FSC-onderzoek 2008: Opzet en resultaten Inhoudstafel Inleiding .............................................................................................................................. 2 Onderzoek ........................................................................................................................... 4 Opzet ............................................................................................................................... 4 Onderzochte ketens en aantal winkels per keten ............................................................ 4 Productcategorieën.......................................................................................................... 4 Keuze van de productcategorieën ................................................................................... 4 Werkwijze ....................................................................................................................... 6 Resultaten per productgroep voor alle ketens................................................................. 7 Overzicht resultaten per productgroep en per keten ....................................................... 9 Gevoerde FSC-communicatie per keten ......................................................................... 9 Algemene conclusie .......................................................................................................... 10
1
Inleiding In 2006 en 2007 lag de focus van het FSC-onderzoek bij verschillende ketens op houten tuinmeubelen, in 2008 ligt de focus op 4 houten tuin- en constructie-artikelen bij 8 DoeHet-Zelf-ketens. Dit jaar wordt er geen campagne aan vast gekoppeld, daar er een specifieke FSC-campagne wordt voorzien. De resultaten zullen wel bekend worden gemaakt via een persbericht teneinde enerzijds de consumenten en anderzijds de DHZzaken bewust te maken omtrent de problemen rond illegaal hout of hout uit onverantwoord bosbeheer en ze tevens aan te zetten tot een bewust(er) aankoopgedrag van hout afkomstig uit duurzame bossen. Hierbij is het zeker niet de bedoeling om houten artikelen af te raden. Hout is immers een degelijk en ecologisch verantwoord materiaal als het uit een goed beheerd bos komt. Bij de aankoop van houten producten loopt de consument het risico om bij te dragen tot de illegale of niet duurzame houthandel die geen rekening houdt met de bescherming van de belangrijkste bossen van de planeet, de biodiversiteit en de rechten van de plaatselijke bevolking. Daarom is het van belang om de consument hiervan op de hoogte te brengen, zodat hij een bewuste en doordachte keuze kan maken. In de houthandel bestaan allerlei certificeringssystemen die het duurzaam beheer van bossen claimen. WWF is van mening dat enkel het boscertificeringssysteem van FSC (Forest Stewardship Council of Raad voor duurzaam bosbeheer) de consument in staat stelt om houtproducten te identificeren die afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen 1 . Het gaat om een internationaal certificeringssysteem zonder winstoogmerk, met als hoofddoel een bosbeheer te promoten dat milieuvriendelijk is, een sociale dimensie heeft en economisch leefbaar is. Naast het FSC systeem is er globaal gezien nog een tweede belangrijk systeem voor boscertificering en houtlabelling, zijnde het PEFC systeem. Voor WWF en vele andere milieuorganisaties, sociale en economische actoren, biedt het PEFC systeem geen geloofwaardige garantie voor verantwoord bosbeheer 2 . De meest belangrijke tekortkomingen zijn onder meer: -
Een gebrek aan transparantie in het systeem (bv in de audits van de bossen)
-
Geen balans tussen sociale, ecologische en economische belangen, en in vele gevallen (oa op internationaal niveau) zelfs geen inbreng vanuit sociale of ecologische hoek
-
Geen of onvoldoende consultatie van belanghebbenden bij het opzetten van standaarden en bij certificeringen
-
Gebrek aan consistentie tussen de diverse nationale PEFC systemen
1
Meer info: http://www.panda.org/what_we_do/knowledge_centres/forests/our_solutions/responsible_forestry/news/?1 50601 2 Bron: WWF statement regarding the PEFC Governance Review and the new PEFC Stakeholder Forum; 09/02/09. Download op http://assets.panda.org/downloads/2009_02_09_wwf_statement_on_pefc___final.pdf.
2
-
Gebrek aan globale toepasbaarheid
Met het onderzoek en het daaropvolgende persbericht streeft WWF volgende doelstellingen na: 1. Aandacht vestigen op de mogelijke link tussen de aankoop van houten producten en de slecht bosbeheer in de tropen en elders om zo het grote publiek te sensibiliseren voor het probleem van hout afkomstig uit potentieel illegale en niet duurzame bosexploitatie; 2. De ketens die houten producten verkopen, aanzetten tot het invoeren van een aankoopbeleid voor duurzaam hout, het uitbreiden van hun assortiment FSCproducten en het duidelijk en doorzichtig communiceren over de herkomst van het hout; 3. De consument aanzetten om bij de aankoop van houten producten te informeren naar en rekening te houden met de houtsoort, de herkomst van het hout, garanties inzake duurzaam beheer en in het bijzonder de FSC-certificering.
3
Onderzoek Opzet Nagaan van het FSC-aanbod en het aandeel niet-gecertificeerd tropisch hout van 4 categoriëen houten tuin- en constructie-artikelen in 8 Doe-Het-Zelf zaken. We doelden hierbij op zo’n 4 à 5 winkels per keten, verspreid over Brussel, Vlaanderen en Wallonië. Onderzochte ketens en aantal winkels per keten • • • • • • • •
Orga: # 2 Hubo: # 8 Makro: # 2 Bigmat: # 3 Mr. Bricolage: # 2 Brico Planet/Brico Plan-it: # 2 Gamma: # 8 Brico: # 21
In totaal werden 48 winkels onderzocht verdeeld over 8 verschillende ketens. Productcategorieën • • • •
Constructiehout (balken, planken en ruw of geschaafd hout; geen latten) Plaatmateriaal (Multiplex, OSB, Spaanderplaat, Hardboard paneel en MDF) Terrasplank Tuintegel
Keuze van de productcategorieën Constructiehout (ruw en geschaafd vurenhout) Constructiehout in Belgische rekken komt doorgaans uit Scandinavie (Finland en Zweden), maar ook uit Rusland en de Baltische regio. Hoewel diverse landen in deze regio een lange bosbouwtraditie kennen, is deze niet altijd ecologisch en/of sociaal verantwoord. Niet zelden gaat het om bosbouw met louter nadruk op het industriële aspect.
4
Voorbeeld Finland: In Finland zijn nog tal van oude bossen aanwezig, die helaas nog steeds verloren gaan 3 . Soms worden ze integraal gekapt en vervangen door nieuwe aanplantingen die helemaal niet meer lijken op het oude, natuurlijke bos wat ze vervangen. Dit heeft zijn effect op een aantal bosgebonden soorten (zoals de vliegende eekhoorn). Een heel groot deel van de soorten op de Finse Rode Lijst zijn dan ook ernstig bedreigd in hun voortbestaan, en hun resterende habitats worden nog onvoldoende gevrijwaard. Naast deze ecologische problemen zijn er ook sociale conflicten tussen de bosbeheerders en de Sami bevoking, vooral in het Noorden van Finland 4 . De traditionele rechten van de Sami om ’s winters met hun rendierkuddes in de bossen te trekken, worden hier vaak genegeerd. Hierdoor gaat niet enkel de traditie verloren, maar zijn ook vele Sami families bedreigd in een belangrijk aspect van hun levensonderhoud. Toch gaat ook meer dan 95% van de Finse bosoppervlakte door als ‘gecertificeerd bos’, maar dan onder het PEFC systeem, met te weinig garanties op echt verantwoord bosbeheer. Voorbeeld Rusland: Ook in Rusland zijn de problemen rond onverantwoord bosbeheer groot. Zo zou in het Europese deel van Rusland de houtkap voor bijna de helft illegaal zijn 5 . Vaak komt dit Russisch hout ook onrechtstreeks op onze markt, nadat het eerst in de Baltische of Scandinavische staten passeert. Plaatmateriaal Het plaatmateriaal uit Europees hout is uiteraard niet prioritair in de strijd tegen onverantwoord bosbeheer, daar het bosbeheer in deze streken zelden controversieel te noemen is. Toch is ook hier nog ruimte tot verbetering, en is het nastreefbaar om ook hier meer en meer FSC-gelabeled hout te krijgen, gezien ook in West-Europa beter bosbeheer kan tellen … . De controverse zit vooral rond de Multiplex op basis van tropische houtsoorten. Hiervoor worden onder andere meranti, maar ook talloze andere Aziatische houtsoorten gebruikt, die helaas vaak uit twijfelachtige herkomst komen Zowel in Maleisië als in Indonesië zijn er nog talloze voorbeelden van onverantwoord tot zelfs illegaal bosbeheer terug te vinden 6 . Bovendien breidt het probleem nog verder uit naar Papua New Guinea en andere landen 7 . De Chinese houtindustrie speelt hierbij vaak een belangrijke rol als ‘transit’, waarbij men niet altijd wakker ligt van de eigenlijke herkomst van het hout 8 .
3
Meer info op http://www.pefcwatch.org/ Meer info op: http://www.greenpeace.org/belgium/nl/campaigns/bossen/oerbossenbedreigd/europa/finland 5 Voor meer info: http://www.greenpeace.org/belgium/nl/campaigns/bossen/oerbossen-bedreigd/europa 6 Voor meer info: http://www.panda.org/what_we_do/knowledge_centres/forests/problems/forest_illegal_logging/ 7 Meer info op: http://www.greenpeace.org/belgium/nl/campaigns/bossen/oerbossen-bedreigd/zuidoost-azie 8 Bron: Illegal wood for the European market - An analysis of the EU import and export of illegal wood and related products ; July 2008. Download op http://assets.panda.org/downloads/illegal_wood_for_the_european_market_july_2008.pdf 4
5
Tuintegels en terrasplanken Ook in deze productcategorie ligt de ‘gevoeligheid’ vooral bij terrasplanken en tuintegels uit tropisch hardhout. In vele gevallen kan je als consument zelf niet weten welke houtsoort je koopt, laat staan van waar deze afkomstig is. Werkwijze Winkelvloerbezoeken bij meerdere winkels van bovenvernoemde ketens door WWFvrijwilligers. Per productcategorie diende een fiche ingevuld te worden (voor de templates: zie bijlagen rapport). Hierbij werden per productcategorie het aandeel FSC-gelabelde producten opgemeten. Hiernaast werd ook informatie genoteerd over het aanbod aan producten met andere labels (zoals het PEFC label) of andere milieu-informatie en producten zonder milieu-informatie nagegaan. Waar nodig werd ook gekeken naar de informatie over de houtsoort en herkomst (vb tropisch hout, niet-tropisch hout, hout zonder een verwijzing naar tropisch of niet-tropisch hout, hardhout en Eucalyptus. Hardhout kan zowel tropisch als niet-tropisch zijn. In de winkels verwijst het gebruik ervan meestal naar tropisch hout, maar aangezien hier dus geen uitsluitsel aan te geven is, werd er een aparte kolom hardhout toegevoegd. Eucalyptus is een niet-tropische houtsoort die soms in tropische gebieden wordt gekweekt, vandaar de kolom Eucalyptus. Eucalyptus is hardhout. Om een idee te hebben van wat onder tropisch en niet-tropisch hoorde, werd een lijst opgesteld met de voornaamste soorten die in deze productcategorieën voorkomen (zie bijlage). Deze lijst dekt natuurlijk niet alle mogelijke soorten, maar daar waar er toch een soort voorkwam die niet in de lijst was opgenomen, werd deze door de vrijwilligers genoteerd. De aantallen werden bepaald op basis van de verschillende aanwezige referenties. Het totale aanbod van een bepaalde productcategorie is dus gelijk aan het totaal aantal (verschillende) referenties. Daar producten met andere milieu-informatie quasi onbestaande waren, werd deze groep in de evaluatie buiten beschouwing gelaten.
Meer info op: http://www.panda.org/what_we_do/where_we_work/new_guinea_forests/problems_forests_new_guinea/de forestation_forests_new_guinea/logging_forests_new_guinea/
6
Resultaten per productgroep voor alle ketens Legende: 0% 1-25% 25-50% 50-75% 75-100%
Constructiehout Keten
FSC
ORGA HUBO MAKRO BIGMAT Mr Bricolage Brico Planit GAMMA BRICO
•
•
2 van de 8 onderzochte ketens hebben een aanbod FSC-gelabeld constructiehout: GAMMA met een aandeel van meer dan 2/3 van haar totale aanbod constructiehout; BRICO met een aandeel kleiner dan 1/4 van haar totale aanbod constructiehout. Bij het aandeel niet-gecertificeerd constructiehout zit er aanzienlijk veel niettropisch hout bij, gevolgd door hout zonder vermelding tropisch/niet-tropisch.
Plaatmateriaal Keten
FSC
ORGA HUBO MAKRO BIGMAT Mr Bricolage Brico Planit GAMMA BRICO
7
• •
3 van de 8 onderzochte ketens hebben een aanbod FSC-gelabeld plaatmateriaal: BIGMAT, GAMMA en BRICO met ieder een aandeel kleiner dan 1/4 van hun totale aanbod plaatmateriaal. Bij het aandeel niet-gecertificeerd plaatmateriaal zit er voornamelijk plaatmateriaal bij zonder vermelding tropisch/niet-tropisch.
Terrasplanken Keten
FSC
ORGA HUBO MAKRO BIGMAT Mr Bricolage Brico Planit GAMMA BRICO
• •
2 van de 8 onderzochte ketens hebben een aanbod FSC-gelabelde terrasplanken: HUBO met een aandeel tussen 1/2 en 3/4 van het aanbod aan terrasplanken; en BRICO met een aandeel kleiner dan 1/4 van het totale aanbod terrasplanken. Bij het aandeel niet-gecertificeerde terrasplanken zit er voornamelijk hout bij zonder vermelding tropisch/niet-tropisch.
Tuintegels Keten
FSC
ORGA HUBO MAKRO BIGMAT Mr Bricolage Brico Planit GAMMA BRICO
•
•
3 van de 8 onderzochte ketens hebben een aanbod FSC-gelabelde tuintegels: HUBO met een aandeel tussen 1/2 en 3/4 van het aanbod aan tuintegels; en GAMMA en BRICO met een aandeel kleiner dan 1/4 van hun totale aanbod tuintegels. Bij het aandeel niet-gecertificeerde tuintegels zit er voornamelijk hout bij zonder vermelding tropisch/niet-tropisch. Het aandeel hout met expliciete vermelding tropisch hout is klein. 8
Overzicht resultaten per productgroep en per keten Legende: 0% 1-25% 25-50% 50-75% 75-100%
% aanbod FSC ORGA HUBO MAKRO BIGMAT Mr Bricolage Brico Planit GAMMA BRICO
• •
•
• •
Constructiehout
Plaatmateriaal
Terrasplanken
Tuintegels
BRICO is de enige van de 8 ketens die een aanbod FSC-gelabelde producten van alle 4 productgroepen aanbiedt. In elke productcategorie stelt het aanbod gelabelde producten minder dan 1/4 van het aanbod voor. GAMMA heeft een aanbod van FSC-gelabelde producten van 3 van de productgroepen, zijnde constructiehout, plaatmateriaal en tuintegels. Het aandeel gelabeld constructiehout is hoog, ongeveer 3/4 van het aanbod; het aandeel gelabeld plaatmateriaal en tuintegels vertegenwoordigt minder dan 1/4 van het aanbod. HUBO heeft een aanbod van FSC-gelabelde producten van 2 van de productgroepen: terrasplanken, waarvan het aandeel FSC-gelabeld groter dan 1/4 van het aanbod bedraagt, en tuintegels, waarvan het aandeel FSC-gelabeld groter is dan 1/2 van het aanbod. BIGMAT heeft een aanbod van FSC-gelabelde producten van 1 van de productgroepen, zijnde plaatmateriaal, waarvan het aanbod FSC-gelabeld minder dan 1/4 van het aanbod bedraagt. ORGA, MAKRO, Mr Bricolage en Brico Planit hebben geen enkel aanbod FSCgelabeld hout in de 4 onderzochte productgroepen.
Gevoerde FSC-communicatie per keten Keten
# winkels spec. FSC-communicatie/# onderzochte winkels
9
ORGA
0/2
HUBO
4/8
MAKRO
0/2
BIGMAT
0/3
Mr Bricolage
0/2
Brico Planit
0/2
GAMMA
5/8
BRICO
11/21
•
•
3 van de 8 ketens, zijnde HUBO, GAMMA en BRICO, voeren op het moment van winkelbezoek specifieke FSC-communicatie, maar deze wordt niet in elke winkel systematisch toegepast. BIGMAT is de enige keten waar geen specifieke FSC-communicatie werd gevoerd in de onderzochte winkels, terwijl die toch een aanbod FSC heeft van 1 van de productgroepen. Ook wat de FSC-communicatie betreft, buiten het FSC-logo is er nauwelijks andere informatie (informatie omtrent al dan niet tropisch hout en/of land van herkomst) op het etiket te vinden.
Algemene conclusie • • •
•
Het aanbod FSC-gelabelde producten binnen de 4 onderzochte productgroepen bestaat maar is ondermaats en weinig verspreid. Er is tevens een aanbod PEFC-gelabelde producten in deze 4 productgroepen te vinden, doch dit label biedt nog onvoldoende garanties op verantwoord bosbeheer. Specifieke FSC-communicatie is zwak en wordt niet systematisch in elke winkel gevoerd, ook al hebben ze een FSC-aanbod. Daar FSC België vanaf het voorjaar 2009 uitpakt met een FSC publiekscampagne met steun van WWF België, kan dit hopelijk verbeteren. De communicatie over de houtsoort in een product is zeer gebrekkig, ook soms bij FSC-gelabelde producten. Hoewel dit bij deze laatste minder nodig is, daar het FSC systeem de garantie op een verantwoorde herkomst geeft, is het algemeen aan te prijzen om de consument volledig te informeren over de houtsoort indien mogelijk.
=> de uitdaging voor de winkelketens is groot. zowel hetgeen het aanbieden van FSCgelabelde producten binnen deze 4 productgroepen betreft, als op het vlak van informatie en communicatie omtrent FSC-gelabelde producten.
10
