Fransche krijgsgevangen in historische kranten: http:/kranten.kb.nl/ 1. Veel berichten gaan over zowel (burger)vluchtelingen als over krijgsgevangenen 2. 1918: 104 berichten; van belang periode na wapenstilstand, dus na 11 november. 3. 1919: 91 berichten; periode tot ongeveer mei/juni, daarna incidenteel, ook nog in volgende jaren. 4. Ook larmoyante ‘sfeerartikelen’ met gezwollen taalgebruik. 5. […] duidt op inkortingen van een groot bericht. 6. De automatisch omgezette tekst bevat veel fouten, die aan de hand van het origineel zo goed mogelijk zijn gecorrigeerd, met excuses voor eventuele missers; met name getallen zijn niet steeds goed te lezen. 7. Via Nederland terugkerende Franse krijgsgevangen zaten in de Duitse kampen te Dülmen, Münster, Hameln, Langensalz[a], Soltau, Senne, Kassel en Friedrichsfeld (ZO van Wesel) [vaak Ned. spelling]. 8. Verzamelplaatsen Dordrecht, Rotterdam, Vlissingen. 9. Afvaarten vanuit Rotterdam en Vlissingen naar Duinkerken, ook Cherbourg en Boulogne; nergens vermelding van afvaart rechtstreeks naar Bordeaux; schepen: La France en Le Nord. Het Centrum 19.06-18.07.1918 feuilleton (!) in 13 delen: Lotgevallen van twee ontsnapte Fransche Krijgsgevangenen NRC 19.11.1918 Krijgsgevangenen uit Duitschland. Gisteren zijn te Winterswijk geen krijgsgevangenen aangekomen. Twee compagnieën soldaten uit Ede staan aan de grens. De order is, de Engelschen door te laten en de anderen terug te houden. Men verwachtte echter vannacht of heden grooten toevloed, in verband waarmee verschillende gebouwen en scholen gereed worden gehouden. Zondagavond kwamen te Sittard veertig Belgische en Fransche krijgsgevangenen aan. Zij werden naar Susteren getransporteerd en vandaar via Roosteren naar Maeseyck (België) overgebracht Heden worden weer zeshonderd Russische krijgsgevangenen naar het kamp te Gaasterland gedirigeerd. NRC 25.11.1918 Krijgsgevangenen uit Duitschland. Morgen worden de eerste Fransche krijgsgevangen per scheepsgelegenheid uit Duitschland hier verwacht. Er komen dan iedere week eenige duizenden aan, ze blijven aan boord van de schepen, tot er gelegenheid is voor verder vervoer per scheepsgelegenheid naar Frankrijk. Hot stoomschip Macedonia van de Holl. Alg. Atlantische. Scheepvaart Maatschappij, vertrekt einde dezer week vermoedelijk met 2000 van deze krijgsgevangenen van hier naar Boulogne. Het stoomschip Freiherr von Stein is te Lobith aangekomen met 650 Franschen en Belgen, die uit Duitsche krijgsgevangenschap zijn ontslagen. Een gedeelte is op daar liggende lichters overgebracht, tot vergunning voor verder transport is verleend. Te Enschede is gisteren per trein een transport van ongeveer 1200 Engelsche krijgsgevangenen aangekomen. die naar de gebouwen van de Boekeloosche Stoombleekerij te Boekelo zijn gebracht. Vannacht, hedenmorgen en -middag zijn deels marcheerende van Gronau, deels per trein 500 Franschen en Belgen op eigen gelegenheid aangekomen, die in Enschede zijn ondergebracht. De Franschen zijn bijna allen militairen van middelbare leeftijd, die te Maubeuge [O van Valenciennes] krijgsgevangen waren gemaakt. Ook kwamen er een paar Italianen aan. Gisteren zijn te Leeuwarden 1212 uit Duitschland vrij gelaten Engelsche krijgsgevangenen aangekomen. Er werden er 2500 verwacht, maar de anderen kwamen niet. Zaterdagavond zijn te Sittard 225 uit Duitschland gekomen Engelsche, Belgische en Fransche krijgsgevangenen aangekomen. Zij werden gisteren naar België overgebracht. Bij groepen van tien en meer komen krijgsgevangenen te Winterswijk aan: gisteren ongeveer 100. De stroom wordt tegengehouden, doordat de Duitschers zeggen, dat de Hollandsche grens gesloten is. Gisteren zijn te Oldenzaal aangekomen 42 Belgische en Fransche burgergevangenen, 13 Fransche adjudant-onderofficieren, 3 Fransche soldaten,.2 Belgische onderofficieren en 8 Belgische soldaten. 3 Engelsche soldaten en 3 Roemeensche onderofficieren. De krijgsgevangenen zijn in een gebouw der firma Molkenboer ondergebracht. NRC 26.1.1918 Gevangenen uit Duitschland. Van een transport Fransche en Engelsche krijgsgevangenen zijn Zaterdagavond laat 7 zieke Fransche soldaten te Millingen aan wal gezet, die een onderdak hebben gekregen in de barak van de grenswacht aldaar. Gister-namiddag zijn 265 Belgische en Fransche krijgsgevangenen uit Duitschland te Nieuweschans aangekomen. Te Gendringen zijn gisteren 10 Fransche krijgsgevangenen uit Friedrichsfeld aangekomen. Te Vlissingen is gisteren uit Duinkerken aangekomen de Fransche stoomboot La France, waarmee gedurende een maand krijgsgevangenen naar hun vaderland zullen terugkeeren. Te Vlodrop zijn gisteren 40 Engelscheen, 8 Franschen en ook eenige Russchen uit Duitsche krijgsgevangenschap over de grens gekomen. 1
NRC 27.11.1918 Vervoer van Fransche krijgsgevangenen. De Hollandsche Stoombootmaatschappij heeft het stoomschip Lingestroom ter beschikking gesteld voor het vervoer naar hun vaderland van Fransche krijgsgevangenen en vluchtelingen. Het Volk 29.11.1918 Naar hun vaderland terug. Men seint ons uit Hoek van Holland: Twee Fransche torpedojagers zijn hier aangekomen om stoomschepen met Fransche krijgsgevangenen te convoyeeren. Een gedeelte der bemanning kreeg hier verlof de plaats te bezichtigen. Onze Amersfoortsche korrespondent schrijft: Het kamp aan de Vlasakkers is thans geheel voor het verblijf voor de krijgsgevangenen ingericht. Er moest echter heel wat worden opgeruimd. Een gedeelte van hen zat zoo met ongedierte, dat hun kleding, ligging enz. verbrand moesten worden. Uit Den Haag zijn thans een aantal officieren aangekomen om de leiding over de soldaten op zich te nemen. De krijgsgevangenen genieten een ruime bewegingsvrijheid. Het kamp staat onder kommando van eenige Hollandsche officieren. De krijgsgevangenen worden door de bevolking hartelijk bejegend. Hen worden geregeld versnaperingen enz. verstrekt. Het zal wel eenigo maanden duren eer allen vertrokken zullen zijn. Het Volk 30.11.1918 Dek van een Hechte ingestort. Een dozijn gewonden. Gisteren passeerden te Millingen uit Duitschland den Rijn afkomend, een aantal lichters, waarop zich totaal 5000 Fransche krijgsgevangenen bevonden. Terwijl een der kommandanten een toespraak hield, stortte plotseling op een lichter het dek in: 200 man vielen in het ruim, waar bovendien een 20-tal zieken lagen. Het ongeval liep betrekkelijk nog goed af; een twaalftal gewonden, waaronder 2 ernstig gewonden, werden naar de ziekeninrichting aldaar overgebracht. Nader wordt gemeld: [zelfde verhaal, wat meer details] Gistermorgen kwam bij Lobith een konvooi van vier lichters Fransche en Engelsche krijgsgevangenen in ons land. Wegens het mistige weer kon het konvooi niet doorvaren naar Nijmegen. Het bleef bij het fort Pannerden liggen. Aan boord van het bewakingsvaartuig dat het konvooi tegemoet ging. bevond zich de militair attaché bij de Fransche legatie, majoor Wilbien. Toen de majoor zich aan boord van een der lichters begaf en zich daarop met de Fransche krijgsgevangenen onderhield, gebeurde er plotseling een ongeluk. Ongeveer 200 krijgsgevangenen [etc. etc.] NRC 01.12.1918 Krijgsgevangenen. Vrijdagavond zijn te Sittard ongeveer 100 Engelsche krijgsgevangenen aangekomen. Zij werden in de Cinema bioskoop ondergebracht. Te Oldenzaal zijn gisteren over d« grens gekomen 18 Fransche, 15 Belgische, 4 Russische en 8 Engelsche krijgsgevangenen, benevens 3 Engelsche burgergevangenen. Gistermorgen is het stoomschip La France weer van Vlissingen naar Duinkerken vertrokken, met 1000 Fransche krijgsgevangenen, die Vrijdag daar waren aangekomen. Gisteravond zijn er weer twee extratreinen met tezamen ruim 1000 Fransche soldaten aangekomen, die hedenmorgen naar Duinkerken zullen vertrekken. Te Nieuweschans is gistermiddag een wagon vol Fransche en Belgische krijgsgevangenen uit Duitschland aangekomen. Te Winterswijk zijn gisteren 115 Franschen, 2 Italianen, 7 Belgen en 4 Serviërs aangekomen. Het Volk 02.12.1918 De krijgsgevangenen. Onze Amersfoortsche korrespondent schrijft: Behalve het kamp aan do Vlasakkers is thans ook de infanterie-kazerne voor het verblijf van krijgsgevangenen ingericht. Op het oogenblik vertoeven hier ongeveer 4000 Engelschen, die nog steeds op een gelegenheid wachten om naar het vaderland te kunnen terugkeeren. Ze zijn thans grootendeels van vernieuwde kleeding voorzien. Er vertrokken uit Enschede 1000 Engelschen naar Rotterdam. In den loop van den dag kwamen aan van deze nationaliteit 600 te voet van Glanerbrug en even zooveel per trein van Gronau. Mede nog te voet 35 Franschen, 1 Italiaan, 1 Portugees en 2 Russen. Zaterdag vertrokken 5 à 600 Franschen naar Vlissingen. Dit waren alle Franschen, die er nog vertoefden. Ook gingen naar Rotterdam een extra-trein met 600 Engelschen en een Roode-Kruis-trein met 100 verminkte en zieke Engelschen Op het station en omgeving te Vlissingen is alles in gereedheid gebracht om de duizenden Fransche krijgsgevangenen te herbergen en te voeden, die via Vlissingen naar Duinkerken terugkeeren. Per dag komen ruim 1000 krijgsgevangenen aan, die zoo spoedig mogelijk met een tweetal Fransche schepen, “La France” en “Le Nord" worden vervoerd. NRC 03.12.1918 Krijgsgevangenen. Te Winterswijk zijn Zondag 20 Franschen, 5 Belgen en 3 Serviërs ontvlucht uit Dulmen [ZW van Münster], over de grens gekomen. Zij vertelden, dat de Duitschers het kamp weer streng bewaken. Bij een poging tot ontvluchten waren 2 kameraden gedood en 12 ernstig gewond. Te Vlodrop zijn gisteren 8 Engelschen, 4 Franschen en een 50-tal Russen uit Duitsche krijgsgevangenschap over de grens gekomen. Te Enschede zijn Zondag 2000 krijgsgevangenen aangekomen en een gelijk aantal vertrokken. Gisteren zijn er 2100 Engelschen, Franschen en Belgen aangekomen, terwijl 200 Belgen naar 2
Zeist zijn overgebracht, 1000 Franschen naar Vlissingen en 1000 Engelschen met even zooveel Franschen naar Rotterdam. De invaliden, zieken en gewonden, ten getale van 98 vertrokken per Roodo Kruistreln. Over het algemeen waren de wonden zeer slecht verzorgd. In het vervolg gaat - zoo noodlg - met den trein, die de krijgsgevangenen van Gronau gaat halen, een officier van gezondheid mee met 10 man van het Roode Kruis, om voor een behoorlijk transport te zorgen. Te Bellingwolde zijn gisteren zeven Fransche krijgsgevangenen over de grens gekomen. Zondag zijn bij Oldenzaal over de grens gekomen 21 Fransche, 14 Belgische, 1 Italiaansche, 4 Russische en 3 Engelsche krijgsgevangenen ontvlucht uit de kampen te Munster, Hameln, Langensalz (Brunswijk), Soltau, Senne bij Paderborn en Kassel. Te zes uur zijn gisteren te Vlissingen duizend Fransche krijgsgevangenen aangekomen, die met Le Nord te 8 uur 's avonds zouden vertrekken. Tegen het uur van vertrek kwam uit Frankrijk draadloos bericht, dat het schip leeg moest vertrekken. Te half tien werd gisteravond nog een tweede trein met 1000 gevangenen verwacht. Ook werden aanvankelijk nog 500 Belgische soldaten verwacht om vandaag naar ZeeuwschVlaanderen te vertrekken, maar thans kwam bericht, dat dezen van Roosendaal over Esschen naar België zijn gegaan. Gisteren zijn te Oldenzaal over de grens gekomen 14 Belgische. 8 Fransche. 4 Engelsche, 2 Russlsche en 4 Portugeesche krijgsgevangenen. Limburgsch Dagblad 04.12.1918 UITING VAN DANKBAARHEID. Als een curiositeit vermelden we, dat bij de nationale betooging, welke Donderdag te Winterswijk gehouden werd, en waaraan circa 500 personen deelnamen, zich ook 200 Fransche krijgsgevangenen aansloten met de blauw-wit-roode vlag voorop, als uiting van dankbaarheid tegenover de ondervonden gastvrijheid. NRC 04.12.1918 Krijgsgevangenen uit Duitschland. Gisteren zijn van Vlissingen met het stoomschip France 1050 Fransche krijgsgevangenen naar Duinkerken vertrokken. De andere I000 daar Maandag aangekomen Franschen zullen vandaag vertrekken. Gisteren zijn te Winterswijk 47 Franschen en 9 Belgen aangekomen. Gisteren zijn te Oldenzaal met den trein uit Duitschland 8 gewonde Engelsche officieren aangekomen: verder 6 Engelsche onderofficieren en 5 Belgische krijgsgevangenen. Ook kwamen aan 30 Belgische en Fransche, 3 Servische en 6 Russische krijgsgevangenen, ontvlucht uit verschillende Duitsche kampen. Bij Vlodrop zijn gisteren 10 Engelsche en 5 Fransche krijgsgevangenen over do grens gekomen. NRC 06.12.1918 Krijgsgevangenen. Te Zevenaar zijn gisteren ruim 1400 krijgsgevangenen, onder wie 100 Engelschen, aangekomen. Er waren toen al weer 2000 Franschen te Emmerik, die gistermorgen het kamp te Friedrichsfeld te voet hebben verlaten. Zij kunnen vandaag te Zevenaar verwacht worden. Van Nederlandsche zijde en ook van de Fransche legatie in D«n Haag was verzocht, den doortocht naar Zevenaar enkele dagen stop te zetten om opeenhooping te voorkomen, maar het schijnt niet mogelijk, van Duitsche eenige medewerking voor een regelmatigen doorvoer te krijgen. Gistermorgen zijn bij Oldenzaal over de grens gekomen 5 [?] Russische, 50 Fransche en Belgische, 5 Engelsche en 15 Servische krijgsgevangenen. To Vlodrop zijn gisteren 3 Fransche. 2 Engelsche 10 Russische krijgsgevangenen over de grens gekomen. Te Winterswijk zijn hedenmorgen 50 Franschen, 3 Italianen en 8 Russen aangekomen. Gisteravond zijn 9 schepen met ongeveer 400 uit Duitsche krijgsgevangenschap ontslagen Franschen Lobith gepasseerd. NRC 10.12.1918 Krijgsgevangenen. Men meldt ons uit Winterswijk: Heden, Zondag, zijn hier aangekomen 28 Franschen, 3 Belgen, 11 Portugeezen, 25 Russen en 1 Italiaan. Daar de treinverbinding met Borken en Bocholt nog niet hersteld is, komen de meeste krijgsgevangenen hier te voet aan. gewoonlijk de spoorbaan als betrouwbare gids volgend. Daar het ons bevreemdde, dat de menschen zoo geregeld in kleine groepjes en niet in grooten getale aankomen, hebben wij eens naar de reden daarvan geïnformeerd. Men vertelde ons, dat de kampen in Duitschland nog wel degelijk bewaakt worden. De schildwachts zijn echter zeer wel omkoopbaar. Voor wat levensmiddelen of wat zeep (dit laatste artikel vooral) laat men de mannen wel door en als zij dan maar eenmaal op stap zijn, ondervinden zij weinig last. […]. In het kamp te Munster ging het praatje, dat Hollandsche soldaten aan de grens staan en onverbiddelijk elken krijgsgevangene neerschieten, die tracht binnen te dringen. […] Do heden aangekomen krijgsgevangenen hadden een ervaring opgedaan, die een eigenaardig licht op den toestand in Duitschland werpt. Het kamp te Dulmen hadden zij vrij gemakkelijk kunnen verlaten […]Aan de grens echter stuitten zij eensklaps op Duitsche patrouilles [….] de Duitsche soldaten waren tegen betaling of voor levensmiddelen bereid een oogje dicht te doen. Te Nijmegen zijn uit Duitschland 1300 Fransche eg Belgische krijgsgevangenen aangekomen en ondergebracht in de twee kazerne-gebouwen der infanterie aan den Groesbeekschen weg. Te Hengelo zijn gisteravond 1200 krijgsgevangenen te voet aangekomen. Te Nieuweschans zijn gisteren drie Fransche krijgsgevangenen aangekomen. 3
NRC 11.12.1918 Krijgsgevangenen. Bij Vlodrop zijn gisteren 10 Fransche, 8 Engelsche en 20 Russische krijgsgevangenen over de grens gokomen. Gisteren zijn bij Oldenzaal over de grens gekomen 18 Engelsche, 36 Fransche, 4 Russische, 9 Belgische en 1 Poolsche krijgsgevangenen, ontvlucht uit verschillende Duitsche kampen. Te Nieuweschans zijn gisteravond vier Fransche krijgsgevangenen over de grens gevlucht, te Terapel zes Duitsche militairen. Gisteren zijn te Oldenzaal over do grens gekomen 3 Engelsche, 7 Servische, 12 Russische en 8 Fransche krijgsgevangenen. Bij Zuidveld zijn gisteren twee Servische en een Fransche krijsgevangene over de grens gevlucht. Hedenmorgen zijn met de La France 1015 Fransche krijgsgevangenen uit Vlissingen naar hun land vertrokken. NRC 1918.12.13 Krijgsgevangenen. Tot nog toe zijn ongeveer 21.000 Fransche krijgsgevangenen over Rotterdam naar hun vaderland teruggekeerd. […] De Fransche krijgsgevangenen door het vaartuig depot aangevoerd komen allen uit het kamp Friedrichsfeld op vijf kilometer van Wezel gelegen. Bevelhebber in dit kamp was de. Duitsche generaal Cederholm. Er bevonden zich bij het sluiten van den wapenstilstand een 30.000 Franschen, Belgen, Engelschen en ook enkele honderden Serviërs, en Italianen bijeen. Na uit het kamp naar Wezel gemarcheerd te zijn, werden zij op aan de kade aldaar liggende lichterschepen ingeladen. Elk convooi bestaat uit vier woon- en vier slaapschepen, alsmede een keukenschip. Naast elk woonschip is een slaapschip gemeerd en met elk convooi worden 3000 krijgsgevangenen vervoerd. Van Wezel gaat het regelrecht over Lobith naar Dordrecht. Daar worden zij nader ingedeeld. De Belgen gaan per spoor naar Antwerpen, de Franschen naar Vlissingen of naar Rotterdam om verder per scheepsgelegenheid hun land te bereiken. Belgen zijn er thans niet meer in het kamp te Friedriechsfeld. Ook de Duitsche officieren hebben dit kamp verlaten en zijn vervangen door Fransche adjudant-onderofficieren. Krijgsgevangenen afkomstig uit kampen in Hannover, Munster enz. vullen de opengekomen plaatsen nu gedeeltelijk in, in afwachting van verder transport. Behalve de bijna uitsluitend Fransche krijgsgevangenen zijn er thans een 500 Italianen en even zooveel Serviërs. Te Enschede zijn gisteren per trein 1095 Fransche en 15 Portugeesche krijgsgevangenen aangekomen, terwijl 650 Franschen met eenige Italianen en Serviërs te voet van Gronau kwamen. Twee treinen met ongeveer 2500 Franschen zijn doorgezonden naar Hengelo en Almelo. Vertrokken zijn: 1015 Franschen naar Dordrecht 357 Belgen naar Esschen en de ongeveer 15 Engelsche officieren, onder wie een 15-tal Japaneezen naar Rotterdam. NRC 1918.12.17 De krijsgevangenen. Het aantal zieken dat zich onder de terugkeerende krijgsgevangenen bevindt, die hier over de grens komen, is nog al beduidend. […] Een zestal zijn hier even na 't betreden van den vrijen grond, gestorven, t.w. 2 Engelschen, 1 Belg en 3 Franschen, die allen hier begraven zijn. Treurig is 't zeker, na een harde gevangenschap, in 't gezicht der vrijheid, zijn leven te moeten laten. Wederzien. Onder de Fransche krijgsgevangenen te Hengelo zijn twee broers, die elkaar gisteren, na vier jaar gescheiden te zijn geweest, weder zagen. In al dien tijd hadden ze niets van elkaar gehoord. leder voor zich wist niet, dat zijn broer nog in leven was. NRC 1918.12.23 Fransche krijgsgevangenen. Men schrijft ons uit Dordrecht: sedert eenige weken vertoonen de straten onzer stad, evenals in het najaar van 1914, weder de ellende van den oorlog. Waren het vier jaar geleden de Belgische vluchtelingen, die ons de verschrikkingen van den krijg lieten zien, thans zijn het de bevrijde Fransche krijgsgevangenen, die in hun verwaarloosde en versleten uniformen en in hun van gebrek en ontbering sprekende gestalten gewagen van de ontzettende gevolgen van den wereldstrijd. Bij honderden bewogen zij zich in hun horizont-blauwe kleeding of in hun van ouds bekende uniformen, roode broek en roode kepi, door de straten, sommigen dragen hun oude kleeding nog met de Fransche élégance; dit zijn voornamelijk zij die door de pakketten van thuis het schrale krijgsgevangenenrantsoen konden aanvullen; maar anderen, die niet zoo gelukkig waren en die niet meer kregen dan hun koolsoep en wat hun kameraden van hun versnaperingen aan hen afstonden, hadden alle veerkracht verloren. Onverschillig voor hun uiterlijk slenteren zij langs de straat, door weer en wind, op hun vaak doorweekte schoenen en laarzen, of wat eenmaal dien naam mocht dragen, voorbeelden van ellende, om diep medelijden mee te hebben. Zij misdragen zich niet en van dronkenschap is niets te bespeuren geweest. Dagelijks komen hier transporten aan, terwijl andere vertrekken. Zij verblijven ‘s nachts op logiesschepen op de rivier, voor zoover zij niet do voorkeur geven aan een nachtwandeling door do stad boven een verblijf in de overvolle schepen. 4
Evenals in 1914 van alle zijden hulp is geboden aan de Belgen, beijveren zich thans weldadige inwoners om de Franschen hun lot dragelijk to maken. Van regeeringsweege zorgt men, behalve voor voedsel, voor eenige afleiding. Sinds het muziekkorps der Belgische geïnterneerden is vertrokken, is hier een stafmuziekkorps gedetacheerd, dat de transporten afhaalt en wegbrengt en dat gedurende den dag nu en dan een concert geelt. […] Het comité-Noordhove, dat den Belgen zoo vele diensten bewees, is nu opnieuw opgetreden, om zich aan het lot der Franschen te wijden, het heeft een tweetal zalen kunnen inrichten, waar de krijgsgevangenen zich overdag kunnen vermaken. Voor de zieken is een hospitaalschip aanwezig, waar voor behoorlijke verpleging gezorgd wordt. Allerwege vinden de Fransche krijgers belangstelling, niet het minst onder de jeugd, die trouw ieder transport aan het station afwacht en het begeleidt naar de logiesschepen. Zij is bijzonder verzot op souvenirs en maakt het den mannen vaak onaangenaam door gebedel om knoopen enz., maar staat daartegenover ook altijd klaar om door het dragen van een pakje of een koffertje een wederdienst te bewijzen. Nog eenige weken zullen deze transporten blijven komen en gaan. Voor de neringdoenden, voornamelijk voor de winkeliers in tabak en sigaren, zijn het geen onvoordeelige dagen; ook de wisselkantoren profiteeren van do vreemde gasten, die menig markenbiljet in Hollandsche munt omzetten. NRC 1918.12.29 Laatste Berichten. Fransche krijgsgevangenen. Nederland. Uit Parijs wordt ons geseind: Antwoordende op een vraag betreffende den terugkeer van krijgsgevangenen, die Duitschland naar Nederland zal zenden, heeft Deschamps, onderstaatssecretaris voor de demobilisatie, vanmorgen in de Kamer verklaard, dat de toestand van de Fransche krijgsgevangenen in Nederland de meeste belangstelling waard is. De regeering zal al het mogelijke doen om hun terugkeer naar Frankrijk te bevorderen. Favre, onderstaatssecretaris van binnenlandsche zaken, is in Nederland en houdt zich bezig met het zoeken van schepen voor hen. Pichon, minister van buitenlandsche zaken, zei: [… Schelde-kwestie]. NRC 1919.01.07 Frankrijk. Volgens bericht uit Kopenhagen, draadloos via Parijs, zo zijn er 1400 Fransche krijgsgevangenen uit Duitschland te Aarhus aangekomen en feestelijk ingehaald. Bovendien is het Duitsche schip Batava met 2965 gevangenen de haven van Cherbourg binnengeloopen, eveneens uit Duitschland. Bij hen zijn 180 Fransche officieren, benevens 105 Belgische officieren en soldaten. NRC 1919.01.14 EERSTE KAMER. Schriftelijke vragen van Kamerleden. Het antwoord van den minister van binnenlandsche zaken op de vragen van den heer Vliegen in zake het vervoer en de verzorging der uit Duitschland over ons land terugkeerende Fransche en andere krijgsgevangenen, luidt: Het vervoer van een deel der Fransche krijgsgevangenen - voor zoover dit namelijk over den Rijn en den Waal geschiedt – is opgedragen aam het etappenvaartuigendepot Rotterdam B, van het vrijwillige landstormkorps motor- vaar- en voerwezen. Toen de afvoer uit het kamp Friedrichsfeld bij Wesel plotseling aan de orde kwam, bleek al dadelijk, dat dit grootendeels te water zou moeten geschieden wegens gebrek aan spoorwegmaterieel en wegens gebrek aan legeringsruimte te Zevenaar. [… verweer waarom aan die en die het vervoer is gegund] Om deze redenen werd de opdracht tot het inrichten van Rijnlichters tot het vervoer van krijgsgevangenen. gegeven aan de .firma P. Smit Jr., […] opdracht verstrekt om voor het sleepen van Rijnaken, bestemd voor. het afhalen van Fransche krijgsgevangenen, afwisselend booten te huren van alle te Rotterdam en te Dordrecht aanwezige sleepbooteigenaren […]. De levensmiddelen worden verstrekt door de rijksdistributie. Van Fransche zijde wordt mede toezicht gehouden op do bereiding en de verstrekking van het eten. Na aankomst te Rotterdam geschiedt de voeding door de zorgen eener Fransche oommissie. […] Het vragen van concurreerende prijzen zou […] te veel tijd hebben gekost. […] Alle gehuurde sleepbooton zijn Nederlandsche. Van de 88 gehuurde lichters zijn er 83 van verschillende Nederlandsche eigenaars. NRC 1919.01.17 Onder de Menschen. Op convool met Fransche krijgsgevangenen. [‘sfeerartikel’] Toen ik dien ochtend om zes uur uit mijn logies aan dek kwam van het lichterschip, waarop ik ingekwartierd was, zag ik langs de Rijnkade van het Duitsche blokkendoosstadje Wesel den haveloozen drom Fransche krijggevangenen al hunkerend loopen ijsberen, kleumig en stumperig wachtend om eindelijk te worden ingeladen. [… naargeestig lang, lang verhaal over verfomfaaide stumpers etc. etc.] - de stumpers! Uit den oorlogsellende, uit den baaierd zijn ze dan eindelijk losgewoeld, die verschooierde troep van lichamelijk en geestelijk zoo geknauwde jonge kerels, ‘t is een horde, een versjofelde bende schichtig gedweeë armoedzaaiers, waar alle fut uit schijnt, die daar zoo stuntelig door elkaar scharrelen in den schemer, zoo verwezen maar blijven slaan staren in de bijtende kou aan ’t tritsende kille water. Een grote zool ontmoedigde zwervers, met hun armzalige bullen, waar ze ellendig waaksch maar niet van wijken durven, of die ze moeizaam torsend op de schouders, op den rug bij zich houden. En je weet eigenlijk niet 5
goed wat voor kamp van tam geworden verschoppelingen dat daar is in ’t gore licht, zoo zielig verkommerd als ze er uitzien in dat verfomfaaide afval van uniformen. […] En dit is nu een samenraapsel uit het triomfantelijke Fransche leger, - zoo’n paar duizend uit de honderdduizend berooide Fransche krijgsgevangenen, jonge Franschen, […] Groote goden - dit sjofele zooitje, deze stompe, tamme, lijdzame kudde, die gelaten, stumperig gesjochte neerslachtige horde, waar alle humor, en alle revolte uit schijnt gekweld door zóó gruwzame en schier eindelooze ellende [… etc. etc.] En bij tienduizenden zitten ze er nog, verder weg in de smerige, in de besmette, in de walgelijk verwaarloosde bagno's – in de hellen van on- menschelijk, van menschonteerend, demoraliseerend leed, met hun griezelige kwalen, met hun stinkend vervuilde wonden, de schurftigen, de uitgeputten, de verzenuwde Fransche jonge kerels, velen van ’t ongedierte opgevreten. […] En als je hen aanspreekt, zoekend naar een hartelijk woord, naar een woord dat hun je vriendschap, dat hun je blijdschap om de verlossing zal laten begrijpen …. dan kijken ze je soms nog zoo schuw aan, dan stamelen ze iets in ’t Duitsch, omdat ze ‘t nog niet vermogen te begrijpen wat dat is: vrijheid, en op weg naar huis. Het Volk 1919.01.21 Een nieuwe krijgsgevangeneninvasie. Men bericht d.d. 19 Jan. uit Enschede aan “De. Tijd": Tusschen de Nederlandsche en de desbetreffende regeerlngen worden thans onderhandelingen gevoerd over het doorvoeren uit Duitschland van 800.000 gevangenen, t.w. 780.000 Russen, 20.000 Grieken en 28.000 Rumeniërs. Al deze gevangenen vertoeven op het oogenblik nog in verschillende Duitsche gevangenkampen. Komt men tot overeenstemming (en daartoe is veel kans) dan zullen deze gevangenen uitsluitend hier [Enschede] en te Zevenaar over de grens worden geleid. Enschede is in de eerste plaats aangewezen, omdat deze plaats gelegen is in de onmiddellijke nabijheid der grens, bovendien beschikt over ruime fabrieksgebouwen en een ontsmettingsinrichting heeft, waarin per dag verscheidene duizenden gevangenen kunnen worden ontsmet. Wanneer men nagaat, dat het doorvoeren van de 80.000 Engelsche, Fransche, Belgische e.a. krijgsgevangenen ongeveer twee maanden heeft aangehouden, dan zal de te verwachten doorvoer, wanneer men aanneemt dat de helft over Enschede komt. ongeveer 10 maanden aanhouden. Eventueel zullen de Russen, na van hier per schlp. naar Noorwegen te zijn vervoerd, de reis verder over land voortzetten. NRC 1991.01.25 Onder de Menschen. Op convooi met Fransche Krijgsgevangenen. NASCHRIFT. …. ontving ik een uitnodiging uit Dordt om daar verleden Woensdag een feest te komen bijwonen, dat zou worden aangeboden aan de Fransche krijgsgevangenen, voor zoo ver die nog met nieuwe transporten uit Duitschland aan zouden komen, en wachten op de zeereis naar 't vaderland. Dien middag zou niet meer of minder dan de Fransche opera een voorstellig voor hen geven in den kwistig met Fransche en Nederlandsche vlaggen versierde schouwburg […] bleek dat de aanvoer van Fransche transporten op was, en dat deze Dordtsche apotheose dus niet doorging. [… er volg een verhaal wat er al eerder in Dordrecht is gedaan]. … tot veraangenaming van den wachttijd der berooide Fransche krijgsgevangenen, met Rijnschepen uit de Duitsche kampen aangevoerd in ons land op hun doortocht naar Frankrijk. …. maatregelen te treffen om dezen krijgsgevangenen een aangename ontvangst in Dordt te bereiden. In zeer korten tijd werd toen een «Comité voor repatrieerende geallieerde krijgsgevangenen" gevormd […] , Eenige malen voer het comité de convooien tegemoet met een orkest van Belgischo geïnterneerden, waarvan de muziek de menschen aan boord verwelkomde. Daarbij werden dan cigaretten uitgedeeld - in het geheel ongeveer 200.000 stuks, verpakt in enveloppen met een groet erop. Spoedig bleek echter, dat er meer gedaan behoorde te worden, vooral voor hen, die hier eenige dagen moesten vertoeven […]. Er zijn toen ook dagelijks tot een totaal van ongeveer 100,000 Fransche kranten kunnen aangeboden worden, die geregeld uit Amsterdam betrokken werden. Inmiddels werden vijf recreatiezalen geopend, waar onder meer 50.000 briefkaarten met stadsgezichten werden gedistribueerd ter verzending naar huis. Hier konden de menschen een glas bier drinken voor slechts 12 cent; tabak, cigaretten, biljart enz. waren gratis […] bioscoopvoorstellingen aangeboden [..] heeft de heer Weijers op eigen verantwoording een hospitaalschip laten inrichten. [….] … dat de Marseillaise [het Franse volkslied] hèt populaire lied van de Dordtsche straatjongens was geworden. NRC 1919.02.08 ROTTERDAM. De scheepvaart. Rotterdam. In deze week …Vertrokken zijn 31 Nederlandsche, 15 Engelsche, 3 Amerikaansche. 3 Belgische, 6 Noordsche en 3 Zweedsche stoomschepen, waarvan 33 geladen met stukgoed, 26 in ballast en 3 met Fransche krijgsgevangenen. NRC 1919.02.18 Suppletoire begrooting binnenlandsche zaken. In een nota naar aanleiding van het verslag omtrent het wetsontwerp tot verhooging en wijziging van hoofdstuk V der staatsbegrooting voor het dienstjaar 1918 deelt de minister van binnenlandsche zaken 6
mede, dat vanwege de Fransche en de Engelsche regeeringen toezegging is gedaan tot terugbetaling van de kosten, ten behoeve van vluchtelingen en krijgsgevangenen gemaakt Het spreekt vanzelf, dat ook de andere regeeringen de terugbetaling van de kosten van den aanvoer van hun krijgsgevangenen op zich willen nemen. NRC 1919.04.19 Haagsch comité ter verleening van steun aan Fransche krijgsgevangenen. Het ’s Gravenhaagsch comité ter verleening van steun aan Fransche krijgsgevangenen in Duitschland heeft Donderdag zijn slotvergadering gehouden. [… ]aan giften en contributies ontvangen ƒ 157,682.48 […] Besloten werd, het kassaldo van ongeveer ƒ 3000 ter hand te stellen aan het comité Nederland-Frankrijk. Rotterdamsch Nieuwsblad 1919.05.13 Allerlei. Alle Fransche krijgsgevangenen uit Duitschland moeten nu naar Frankrijk teruggekeerd zijn. Aan de commandanten is verzocht melding te maken van die personen, die nog vermist worden. Daar zal dan een onderzoek naar ingesteld worden In Frankrijk zijn momenteel 196.479 Duitsche krijgsgevangenen, in Engeland 103.311 en elders 169.282. De Vereenigde Staten hebben aan Frankrijk een nieuw crediet van 50 millioen dollars toegestaan. Daarmee is thans door de V.S. aan Frankrijk in totaal twee milliard dollar geleend. NRC 07.11.1919 De productie In den Duitschen bruinkoolmijnbouw. [fragment] Terwijl het aantal arbeiders in Augustus j.l. niet veel grooter was dan in Mei, steeg de productie van 5,546.215 ton in Mei tot 5,800.211 ton in Augustus. Daarentegen bestaat er altijd nog een groot verschil tusschen de productie van verleden jaar en die van dit jaar. In Augustus 1918 waren er slechts 50 pct. van de Duitsche mijnwerkers van Augustus 1919 aan het werk. Daarbij kwamen destijds wel is waar nog ongeveer 33,000 krijgsgevangenen, maar toch was het totale aantal mijnwerkers in Augustus 1918 bij benadering niet zoo groot als in Augustus 1919. Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië 1920.05.29 Steenkolen in 1919. Voor Duitschland is 1919 een bij uitstek ongunstig jaar geweest, waartoe de alom bekende oorzaken hebben bijgedragen. De productie, die zich in de oorlogsmaanden van 1918 nog op een peil had bewogen tusschen 14 en 15 millioen ton per maand, viel bij het sluiten van den wapenstilstand en uitbreken der revolutie terug op een niveau van 9 a 10 millioen ton per maand; tot deze inzinking heeft in niet geringe mate de omstandigheid bijgedragen dat de krijgsgevangenen niet langer in de mijnen tewerkgesteld konden blijven. […] Frankrijk heeft ook een jaar van ernstigen brandstoffennood achter den rug. De verwoeste mijnen leverden voor den oorlog 18.8 millioen ton; men rekent dat de mijnen in het Nord-district tegen het einde van 1922 weer zullen zijn hersteld (deze produceerden in 1913 6,3 millioen ton). In het „Pas de Calais" is de verwoesting grondiger geweest, daar zal men waarschijnlijk tegen het einde van 1924 pas de halve capaciteit van voorheen kunnen behalen. NRC 1920.07.02 Nederland. Voor de vriendschap tusschen Frankrijk en Nederland. Wederom komt Prof. Gustave Cohen, zooals men weet vroeger hoogleeraar te Amsterdam in de Fransche letterkunde en tegenwoordig aan de Universiteit van Straatsburg, op voor een vriendschappelijke verhouding tusschen Frankrijk en Nederland. Thans staat zijn pleidooi afgedrukt in Le Monde Nouveau, het internationale tijdschrift, dat maandelijks in het Fransen en het Engelsch verschijnt te Parijs, te Londen en te New-York. En de schrijver zegt er in zijn inleiding maar aanstonds bij dat hij om der wille van de waarheid en voor de Fransche eer en rechtvaardigheid over dit onderwerp niet zwijgen zal zoolang 't Fransche publiek in zijn misverstand volhardt, en ten opzichte van Nederland onbillijke en dwaze vooroordeelen blijft koesteren. Punt voor punt gaat hij dan nog eens de verschillende, eindeloos weerlegde verwijten na: Dat wij in ‘t begin van den oorlog Duitsche troepen door Limburg hebben laten trekken is onwaar.— Dat wij. niet deelgenomen hebben aan den oorlog was ons recht, en mogelijk is 't voor de geallieerden nuttiger geweest dat wij de Schelde dicht-gekurkt hebben gehouden […]. — Zeer zeker heeft Nederland handel gedreven met Duitschland. Maar onze landbouwende en zeevarende natie heeft niet voldoende nijverheidsvoortbrengselen, geen ijzer en niet genoeg kolen. Hoe moesten wij daaraan komen? Engeland stuurde maar zelden een convooi, waarvan verscheiden schepen getorpedeerd werden. Bleef over Duitschland, dat een en ander alleen wilde leveren in ruil voor levensmiddelen. Daardoor waren de aardappelen, het vleesch en zelfs de beroemde kaas in 1918 hier te lande zoo schaarsch „dat het volk van den honger stierf, terwijl de banken stikten in ’t goud”.— En dat wij den gewezen keizer Wilhelm asyl verleend hebben is niet gebeurd uit lieftalligheid. Bij binnenkomst is hij uitgefloten. Maar in Nederland heerscht het asylrecht, al sedert de zeventiende eeuw, en Fransche uitgewekenen hebben hiervan het vaakst geprofiteerd, 't Is een traditie, waarvan ons land geen afstand wil doen. Tegenover dit alles stelt Prof. Cohen de broederlijke ontvangst door Nederland van de vluchtende Belgen, met een spontane edelmoedigheid, precies zooals dit in Frankrijk gebeurd is. […] En later gedroeg 7
Nederland zich even gastvrij voor de menigte door de Duitschers als vee uit diezelfde gebieden voortgedreven volwassenen, die met den roep „Leve Frankrijk l" hier werden ontvangen. En nog later waren het de in Duitschland vrijgelaten krijgsgevangenen, die, in ons land begroet, vertroeteld en verwend werden. Men moet hun maar eens vragen, of zij zich hier niet onder vrienden gevoelden. “Men moet 't vragen aan wie ‘t weten; men moet wie het niet weten de waarheid vertellen, en laten wij Franschen, vooral niet ondankbaar zijn!" — zoo besluit Prof. Cohen zijn, warm gestemd artikel. Het Vaderland 1921.02.09 GEDENKTEEKEN TE ENSCHEDE. Te Enschedé is Maandagnamiddag, onder groote belangstelling op bet Hoedemakersplein de gedenksteen onthuld, opgericht vanwege het Comité voor doortrekkende krijgsgevangenen gedurende 20 Nov. 1918— 20 jan. 1919. Namens het Comité, droeg de heer L H. van Heek het gedenkteeken over aan de gemeente, hetwelk werd aanvaard door den burgemeester, den heer Edo Bergsma. Op den gedenksteen van Noorsch graniet is aan de 4 zijden in de Nederlandsche, Fransche, Engelsche en Italiaanscbe taal vermeld, dat er 32.690 Fransche, 26.960 Engelsche, 6930 Belgische, 6650 Italiaansche, 1160 Servische, 50 Russische en 18 Japansche krijgsgevangenen zijn doorgetrokken en verzorgd. (N. v. d. D.)
Enschede, monument ter herinnering aan de krijgsgevangenen van 1914-1918
8
