genoeg veranderd aan de Herenweg. Kantonnier Geluk vindt echter dat Rijkswaterstaat t.a.v. de verkeerstoename een vooruitziende blik heeft gehad en deze mening is niet voor bestrijding vatbaar.

Op de foto hierboven ziet u de situatie van enige decennia terug; de foto op pag, 10 laat u de situatie zien op 12 augustus 1981. De theekoepel is naar achteren gerold; de boom in de tuin staat nu langs de rijweg. Hoe zal de situatie over dertig jaar zijn?

Zoals wij hebben kunnen vernemen uit de couranten en ondanks de protesten van de V. O. H, B. en anderen zal Klein Berkenrode toch gesloopt worden. Vandaar dat wij deze prent voor U lieten afdrukken.

Op de vraag: "Waren de mensen aardiger vroeger?" komt een zeer genuanceerd antwoord: a) De mensen van de Buitenplaatsen

waren nog heren vroeger: "zij gaven een sigaartje aan de wegwerkers", b) De werklui werden vrijer in de loop der tijden en dat werd niet door iedereen in dank afgenomen; c) De ambtenaren onderling hadden soms heibel: de gemeentelijke

gasbuisleggers versus de Rijkskantonnier. Een telefoontje van de chef en dan kwam de vergunning om alsnog de gemeentelijke gasbuis in de Rijksgrond van de Rijksweg te leggen; d) de chefs,

deden het controlerend werk maar door al die jaren heen (van 1919 tot 1963) bleef kantonnier Geluk het fijn werk vinden; je

was en bleef je eigen baas. Zo trok M. Geluk een rechte streep door het dagelijks leven in Heemstede, 's Zondags had hij vrij en kon hij kiezen om naar de

grote café's voor de "gegoede lui" of naar de kleine kroegjes voor de werklui te gaan. Ik heb het hem niet gevraagd maar ik heb het idee dat hij zich in beide gezelschappen goed thuisvoelt. Immers een kantonnier is er voor elke weggebruiker en hij zorgt voor ztj'n stuk Rijksweg, bij gladheid etc. ook op zondag, zodat wij allemaal door kunnen rijden. G.J. Schuitemaker 10

Verslag >0an de \).O.H.B.-excursie naar "Huis Ie Vogelenzang" op zaterdag 16 mei 1981 Vergezeld van een groot aantal VOHB-ers (ong. 60) kon de bekende bioloog Piet van Zalinge zijn natuurwandeling door het duingebied van het "Huis te Vogelenzang" aanvangen. Door zijn deskundig enthousiasme passeerde allerlei wetenswaardigs de revue. Zoals de "vijandige" beuk, die geen onderbegroeiing toelaat, de milieuvriendelijke eik, die dat wel doet, de mensvriendelijke maar kind-vijandige brandnetel, etc, etc. Aan het eind van onze wandeling over dit boeiende terrein wist Piet Kapsenberg zich de tolk van velen toen hij Piet van Zalinge

hartelijk dank zegde voor het goede wat hij de VOHB-leden had geboden. De koffie van het Panneland was voor de nablijvers een gezellige afsluiting van dit geslaagde evenement. C.J. Schuitemaker.

Excursie Op 12 september brengen we een bezoek aan kwekerij Geerlings. Deze datum moet u goed onthouden! Om 10 uur 's morgens verzamelen de V.O.H.B.-leden zich voor de ingang

van de bekende dahliakwekerij van de firma Geerlings aan de Kadljk 38 te

Heemstede.

11

Bennebrock in beeld Het verenigingsarchief - gedeponeerd in de Heemsteedse bibliotheek - is verrijkt met o.a. een drietal prenten, getekend en op steen gebracht door de bekende 19e eeuwse lithograaf P.J. Lutgers. De voorstellingen hebben betrekking op Bennebroekse taferelen en verschenen in 1815 in het platenboek "Gezigten in de omstreken van Haarlem". De begeleidende teksten zijn van de auteur mr. Jacob van Lennep. De afbeeldingen betreffen; 1. Het Hjjis te Bennebroek. Aanvankelijk "Duinwijk" geheten en irfKefbezit van een bleker, was deze buitenplaats lange tijd zetel van de ambachtsheren en -vrouwen van Bennebroek, laatstelijk van Arnoldine Leonie Willink. 2. De Hofstede Duinlaan, gelegen aan de Bennebroekerlaan nabij de "grote Heemsteedse Heerewech", thans Rijksstraatweg geheten. In de 17e eeuw gesticht als garenblekerij met "een schoon woonhuijs", benevens boomgaard en moestuin. 3. Herberg "De Celeerde Man^. Vanouds middelpunt van het volksleven. l n de literatuur bekend dank zij o. a. Baronesse Orczy ("Voorvaderen van sir Percy"), nicolaas Beets (Camera Obscura") en vooral door het gedicht van Jacob van Lennep "Weeklagt over de veranderde bestemming gegeven aan het gebouw onder Bennebroek, van ouds beroemd onder den naam van De Geleerde Man" (1818).

Voorts is een pentekening verkregen, voorstellende de Hervormde Kerk van Bennebroek, vervaardigd door de Heemsteedsë~T<ünstèrfaar Piet Wiegman.

Oproep De laatste tijd is ons historisch archief dank zij een aantal giften

opnieuw uitgebreid. Het is duidelijk dat wij de milde gevers zeer erkentelijk zijn.

Waarschijnlijk zijn vele leden in het bezit van historische zaken. Zij willen daar (nog) geen afstand van doen maar zouden misschien

wel bereid zijn er een foto van te laten maken. Deze foto komt dan in ons historisch archief. Indien u een dergelijke foto wilt laten maken verzoeken wij u contact op te nemen met mw. van Thiel of met dhr. Krol. 12

Aanvftnst Archief Van ir. B.W. Colenbrander is voor opname in het V.O.H.B.-archief een map "Plekjes uit Heemstede" ontvangen. Deze map bevat negen houtsneden, in een beperkte oplage van 25 exemplaren uit de hand gedrukt en gesigneerd door de maker H. van Emmerik,

10 juni 1928.

De volgende negen onderwerpen zijn afgebeeld: Belvédère; Huis aan Leldsevaart; Bleekersvaart; R.K.-Kerk Berkenrode; Molenwerfslaan; Zandvoort; Ingangspoort Oude Slot; De Vredesbrug; Kerk Wilhelminaplein. Eén houtsnede ontbreekt.

Literatuurlijst Stoom\\)erktuigen Heemstede e.o. Dit jaar is het precies twee eeuwen geleden dat bij het molentje van Croenendaal een pompgebouw werd geplaatst, met daarin de eerste in Nederland gebouwde atmosferische vuurmachine. Deze was bedoeld om vooral tijdens de zomermaanden de waterstand in het aangrenzende park Bosbeek op peil te houden. Na zestig jaar goed te hebben gefunctioneerd is deze historisch belangwekkende stoommachine gesloopt. Na 1840 volgden andere, meer moderne, stoommachines, uiteindelijk verdrongen door de electromotor. Vele jaren ook was de stoomtram een vertrouwd gezicht in Heemstede en Bennebroek. Van de verschillende stoomtoepassingen in Heemstede en omgeving is door de V.O.H.B. een literatuurlijst samengesteld, die voor belangstellenden op verzoek in de Heem steedse bibliotheek verkrijgbaar is.

13

Oproep Hcuff Op 1 juli 1945 overleed in Heemstede de kunstschilder Herman

Heuff, die lange tijd heeft gewoond in het pand "De Dorstige Kuil". Hij was lid van "Kunst zij ons Doel" in Haarlem en is behalve als schilder ook als graficus, vooral etser, bekend. Van zijn werk is betrekkelijk weinig in musea terecht gekomen,

des te meer bij particulieren aanwezig. De V . O . H . B . wil thans tot een inventarisatie komen van schilder-

stukken en etsen met Heemsteedse taferelen als thema. Om deze reden wordt een ieder die over dergelijk werk van Heuff beschikt gevraagd even contact op te nemen met de voorzitter, dan wel mevrouw Van Thiel (tel. 02502 - 8056) of de heer Krol (tel. 28 29 7 7 ) .

Heemstede in de H'anse lijd Over die financiën moet ik nu enigszins uitvoerig handelen, omdat ze in de kerkelijke verwikkelingen van 1798 een grote rol spelen.

Ze kwamen als volgt bij elkaar: 1. Een gift van Adriaan Pauw, waarvan het bedrag niet genoemd wordt. 2. Giften van burgemeesters en andere regeerders van de steden in Holland ten bedrage van f. 5683. Deze giften zullen waarschijnlijk meer uit de stedelijke kassen dan uit de beurzen van de regenten gekomen zijn. 3. Een deel van de gelden, door Adriaan Pauw verschuldigd aan de landskas voor de overdracht van de Heerlijkheid Heemstede (f. 1500).

4. Gift van Cornelis Pauw f. 500. 5. Gift van een Fransman f.

100.

6. Opcenten op de grondbelasting f. 2500 è f. 3000. 7. Subsidie van de Staten van Holland f. 800.

8. Een extra belasting van de ingezetenen, voor twee jaar f. 2500. 9. Voor iedere mand turf, die in Heemstede ingevoerd werd, gedurende 15 jaren: 2 penningen; d.i. het 8e deel van een 14

stuiver. Blekers betaalden maar de helft. 10. Van verkopingen van onroerende goederen de 80e penning, d.i. H %. Voor 15 jaren. 11. Belasting op bier, voor de tappers 8 stuivers per ton en voor particulieren
allen tijd onder derzelver beheering en onderhoud.Tot zover art. 6. Om met het laatste te beginnen; het was geen slecht idee om de torens het eigendom te verklaren van de burgerlijke gemeente. Op de meeste plaatsen is dat zo gebleven en menig kerkbestuur Is daar heel blij om vanwege de hoge onderhoudskosten. De toren van Heemstede is later weer aan het kerkbestuur 15

gekomen. Wat de kerkgebouwen betreft, stond de zaak dus zo: Was de kerk uit eigen fondsen en particuliere giften gebouwd, dan veranderde er niets. Was de kerk gebouwd uit de geldmiddelen van de burgerlijke gemeente, dan kon die het gebouw toewijzen aan het kerkgenootschap, dat er door z'n aantal leden het meest voor in aanmerking kwam, hetwelk er dan een matige vergoeding voor moest betalen. Maar hoe moest het nu in Heemstede? De kerk was gebouwd uit giften, kerkelijke fondsen en belastinggelden. Het was moeilijk dat precies uit te zoeken. Daar kwam nog een moeilijkheid bij. Het pand van de kerk vóór de graftombe behoorde eigenlijk niet aan het kerkbestuur maar aan de ambachtsheer of ambachtsvrouwe. Adriaan Pauw had bepaald, dat in dit gedeelte de ambachtsheerlijke grafkelder zou zijn en dat niemand daar

stoelen of banken neer mocht zetten dan de ambachtsheer. De katholieken vormden in Heemstede een grote meerderheid. Voor 1798 waren de cijfers: Katholieken 1459, Hervormden 398, Luthersen 45. Totaal 1902.

We kunnen ons voorstellen, hoeveel er over deze zaak in Heemstede is gesproken, gediscussieerd, en getwist! leder preekte natuurlijk voor eigen parochie, leder sloeg aan het rekenen over de gelden, waarmee de kerk was gebouwd. En de uitslag van de rekensom was altijd, zoals de rekenaar die graag wilde. De kwestie werd lang en breed besproken in de municipaliteit, die uit protestanten en katholieken bestond, die, zoals te verwachten was, het niet eens konden worden. Tenslotte bleef ieder op zijn stuk staan. De katholieken maakten aanspraak op de kerk, omdat die voor een groot deel bekostigd was uit publieke fondsen en omdat zij verreweg het grootste kerkgenootschap ter plaatse vormden.

De hervormden betwistten die aanspraak, omdat de kerk voor een groot deel uit giften en het later bijgebouwde noorderpand en de toren geheel uit giften en kerkegeld bekostigd waren en omdat een

deel van de kerk eigenlijk het eigendom was van de ambachtsheerlijkheid. De luthersen maakten voor hun kleine gemeente geen aanspraak op de kerk. De partijen in kwestie schreven lange brieven aan de hogere instanties, die voorlopig niet antwoordden, omdat zij overbelast wa-

ren met werkzaamheden. (wordt vervolgd)

16

Belangrijkste Artikelen uit de STATUTEN van de Vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek".

art.

l

De vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek", vereniging tot bevordering der kennis van het verleden, heden en toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, oorspronkelijk opgericht op 12 maart 1947 wordt, te rekenen van 12 maart 1972 af, aangegaan voor de tijd van 29 jaren en alzo eindigende op 11 maart 2001.

art.

2

De vereniging is gevestigd te Heemstede en stelt zich ten doel de bevordering van de kennis en de belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, jlsmede het behoud van alle zodanige zaken, die van historische, esthetische en/of stedebouwkundige betekenis zijn.

art.

3

Zij tracht dit doel te bereiken door: a. het uitgeven van geschriften, b. het bijhouden van documentatie, c. het geven van adviezen, . d. het houden van lezingen, tentoonstellingen en excursies, e. alle andere wettige middelen, die zij voor dit doel bevordelijk acht.

Belangrijkste Artikelen uit het H u i s h o u d e l i j k

R e g l e m e n t

van de Vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek".

art.

l

De werkkring der vereniging omvat het ten uitvoer brengen van al hetgeen in de artikelen 2 en 3 van de statuten is genoemd. Indien andere instellingen of lichamen identieke werkzaamheden uitvoeren of identieke doelstellingen nastreven zoekt hè' bestuur met die organen contact en onderhoudt daarmee betrekkingen, ten einde zo mogelijk medewerking, c.q. samenwerking en financiële steun te verkrijgen c.q. te verlenen.

art.

2

Het bijhouden van documentatie omvat o.m.: het vastleggen van gegevens, foto's, tekeningen, plattegronden; het investariseren van het markante gemeentebezit en het verzorgen van leggers of repertoria van ol datgene, wat voor het doel van de vereniging van belang is.

art.

3

Het opstellen en verstrekken van adviezen, zowel aan overheidsinstellingen als aan particulieren heeft o.m. betrekking op: a. het conserveren van karakteristieke zaken; b. de vestiging van werkplaatsen, fabrieken, pakhuizen op plaatsen, die naar de visie van de vereniging daartoe n i e t geëigend zijn; c. het straataanzien, b.v. de erfafscheiding betreffende en de plaatsing van animatie-elementen en straatmeubilair, zoals: sierbestrating, lantaarns, bloembakken, luifels, reclamezuilen met klok. plattegrond, thermometer en barometer, lichtreclames, uithangtekens, zitbanken, kiosken, speelgelegenheden, terrasjes, koffieshops, muziektent, enz.

Nieuwsbrief 29 oktober 1981 Verschijnt 4 maal per jaar

Bestuur: G. Schuitemaker, Voorzitter

Ussellaan 7, 2105 VA HEEMSTEDE

tel. 023-288916

W. Verspoor, Secretaris Wagnerkade 65, 2102 CT HEEMSTEDE

tel. 023-283068

B. Eichholtz, Penningmeester

Beethovenlaan 45, 2102 ET HEEMSTEDE

tel. 023-286247

H. Hamming, Ledenadministratie. Provinciënlaan 184, 2101 SX HEEMSTEDE tel. 023-285034

Th. Dekker, redacteur Nieuwsbrief. Bosboom Toussaintlaan 47, 2103 SL Heemstede, tel. 023-285136. P. Kapsenberg Molenwerfslaan 48, 2103 TD HEEMSTEDE

tel

'

023

-288906

J.L.P.M. Krol

Chopinlaan 31, 2101 HL HEEMSTEDE tel. 023-282977 mevr, l. van Thiel Lage Duin 83, 2121 CE BENNEBROEK tel. 02502-8056

Contributie minimaal f. 15,-(incl. f. 2,50 Restauratiefonds)

Giro 27.35.06 t.n.v. de Penningmeester v.d. Ver. Oud-Heemstede-Bennebroek te Heemstede. •

Redactioneel In dit nummer een nieuwe rubriek "Van de bestuurstafel". Uiteraard wordt er meer besproken dan uit deze korte aantekeningen blijkt en komen dezelfde punten op meerdere vergaderingen aan de orde. We pretenderen dan ook geen volledig verslag. We willen

wel dat u een indruk krijgt van wat er allemaal gebeurt. Verder treft u een verhaal over de wasserij Beelen aan. De wasserij is verplaatst doch de historie is natuurlijk gebleven. Wij hopen dat het verhaal u net zoveel plezier zal geven als aan ons. U wist waarschijnlijk niet dat er tussen Brugge en Heemstede banden hebben bestaan. Hans Krol laat hierover op boeiende wijze zijn licht schijnen. Regelmatig vragen mensen over (historische) uitgaven die betrekking hebben op Heemstede en Bennebroek. In dit nummer treft u

een lijst van uitgaven aan die op dit onderwerp betrekking hebben. Wellicht is.er iets voor u bij.

\).O.H.B.~ excursie naar DahliakvOekerij "12 september, niet later", had dahliakweker C. GeerMngs ons aangeraden, "anders zijn de dahlia's uitgebloeid!. Op die zaterdag om 10 uur gingen ongeveer HO leden van de

V.O.H.B. de dahliavelden in aan de Heemsteedse Kadijk, achter de heer Geerlings aan. Extra mooi opgepoetst door het prachtige nazomerweer stonden de dahlia's in velerlei kleuren gerangschikt, ons op te wachten. Dahlia's, zo leerde ons de volijverige gids, worden vermeerderd uit stekken van de door bodemwarmte tot ontwikkeling gebrachte knol. Een andere methode van vermeerdering is de kruisbestuiving

(zaadwinning) waarbij slechts de mooiste variëteiten verder worden ontwikkeld.

Wandelend door de prachtige velden werden door de leergierige excursianten vele vragen gesteld, waar de heer Ceerlings enthousiast op inging. Aan het eind van de wandeling noteerden sommige deelnemers de namen van die soorten dahlia's, waarvan zij volgend jaar april of mei, resp. knol of stek zullen kopen. Deze zullen dan in augustus en september 1982 net zo mooi bloeien als de genoteerde dahlia's van de excursie. Zo zal het V.H.O.B.-evenement hopelijk nog een kleurrijk vervolg krijgen! Voor nu rest ons nogmaals dank te uiten jegens de heer Geerlings voor zijn gastvrijheid en voor zijn deskundige uitleg. G.J. Schuitemaker.

De heer Ceerlings (met dahlia's) geeft vakkundige informatie aan V.O.H.B.-leden

Dit plaatje, beste lezers, kunt u niet meer in werkelijkheid zien. Dit is het "Land van Schie" waar nu het plan "Mertenhóven" verwerkelijkt zal gaan worden. Een eeuwenoud stukje Heemstede, waar ooit ook nog de boerderij "Overthoorn" heeft gestaan. We meenden er goed aan te doen u nog eenmaal een blik op een recent verleden te gunnen.

Bennebroek en Heemstede Bibliografisch Overzicht 1980-1981 In 1968 verscheen: "Bijdrage tot een bibliografie van Haarlem 18761960" (waarin opgenomen aanvullingen op C. Ekema, Catalogus van boeken, pamfletten enz', over de geschiedenis van Haarlem, enz., 1188-1876), samengesteld door Guda Ratelband, oud-afdelingschef bij de Stadsbibliotheek te Haarlem. Drie jaar later volgde van haar hand: "Bibliografie van Zuid- en Midden-Kennemerland (uitgezonderd Haarlem) en de Haarlemmermeer".

Een onmisbaar naslagwerk voor eenieder die zich wil verdiepen in een bepaald heemkundig facet. Met betrekking tot Bennebroek zijn 42 titels van publicaties opgenomen, over Heemstede 211 en Bloemen daal 486. Uitgebreide literatuurlijsten zijn ook te vinden in o.a. het proefschrift van P. Hoekstra: "Bloemendaal, proeve eener streekgeschiedenis" (1947) en in "Heemstede in de historie; leven, werken, handel en koehandel in de woonplaats van Emece" (1972), geschreven door mr. J . W . Groesbeek. Gedurende het laatste decennium hebben tientallen nieuwe publicaties het licht gezien en zijn bovendien talrijke, niet eerder gesignaleerde, artikelen ontdekt in moeilijk te achterhalen literatuur. Voor wat Heemstede betreft staat voor 1983 een nieuwe en bijgewerkte bibliografie op het programma met naar schatting een kleine duizend titels. Met ingang van heden zal tweejaarlijks een overzicht van publicaties verschijnen in de Nieuwsbrief van de V.O.H.B. Omdat 1981 nog niet is afgesloten zal het volgend jaar een aanvullende lijst verschijnen. Opgemerkt zij dat, behoudens enkele uitzonderingen, niet zijn opgenomen: gemeentelijke beleidsnota's en rapporten, begrotingskranten, notulen van vergaderingen, jaarverslagen, verslagen van bedrijven, verordeningen-, feestgidsen, programma's, verenigingsorganen, artikelen in kranten, kaarten, plattegronden e,d. Tevens is een overzichtje toegevoegd van historische publicaties die in voorbereiding zijn.

BENNEBROEK -

BOUMAN, JAN, Nederlandse monumenten in beeld. Nieuwkoop,

Heuff, 1980. (Bevat tekening van Huis te Bennebroek, blz. 740), -

GEMEENTEGIDS BENNEBROEK 1981. Den Helder. Holland Adver-

-

GROESBEEK, J . W . Middeleeuwse kastelen van Noord-Holland; hun bewoners en bewogen geschiedenis. Rijswijk, Elmar, 1981. (Bevat hoofdstuk over "Die woninge van Bennebroek" van ridder Jan Scheven). NOORD-HOLLANDSE BODEBUS, DE; als onderdeel van gemeentelijke representatie. Catalogus n.a.v. tentoonstelling in de gemeente Bennebroek juni 1981. VERKAIK, M. Hervormde kerk van Bennebroek; wetenswaardigheden uit verleden en heden: 1680-1980. Bennebroek, Hervormde Gemeente van Bennebroek, 1980.

tistng B . V . , 1981.

-

-

In voorbereiding -

Geschiedenis van buitenplaats "De Hertenkamp" (een uitgave van de V.H.O.B.).

-

mr. J.W. Groesbeek. De geschiedenis van Bennebroek.

HEEMSTEDE

-

AGTERBERG, M. De Hollandsche bodebus; inventarisatie van bodebussen van gemeenten en waterschappen in Noord- en ZuidHolland. Schipluiden, 1981, (Bevat foto van verzilverde bodebus Heemstede, blz. 10).

-

BOUMAN, JAN. Nederlandse monumenten in beeld. Nieuwkoop, Heuff, 1980.

-

(Bevat diverse tekeningen van Heemstede). DINAUX, C.J.E. Levend verleden; literaire herinneringen. 's-Gravenhage, uitgeverij Bzztöh, 1981. (Bevat herinneringen aan personen woonachtig in o.a. Haarlem en Heemstede). DIX, R.A.J. Een eeuw lang tussen de bloemen J.F.Ch. Dix, 1881-1981. 's-Gravenhage/Hillegom, Kon. Maatschappij Tuinbouw en Plantkunde /Kon. Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur, 1981. (De heer J.F.Ch. Dix is sedert 1926 woonachtig in Heemstede). DIJK, R.Th.M. VAN. De liquidatie van de Bibliotheca Hagevel-

-

densis. In: Open, jrg. 12, nr. 6, juni 1980, blz. 299-312. 350 JAAR VOORWEGSCHOOL; 1630-1980; overzicht van een

-

uniek jubileum. Heemstede, Voorwegschool, 1980. FONTEIN, E.M. Necrologie Ernest Lefebvre (1905-1980). In:

-

-

Haerlem Jaarboek 1980, blz. 240-241.

-

GERRITSEN, J.D. A. Loets en H. Meek. Noord-Holland; land van wijde verten. Leeuwarden, Van Seijen, 1981. (Bevat foto's Oude Slot en Groenendaal).

-

GIDS VOOR HEEMSTEDE 1981. Den Helder, Holland Advertising B.V., 1980. GIDS VOOR HET ONDERWIJS IN HEEMSTEDE 1981, Heemstede raadhuis, 1981. CROESBEEK, J . W . Middeleeuwse kastelen van Noord-Holland; hun bewoners en bewogen geschiedenis. Rijswijk, EImar, 1981. (Bevat hoofdstukken over Het Slot, Berkenrode en Keggenrode). HERRE BARTLEMA; zijn leven - zijn woord; biografische inleiding en selektie door dr. T. Brattinga, Bolsward. Het Witte Boekhuis, 1980. (Bartlema was van 1943 tot 1953 predikant in Heemstede). KALF, E.J. De "Val van Damiate" of het nut van vergissingen.

-

-

-

In: Haerlem Jaarboek 1980. Blz. 7-26 (Bevat gegevens over o.a. Adriaen Pauw en zijn familie).

5

KRAMER, ARIE - Kent u ze nog...de Heemstedenaren. Tweede druk. Zaltbommet, Europese Bibliotheek, 1981. KROL, HANS. Eerste in Nederland gebouwde stoommachine vuurde twee eeuwen geleden in Croenendaal. In: Randstad publicaties 4, donderdag 6 augustus 1981, blz. 5. MEIJER, JAAP. Ventende profeet; het joodse dichterschap van A. van Collem (1858-1933). Heemstede, 5 mei 1980.

(De dichter Abraham van Collem woonde de laatste jaren van zijn leven in Heemstede). MOLENS IN NOORD-HOLLAND. Tweede druk. Amsterdam, Meijer Pers, 1981.

(Bevat o.a. informatie over voormalige korenmolen "De Nachtegaal" op De Glip). PEPER, C. De herbergen van Crayenest. - Herbergen aan de Herenweg. - De Geschiedenis van "De Geleerde Man". In: Nieuwsbrief V.O.H.B., maart 1980, blz. 6-16.

PRICK VAN WELY, MAX en Chris Rabé. Haarlemse liedjes en versjes. Haarlem, Uitgeverij De Toorts, 1981.

(Bevat o.a.: "Haarlem en Heemstede", van Jan Luyken). RONDJE RAADHUISSTRAAT; informatieboekje over het verleden en heden van de Raadhuisstraat te Heemstede. Heemstede, Winkeliersvereniging van de Raadhuisstraat, 1980. SCHUITEMAKER, G.J. Kantonnier M. Geluk vertelt. In: Nieuwsbrief V.O.H.B., september 1981, blz. 6-8.

SMIT, C.G.M. De twee hofdichten op Westermeer (1721). In: Nieuwsbrief V.O.H.B., december 1980, blz. 6-12. SMIT, C.G.M. Jan Wandelaar; tekenaar van titelprent Westermeer. In: Nieuwsbrief V.O.H.B., september 1981, blz. 2-5. TONGEREN, BEN VAN. Monumenten in Heemstede l en H. In: Nieuwsbrief V.O.H.B., december 1980, blz. 13-16 en mei 1981, blz. 9-14. TURNHOUT, TED VAN. Een snuifje Haarlemmerhout. Antwerpen/Amsterdam, Elsevier Manteau, 1980. Verhalen.

(Bevat o.a. "Homo protestator" (over Beakliniek Heemstede), blz. 8.1-93)

UIT NICOLAAS BEETS DICHTWERKEN; een bloemlezing samengesteld en ingeleid door Mare van der Plassche, Amsterdam, Omega Boek, 1980. (Bevat o.a. "Het boertje van Heemstede", blz. 26-28).

VALKENBURG, C . C . VAN. Necrologie Jonkheer Frans Johan Eliza van Lennep (1890-1980). In: Haerlem Jaarboek 1980. blz. 242-244.

VERSLAG VAN DE GEMEENTELIJKE OPENBARE BIBLIOTHEEK HEEMSTEDE OVER HET JAAR 1980. Heemstede, Bibliotheek, 1981.

-

(Bevat informatie over kol lekt ie Heemkunde, blz. 10 + selektieve lijst van - illustere - personen, woonachtig geweest in Heemstede (en Berkenrode), over wie dokumentatie beschikbaar is in de gemeentelijke openbare bibliotheek , blz. 25-27). VISSER, H.A. Molens in Noord-Holland in oude ansichten. Zaltbommel, Europese Bibliotheek, 1980. (Bevat oude ansicht van kor en molen "De Nachtegaal" te

Heemstede). -

Wiilem Snitker. Toscana 1980. (Tentoonstellingscatalogus atelier de Bleecker november 1980 + biografische informatie).

In voorbereiding: -

Beetsiana en van Lennepiana in de gemeentelijke openbare bibliotheek Heemstede. Bomansiana in de gemeentelijke openbare bibliotheek Heemstede. Geschiedenis van buitenplaats "De Hartenkamp" (een uitgave van de V.O.H.B.). H. Krol. Heemstede in de letterkunde. H. Krol. Nieuwe gegevens over het stamhuis Van Heemstede. Michel van der Plas. Biografie over Godfried B oma n s (tot 1945). Portretten van Jan de Fevere en zijn echtgenote in Brugge. Adriaan Venema. Gedenkboek eeuwfeest "Christelijke Vereniging voor de Verpleging van Lijders aan Epilepsie" te Heemstede).

Notulen van de jaarlijkse algemene ledenvergadering, gehouden in het Oude Slot te Heemstede op 1 juni 1981.

Wet Oude Slot was de sfeervolle plaats waar we dit jaar onze jaarvergadering hielden. Een plaatje hiervan mag niet ontbreken bij het - helaas ietwat verlate - verslag van de vergadering

Om ca. kwart over acht opende de voorzitter, de heer G. Schuitemaker, de algemene ledenvergadering. Het speet hem slechts zo'n klein gezelschap in deze waardige omgeving te mogen verwelkomen.

Na enige mededelingen, waaronder een te plaatsen correctie bij ons financieel jaaroverzicht, werden de notulen van de vergadering van 19 juni 1980 behandeld en bij acclamatie goedgekeurd. Het jaarverslag van de secretaris, zoals gepubliceerd in onze Nieuwsbrief 27 van mei 1981, werd eveneens goedgekeurd. 8

Bij het financieel-verslag maakte de heer Enters ons nog opmerkzaam op een drukfout, welke bij correctie ook nog over het hoofd was gezien. De heer van Tongeren wilde een en ander weten over de manier van afschrijven, zoals was toegepast op de onderhavige balans. Tevens vond hij het raadzaam ook voor de buitenwacht duidelijker te laten uitkomen, wat er door de vereniging gedaan wordt. Tevens pleitte hij voor vastlegging van nu bestaande situaties. De kascommissie stelde voor de penningmeester, de heer Eichholz, te de-chargeren voor zijn beleid, hetgeen eveneens bij acclamatie geschiedde. Nadrukkelijk werd nog eens onderstreept, dat de aangevraagde subsidie's "doel-subsidies" zijn en dat het zonder deze financieel onmogelijk is elk jaar een premie uit te geven. Het drukken van boekwerken e.d. wordt steeds duurder. Slechts een gedeelte der kosten wordt door de subsidies gedekt. Na deze uiteenzetting werden tot leden van de kascommissie benoemd de heren D. Vleeskruyer en J . A . Heidring. Bij de bestuursverkiezing werden de afgetreden leden C.J. Schuitemaker en W. Verspoor herkozen, terwijl de heer Th. Dekker in^de bestaande vakature werd gekozen. Onze plannen voor 1981 werden door de voorzitter uiteengezet en wel: 1. in september a.s. een excursie naar de dahliakwekerij van Ceerlings, Kadijk 38 te Heemstede (de Glip). 2. in oktober eventueel een excursie naar het pompstation van de Amsterdamse Waterleiding te Leiduin. Na de pauze werden wij vergast op zeer instructieve diabeelden verzorgd door de heren Evelein, v. Tongeren en Schuitemaker. Om ongeveer 11 uur sloot de voorzitter de zeer prettig verlopen vergadering. W. Verspoor, secretaris.

"Bleeker" J.C.A. Beden hertelt. Vraag : 'Wanneer zijn de Beelens in dit vak begonnen?' Antw. : —De blekerij wordt al genoemd in 1671 onder de naam Frans Jansz. Later de Niestens. Grootvader Beelen trouwt met Anna Niesten. Zo wonen de Beelens reeds 4

generaties aan de Blekersvaartweg, sinds 1869. Zelf ben ik in 1913 in de zaak gekomen. Het was in die tijd alleen nog wasserij.Het linnenbleken was toen al omstreeks

1860 verdwenen. Klerenblekers bleven nog een poosje bestaan, maar ook hier maakte de toepassing van chloor een einde aan. /, : 'Welke veranderingen in de wasserij-techniek heeft U meegemaakt?' V. : —Eerst had je stampkuipen. Stampende stokken werden in de waskuip neergelaten en opgetild d.m.v. H armen op een as gemonteerd. Het geheel draaide op een verticale stoommachine. In 1907 kwamen de wasmachines met binnentrommels, ongeveer zoals wij die nu kennen. Na het weken en wassen volgden wringen, het gelijk leggen en het drogen op de droogzolders. Later werden roterende droogt rommel s gebruikt. Mangelen en/of persen als slotbewerking.

U ziet Wasserij Beelen nog in volle glorie. Schoorsteen en

Grotere klanten maakten

grotere machines noodzatank lijn inmiddels verdwenen; kelijk. Uitbreiding van het het gebouw kan wellicht een bedrijf, inschakeling van gemeenschapsbestemming krijgen. T.N.O., fusering, werken met gastarbeiders; de hele post-industriële trits hebben wij afgewerkt. Laatste ontwikkeling: de wasgoederen (bedrijfskleding) zijn eigendom van de wasserij, zij worden verhuurd aan de bedrijven en (uiteraard!) gewassen door de wasserij.

10

V. : 'Ook de andere sectoren van het bedrijf maakten een ontwikkeling door?' A. : ——Ja, vroeger, vóór 1900, had je hier knechts uit NoordBrabant en Limburg, als seizoenarbeiders. Die.woonden in de "hut" achter het bedrijf. De vrouwelijke arbeidskrachten kwamen pas later uit Heemstede. Ook de klanten kwamen pas in later tijd meer uit Heemstede. Eerst waren dat de rijke particulieren uit Amsterdam en Kennemerland. De wasgoederen van de Amsterdammers werden aangevoerd door schipper Huyg langs de Zandvaartkade. De wasserij werkte toen per abonnement: een vast bedrag per gezin. Later werd de kg-wasprijs berekend of per was gecalculeerd. Ik bemoeide me toen speciaal met de boekhouding en met het personeel, de klanten en de andere wasserijen. Ik was tevens voorzitter van de Katholieke Bond van Wasserijen én van de Nationale Bond. De wasserijen van Heemstede steunden elkaar (b.v. in de eerste Wereldoorlog met de kolenschaarste) en je leerde ook van elkaar. V. : 'Welke wasserijen waren dat?' A. : —Je had toen : Aad v,d. Weiden, Visser, Jan v.d. Weiden, Adam v.d. Horst, Jan v.d. Horst, Beelen, Rhee (naar Koediefslaan), Peeperkorn, Antoon v.d. Weiden, van Houten, stalhouderij van Houten, Adriaan v.d. Horst, (later Rhee}: Aan de overkant had je dan de boerderij van Milatz (van Beusekom) Reinierse (wasserij Anna), bollengrond. Leen v.d. Weiden, Joop v.d. Weiden ('t Raadhuis), Leonard v.d. Weiden, het Res Nova plein, van Halen (verhuisd naar de Binnenweg). Peeperkorn was toen de grootste (1910). Je had in die tijd zo'n 20 mensen in dienst. Een knecht verdiende f. 10,- en een strijkster f. 6,- per week. In later jaren werden de lonen hoger. Een wasserij is een arbeidsintensief maar ook een kapltaalsintensief bedrijf. Investeringen moeten ook hier hun geld opleveren. Door de automatisering werken er veel ongeschoolde arbeiders. "Alles kan altijd steeds beter gedaan worden"; ik hoop dat de bedrijfsverhuizing naar Alkmaar ook onder dit motto zal vallen. V. : 'Vindt U die verhuizing niet jammer?' A. : — Het afbreken van de gebouwen en van de schoorsteen doet wel pijn. Het was fijn wonen en werken aan de Blekersvaartweg. 11

Ik had prima contacten in de gemeente Heemstede: lid de Vereniging Door Vriendschap Bloeiende, lid van de Sociëteit, Gemeenteraadslid, lid van de Vrijwillige Brandweer. V. : 'Komt er nog een Blekersmuseum?' A. : — Ik denk het niet, de mensen houden hun spullen vast.

De V.O.H.B. hoopt in ieder geval dat de blekerij- en wasserij-attributen etc. voor Heemstede behouden blijven. Wij zeggen de heer Beelen gaarne dank voor zijn medewerking. Namens de V.O.H.B. G.J.Schuitemaker H.H.Hamming. Literatuur: "Drie Eeuwen Blekerij " door J.H.C. Beelen. in te zien in de Openbare Bibliotheek van Heemstede. "Bennebroek-Vogelenzang"-Bijdragen tot geschiedenis en volkskunde van een voormalig blekersdorp- Daarin speciaal. Dr. S. Regtdoorzee Greup-Roldanus, De Haarlemmerbleek onder Bennebroek (uitg. V.O.H.B.). "Heemstede in de Historie" mr. J . W . Groesbeek, blz. 92-97: "Welvaart door bleken en wassen", (uitgegeven in 1972 door Gem.bestuur van Heemstede).

Betrekkingen tussen Brugge en Heemstede de periode 1470-1557.

Onder de titel "Vlaamse kunst op perkament" werd van 18 juli tot 18 oktober 1981 een tentoonstelling van manuscripten en miniaturen gehouden in het Gruuthusemuseum te Brugge. Er worden ongeveer 120 handschriften uit de 12e tot 16e eeuw getoond, inclu-

sief 18 codices afkomstig uit de "librije" van Lodewijk van Gruuthuse, ook wel Lodewijk van Brugge genoemd. Deze was in zijn

tijd een politiek invloedrijk man, die gold als een beschermheer van kunst en wetenschap. Aan de expositie is aandacht besteed

in verschillende kranten en tijdschriften{ 1). Een door specialisten samengestelde catalogus omvat 350 pagina's, met 120 illustraties. 12

Het stamhuis der Van Heem stede's vond zijn oorsprong in de tweede helft van de dertiende eeuw.Over de drie oudste generaties Is weinig en van dat weinige slechts speculatief iets bekend.Anders wordt het met Reinier, getrouwd met Vrouwe BeatrEse. Na hem volgen Gerrit (1344), Jan, Jan jr., wederom een Gerrit en tenslotte wederom een Jan, Heer van Heemstede van 1446 tot 1472. Financieel in de problemen gekomen verkoopt laatstgenoemde o.a. zijn ambachtsheerlijke rechten over het grondgebied van Berkenrode aan Gerrit van Berckenrode en geeft hij in 1470 Heemstede in onderpand aan de schatrijke Lodewijk van Gruuthuse,toenmalig stadhouder van Holland, Zeeland en Friesland. Belening had plaats op 27 maart 1472, blijkens een akte aanwezig in het gemeentearchief van Heemstede.Daarmee werd Lodewijk eigenaar van het kasteel en Heer van Heemstede. Mogelijk mocht Jan van Heemstede op het Slot blijven wonen. Voor zijn overlijden was hij van 1477 tot 1479 Baljuw van Kennemerland. Vaststaat ook dat hij gehuwd was met Vrouwe Beatrix van Alkemade uit welk huwelijk geen zonen geboren werden, wél een {erfdochter: Hadewy. Die trouwde met een rijke Vlaming, eveneens uit Brugge, Roeland Le Fèvre (de Fevere). Le Fèvre was o.a. thesaurier (Ontvanger Generaal) van Vlaanderen. Lodewijk van Gruuthuse en Roeland Le Fèvre waren met elkaar bevriend en het is zonder enige twijfel een vurige wens van Vrouwe Hadewy geweest terug te keren naar het voorvaderlijk kasteel in Heemstede. Op 7 april 1486 wordt bij opdracht van Lodewijk van Gruuthuse Heemstede beleend met Roeland Le Fèvre, die het onmiddellijk tot Mjftocht maakte voor zijn echtgenote Hadewy (of Hase) van Heemstede. Aangenomen mag worden dat zij zich na 1492 permanent in Heemstede vestigden. In dat jaar werd Ridder Roeland Le Fèvre door muitende Duitse Soldaten uit Brugge verbannen. Verschillende Vlamingen weken uit naar Holland; ridder Roeland vanzelfsprekend met zijn echtgenote Hadewy naar Heemstede. Dr. J.G.N. Renaud meent - in tegenstelling tot dr. J.C. Tjessinga - dat omstreeks 1500 ten tijde van de vermogende Roeland Le Fèvre vernieuwing van de Oostvleugel plaatsvond en het huis daarmee gedeeltelijk naar zijn wensen en de smaak van zijn tijd heeft doen verbouwen. (2)

De tentoonstelling in het Gruuthusemuseum is overigens de aanleiding geweest van een toevallige en zowel voor Brugge als Heemstede interessante ontdekking. Een tot nu toe niet geïdentificeerd portret in het Croeningemuseum (schilderkunst) te Brugge lijkt vrij13

wel zeker van Jan van Heemstede (zoon van Roeland Le Fèvre) te zijn. Hierover zal uitvoeriger in een van de volgende nummers van de Nieuwsbrief worden bericht door conservator D. de Vos uit Brugge of door ondergetekende. Hans Krol. (1) Zie o.a. artikel "Monnikenwerk in Vlaanderen". In; Haarlems Dagblad, 19 september 1981 (zaterdagsbijvoegsel, blz. 2). (2) J.C.N. Renaud. Het Huis en de Heren van Heemstede tijdens de Middeleeuwen. Heemstede, V . O . H . B . , 1952, blz. 23.

Het verbranden van patriottische pamfletten op het schavot op de Markt in Haarlem. 23 maart 1790. OPROEP

In het "Haarlems Dagblad" heeft u kunnen lezen dat de Haarlemse

gemeentearchivaris, de heer J.J. Temminck, een onderzoek gaat instellen naar de geschiedenis van Haarlem en de regio in de jaren 1780-1820. Hij heeft hierbij de hulp nodig van een aantal "speurneuzen" die één avond per week het onderwerp gaan bespreken

en/of gaan neuzen in oude geschriften. De resultaten van het onderzoek worden in 1983 op een tentoonstelling getoond. Bent U van middelbaar niveau en wilt u meedoen? Telefoon 31 93 37 of Jansweg 40. 14

1. Het bestuur is van plan om in de komende maand november een dia-avond over de Blekersvaart te geven in de kantine van Beelen. Tevens richt het bestuur dan een kleine tentoonstelling over de Blekersvaart in uit de inhoud van ons historisch archief. 2. Onze voorjaarsexcursie zal naar Bennebroek gaan. We denken hierbij aan een korte inleiding, gevolgd door een wandeling. 3. Het bestuur ziet met lede ogen het verval van "Meerzicht" aan. We besluiten in een volgend nummer van de "Nieuwsbrief" hierop terug te komen. 4. We werken nog steeds met oude statuten en huishoudelijk reglement. We hopen op de jaarvergadering in 1982 voorstellen te kunnen komen.

met wijzigings-

5. Onze aanwezigheid op de najaarsmarkt te Heemstede is een groot succes geworden: 16 nieuwe leden en een nieuwe bres in onze voorraad boekwerken. 6. Onze jaarpremie 1981 zal bestaan uit een boek over "De Hartekamp". Deze premie zal omstreeks april 1982 verschijnen. 7. De dahlia-excursie van 16 september is uitstekend geslaagd. Elders in dit nummer heeft onze voorzitter U daarvan verslag gedaan.

15

Heemstede in de Franse lijd In december 1798 benoemde de municipaliteit een commissie van twee leden om een plan van schikking op te maken. Voor deze

moeilijke en ondankbare taak - ze zouden het zeker geen van de partijen naar de zin maken - werden aangewezen de leden Jan Sleght en Hendrik van Houten, van wie, als ik me niet vergis, de eerste protestants was en de tweede katholiek. De beide burgers gingen terstond aan het werk en op 28 januari 1799 werd het door hen voorgestelde plan door de municipaliteit bij meerderheid van stemmen aangenomen en aan de belanghebbende partijen toegezonden. De voorgestelde schikking ging uit van de veronderstelling, dat

de kerk op dat ogenblik aan niemand toebehoorde. De katholieken hadden nu, als grootste gemeente, het recht om de kerk te naasten. Ze zouden in dat geval aan de hervormden 1878 gulden moeten betalen en aan de luthersen 212 gulden.

Als de kerk door de hervormden genaast werd, zouden die aan de katholieken 6884 en aan de luthersen 212 gulden moeten betalen. Mochten de luthersen het kerkgebouw naasten, dan zouden ze aan de katholieken 6881 gulden moeten betalen en aan de hervormden 1878 gulden. De commissie had het hee! precies uitgerekend met stuivers en penningen, die ik maar weggelaten heb. De uitslag was, zoals we die verwachten kunnen. De luthersen dachten er niet aan om de kerk over te nemen. De katholieken hadden nog enkele bezwaren, maar wilden tenslotte toch de kerk op deze voorwaarden gaarne overnemen. De hervormden wezen,

zoals begrijpelijk is, het voorstel van de hand. Er is over deze kwestie verschrikkelijk veel geschreven. Ook toen de zes maanden voorbij waren, binnen welke tijd volgens de staats regeling de kerkelijke zaken moesten geregeld zijn, bleef men aan het heen en weer schrijven. Tot in het jaar 1801 toe. In januari 1799 werd er nog eens een nieuwe taxatie-commissie benoemd, bestaande uit 2 timmerlieden, 2 metselaars, 2 smeden en 2 loodgieters; alle uit Haarlem. De commissie bestond uit 4 katholieken en 4 protestanten. Van een nieuwe schatting heb ik niets gevonden. Het geschrijf ging door, tot de nieuwe staatsregeling van 1801 in art. 13 bepaalde: "leder kerkgenootschap blijft onherroepelijk in het bezit van hetgeen in de aanvang dezer eeuw door hetzelve werd bezeten". (wordt vervolgd) 16

Belangrijkste Artikelen uit de STATUTEN van de Vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek". art.

l

De vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek", vereniging tot bevordering der kennis van het verleden, heden en toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, oorspronkelijk opgericht op 12 moart 1947 wordt, te rekenen van 12 maart 1972 of, aangegaan voor de tijd van 29 jaren en alzo eindigende op 11 maart 2001.

art.

2

De vereniging is gevestigd te Heemstede en stelt zich ten doel de bevordering van de kennis en de belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, alsmede het behoud van alle zodanige zaken, die van historische, esthetische en/of stedebouwkundige betekenis zijn.

art.

3

Zij tracht dit doel te bereiken door: a. het uitgeven van geschriften, b, het bijhouden van documentatie, c. het geven van adviezen, . d. het houden van lezingen, tentoonstellingen en excursies, e. alle andere wettige middelen, die zij voor dit doel bevordelijk acht.

Belangrijkste Artikelen uit het H u i s h o u d e l i j k

R e g l e m e n t

van de Vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek".

art.

l

De werkkring der vereniging omvat het ten uitvoer brengen van al hetgeen in de artikelen 2 en 3 van de statuten is genoemd. Indien andere instellingen of lichamen identieke werkzaamheden uitvoeren of identieke doelstellingen nastreven zoekt hej bestuur met die organen contact en onderhoudt daarmee betrekkingen, ten einde zo mogelijk medewerking, c.q. samenwerking en financiële steun te verkrijgen c.q. te verlenen.

art.

2

Het bijhouden von documentatie omvat o.m.: het vastleggen van gegevens, foto's, tekeningen, plattegronden; het investoriseren van het markante gemeentebezit en het verzorgen van leggers of repertoria van al datgene, wat voor het doel van de vereniging van belang is.

art.

3

Het opstellen en verstrekken van adviezen, zowel aan overheidsinstellingen als aan particulieren heeft o.m. betrekking op: a. het conserveren van karakteristieke zaken; b. de vestiging van werkplaatsen, fabrieken, pakhuizen op plaatsen, die naar de visie von de vereniging daartoe n i e t geëigend zijn; c. het straataanzien, b.v. de erfafscheiding betreffende en de plaatsing van animatie-elementen en straatmeubilair, zoals: sierbestrating, lantaarns, bloembakken, luifels, reclamezuilen met klok. plattegrond, thermometer en barometer, lichtreclames, uithangtekens, zitbanken, kiosken, speelgelegenheden, terrasjes, koffieshops, muziektent, enz.

NieuvOsbrief 30 december 1981 Verschijnt 4 maal per jaar

Bestuur: G. Schuitemaker, Voorzitter

Ussellaan 7, 2105 VA HEEMSTEDE

tel. 023-288916

W. Verspoor, Secretaris Wagnerkade 65, 2102 CT HEEMSTEDE

tel. 023-283068

B. E ichholtz. Penningmeester Beethovenlaan 45, 2102

ET

HEEMSTEDE

tel. 023-286247

H. Hamming, Ledenadministratie Provinciënlaan 184, 2101 SX HEEMSTEDE tel. 023-285034

Th. Dekker, redacteur Nieuwsbrief. Bosboom Toussaintlaan 47, 2103 SL Heemstede, tel. 023-285136. P. Kapsenberg

Molenwerfslaan 48, 2103

TD

HEEMSTEDE

tel

' 023-288906

J.L.P.M. Krol Chopinlaan 31,

2101

HL HEEMSTEDE tel. 023-282977 '

mevr. I. van Th iel Lage Duin 83, 2121 CE BENNEBROEK tel. 02502-8056

Contributie minimaal f. 15,-(incl. f. 2,50 Restauratiefonds)

Giro 27.35.06 t.n.v. de Penningmeester v.d. Ver. Oud-Heemstede-Bennebroek te Heemstede.

Redactioneel Dit is al weer het laatste nummer van de jaargang '81 die uw brievenbus is ingegleden. Wij hebben er een extra dik nummer van gemaakt. Het bestuur meent namelijk dat het iets goed te maken heeft doordat in tegenstelling tot de traditie dit jaar geen jaarpremie in de maand november voor de leden beschikbaar is gesteld. Vandaar.de iets dikkere Nieuwsbrief. Maar uiteraard krijgt u wel een jaarpremie '81. Deze verschijnt echter pas in mei 1982. Vandaar dus. We vragen uw speciale aandacht voor de oproep voor de bijeenkomst op maandag 11 december om 20.00 uur in de Meerlhorst. De heer Lugard zal zeker voor velen van u geen onbekende zijn. We prijzen ons gelukkig dat we in dit nummer een artikel over het verleden van Bennebroek aan u kunnen aanbieden. We hopen dit in de toekomst vaker te doen. Ben van Tongeren vervolgt zijn serie over de monumentenlijst van Heemstede en doet tevens een oproep. Wij raden u aan beide "items" met aandacht te lezen. Dit nummer biedt nog veel meer. Maar gaat u zelf eens op ontdekkingstocht uit. We hopen dat u aangenaam verrast wordt. Tenslotte wensen wij u -mede namens het bestuur- bijzonder prettige feestdagen toe met een gelukkig en voorspoedig 1982. NIEUWJAARSWENS VAN DE VOORZITTER

Th

'

Dekker

'

De beste wensen voor het nieuwe jaar! - Sloper, staat je slopershamer al klaar?

De Vereniging probeert Oud Heemstede en Bennebroek te behoeden. - De project-ontwikkelaar doet niet veel goeds vermoeden. Het V.O.H.B.-bestuur rekent op uw steun, - De heier geeft zijn blok een fikse dreun. Het restauratiefonds is graag goed gevuld.

- De "bouwer" wacht vol ongeduld. Met al deze dreiging in 't verschiet Hoopt de V.O.H.B. ook dit jaar weer op uw krediet. G. J. Schuitemaker.

Drogisterij 'De Spatet' Het is al weer twee jaar geleden dat drogisterij 'De Spatel' aan de Schoollaan 3 te Bennebroek zonder enige ophef, van de ene op de andere dag, werd gesloten. Weinig mensen zullen hebben geweten, dat deze zaak maar liefst zeventig jaar bestond en vanaf de oprichting door de familie Tempelman is geleid. Enkele aanwinsten voor het archief van de V . O . H . B . , van deze drogisterij afkomstig, waren aanleiding om eens met mejuffrouw G.J.M. Tempetman te gaan praten. De moeder van mej. Tempelman nam in 1909 het initiatief een zaak in "drogerijen, specerijen en verbandartikelen" te openen. De familie woonde toen op de Bennebroekerlaan of, zoals men toen zei, de Laan, op nummer 124, dat is het rechtse van de beide panden waarin nu de S.R.V.-Bakker is gevestigd. Het woonhuis werd tot winkelpand verbouwd en met de volgende circulaire werd het dorp

van de nieuwe winkel op de hoogte gesteld: Bennebroek, Sept. 1909

M. Ondergeteekende neemt de vrijheid U hierbij kennis te geven, dat hij voornemens is, op Maandag 27 September e.k. te openen, een zaak in DROGERIJEN, SPECERIJEN EN VERBANDARTIKELEN, waaraan in onze omgeving behoefte bestond. Hoewel reeds zeer ruim voorzien, is het mij door mijne relatie met een groote firma, mogelijk, alle niet voorhanden artikelen ten spoedigste te leveren. Hopende door prompte bediening tegen concurreerende prijzen zich UEd's vertrouwen waardig te zullen maken.

Hoogachtend, Uw dr., A. TEMPELMAN, Laan 124.

Waarschijnlijk omdat dat toen zo hoorde, werd de oprichting in naam van haar man aangekondigd. In 1818 was er weliswaar een staatsexamen voor drogisten ingesteld maar dat was in 1865 weer afgeschaft, zodat de oprichtster het zonder opleiding moest stellen. Ze ging dan ook te rade bij bevriende Haarlemse drogisten en leerde al doende. Het assortiment artikelen dat de drogist indertijd verkocht was ze-

ker zo gevarieerd als nu maar de nadruk lag toch vooral op de verkoop van de 'drogerijen' of kruiden, grondstof voor veel medicijnen. In het begin van deze eeuw bestond er beslist behoefte aan een drogisterij in het dorp. Slechts enkele huismiddeltjes zoals Haarlemmerolie, Urbanuspillen (een laxeermiddel) en wormkoekjes waren te koop bij de vrouw van caféhouder Geutkens op de Laan (thans café Bruins). Voor artikelen, die niet in het dorp waren te krijgen, was men afhankelijk van bode Van der' Kamp. Die ging dagelijks met de hondekar naar Haarlem. De dorpelingen deden via Van der Kamp

hun bestellingen bij de firma's in de stad. Sommige artikelen zoals schoenen en hoeden werden zelfs op zicht

aan hem meegegeven. Zieken hoefden gelukkig niet helemaal naar Haarlem met hun recept, want de artsen hielden apotheek aan huis. Dat heeft geduurd tot 1975 toen de apotheek op de Zwarteweg de Bennebroekse huisapotheken overnam. De nieuwe drogisterij van Tempelman kreeg in 1909 de toepasselijke naam 'De Spatel'. Dagelijks was men immers met zo'n houten ^strijkmes in de weer om de zalven uit grote potten in kleine spa-

nen doosjes te doen. Het drpgistenvak was zeer arbeidsintensief, elk product moest worden afgepast, afgemeten of afgewogen. Het was nog de tijd, dat mensen wekelijks hun zakje peper kwamen halen. De allerkleinste puntzakjes heetten toen ook peperhuisjes.

Ook het bijvullen van de bruine standflessen of het schaven van was vergde veel tijd. Men maakte zelf rode en bruine was, resp. door toevoeging van was rood of alcannin en oker.

Maar de fabrikanten gingen er op den duur meer en meer toe over de artikelen in kleine hoeveelheden verpakt te leveren zodat het werk er voor de drogist gemakkelijker maar ook wel saaier op is geworden. In 1915 werd het drogistenexamen opnieuw ingesteld en om 'De

Spatel' te kunnen voortzetten hebben twee kinderen van de familie Tempelman dat examen afgelegd. Het ging intussen goed met de zaak. Na tien jaar, dus in 1919, moest worden omgezien naar een ruimere behuizing. Deze werd gevonden aan de Schoollaan, waar twee huisjes tot één winkel-woonhuis werden verbouwd. Die winkel kreeg, zoals dat toen gebruikelijk was, één etalage; in 1939 werd de pui gemoderniseerd en kwamen er twee etalages ter weerszijden van de deur. Het interieur bleef ongewijzigd en is tot het laatst toe niet veranderd. De opstand, bekroond met de prachtige bruine standflessen, bevatten glycerine, campherspiritus of t hè t ra. Daarboven de chemicaliën als b.v. Engels zout. Wat ging er niet allemaal over de toonbank, waar we nu geen idee meer van hebben? Bij voorbeeld Slaapbollen, de vruchten van

de papaver. Ze werden aan de streng verkocht, zoals nu knoflook. Een aftreksel van die Slaapbollen werd aan lastige kinderen gegeven; puur opium dus! De uit Azië afkomstige bollen waren in

de eerste wereldoorlog niet meer te krijgen, zodat toen dit gevaarlijke kalmeringsmiddeltje uit de mode raakte. Een veel gevraagd artikel was ook Staverzaad, dat vermengd met spiritus een probaat middel was tegen hoofdluis. Later was het ook kant en klaar te koop onder de naam "Bijloos1 Hoofd Eau de Cologne". Tegen hetzelfde euvel kocht men ook wel kwikzalf onder de naam "Rui-

tertjeszalf". Van Hondenklamei of zinksulfaat werd een oogwater gemaakt. De bekende Hoffmanndruppels tegen flauwtes bestonden

uit alcohol en aether. De uitwaseming van de drooggelegde Haarlemmermeer heeft nog jarenlang malaria veroorzaakt, waartegen Kinadruppels van Dr. de Vrij werden ingenomen. Diezelfde polder had zulke zware klei-

akkers, dat de boeren in het voorjaar seizoenspitters in dienst namen, diepspitters geheten. Om geen blaren te krijgen wreven deze mannen hun handen in met vetkaars, gekocht bij 'De Spatel'. 4

Maar niet alleen voor de kwalen van de mens, ook voor die van het dier kon men bij de drogist terecht. Spinnat of Carottensaus moest schapen tegen de luis behoeden. De snotziekte bij kippen werd bestreden met Fenegriekzaad. Provinciehout daarentegen, afkomstig uit Zuid-Amerika, was niet voor het welzijn van mens of dier bestemd maar voor het verven van kostuums. De bast van een Perzische boom, waarvan het zogenaamde gesneden zeephout werd gemaakt, diende voor het wassen van pluche tafelkleden. In de bijna driekwart eeuw van zijn bestaan heeft 'De Spatel' heel wat merkwaardige middeltjes zien komen en ook weer zien verdwijnen. Vooral tijdens de beide wereldoorlogen heerste er gebrek aan allerlei grondstoffen en kreeg de drogist te maken met het ingewikkelde bonnensysteem. In de winter van 1917/1918 konden de mensen bij de drogist beukenoten en eikels inleveren, waarvoor men een paar centen per kilo kreeg. De eikels werden doorverkocht als varkensvoer en van de beukenoten werd olie gemaakt voor konsumptie. Het assortiment van de drogist is in de loop der jaren steeds meer gebonden aan allerlei voorschriften. Al sinds 1865 bestond er een lijst van geneesmiddelen, die slechts apothekers in huis mochten hebben. In 1919 maakte de opiumwet die lijst nog aanzienlijk langer en sindsdien is er nog wel zo het een en ander veranderd. Toch bleven spécialités en verbandmiddelen de belangrijkste plaats in nemen. Mej. Tempelman heeft de zaak van 1930 tot 1942 geleid samen met haar broer, de heer W. Tempelman; daarna heeft ze hem nog 37 jaar lang alleen voortgezet tot op 3 november 1979 de dag van de definitieve sluiting kwam.

Stichting Historisch Museum Zuid - Kcnncmerland Op het initiatief van het gemeentearchief Haarlem om voor de tentoonstelling over de periode 1780-1820 een speurgroep te formeren is met enthousiasme gereageerd. Zoveel reacties had de heer Temminck niet verwacht. Gerekend was op een clubje van ongeveer vijftien personen; er hebben zich echter zo'n honderd mensen gemeld. Na notering van tachtig namen en adressen is men gestopt.

Hierdoor kunnen leden die pas via onze Nieuwsbrief van het plan hoorden nul op het request gekregen hebben. En dat is' jammer. Intussen heeft de archivaris de tachtig belangstellenden in Haar-

lem op het archief ontvangen, ze uitgelegd hoe serieus het speurwerk moet worden aangepakt en duidelijk gemaakt hoeveel werk er in gaat zitten. Met hen is toen besloten dat het navorsen in de kantooruren zal plaatsvinden, met slechts de overlegvergaderingen 's avonds. De helft van de groep viel toen af. De veertig blijvers storten zich nu al met groot enthousiasme op de volgende onderwerpen : - bevolking, emigratie/immigratie (nu al de "turfgroep" genoemd).

-

handel, industrie en economisch leven. sociale geleiding, armoede, bijstand en voedselprijzen. criminaliteit. behuizing, bouw en afbraak van woningen. politieke leven, gemeenteraad en democratie. onderwijs, cultureel leven en wetenschap. kerkelijk leven. medische zorg. bijzondere gebeurtenissen. omliggende gemeenten.

De laatste groep, die zich met de omstreken bezig houdt, bestaat uit drie Bloemendalers en één Heemstedenaar. Buiten het Haarlemse archief is nog zoveel meer materiaal te vin-

den. We hebben natuurlijk onze jaarpremie uit 1956, het boekje over de Franse Tijd, maar er zijn meer aanknopingspunten te geven. Er zijn prenten van het Slot voordat het in 1811 werd afgebroken, er zijn kaarten (die van Engelsman o.a.), er is de eerste stoommachine in Nederland die in 1781 in Heemstede kwam te staan en er is in 1796 het ontstaan van het Wees- en Armenhuis. Dit is een greep, er is veel meer gebeurd en het is toch zonde als we op de tentoonstelling in 1983 in het Frans Hals Museum ontbreken. Het Bestuur van de VOHB heeft geen gelegenheid er tijd aan te besteden. Ook mijn tijd is beperkt. Toch is een bijeenkomst nodig. Daarom nodig lkjjierbij_ belangstellenden uit om op 21 december aanstaande om 8 uur 's avonds'in~dë MeerlhorsF"te komen. Het zou prettig zffn als Inen zich "af"ëni"g"szïhs~~bp de periode 1780-1820 voorbereidde. Laat uw gedachten er eens over gaan. Ben van Tongeren.

De odyssee \)an Veeboer Arie \>an Beusekom Geboren te Velsen bracht Arie van Beusekom zijn eerste vijf levensjaren door op de boerderij van 't Huis ter Cleeff, "die woning te Schoten" zoals het in 1290 genoemd wordt. Vroeg wees geworden en na zes jaar bij de familie Nelis in Haar-

lem gewoond te hebben, werd de jonge Arie op zijn twaalfde jaar "thuisgehaald" bij zijn oom Ernst van Beusekom, pachter op de uit 1458 stammende "Hofstede genaamt Bernadittenklooster". Arie van Beusekom herinnert zich nog dat de eigenares, mw. Dolleman-de Bie,

toen (1901) woonde op het herenhuis; nu in ge-

bruik voor R.K.-geestelijken in ruste, huize 't Clooster.

In 1921, inmiddels gehuwd, verhuisde hij naar het Oude Posthuis aan de Herenweg. Hij bleef 't Clooster trouw. Hij pachtte daar

5 ha land voor zijn vee. Maar na verloop van tijd kreeg het Oude Posthuis een andere bestemming, als Jeugdhuis en bovendien wilde de gemeente Heemstede geen veeboerderij in de bebouwde kom. Van Beusekom verhuisde toen naar een boerderij aan de Blekersvaart, tegenover wasserij Visser. Daar verjoeg hem de woningbouw, de boerderij werd helaas afgebroken; hem werd een nieuw gebouwde boerderij aangeboden op het terrein van het college Hageveld, waar nu veehouder P.F. v.d. Hulst woont. Ook land was schaars in Heemstede; van Beusekom pachtte weilanden bij Groenendaal en bij de 17de eeuwse buitenplaats Leeuwenhooft, om ook daar weer verdreven te worden, ditmaal doorde Haarlemse woningbouw. Omstreeks 1950 verhuisde van Beusekom naar het koetshuis van het landgoed Berkenrode, weer op historische grond. Hier werd hij pachter van het weiland. Hij schakelde over naar de vetweiderij. Geen melk meer voor van Staveren, de melkventer, maar voortaan naar de veemarkt te Leiden. Hij werd als veehouderhandelaar ingeschreven in het Register van de Kamer van Koophandel van Haarlem en bovendien voorzitter van de afdeling Haarlem van de Coöp. Handels Vereniging "De Volharding", een inen verkooporganisatie voor tuinders, bollenboeren en veeboeren. In 1958 betrok de familie van Eeghen het koetshuis en werd aan de familie van Beusekom een woning aan de Herenweg aangeboden, dicht genoeg bij zijn "koetjes". Daar woonde hij tot 1974.

Zijn vrouw was inmiddels gestorven en van Beusekom ging naar het Overbosch, waar hij nu zeer naar zijn zin woont. Van Beusekom is een zorgvuldig verteller en weet heden en ver-

leden aardig met elkaar te vergelijken. "De mens is veelal geneigd het grootste brok te nemen; destijds werkte de ene wens meer met zijn ellebogen dan de andere, nu is de wereld in een schijnwelvaart op hol geslagen". "Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen. Toen hield de armoede je netjes en het gros van de mensen was vroeger arm

dus waren de mensen sober. Ook de weigestelden leefden sober; men hield wat achter de hand voor slechte tijden. Wij zijn nu te duur, de welvaart heeft te veel opgeëist". Van Beusekom meent dat de crisis van 1929 een landbouwcrisis was, een tijd van aanpassen voor de landbouw (CoMjn). Nu meer

een crisis voor de industrie. Na 1918 hadden vooral de veeboeren het slecht; f. 1,- voor een bus melk met 40 liter! Nu drijft een deel van de export op de veeboeren en daar kan Arie van Beusekom zich best in vinden.

Aan het eind van het interview zegt hij dat hij hoopt goed over te komen. Aan deze 91-jarige, vitale Heem steedse Odysseus zal

het niet liggen, maar ondergetekende is tenslotte geen Homerus! C. J. Schuitemaker.

De boerderij onder het beschermende koepeloog van Hageveld.

Enige notities o\)er Regionale "Muziek - literatuur De geschiedenis van het muziekleven in Heemstede is nog onbeschreven, doch ook na intensieve archiefstudie zal vrijwel zeker blijken dat van de tijd vóór ongeveer 1900 slechts een bescheiden hoeveelheid relevante gegevens achterhaalbaar is. In ieder geval onvergelijkbaar veel minder dan met betrekking tot Haarlem, alwaar behalve het beroemde 18e eeuwse Müller-orgel in de Grote Kerk, drie rederijkerskamers het muzikale leven grondig beïnvloed hebben. Een uitgebreid en voortreffelijk leesbaar boekwerk over "Haarlems muziekleven in de loop der tijden" is door journalist Jos de Klerk samengesteld en in 1965 verschenen ( 1 ) . Er zijn geen aanwijzingen voorhanden die duiden op grote muzikaliteit of ook maar belangstelling in deze richting van Adriaen Pauw, eerder tekenen die op het tegendeel duiden. De ene jachthoorn die hij verzamelde was tenminste uitsluitend bedoeld voor zijn kollektie antieke wapens..... Belangrijkste "wapenfeit" op muzikaal terrein in de 17e eeuw lijkt de benoeming in 1628 van de Haarlemse komponist en muziek-theoreticus Johannes Ban (2) als eerste priester van de statie Berkenrode, hoewel niet helemaal duidelijk is of toch niet een priestertijdgenoot, tevens afkomstig uit Haarlem, met exact dezelfde naam de zielzorg op Berkenrode waarnam. De zogeheten Boerenliedjes hebben in en om de herbergen een rol van betekenis gespeeld in het leven van alledag. Eerst in 1819 is een orgel geïnstalleerd in de Hervormde Kerk, gelegen aan het Dorpsplein, in 1906 vervangen door het tegenwoordige. Uit 1833 stamt het orgel, gebouwd door Leonard Brink, van de Berkenrode-parochie. Een orgel, dat niet werd vervangen door een nieuw type, maar op de lijst van beschermde instrumenten is geplaatst en enige jaren geleden op deskundige wijze gerestaureerd. Talrijke organisten van naam en faam bespeelden dit orgel, waaraan een hoofdstukje is gewijd in het boek "Hyacintegeur en bisschopwijn" ( 3 ) , dat uitkwam bij het eeuwfeest van de Heemsteedse St. Bavo-kerk. In recente tijd zijn enige liedboekjes gepubliceerd in relatie met Zuid-Kennemerland.

Uitgeverij "De Toorts" in Haarlem bracht bij gelegenheid van het 45-jarig bestaan een liedbundel uit, getiteld "Haarlemse liedjes en versjes" ( 4 ) , geselecteerd uit oude en vergeten werken, zoals het "Oudt-Haerlems Liedt-Boeck", hetwelk omstreeks 1640 voor het eerst verscheen, in de volgende jaren bijzonder populair bleek en daarom niet minder dan 26 drukken beleefde. Uitgeverij De Toorts startte zeer bescheiden in 1936 in een garage te Heemstede en heeft vele boeken met name van een katholieke signatuur gepubliceerd. Het eerste boek overigens dat in 1936 van de pers rolde "Het spel van moeder en kind" was een bundel versjes en liederen voor kinderen, thans, 45 jaar later, opnieuw herdrukt. Voorts verscheen in 1945 bij De Toorts in 3 banden een verzameling Nederlandse volksliederen, bijeengebracht door Albert de Klerk, Jan Mul en Herman Strategier (5) en één jaar later "Nederland", een herinnering aan de ondergrondse strijd en de bevrijding met acht liederen van o . a . de als gijzelaar in Haaren en St. Michielsgestel geïnterneerde Hendrik Andriessen, en diens leerlingen Jan Mul en Herman Strategier ( 6 ) . In het dit jaar verschenen jubileumboekje, typografisch en tekstueel goed verzorgd, is o . a . een gedicht opgenomen van J. Luyken niet te verwarren met de 17e eeuwer Jan Luyken - uit een serie "Versjes op de Haarlemmerhout", dat als volgt luidt: HAARLEM EN HEEMSTEDE

Gij spreekt gestaag van Haarlems Hout, Maar 't is toch Heemstee's eigen, En Haarlem zal met geen geweld Dit kleinood ooit verkrijgen. Maar gaarne deelt de klein're zus Haar rijkdom met de grote.. .. Die gunn'haar steeds haar eigendom En blijv' haar bondgenote! Wat zegt die naam: Haarlemmer-Hout? Dit: 't Is de taak der sterken Ook bij de zwakken veiligheid En rechtsbesef te werken. Laat, Haarlem! uw tienduizenden In Heemstee's Lusthof wand'len, Maar blijf uw gastvrouw te alten tijd Met ridderzin behand'len!

1O

Draag dan uw naam: Haarlemmer-Hout!

Die heeft thans recht verkregen. Maar weet, gij zilt, o schone Hof! In veil'ge schuts gelegen.

Fier Haarlem draagt een sterren zwaard En zal het recht nooit buigen Daarvan moog' ook de schone Hout Nog eeuwenlang getuigen.' Ontleend aan het bovengenoemde "Oudt-Haerlems Liedt-Boeck" is het lied "lek ging op eenen morgen al door den Aerden-Hout". Dit gedicht is deze zomer herdrukt, dat wil zeggen met de hand gezet en gedrukt in een bibliofiele oplage van 90 exemplaren door

de Haarlemse Carlinapers (7). Prijs: zestig gulden,- inklusief twee gesigneerde etsjes van Poppe Damave welke als illustraties dienen.

Van muziekdocent - oud-gemeenteraadslid van Heemstede - Ton Klos en de Haarlemse volkslieddeskundige Max Prick van Wely is voorts in de boekhandel voor slechts vijf gulden een bundel verkrijgbaar met 145 bekende kinderliedjes, "Lirum, larum, lepelsteeF' (8).

Uit 1980 dateert een fraai geïllustreerde gedenkuitgave, gewijd aan de in het begin van deze eeuw zo gevierde liedzangeres Julia Gulp (1880-1970) ( 9 ) .

Cultuur-historicus dr. Jaap Meijer uit Heemstede stelde het biografisch overzicht samen, terwijl ook de bijna 80-jarige Coby Riemersma bij de uitgave betrokken was. Laatstgenoemde, van beroep zangpedagoge, leidde o.a. sterren als Marco Bakker en Christina

Deutekom op (10). 23 Mei j.l. vierde de Vereniging Vrienden van het Lied, op initiatief van Coby Riemersma in Haarlem opgericht, haar vierde lustrum. Op 29 oktober is haar door Haarlems burgemeester drs. J. Reehorst de Jos de Klerkprijs uitgereikt, één jaar nadat o.a.

haar zuster, de pianiste Miep van Luin, eveneens uit Heemstede, deze erkenning kreeg vanwege bijzondere verdiensten ter bevordering van het muziekleven in Haarlem en omgeving. In dit verband mag niet onvermeld blijven dat Maria J.E. Sanders, thans mevrouw Spits, uit Heemstede in 1958 aan de Universiteit van Leiden een proefschrift verdedigde over het Nederlandse Kinderlied van 1770 tot 1940 (11).

11

Van de komponisten die in Heemstede woonachtig zijn geweest kunnen er tenminste drie worden genoemd met meer dan van enkel regionaal belang. In de eerste plaats Gerard H.G. von Brucken Fock (1859-1935), aangeduid als "een mens van twee werelden", omdat hij zowel kunstschilder als komponist was. De laatste vijftien jaar van zijn leven woonde Von Brucken Fock op het adres Amarylluslaan 14. Zijn naar eigen zeggen verre van gelukkig leven is weergegeven in het boek "Levensherinneringen" ( 1 2 ) . In Heemstede is hij blijvend herdacht dankzij naamgeving van een straat in de komponistenwijk. Al zijn komposities - in handschrift of druk - zijn geïnventariseerd en worden gekonserveerd in de muziekbibliotheek van het gemeentemuseum te 's Gravenhage. Een stapel oude grammofoonplaten met o.a. Von Brucken Focks "Requiem" schijnt verloren gegaan (x). Een groot deel van de schilderijen bevindt zich in het bezit van de gemeente Heemstede. Op Java geboren en in Heemstede overleden is Henk Bijvanck (1909-1969), die behalve twee symfonieën o.a. een groot aantal liederen schreef. Hij was een goed pianist die bovendien veel voor piano komponeerde (13). Sedert 1972 woonachtig in Heemstede en dit jaar gestorven is de in 1892 te Haarlem geboren komponist, organist, dirigent en musicoloog Hendrik Andriessen, die vooral op het gebied van de kerkmuziek faam heeft verworven. Bij gelegenheid van de introductie van bladmuziek in de Heemsteedse bibliotheek wijdde deze instelling een tentoonstelling aan Andriessen gedurende de periode 12 september tot 5 oktober, welke expositie zeer vee! belangstelling trok. .Over Hendrik Andriessen is nog geen uitgebreide biografie verschenen, wel talrijke beknopte publicaties (14). In dit kader wordt gewezen op één zeer bijzondere editie, verschenen in een beperkte oplage als een hommage van zijn vrienden: "Hendrik Andriessen tachtig jaar" ( 1 5 ) , samengesteld door J.H. Moolenijzer. Dit boekje bevat onder meer bijdragen van verschillende bekenden uit de muziekwereld, evenals het muzikale oeuvre van de komponist. In facsimilé is een mijmering afgedrukt die is ontstaan op een bankje aan de Vrijheidsdreef. (x) Volgens Johan van Kempen: "De verkwanseling van een muzikale nalatenschap". In: Haarlems Dagblad, donderdag 29 mei 1980, bladzijde 19.

12

De openbare bibliotheek Heemstede beschikt over een genummerd en gesigneerd exemplaar van deze uitgave, die op aanvraag kan worden geraadpleegd. Tot zover de scheppende kunstenaars, van de uitvoerende artisten: vocalisten zowel als instrumentalisten hebben er tientallen van meer of minder naam in Heemstede gewoond of wonen daar nog. Zonder de pretentie van ook maar enigszins volledigheid na te streven kunnen worden genoemd: Elly Jens, Didi Sanders, Hans van der Leeuw, Tine Anschütz, Han Ie Fèvre, Piet Kee, Hans van den Homburgh, Jan Hesmerg, Emmy van Eden, Miep van Luin, Ans Bouter, Annie Hermes, Wiep Zijlstra, Richard Boer. Tot besluit: een belofte voor de toekomst lijkt de 19-jarige Peter Brunt, in 1981 concourswinnaar van het Nationaal vioolconcours Oscar Back. Hans Krol Literatuur referenties

(1)

Klerk, Jos de. Haarlems muziekleven in de loop der tijden (geschreven in opdracht van het gemeentebestuur van Haarlem. Haarlem, Tjeenk Willink, 1965.)

(2)

Klerk, Jos de. De "zinroerende zangh" van Joan Albert Ban. In: Muzikale speurtochten in Haarlems historie, samengesteld ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van Jos de Klerk op 8 januari 1960; blz. 11-20. Haarlem, Diamate, 1960.

(3)

Hyacintegeur en bisschopwijn; kroniek van honderd jaar wel en wee van blekers en kwekers, burgers en buitenlui in en rond een Heemsteedse parochie. Heemstede, 1979. Bevat bijdrage: Het orgel dat kwam, bijna ging maar toch overwon; door Herman van Buuren. B l z . 64-66.

(U)

Prick van Wely, Max en Chris Rabé. Haarlemse liedjes en versjes (Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 45-jarig bestaan). Haarlem, De Toorts, 1981.

(5)

Ons Volkslied. Nederlandsche liederen uit noord en zuid, om te zingen en te spelen. Verzameld door A. de Klerk, j. Mul en H. Strategier. Z . p l . (Heemstede), De Toorts, 1945. 3 delen in 3 banden.

13

(6)

Nederland; een herinnering aan de ondergrondse strijd en de

bevrijding. 8 liederen getoonzet door Hendrik Andriessen, Anton Krelage, Kor Kuiler, Quillaume en Willem Landré, Jan Mul en Herman

Strategier, waarvan vier uit het Ceuzenliedboek. Samengesteld in opdracht van het Nationaal Instituut en de Nederlandse Jeugdgemeenschap. Heemstede, De Toorts, 1946. (7)

lek ging op eenen morgen al door den Aerden-Hout. Haarlem, Carlinapers, 1981.

(8)

Li r urn, larum, lepelsteel; 145 kinderliedjes en kinderspelen uit verschillende landen; verzameld en bewerkt door Ton Klos en Max Prick van Wely. Alphen a/d Rijn, ICOB, 1979. 3e druk.

(9)

Julia Gulp. De interpretatie van het lied; een causerie. Met een voorwoord van Dietrich Fischer-Dieskau. Levensbericht

van J. Meijer; Julia Culp 1880-1970. Bevat tevens discografie, 's Gravenhage, 1980.

(10)

Huyskens, Pierre. La Deutekom. Leiden, Meander, 1980; blz. 72.

(11)

Sanders, Maria Joh. El. Het Nederlandse kinderlied van 1770 tot 1940. Amsterdam, H.J. Paris, 1958.

(12)

G.H.C, von Brucken Fock; een mens van twee werelden, 1859-1935. Gedenkboek samengesteld door H.l.C. Dozy-de Stoppslaar. Zeist, De Haan, 1959. Zie ook Wouter Paap. Gerard H.G. von Brucken Fock; com-

ponist en schilder. In: Mens en Melodie, 1953, blz. 75-79. (13)

Nolthenius, Helene. Bij een symfonische première. In: Mens en Melodie, 1947, blz. 147.

(14)

O.a. : Koning, Renske. In memoriam Hendrik Andriessen en Thurston J. Dox. Hendrik Andriessen; the path to II Pensiero. In: Key Notes, 13, 1981/1.

(15)

Hendrik Andriessen tachtig jaar; samengesteld door J.H. Moolenijzer. Haarlem, Gottmer, 1972.

14

"Monumenten in Heemstede (3) door Ben van Tongeren Dit derde artikel over de monumenten in de gemeente Heemstede zal gaan over de totstandkoming van de gemeentelijke lijst. De inventarisatie die uiteindelijk plaatsvond op uitnodiging van het College van Burgemeester en ïïethouders en uitgevoerd in samenwerking met de ïïelstandscommissie. In deze bijdrage wil ik de leden van de vereniging enig inzicht verschaffen over de gevolgde procedure, als we daar al van mogen spreken. En proberen duidelijk te maken dat deze coöperatie voor- en nadelen heeft. Door het overleg zijn verschillende zaken onder tafel geraakt, ideeën en voorstellen die indertijd in onze werkgroep naar voren kwamen. De opname van "niet gebouwen" bleek op groot verzet te stuiten, onze (suggestie voor een-) totaalvisie op het karakter van het dorp werd niet aanvaard. Harmonisatie van bepaalde dorpsdelen, hoekjes, werd gerekend als niet behorend tot de competentie van deze adviesgroep. Terwijl wij nog steeds van mening zijn dat bij een monument de ruimte eromheen een belangrijke rol meespeelt. Ook gestreefd moet worden naar groepen van gebouwen. Beeldondersteunend, en dus erbij betrokken. Mede in verband hiermee hebben wij indertijd enkele gevelwanden uitgetekend. Zoals gezegd, niet alles was haalbaar, maar aan de andere kant ligt door het initiatief van B&W nu tenminste een stuk op tafel. De discussie moet uitwijzen hoe de gemeenteraad erop reageert, wat de maatregelen zijn die men gaat treffen. Ook daar willen wij als VOHB bij betrokken blijven stelden wij aan het begin van de samenwerking. Zowel bij de afhandelingsprocedure als bij de latere incidentele wijzigingen van de betreffende panden/objecten. Zoals bijvoorbeeld sloop. Tot nu toe hebben we daar nog niets van gemerkt terwijl er toch al verscheidene huisjes van de concept-ontwerplijst zijn verdwenen. .... . Op 4 november 1977 hebben de voorzitter en de secretaris van de

vereniging een onderhoud met de wethouders Sprangers en Willemse van de gemeente Heemstede. Een lijst met onderwerpen staat op onze agenda. Eén daarvan is de wens te komen tot een inventarisatie van de monumenten en andere karakteristieke elementen

15

als uitbreiding van de Rijkslijst van Monumentenzorg. Het reactievermogen van het College is groot, men onderkent het belang van zo'n lijst en wil het karakter daarmee daadwerkelijk beschermen. A! op 2 december is er een gezamenlijke bijeenkomst tussen de Welstandscommissie en de twee bovengenoemde bestuursleden van

de "V.O.H. B.". Bij gebrek aan een duidelijke opdracht van het gemeentebestuur vragen wij dan om de werkzaamheden te beginnen met de vastlegging van: a) de doelstellingen/uitgangspunten van de inventarisatie. b) de strategie om het doel te bereiken. c) de maatregelen die wij adviseren te nemen en

d) suggesties betreffende het instrumentarium. De leden van de Welstandscommissie willen echter eerst wandelen en wij gaan met zijn allen het dorp door: Raadhuisstraat, Binnenweg en Bronsteeweg worden bekeken. Uiteraard wordt er hevig gediscussieerd over diverse panden: de haalbaarheid van het behoud, de inschatting van de belevingswaarde, de leeftijd van de gebouwen en waar de grens ligt van onze bemoeienis. Dit laatste

is voor de andere leden geen punt, ons advies moet zich beperken tot gebouwen. Wij interpreteren het ruimer en maken voor de volgende bespreking -op 16 december- weer een voorstel. Naast gebouwen dienen ook andere karakteristieke elementen opgenomen

te worden zoals: bruggen, vaarten en schoorstenen (denk aan de Bleekersvaart en de dreiging van demping), straatinrichting (pla-

veisel) en beplantingen als bomen. Daarnaast zagen wij graag storende zak>in opgenomen als reclames, verkeersborden, straatver-

lichting en het lelijke speelpleintje bij het Oude Slot. Ons inziens beantwoordt een ruimer advies aan het gemeentebestuur meer aan de doelstelling van zowel de welstands- cq. schoonheidscommissie als aan ons verlangen om het dorp harmonischer te maken. Positieve ontwikkelingen te stimuleren, preventief te werken en zo mee te helpen een totaalvisie, een beleid te vormen. Dit voorstel tot een volwaardiger advisering valt echter helemaal verkeerd. Dé samenwerking loopt gevaar als wij ons zo apart opstellen en niet gewoon meedoen. Eerst wandelen is het devies. De excursie is deze keer via de Camplaan, het Wilhelminaplein, de Voorweg en Achterweg naar het Oude Slot. Een route waarlangs de nodige monumenten staan maar ook rijtjes of groepjes woningen en bedrijfjes die voor zo'n titel in aanmerking komen. Een twijfelgeval vormt nog het complex woningbouw aan de Bankastraat met de zo typisch gebogen kap. Karakteristiek maar toch geschrapt van de uiteindelijke lijst.

16

Ook in 1978 en 1979 worden op onregelmatige tijdstippen wandelingen gemaakt door het dorp.Opmerkelijk is natuurlijk dat op de toch oude wegen als Binnenweg, Blekersvaartweg, Kerklaan en Camplaan geen panden staan die op de Rijkslijst voorkomen. Geen officiële monumenten op die eeuwenoude wegen en lanen. Het waren dan ook geen imposante bouwwerken die hier neergezet zijn, vaak kleine middenstands- en arbeidershuisjes. Qua schaal geven zij echter nog iets weer van het dorpse karakter, en alleen al daarom is het goed ook deze objecten met zorg te beschermen. Ook opmerkelijk is dat slechts met grote moeite wat meer panden aan de Blekersvaart meegenomen kunnen worden. Natuurlijk is niet alles (even) mooi en vaak zeker niet monumentaal, maar wel

typisch, oorspronkelijk en plaatsgebonden. Hoewel ook sterk gehavend, dit vaartje betekent iets in het Heemsteedse. Enige hilariteit ontstond toen wij opperden de schoorstenen van

de blekerijen op de lijst te zetten. Behoud ervan is bij ons (in de VOHB ook niet door iedereen) een reeds lang levende gedachte. Gaat men daar straks nieuwbouw plegen dan is zo'n schoorsteen best in het plan op te nemen. Middenin een pleintje met een bank eromheen of met een barbecue erin. Eventueel begroeid met klimop, maar als tastbare herinnering aan de activiteiten van de blekers. Ons lijkt dit toepasselijker dan het plaatsen straks van een beeld met hosende bleker. De commissie was uiteindelijk bereid er één op te nemen, al is het natuurlijk wel de vraag of die éne past in het te ontwerpen plan. Een aanzienlijk aantal huizen op de Kerklaan staat nu op de nominatie om gemeentemonument te worden; de Raadhuisstraat leverde enkele op met daarnaast een rij beeldbepalende werken. Deze categorie, de term zegt het al, ondersteunt het stedebouwkundige beeld. Om uzelf een beter beeld te geven van wat de lijst inhoudt moet u hem in ons eigen archief of op het raadhuis eens raadple-

gen. De Heren weg, de Glip en natuurlijk de Koediefstaan, het is een aantrekkelijk uitgangspunt voor een oriënterend fietstochtje. Twee vrijstaande woningen wil ik u echter nog noemen. Het door mevrouw van Waveren indertijd ontworpen huis Tooropkade l (nu te koop) en de atelier/woning op de Willem van de Veldekade 2. Beide zeer karakteristieke - en artistieke - panden die op de conceptlijst staan als gemeentelijk monument. , Bovenstaand relaas is een soort verantwoording aan onze leden over de advisering. Een andere verantwoordelijkheid ligt nu bij

17

de gemeenteraad. Wat te doen met zo'n lijst? Wij hebben geen flau-

we notie van wat het College opneemt in het voorstel, maar de vaststelling op zich betekent nog niets. Beperkende bepalingen ten aanzien van wijziging en sloop zijn normaal evenals extra aandacht bij behandeling als er verbouwd moet worden. Even normaal is dat hier een compensatie tegenover staat in de vorm van subsidie. Bepaalde plichten geven zekere rechten. Mag men geen Velux dak-

raam plaatsen maar moet dat een dakkapel worden dan is enige compensatie terecht. Is een pand zo slecht dat sloop voordeliger is dan restauratie, ja, dan moet de gemeenschap bijdragen om zijn leefomgeving in stijl te houden. Intussen is wel de subsidiepot van

Monumentenzorg leeg. We zijn beland in een slechte periode om veel plichten op te leggen. Waren we in 1977 begonnen met deze kant van de procedure -zoals wij wilden- dan was er nog enige ruimte geweest. Nu staat de gemeenteraad voor een veel moeilijker taak.

Voorweg 6,8 en 10. Verschillende malen verzochten wij B. en W. de huisjes -aangepastte handhaven. O.a. nog in een brief op 4 april 1978. De Commissie zette ze op de ontwerpUjst. Toch zijn ze afgebroken.....

18

Historische merkwaardigheden in oude literatuur vermeld (2) BIGGENVANGEN; een volksvermaak van Heemstede. "Toen, nu ongeveer vijfentwintig jaar geleden, de gemeente Heem-

stede, op initiatief van haar burgemeester, den heer Dolleman, de kermis afschafte in ruil voor een ééndaagsch volksfeest, geschiedde dit niet dan na hevig protest der inwoners, die de goede bedoeling des burgemeesters voorbijziende, zich hierdoor zeer benadeeld achtten.

Het bezadigd en flink optreden van den te vroeg ontslapen energieken burgemeester voorkwam echter moeilijkheden. Tot op heden heeft dit eendaagse hè feest nog elk jaar plaats, en in den terugkeer ervan zal men zich nog wel jaren kunnen blijven verheugen, omdat Heemstede's armen hierdoor niet weinig worden gebaat.

't Feest dat op het eind van Augustus plaats vindt, van des morgens 9 tot in den avond, lokt vele belangstellenden en niet minder nieuwsgierigen ter plaatse om getuigen te zijn van een vreugde, die door niets wordt gestoord.

Het programma, voor dezen dag vastgesteld, bevat één nummer, dat steeds een buitengewone belangstelling wekt, het biggenvangen namelijk. Honderden stroomen te zamen, om hiervan getuigen te zijn, en hoewel, uit een oogpunt van volksveredefïng, dit nummer eenigszins bedenkelijk mag worden genoemd voor zoover het vroeger alleen door vrouwen werd uitgevoerd, heeft dit thans meer reden

van bestaan, nu de jonge mannen hunne krachten ten beste geven voor het tedere geslacht. De biggen of bijna volwassen varkens worden op het terrein gebracht, een voor een losgelaten en op het gegeven sein gevolgd door 2 of hoogstens 3 jonge mannen. Het in vertwijfeling gebrachte dier, dat, naar verluidt, met zeep besmeerd is, zet het op een loopen, zoo snel, dat het in minder dan geen tijd zijn vervolgers verre achter zich laat. Met een bewondering afdwingende volharding, spannen de jonge mannen hunne krachten in om elkander voor te komen, en de eerste, die het geluk heeft het varken te

19

grijpen, komt onder een niet te beschrijven oorverdoovend gejuich der omstanders, tot de minder aangename ervaring, dat het varkentje zelf - of zijn lichaam! - hem te glad is. In volle lengten voorover neerploffen, grijpen naar een denkbeeldig varken, stremming der bewegingen door het struikelen van zijn medevervolgers, een beweegbare menschenklomp, gewïrwar van armen en beenen is het gevolg van het mistasten van den eersten vervolger, en de strijd om in vlugheid en in behendigheid elkander voor te komen neemt opnieuw een aanvang. Alsof zij geen vermoeidheid kennen, hernieuwen de vervolgers den aanval op den betwisten buit. Niet zelden gebeurt het, dat het varken geweldig te keer gaat, wanneer het door twee vervolgers bijna tegelijk gegrepen wordt, en het zoodoende leelijk ontgelden moet. Het buit gemaakte varken wordt op des overwinnaars schouders in triomf naar de rechthebbende gebracht, die het onder de grootste vreugde in ontvangst neemt, voor hare winterprovisie. Na het eindigen dezer spelen, wordt de dag besloten door het afsteken van vuurwerk". (Anoniem artikel, gepubliceerd in "De Echo", 1899, bladzijde 263).

O P R O E P

Het bestuur organiseert op MAANDAG 14 DECEMBER om 20.00 uur in de MEERLHORST een lezing over "GENEALOGIE EN HERALDIEK". De heer J . W . LUGARD is bereid gevonden deze lezing te verzorgen.

De deskundigheid van de heer Lugard waarborgt een leerzame en interessante avond.

20

Gemiddeld vergadert het bestuur één keer per maand. De laatste bestuursvergadering op 23 november hield zich o.m. bezig met: - de bijeenkomst op 26 november kon wegens omstandigheden

niet doorgaan. Hiervoor in de plaats houdt de heer Lugard op l* december in de Meerlhorst een lezing over genealogie en heraldiek; - onze penningmeester, de heer Eichholtz, is ziek. Zijn werkzaam-

heden zullen tijdelijk worden vervuld door mevrouw van Thiel.

- de restauratie van de Appelkamer vordert onder leiding van Ben van Tongeren gestaag.

V.

T.z.t. zullen wij hier in de Nieuwsbrief aandacht aan schenken. - de theekoepel in de overtuin van de Linnaeushof is onherstelbaar vernield en

moet als monument worden afgeschreven.

Het verval van Meerzicht gaat door; rijk en gemeente hebben geen geld. Wilde suggesties: representatieve functie voor de gemeente, onderdak voor het museum Zuid-Kennemerland, onderdak voor de VOHB........ - mede door de inflatie zullen wij er waarschijnlijk niet aan kunnen ontkomen om per 1 januari 1983 een geringe contributiever-

hoging van onze leden te vragen. - de plannen voor de nabije toekomst bestaan uit 1. een lezing in de maand februari 2. een excursie naar Bennebroek in april 3. de aanbieding van de jaarpremie 1981 in mei 4. de jaarvergadering in juni.

Wij hopen bij de geplande activiteiten vele leden de hand te kunnen drukken. 21

Naast de theekoepel in de overtuin van het Lïnnaueshof dreigt ook voor MEERZICHT de slopershamer. Het ministerie van C.R.M, heeft beslist om voor de restauratie geen subsidie te verlenen. Restauratie is derhalve een gemeentelijke zaak geworden.

En ook de gemeente heeft geen geld. We hebben een klokje horen luiden dat misschien de stichting "Museum Zuid-Kennemerland" belangstelling heeft voor het betrekken van deze voormalige buitenplaats. Op deze wijze krijgt

het

enige overgebleven huis dat op de oude duinen rij ooit uitkeek op Haarlemmermeerzee een waardige bestemming.

22

In T724 verkreeg Geörge Clifford, eigenaar van "De Hartekamp" , een vergunning tot bouw van een speelhuis of koepel, "om het gezicht van de Haerlemmermeer te kunnen genieten". Het gebouw, in empire-stijl opgetrokken, ligt op een hoog bin-

nenduin op de zogeheten "Overplaats". Het voormalige theehuis, waar de wereldbefaamde Zweedse geleerde tussen 1735 en 1737 gaarne placht te verwijlen, heeft een oppervlakte van 35m2 en een hoogte van 2,5 meter. Rond 1965 is de witte koepel met zorg gerestuareerd in opdracht van de familie A. van Werven, maar vernielingen hebben van dit rijksmonument wederom een bouwval gemaakt. Huidige eigenaar is de beleggingsmaatschappij Cewir te 's Craven-

hage. Restauratie heeft naar de mening van de V. O.H. B. enkel zin als het antieke theehuis een praktische bestemming krijgt, bijvoorbeeld als atelierwoning of iets dergelijks. Maar dan moet er wel snel gehandeld worden.....

23

GEÏNTERESSEERD IN NOORD-HOLLAND?

Boekjes over algemene en specifieke informatie over het provinciaal bestuur van Noord-Holland zijn gratis te bestellen bij: Bureau Voorlichting Provinciaal Bestuur van Noord-Holland Dreef 3 2012 HR Haarlem

023 - 169933. Daar kunt u

met al uw vragen en opmerkingen terecht.

Enkele titels: -

Noord-Holland en het Milieu Noord-Holland in cijfers Ontwerp streekplan voor noord-kennemerland (samenvatting) Noord-Holland en de openluchtrecreatie Noord-Holland en de ruimtelijke ordening Mensenwerk (tevens als film en diaprogram) Noord-Holland van strandwal tot Randstad Halfjaarlijks informatiebulletin

- diaserie over kleine kernenprobleem - diaserie Noord-Holland over ontwikkeling vanuit het verleden. Vele uitgaven kunt U ook krijgen bij: De Provinciale Planologische Dienst

J.J. Hamelinkstraat 4-6 2033 LM HAARLEM. 023 - 350244.

24

Belangrijkste Artikelen uit de STATUTEN, van de Vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek", art.

De vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek", vereniging tot bevordering der kennis van het verleden, heden en toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, oorspronkelijk opgericht op 12 maart 1947 wordt, te rekenen van 12 maart 1972 af, aangegaan voor de tijd van 29 jaren en alzo eindigende op 11 maart 2001.

art,

2

De vereniging is gevestigd te Heemstede en stelt zich ten doel de bevordering van de kennis en de belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst van Heemstede en Bennebroek en omgeving, alsmede het behoud van alle zodanige zaken, die van historische, esthetische en/of stedebouwkundige betekenis zijn.

art.

3

Zij tracht dit doel te bereiken door: a. het uitgeven van geschriften, b. het bijhouden van documentatie, c. het geven van adviezen, . d. het houden van lezingen/ tentoonstellingen en excursies, e. alle andere wettige middelen, die zij voor dit doel bevordelijk acht.

Belangrijkste Artikelen uit het H u i s h o u d e l i j k

R e g l e m e n t

van de Vereniging "Oud Heemstede - Bennebroek".

art.

l

De werkkring der vereniging omvat het ten uitvoer brengen van al hetgeen in de artikelen 2 en 3 van de statuten is genoemd. Indien andere instellingen of lichamen identieke werkzaamheden uitvoeren of identieke doelstellingen nastreven zoekt hej bestuur met die organen contact en onderhoudt daarmee betrekkingen, ten einde zo mogelijk medewerking, c.q. samenwerking en financiële steun te verkrijgen

art.

2

Het bijhouden van documentatie omvat o.m.: het vastleggen van gegevens,

c.q. te verlenen. foto's, tekeningen, plattegronden; het investariseren van het markante

gemeentebezit en het verzorgen van leggers of repertoria van al datgene, wat voor het doel van de vereniging van belang is. art.

3

Het opstellen en verstrekken van adviezen, zowel aan overheidsinstellingen als aan particulieren heeft o.m. betrekking op: a. het conserveren van karakteristieke zaken; b. de vestiging van werkplaatsen, fabrieken, pakhuizen op plaatsen, die naar de visie van de vereniging daartoe n i e t geëigend zijn; C. het straataanzien, b.v. de erfafscheiding betreffende en de plaatsing van animatie-elementen en straatmeubilair, zoals: sierbestrating, lantaarns, bloembakken, luifels, reclamezuilen met klok. plattegrond, thermometer en barometer, lichtreclames, uithangt eken s, zitbanken, kiosken, speelgelegenheden, terrasjes, koffieshops, muziektent, enz.