Foundation. Magazine 15 JAAR OP ZOEK NAAR ORIGINELE VISIES, IDEEËN EN DOORZETTERS IN HET ONDERWIJS. Eenmalige uitgave

Ververs Foundation Eenmalige uitgave

Magazine

2000 2015

Revolutie Hoe de Ververs Foundation onderwijsland wilde veranderen Webquests Sommige maanden wel 40.000 keer bezocht Ververs Awards Boost voor onderwijsvernieuwing Tweespalt in het onderwijs Nina Boswinkel over ‘De toekomst telt’ Operation Education Uiteindelijk willen alle ouders hetzelfde voor hun kind

15 JAAR OP ZOEK NAAR ORIGINELE VISIES, IDEEËN EN DOORZETTERS IN HET ONDERWIJS

Onderwijsvernieuwing komt van mensen die werkelijk betrokken zijn…

Na m’n loopbaan in het bedrijfsleven besloot ik, in overleg met mijn vrouw, een gedeelte van het kapitaal verkregen uit toegekende aandelenopties te besteden aan mijn eerste liefde, het onderwijs. Ik was tenslotte ooit begonnen als docent schei- en natuurkunde op een gymnasium. Een leraar die het wat anders deed dan anderen, in de hoogste klassen soms in maart al door de stof van het hele schooljaar heen was en dan andere dingen deed, zoals biochemieprojecten. Na een zestal jaren vond ik toch onvoldoende uitdaging in het werk en kwam via een omweg bij de educatieve uitgeverij Wolters terecht, later Wolters-Noordhoff. Op afstand was ik op deze manier toch weer bij het onderwijs betrokken. Het is ondertussen alweer twintig jaar geleden dat ik met pensioen ging. Ik zat direct in tal van besturen en commissariaten en had het enorm druk. Toch wilde ik met het geld dat ik had verworven iets doen dat een maatschappelijke betekenis had. Ik kende Joop van Dalen nog uit de tijd van Wolters Kluwer en via Joop kwam Tjeerd Plomp. We kwamen tot de conclusie dat we een stichting moesten oprichten die zich zou richten op ICT en onderwijs. Ik zag wel dat de wereld om me heen veranderde en ging vragen stellen. Alle informatie was tot je beschikking, maar hoe wist je waar je moest zoeken en hoe kreeg je toegang tot al die informatie? Wat vraagt deze nieuwe maatschappij van zijn deelnemers en welke gevolgen heeft dat voor het onderwijs? We zagen het als noodzaak om dit te onderzoeken. En zo werd de Ververs Foundation geboren – een stichting die onderzoek naar vernieuwingen in het onderwijs wilde stimule-

ren door zelf projecten te initiëren en projecten van anderen te ondersteunen. Ik had de hoop dat we snel echt iets konden veranderen in het onderwijs, maar zo werkt dat niet. Veranderingen in het onderwijs gaan meestal traag en onze bijdrage bleek slechts een kleine prikkelende werking te hebben. Ik wilde wel landelijke uitstraling en impact, maar dat wilde niet lukken. Mijn verwachtingen heb ik moeten bijstellen. De mensen in het bestuur van de Ververs Foundation en andere enthousiaste mensen er omheen zetten zich zo enorm in, besteedden geheel vrijwillig veel tijd aan hun werkzaamheden en ik had het hun zo gegund dat we iets meer hadden bereikt. Nu het bestaan van de Ververs Foundation eindigt, zie ik dat we toch wel degelijk een bijdrage hebben geleverd. Vooral de awards die de laatste jaren met medewerking van SLO zijn ingesteld hebben laten zien dat er op het gebied van onderwijsvernieuwing individuen zijn die hun nek durven uitsteken. En daar moet het van komen. Organisatie en structuur van het onderwijs zijn belangrijk, maar onderwijsvernieuwing komt van mensen die werkelijk betrokken zijn bij opvoeding en onderwijs. Als ik het opnieuw zou moeten doen, zou ik vele jaren vooral prijzen uitreiken aan goede initiatieven. Daarmee kun je mensen ondersteunen, dingen mogelijk maken, mensen en projecten kansen en aandacht geven. Het is uit financieel oogpunt tijd om een punt te zetten achter de Ververs Foundation. We hebben ons best gedaan. Ik kan alleen maar hopen dat er een nieuwe “mecenas” opstaat die zich durft in te zetten voor onderwijsvernieuwing. Er valt nog zoveel te doen.

Mijndert Ververs, oprichter Ververs Foundation

VERVERS FOUNDATION

3

‘Het was de meest bijzondere baan die ik heb gehad’

Was het lastig om tot een eenduidig idee te komen? ‘Alle betrokkenen begonnen met eigen ideeën en die liepen nogal uiteen. Dat het om onderwijs moest gaan was eigenlijk het enige dat helder was. Er werd dus wel lang gepraat om tot een algemeen doel te komen. Het bijzondere van deze groep mensen was natuurlijk dat wetenschap en bedrijfsleven bij elkaar was gebracht. Dat was niet alleen niet zo gebruikelijk, maar vroeg ook wel om wat afstemming. Het leidde echter geen enkele vergadering tot een probleem. Vooral Tjeerd Plomp heeft daar als voorzitter een belangrijke bijdrage aan geleverd. Hij was zeer goed in staat om iedereen tot zijn recht te laten komen om uiteindelijk toch een gemene deler te vinden. We hebben samen alle neuzen dezelfde kant op gekregen.’ Wat is volgens jou de impact geweest van de Ververs Foundation? ‘Voor veel mensen was de bijdrage van de Ververs Foundation een eerste stap in de richting van langlopend onderzoek of het

4

VERVERS FOUNDATION 2000-2015

Mijndert Ververs 2-3 Ilse van Ekeren 4 Cor Nagtegaal 6

Ilse van Ekeren werkte 2,5 jaar in dienst van de Ververs Foundation en was van heel dichtbij betrokken bij de oprichting en vormgeving van de stichting. Wat was je rol bij de Ververs Foundation? ‘Mijndert Ververs wilde een stichting oprichten voor het onderwijs en zocht een medewerker die handen en voeten kon geven aan dit proces. Ik werd via een uitzendbureau aangetrokken als manager van de stichting. Er was toen al een bestuur samengesteld, maar de exacte doelstelling van de stichting was nog niet geformuleerd. Ik heb toen interviews gehouden met onder andere Tjeerd Plomp, Mijndert Ververs, Ludo Verhoeven en Joop van Dalen om erachter te komen wat ieders idee daarover was. Iedereen had zo zijn eigen stokpaardje en er is veel en lang gepraat om tot een doel te komen waar iedereen achter kon staan. Uiteindelijk werd dat onderwijs en ICT. Al snel werd Peter Blijleven bij de stichting betrokken en mocht ik samen met hem aan het webquestproject werken. Het was voor mij erg leuk om naast een managementtaak ook inhoudelijk betrokken te raken bij de Ververs Foundation.’

Inhoud

Project 1 Classificatie digitale leermiddelen 6 Project 2 De toekomst telt 7-8 Project 3 MILE – Nederlands in de praktijk 9 Haye van der Werf 9 Joop van Dalen 10 Project 4 Operation Education 10-11 Hans Veenhuys 11 Jan van den Akker 12 Project 5 Publiceren op internet 12 Project 6 Rekenen en wiskunde in de informatiemaatschappij 13

begin van een klein of groot project met impact op het onderwijs. Ik denk dat de VF voor veel individuen van groot belang is geweest, een aanjager die heeft geleid tot kansen, eerste aanzetten en andere subsidies. Een kleine bijdrage kan immers tot grotere leiden en daarin heeft de VF zeker een belangrijke rol gespeeld.’ Hoe kijk je terug op je baan bij de Ververs Foundation? ‘Het was de meest bijzondere baan die ik heb gehad en ik denk er nog vaak aan terug. Ik vind het ongelooflijk dat het alweer vijftien jaar geleden is dat ik er begon. Ik werkte vanuit huis en had veel contact met de mensen die op dat moment betrokken waren bij de Ververs Foundation. Het was nog echt een pioniersfase. Ik heb tweeënhalf jaar voor de stichting gewerkt en ben in die tijd met veel mensen in contact gekomen. De vergaderingen en etentjes met het bestuur waren zowel zakelijk als gezellig en de ontmoetingen met Mijndert Ververs waren altijd weer bijzonder vanwege zijn enorme betrokkenheid, de hartelijke ontvangst en de interessante verhalen die hij vertelde. Ik had echt een bijzondere rol bij een bijzondere stichting.’

Verver Awards Fabian Dangremont 14-15 Arjan van der Meij 16-17 Femke Gerritsen 18-19 Heleen Terwijn 20-21 Sjef Drummen 22-23 Pieter Snel 24-25 Project 7 SLO 26-27 Koeno Gravemeijer 27 Project 8 Webquests 28-29 Tjeer Plomp 29 Project 9 WIT-project 30 Ludo Verhoeven 31 Hoe de Ververs Foundation ooit begon – Joop van Dalen 31 Over de Ververs Awards 32

AW PRO ARJEC DS TEN

Projecten en awards van de Ververs Foundation

Het was vanaf de oprichting van de Ververs Foundation duidelijk dat de financiële middelen van het fonds moesten worden ingezet voor vernieuwing in het onderwijs, waarbij een accent werd gelegd op ICT en onderwijs. De Ververs Foundation heeft in zijn vijftienjarige bestaan zelf projecten geïnitieerd die een bijdrage leverden aan deze doelstelling en heeft ook financiële bijdragen geleverd aan initiatieven van derden. De projecten bestonden veelal uit onderzoeken naar de mogelijkheid om de computer tot een geïntegreerd onderdeel van het lesprogramma te maken. Ze droegen bij aan nieuwe inzichten en innovaties in het huidige onderwijs. De Ververs Award was een stimuleringsprijs voor inspirerende toekomstvisie op het onderwijs. De prijs was in het leven geroepen om het inhoudelijk gesprek over ons toekomstig onderwijs op gang te brengen en te houden. De award is in 2013 en 2014 uitgereikt aan mensen uit het onderwijsveld die op aansprekende wijze hun onderwijsaanbod innoveren in hun dagelijkse schoolpraktijk.

VERVERS FOUNDATION PROJECTEN

5

Cor Nagtegaal, alg. bestuurslid Ververs Foundation

Over Ververs Foundation

Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation? Ik was voor die tijd nauw betrokken bij projecten van de overheid om het gebruik van informatietechnologie in het onderwijs te bevorderen. Sommige initiatieven waren succesvol, andere minder of helemaal niet. In elk geval was het 15 jaar geleden nog niet ‘klaar’. Overheidsprojecten in het onderwijs hadden, zeker in die periode, altijd de last van het moeten creëren van een breed draagvlak -- het gaat om belastinggeld tenslotte. In het onderwijs is er dan nog het fenomeen ‘artikel 23’: de Grondwet borgt de vrijheid van inrichting van onderwijs en houdt te grote overheidsbemoeienis tegen. Projecten met een breed draagvlak gaan daarom niet diep. De Ververs Foundation kon wel dieper gaan en goede ideeën stimuleren zonder meteen de rest van Nederland om zijn mening te hoeven vragen. Wat was en is voor u de meerwaarde van de Ververs Foundation? Wat mij geweldig aanspreekt in de Ververs Foundation en in Mijndert Ververs is dat een ‘particulier’ nu eens niet aan de zijkant blijft staan mopperen maar zelf probeert een ontwikkeling in het onderwijs op gang te brengen. De Ververs Foundation is een particulier initiatief waardoor het veel makkelijker is om tegemoet te komen aan dieperliggende motieven om het onderwijs verder te brengen. Van WebQuests tot Ververs Awards, we waren steeds op zoek naar individuen en teams die zelf gedreven zijn hun onderwijs te innoveren en daarbij baat kunnen hebben bij steun van gelijkgestemde collega’s en de wetenschap. Hoe ziet u de toekomst van het onderwijs in Nederland? Ik constateer dat er in het Nederlands onderwijs van de afgelopen 15 jaar, maar vooral van de laatste jaren, een zwaai in een veelbelovende richting wordt gemaakt. In toenemende mate nemen leraren het heft in eigen hand om baas te worden van hun eigen professionaliteit, hun eigen mogelijkheden voor innovatie te benutten, zelf richting te geven aan het onderwijs dat ze voor en met hun leerlingen verzorgen. Niet omdat de overheid of een Raad het zegt, of de vakbond, maar uit de eigen kracht en verantwoordelijkheid van de professional. Dat is een ontwikkeling van betekenis, ook omdat technologie het mogelijk maakt individuele initiatieven te beproeven en te consolideren in een groter geheel zoals een sociaal professioneel netwerk.

6


Nina Boswinkel, orthopedagoge

CLASSIFICATIE DIGITALE LEERMIDDELEN

EEN MONTEUR HOEFT NIET MEER TE SLEUTELEN

Door: Ellen van den Berg, Peter Blijleven, Leanne Jansen, Carla Verwijs (Universiteit Twente, fac. Gedragswetenschappen, curriculumtechnologie) 2000 - 2001 Het eerste project dat de Ververs Foundation ondersteunde was de ontwikkeling van een classificatiesysteem voor digitale leermiddelen. Het project ‘Leermiddelen van de toekomst’ ontwikkelde dit systeem met als doel het containerbegrip ICT in een aantal voor het onderwijs relevante categorieën uiteen te zetten. Zo kon een begrippenkader gecreëerd worden dat gericht onderzoek naar de effecten van digitale middelen mogelijk maakt. Er werd in het systeem een algemene typering aangebracht met een korte beschrijving van het leermiddel, een typering die de functie van ICT binnen het curriculum beschrijft en een typering naar leeractiviteit. Naar aanleiding van het classificatiesysteem werd in 2001 een paper geschreven met de titel Digital learning materials: classification and implications for

the curriculum. Hierin werd aandacht besteed aan de implicaties die de onderdelen van het systeem hadden voor het curriculum. Het werd tijdens de Onderwijs Research Dagen 2001 in de vorm van een poster gepresenteerd. Vanwege het tienjarig bestaan van de Ververs Foundation werd het classificatiesysteem in 2009 geupdate.

In 2010 namen Jan van den Akker, directeur SLO, Mijndert Ververs en Tjeerd Plomp het initiatief tot een onderzoek naar wat de gevolgen voor de inhoud van het rekenonderwijs zijn voor de huidige, snel veranderende maatschappij. Nina Boswinkel en Els Schram kregen de opdracht dit onderzoek te doen dat uitmondde in het rapport De toekomst telt, een lijvige aanbeveling aan het onderwijs en de overheid. 2011 Als je de veranderende maatschappij serieus neemt, kan de inhoud niet hetzelfde blijven Nina Boswinkel, zelfstandig onderzoeker in het onderwijsveld en werkzaam voor Snappet, werkte bij de SLO toen in 2010 de projectgroep in het leven werd geroepen om dit onderzoek van de grond te tillen. De Ververs Foundation initieerde het project. ‘We vroegen ons af wat leerlingen nodig hebben in deze veranderende maatschappij en hoe het onderwijs daarop in zou kunnen spelen. We spraken, weliswaar nog maar in beperkte mate, over de 21st century skills en wat de betekenis daarvan


7


MILE – NEDERLANDS IN DE PRAKTIJK Het onderzoek leverde een interessant rapport op met adviezen voor het onderwijs.

zou kunnen zijn voor het onderwijs,’ vertelt Nina. Er is onder andere onderzoek gedaan bij bedrijven die vooral gebruikmaken van werknemers met een MBOopleiding. Aan hen werd de vraag gesteld welke kennis en vaardigheden op het gebied van rekenen zij van hun werknemers verwachten. ‘Daar kwamen soms andere dingen uit dan nu in het curriculum terug te vinden zijn,’ aldus Nina. ‘Monteurs moeten bijvoorbeeld een computerstaat kunnen aflezen en de getallen daarop kunnen interpreteren. Het sleutelen moeten ze ook nog wel kunnen, maar in mindere mate dan voorheen. Als een onderdeel van een auto kapot is, is het soms efficiënter en goedkoper om het in z’n geheel in China te bestellen dan zelf te gaan sleutelen. Een black box hoeven ze ook niet te kunnen uitlezen want daar zijn HBOers voor. Uiteindelijk bleek een basiskennis rekenen voor de bedrijven voldoende, en was vooral communicatie een essentiële vaardigheid.’

8


Verandering in onderwijs kost tijd Nina ziet duidelijk een tweespalt in het onderwijs. Scholen moeten voldoen aan eisen die wettelijk zijn vastgelegd. Soms leiden die ertoe dat veranderingen maar mondjesmaat en in een traag tempo worden doorgevoerd. ‘Om een verandering in het onderwijs te kunnen doorvoeren heb je een lange adem nodig,’ concludeert Nina. Een doorlopende leerlijn zou wat haar betreft wenselijk zijn en daar wordt ook op allerlei fronten hard aan gewerkt. ‘Op alle niveaus van het voortgezet onderwijs moet rekenen gegeven worden. Zicht op een goede doorlopende leerlijn is voor alle partijen verhelderend. En juist dat is in het huidige digitale tijdperk goed mogelijk.’ Zij ziet hoe de rol van de leerkracht verandert. ‘Hij moet kunnen schakelen en kunnen inschatten wat het niveau van een leerling is. Op basis daarvan moet hij bedenken wat een volgende stap kan zijn. Een goed handvat om te kunnen kiezen is dan erg belangrijk.’

brengen over de aansluiting van het onderwijs bij de maatschappij. Het initiatief hiertoe lag bij de SLO, maar het debat is er niet gekomen. Het lijkt er op dat de resultaten van het onderzoek misschien wel te vroeg zijn gekomen. Staatssecretaris Dekker van onderwijs lijkt zich namelijk op dit moment sterk te maken voor onderdelen die in het rapport De toekomst telt staan beschreven. ‘De vraag wat de jongeren van nu moeten kennen en kunnen in 2032 lijkt veel op de inhoud van het rapport. Het is mooi om te merken dat de discussie nu alsnog gevoerd wordt. ’ Zie voor meer informatie: http://www.fi.uu.nl/panama/ conferentie/archief_conf/2011/ De%20toekomst%20telt.pdf

Door: John Bronkhorst en Harry Paus 2001 Bij het Expertisecentrum Nederlands is een multimediale leeromgeving taaldidactiek ontwikkeld voor PABO-studenten die door de meeste PABO’s in Nederland en Vlaanderen wordt gebruikt. De projectleiders van MILE-Nederlands konden met steun van de Ververs Foundation onderzoek doen naar het gebruik van multimediale leeromgevingen op de PABO en naar de plaats van nieuwsgroepen binnen multimediale leeromgevingen. MILE staat voor Multimedial Interactive Learning Environment Er werden vier programma’s gerealiseerd: behoud leesmotivatie voor groep 6, verschillen bij beginnende

geletterdheid voor groep 1-4, mondelinge communicatie voor groep 1-4 en het evalueren binnen interactief taalonderwijs. John Bronkhorst, Harry Paus en Ludo Verhoeven waren betrokken bij het onderzoeksprogramma dat bestond uit twee deelonderzoeken. Het eerste had betrekking op de rol van communicatie bij ankergestuurde instructie en het tweede op de effecten van het gebruik van een multimediale leeromgeving voor Nederlands in het curriculum van de PABO. De resultaten van het onderzoek werden in 2002 gepubliceerd als onderdeel van de MILEreeks. Zie voor meer informatie: http://www.slo.nl/primair/ leergebieden/ned/taalsite/ lexicon/00194/

Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation? Mijn betrokkenheid bij en enthousiasme voor de Ververs Foundation was en is ingegeven door de overtuiging dat het binnen de VF gaat om mensen die zonder bijbedoelingen of politiek-strategische overwegingen ‘gaan’ voor beter onderwijs. Wat was en is voor u de meerwaarde van de Ververs Foundation? De meerwaarde zit in de gevoeligheid voor de maatschappelijke en educatieve omgeving en de relevante ontwikkelingen daarbinnen. Daarop aansluitende initiatieven van de VF hebben mensen geënthousiasmeerd en het onderwijs verbeterd. Hoe ziet u de toekomst van het onderwijs in Nederland? Nu binnen het onderwijs steeds meer aandacht komt voor het leerproces zelf en de cruciale, professionele rol van docenten en teams - aandacht die er bij de VF al was - komt het wel goed met het onderwijs. Maar dan moeten anderen de rol van VF wel overnemen en vast houden!

Haye van der Werf, secretaris Ververs Foundation

Nationaal debat kwam niet van de grond Het rapport De toekomst telt adviseerde onder andere een nationaal debat op gang te


9

Operation Education, project

450 mensen direct, maar ook nog eens 500 mensen wereldwijd via de livestream. Simone Haenen, teamlid van Operation Education, was een van de organisatoren. Ze bleef ruim 31 uur wakker om van de eduhack een succes te maken. ‘We hebben vanuit het niets iets georganiseerd.’ Om continuïteit te kunnen garanderen werd de bijdrage van de Ververs Foundation daarvoor niet volledig ingezet, zodat er volgend jaar weer een eduhack georganiseerd kan worden.

Operation Education, een initiatief van Claire Boonstra, streeft naar onderwijsvernieuwing door ouders te helpen bij de schoolkeuze voor hun kind. Het wil ouders bewust maken van de mogelijkheden die er op onderwijsgebied zijn en hen zo stimuleren het beste uit hun kind te halen en talenten tot bloei te laten komen. Operation Education ontving een financiële bijdrage van de Ververs Foundation waarmee zij onder meer een educatieve hackathon konden organiseren, een event tijdens welke teams werkten aan casussen die vanuit het onderwijs waren binnengekomen. 2014 -

De hackathon werd via social media in de markt gezet en bij een internationale community van edu-hackathons onder de aandacht gebracht. ‘Ondanks het feit dat het schooljaar bijna ten einde was en iedereen daardoor heel druk was, waren er ook leerkrachten en leerlingen bij betrokken,’ zo vertelt Simone. De winnende oplossing was gemaakt door een groep MBO-studenten. Op de vraag hoe je een soort educatieve Spotify zou kunnen maken, ontwierpen zij een edu-explorer, een leerplatform waar je als gebruiker lessen kunt ophalen. Je kunt daarbij selecteren op vakken, maar ook op interessegebieden of global issues. Het team en Operation Education onderzoeken hoe het project ten uitvoer kan worden gebracht en de geldprijs het beste kan worden ingezet.


Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation? Het onderwijs is de belangrijkste pijler van de toekomst van Nederland. Door mijn levenslange betrokkenheid bij het onderwijs – even afgezien van m’n tijd als leerling en student – eerst als docent in de exacte vakken, vervolgens als opleider van leraren, ook nog als schrijver van schoolboeken, dan nog als uitgever van schoolboeken en tenslotte als directeur van een viertal grote educatieve uitgeverijen, heb ik feitelijk mijn hele leven met het onderwijs te maken gehad. Mede door de bijzondere groep mensen die het bestuur vormde, bleven de bestuursbijeenkomsten altijd inspirerend en leerzaam en had ik het gevoel dat ik aan richting en inhoud een bescheiden bijdrage kon leveren. Wat was en is voor u de meerwaarde van de Ververs Foundation? Over de meerwaarde die de VF het onderwijs kon leveren in de afgelopen 15 jaar heb ik – als nuchtere Hollander - weinig illusies. In Nederland wordt tegen de 7% van het bruto nationaal product uitgegeven aan HET onderwijs – alles inbegrepen. Dat is rond de 42 miljard Euro! Aan docenten werken er in het onderwijs (aan leerlingen onder de 18 jaar, in 2013) 220.000 vrouwen en 100.000 mannen. Dan sla ik de overhead even over: het ministerie van OC&W, leraarsopleiders, pabo’s, pedagogische centra, onderwijsambtenaren bij onze 500 gemeenten, schoolbesturen, enzovoort… Als Nederlanders klagen we natuurlijk regelmatig over de kwaliteit van de output van alles, dus ook van het onderwijs. Als VF hebben we ongetwijfeld een bescheiden, maar nuttige bijdrage geleverd om enkele honderden leraren te stimuleren en hun zware mieren-taak wat lichter en plezieriger te maken. Daar ben ik tevreden over. Elke druppel telt op de gloeiende plaat.

Joop van Dalen, Penningmeester

10


ALLE OUDERS WILLEN HETZELFDE VOOR HUN KIND

Er komt in elk geval een tweede! In het weekend van 27 en 28 juni 2015 vond de eerste Nederlandse education hackathon plaats. Gedurende 24 uur gingen zes teams - in totaal zo’n vijftig tot zestig mensen in de leeftijd van 13 tot 50 jaar - aan de slag met vier onderwijscasussen. Het was de bedoeling dat er binnen 24 uur een concept uitgewerkt werd, met indien mogelijk ook een werkend prototype. Na een pitch voor de vakjury werd uiteindelijk een prijswinnaar gekozen. De hackathon werd gekoppeld aan de ‘Permanent Bèta Dag’ en bereikte daardoor zo’n

Het oneindig potentieel van mensen ontketenen De eduhack was een activiteit van Operation Education, de organisatie die Claire Boonstra in 2012 in het leven riep om, zoals de missie luidt, ‘het oneindig potentieel van mensen te ontketenen’. Het vierkoppige team wil schaalbare oplossingen creëren zodat mensen in staat zijn betere en bewustere beslissingen te nemen over onderwijs om zo uiteindelijk het

optimale uit mensen te kunnen halen. ‘De meeste mensen nemen beslissingen op basis van gewoonte. Operation Education heeft een stappenplan opgezet waarmee ze het Nederlandse onderwijssysteem zouden willen veranderen. Ze willen allereerst vragen naar het waarom en breken met de gewoonte, vervolgens moeten de doelen geherdefinieerd worden en moeten oplossingen gevonden worden, waarna alle communities die betrokken zijn bij het onderwijs, van ouder en leerling tot school en overheid, onderdeel worden van een nieuw systeem. ‘Wat zit er in mijn kind?’ Operation Education is onder meer voornemens een schoolkeuzeplatform op te

bouwen. Bij het maken van de schoolkeuze voor een kind selecteren de meeste mensen een school op basis van imago, sfeer en of de school in de buurt is,’ aldus Claire. ‘Als je ze echter gaat vragen naar wat ze voor hun kind willen, antwoorden ze allemaal dat ze het optimale uit hun kind willen halen, dat ze hun kind een leuke schooltijd willen bezorgen door aansprekend onderwijs.’ Op het digitale platform moeten uiteenlopende vragen over het onderwijs worden geplaatst die door wetenschappers vanuit verschillende expertises

worden beantwoord. Later krijgen ook ouders en anderen de kans erop te reageren. De vragen en antwoorden die op het platform staan, hebben tot doel ouders bewuster te maken van de keuzes en mogelijkheden die ze hebben. ‘Ouders kiezen nu vaak voor dat wat ze kennen en dat wat in de buurt is. Wij willen ze de kans bieden te kunnen kiezen wat het meeste aansluit bij hun ideeën en hun wensen voor het kind.’ Uit onderzoek blijkt dat het huidige onderwijs nog grotendeels uitgaat van het collectief en een hiërarchische structuur, terwijl ouders bij voorkeur kiezen voor een onderwijssysteem op basis van gelijkwaardigheid en individuele ontwikkeling. Claire Boonstra en haar team


Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation? Ik ben de afgelopen jaren met plezier bestuurslid van de Ververs Foundation geweest omdat ik het interessant vind te zien of een particulier initiatief als de VF verschil kan maken. De aanname was dat het onderwijs er beter van wordt als het ontvankelijk is voor initiatieven van mensen die het beste met het onderwijs voor hebben. De Ververs Foundation heeft aangetoond dat innovatie van het onderwijs op deze manier mogelijk is, zij het op beperkte schaal.

Hans Veenhuys, alg. bestuurslid Ververs Foundation

hopen het onderwijssysteem in die richting te kunnen veranderen en diverse stakeholders in beweging te brengen. ‘Wij zijn niet tegen wat er nu is, maar voor iets dat meer uit een kind haalt. Wij praten met mensen die aan de traditionele knoppen draaien en ook met mensen die aan de nieuwe knoppen draaien,’ aldus Claire. ‘Mensen worden geraakt als wij ons verhaal vertellen.’ Zie voor meer informatie:

www.operation.education


11


Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation? Ik ben pas in een wat later stadium (waarschijnlijk zo halverwege) toegetreden tot het bestuur. De thematiek en het aangename gezelschap spraken me aan. Vanuit curriculumperspectief lagen er veel aanknopingspunten (inhoudelijke innovatie, vernieuwend lesmateriaal). Wat was en is voor u de meerwaarde van de Ververs Foundation? Belangeloze, inhoudelijke gedrevenheid tot onderwijsvernieuwing. Vanuit rijke en diverse ervaringen, met de ambitie anderen te stimuleren tot innovatiepogingen. Hoe ziet u de toekomst van het onderwijs in Nederland? Dit is een haast onmogelijke vraag, maar laat ik eens aan wishful thinking doen: - het elkaar vinden in een heldere en inspirerende visie over het waartoe van het onderwijs (zie het Platform Onderwijs2032); - een daarop aansluitende serieuze herijking van het curriculum (welke doelen en inhouden centraal stellen met oog op de toekomst?); - een daaraan gekoppelde dynamiek in de praktijk van scholen, schoolleiders en natuurlijk vooral leraren.

Jan van den Akker, alg. bestuurslid

12


Door: W. Aalbers

Frans van Galen, onderzoeker

PUBLICEREN OP INTERNET – KAN DAT GEMAKKELIJKER?

2002-2005 De PABO Meppel van de Hogeschool Drenthe kreeg van de Ververs Foundation een subsidie voor het project ‘Publiceren op internet – kan dat gemakkelijker?’ Het doel was het ontwikkelen van software voor het publiceren van werkstukken van basisschoolleerlingen op het internet. Er werd uitgegaan van het gegeven dat media een steeds belangrijkere rol spelen bij het vergaren van informatie en het leerproces. Er werd met name gezocht naar een middel om het online presenteren van gevonden informatie door de leerlingen te vereenvoudigen. Het project richtte zich met name op de leeromgevingen Noordelijk AtlasProject (NAP) en Taal en Media. PABO Meppel zocht naar middelen om deze presentaties op een gebruiksvriendelijke en op de doelgroep afgestemde wijze mogelijk te maken. Ze creëerden voor NAP een Webpagina-maker om eenvoudig zelf webpagina’s te kunnen maken zonder

kennis van de speciale codeertaal HTML en voor Taal en Media een Krantmodule waarmee leerlingen krantenpagina’s kunnen opmaken en direct online kunnen zetten. Beide toepassingen werden voor basisscholen in heel Nederland toegankelijk gemaakt.

EEN WERELD VOL COMPUTERS

Het project ‘Rekenen en wiskundeonderwijs in de informatiemaatschappij’ werd in opdracht van de Ververs Foundation uitgevoerd door het Freudenthal Instituut. Het wilde een bijdrage leveren aan de discussie over de veranderingen in het curriculum van het basisonderwijs, zodat dit beter zou gaan aansluiten bij de huidige informatiemaatschappij. Koeno Gravemeijer en Frans van Galen werkten van 2006 tot en met 2009 samen aan het project. Het eindresultaat was de publicatie Dynamische grafieken op de basisschool en de website Grafiekenmaker, met een reeks computerprogramma’s voor de groepen 7 en 8. Psycholoog en onderzoeker naar kinderen en rekenonderwijs Frans van Galen vertelt over zijn bijdrage aan het project. 2006-2007 We moeten ander onderwijs nastreven In 2010 verscheen de publicatie Dynamische grafieken op de basisschool. Het was het eindproduct van een onderzoek dat was geïnitieerd door Koeno Gravemeijer, buitengewoon hoogleraar aan het het Freudenthal Instituut van de Universiteit Utrecht, dat zich bezighoudt met onderzoek naar en innovatie in het bètaonderwijs. Het idee was om onderzoek te doen naar de vernieuwingen die nodig zijn in het rekenen wiskundeonderwijs door de steeds grotere rol van de computer in de klas. ‘Omdat

steeds meer aan de computer wordt overgelaten, moet je het onderwijs anders gaan inrichten,’ aldus Frans van Galen. ‘De maatschappij zit vol met aspecten die de computer voor zijn rekening kan nemen. Het is dus belangrijk dat leerlingen weten hoe ze de computer kunnen gebruiken en wat deze allemaal kan.’ In de publicatie werd een aantal veranderingen beschreven die nodig zouden zijn in het curriculum voor rekenen wiskundeonderwijs van de basisschool, namelijk dat leerlingen moeten leren omgaan met ‘dynamische representaties’ van grootheden en samenhangen tussen grootheden. In het kader daarvan werden de programma’s van Grafiekenmaker ontwikkeld, waarmee leerlingen zelf veranderingen en samenhangen kunnen analyseren. Laat leerlingen experimenteren Sinds 1998 bestaat het Rekenweb, een website met tal van wiskundige en rekenkundige opdrachten waarmee leerkrachten

en leerlingen aan de slag kunnen gaan. Het ontstond in een tijd dat er op de meeste scholen nog maar een paar computers met internet waren. Het was de bedoeling dat leerkrachten en leerlingen samen zouden onderzoeken wat de mogelijkheden waren. In de praktijk gingen leerlingen vaak individueel aan de slag en was er onvoldoende tijd om samen te overleggen of evalueren. ‘De computer werd veel te weinig gebruikt als experimentele omgeving. Veel software is een digitaal gemaakte versie van wat er op papier gebeurt. De individualisering is niet goed. Het klassikale proces zou opnieuw moeten worden uitgevonden. Leerlingen moeten elkaar vertellen hoe ze aan oplossingen zijn gekomen.’ Volgens Frans krijgen leerkrachten te weinig ruimte om los te laten en hun eigen koers te varen. ‘De meeste kiezen voor veiligheid.’ Volgens hem worden op dit moment de verkeerde discussies gevoerd over veranderingen in het onderwijs. Er is weliswaar veel aandacht voor het rekenonderwijs,

maar deze is niet altijd positief. Er wordt teveel gepraat over de beheersing van procedures en niet over inzicht. ‘Het ministerie moet ander onderwijs stimuleren, niet opleggen. Er moeten materialen worden ontwikkeld die leerkrachten vrijheid bieden en de leerling moet meer initiatief kunnen nemen.’ Voorbereiding op de toekomst Het onderzoek naar vernieuwingen in het rekenen wiskundeonderwijs leidde tot inzichten die wellicht wat radicaler waren dan het huidige onderwijssysteem aankan. ‘Het project was samen met de Ververs Foundation opgezet en bood daardoor de mogelijkheid een aantal onderwijsaspecten te onderzoeken. ‘Het doel was een onderzoek met publicatie. Het is heel mooi dat er ook nog een reeks computerprogramma’s uit is gekomen die ook daadwerkelijk op scholen wordt gebruikt.’ Frans van Galen en Koeno Gravemeijer zetten samen met Frans van Mulken en Elise Quant hun onderzoek naar vernieuwingen in het rekenen wiskundeonderwijs voort en hebben ondertussen samen met de Technische Universiteit Eindhoven ook de publicatie Kinderen onderzoeken ‘snelheid’ uitgebracht, waarin de verkenningen uit de eerdere publicatie zijn voortgezet in de toepassing van een lessenserie over snelheid. Net als bij Dynamische grafieken op de basisschool was het de bedoeling om leraren en aanstaande leraren te stimuleren samen met de leerlingen op onderzoek te gaan. ‘Het ultieme doel is dat ze gaan nadenken over onderwijs dat leerlingen op de toekomst voorbereidt.’ Zie voor meer informatie: http://www.fi.uu.nl/rekenweb/ grafiekenmaker/


13

Fabian Dangremont, leerling Da Vinci College Leiden, in 2014 winnaar Ververs aanmoedigingsprijs

Fabian Dangremont van het Da Vinci College in Leiden won in 2014 de aanmoedigingsprijs van de Ververs Foundation. Hij zat toen in de 6e klas. Samen met enkele andere leerlingen stuurde hij een voorstel in voor de Onderwijspiramide, waarin verdieping en verbreding met elkaar worden verbonden en waarin de reguliere lessentabel plaatsmaakt voor een meer persoonlijke benadering met bevlogen docenten die je de ruimte geven om eigen keuzes te maken.

Fabian liep er tijdens zijn schoolloopbaan tegenaan dat hij voor de vakken die vanwege zijn dyslexie lastig voor hem waren graag wat meer tijd had gehad, terwijl hij de vakken die hem gemakkelijk af gingen graag wat sneller en met meer verdieping had willen doen. Fabian had ook wel willen proeven van de vakken die hij niet gekozen had. Hij had immers geen idee of deze vakken niet toch een bepaald talent bij hem naar voren had kunnen halen. De school was daar echter niet op ingesteld en hij moest zich schikken naar de reguliere onderwijsmethode. Samen met enkele andere leerlingen voerde hij hierover gesprekken met de rector en een van zijn docenten. Dat leidde tot het idee van de Onderwijspiramide. ‘Wij wilden dat onze docenten ons vanuit verschillende onderwerpen naar actuele onderwerpen leerden kijken. Ze zouden de actualiteit vanuit

14


meerdere kanten moeten belichten, bespreken en bediscussiëren, zodat we kennis kunnen opdoen en deze leren toepassen in de praktijk.’ De leerlingen van het Da Vinci College wilden vakoverstijgend werken in de vorm van thema’s en projecten. ‘Leerlingen moeten de kans krijgen om zelf te kiezen welke vakken ze wel en niet willen volgen en welke ze sneller of juist dieper willen doorlopen. We willen geprikkeld worden. Een piramide wordt hoger en breder door bovenop de punt extra zand toe te voegen: verdieping zorgt voor verbreding.’ Het begint bij bevlogen docenten Volgens Fabian kan de droom van een onderwijspiramide alleen dan gerealiseerd worden als er binnen de onderwijsopleidingen een bewustzijn ontstaat dat onderwijs niet staat voor uitsluitend kennisoverdracht en klassikaal onderwijs. Hij pleit voor een college-achtige opzet, waarbij uiteenlopende thema’s worden verdeeld onder de docenten en er gepassioneerde men-

sen uit de praktijk bij het onderwijs worden betrokken. Leerlingen zouden op bezoek moeten kunnen gaan bij bedrijven en toegang krijgen tot (bijvoorbeeld) de IT Academy van Microsoft. Fabian vindt het een probleem dat er een tekort is aan leraren. Dat maakt dat een school niet kan kiezen voor de beste docent, maar blij moet zijn met wie zich aanbiedt. ‘Je zou als school, maar liever nog als leerling, je eigen docenten moeten kunnen kiezen.’ Award was een steen in de vijver Fabian en zijn medeleerlingen hebben ondertussen eindexamen gedaan. Ze hopen dat hun ideale onderwijssysteem op een dag echt doorgevoerd kan worden, zodat leerlingen voortaan hun eigen weg kunnen kiezen en medeverantwoordelijk zijn voor het onderwijs dat ze krijgen. Ze beseffen dat ze met de aanmoedigingsprijs van de Ververs Foundation geen onderwijsrevolutie kunnen ontketenen, maar de prijs was een prachtige

‘We willen geprikkeld worden om uitdagingen aan te gaan’ erkenning van hun ideeën die hierdoor bij veel meer mensen bekend zijn geworden. Ze hebben een steen in de vijver gegooid en hopen dat de golven op een dag tot een onderwijsverandering zullen leiden.

VERVERS FOUNDATION AWARDS

15

Arjan van der Meij, Christelijk College De Populier, Den Haag – winnaar Ververs Award 2014

Arjan van der Meij is docent aan De Populier in Den Haag en raakte gefascineerd door de makercultuur die vanuit de Verenigde Staten naar Nederland overwaaide. Zelf dingen maken en daardoor leren leek hem een ideale onderwijsmethode die hij wel eens in de praktijk zou willen brengen. Samen met collega’s sloeg hij elke eerste maandagavond van de maand aan het knutselen en raakte zo enthousiast dat hij het initiatief nam een FABklas op te richten. Ondertussen nemen zo’n dertig leerlingen vrijwillig deel aan deze buitenschoolse activiteit en komen ze altijd tijd tekort voor het realiseren van hun projecten.

‘Het grote verschil tussen een technasium of een vak als onderzoek & ontwerp en de FABklas is dat de leerlingen zelf mogen weten wat ze willen maken. Ze werken niet voor een opdrachtgever en dat wat ze maken mag maar hoeft niet mooi te zijn,’ vertelt een zeer enthousiaste Arjan van der Meij. ‘We hebben eerst zelf geëxperimenteerd en zijn de FABklas vervolgens gaan opzetten als extra activiteit voor alle leerlingen van alle klassen 2 tot en met 6. Nu komen er elke vrijdag van vier tot zeven zo’n dertig leerlingen om iets te maken dat ze zelf hebben bedacht. Wij lopen er als docenten rond om de leerlingen te helpen – soms bij het bedenken van iets om te maken en soms bij het bedienen van een machine.’ Voor de FABklas zijn hedendaagse apparaten als een lasersnijder en een 3D-printer aangeschaft en tijdens de lessen wordt gezorgd voor

16


een hapje en een drankje. Volgens Arjan is de FABklas een soort zandbak, ‘een experimenteerplek waar het ook nog eens heel gezellig is’. Hoofd, hart en handen worden gestimuleerd Andere docenten maken tijdens de reguliere lessen gebruik van de FABklas. Zo kunnen leerlingen bij het vak geschiedenis in plaats van een schriftelijk werkstuk ook een digitaal monument maken en gaat de docent natuurkunde tijdens zijn les soms naar het FABloklaal. ‘De docenten zien het als een plek waar je leerstof kunt verwerken. Het geeft de lessen een extra dimensie en steeds meer collega’s worden enthousiast,’ aldus Arjan. Bij de zogenaamde makermovement wordt ernaar gestreefd de afstand tussen idee en uitvoering zo klein mogelijk te maken. Arjan: ‘Ik ben ervan overtuigd dat iedereen een maker kan zijn en mijn droom voor de toekomst is dan ook dat leerlingen al vanaf groep 1 van de basisschool met dit concept aan de slag

Elke leerling kan een maker worden

kunnen.’ Arjan ziet hoe zijn FABklas de leerlingen motiveert, hen meer zelfvertrouwen geeft, hun onderzoekend vermogen stimuleert en hen ook nog eens op een zeer plezierige manier laat leren. ‘Elke school zou een makerspace of fablab moeten hebben.’ De Ververs Foundation was de schakel tussen hobby en realiteit Net als alle prijswinnaars vindt ook Arjan dat het winnen van de Ververs Award een erkenning was van zijn innovatieve idee. Het gaf een enorme boost en het initiatief kreeg ineens heel veel aandacht. ‘Iedereen wilde met ons praten en langskomen,’ zegt Arjan trots. ‘Ik heb lezingen gegeven en stukken geschreven voor allerlei onderwijsbladen.’ De grote wens van Arjan en zijn collega’s was het maken van een verdiepende studiereis naar Amerika om daar de makercultuur en uiteenlopende onderwijsinitiatieven op dit gebied van dichtbij te kunnen bekijken. ‘Met de geldprijs van de Ververs Awards

hebben we dat kunnen doen. We zijn naar Stanford geweest, hebben het Exploratorium bezocht en werden ontvangen bij Pier 9 in San Francisco. De reis heeft ons zoveel meer inzichten en ideeën gegeven. En we hebben daar gezien dat wat wij doen helemaal niet achterloopt bij de ontwikkelingen in de V.S.’ Arjan van der Meij heeft vanaf schooljaar 2015/2016 een dag in de week de tijd om zich aan de verdere ontwikkeling van de FABklas te wijden. Hij zoekt contact en samenwerking met vergelijkbare

initiatieven zodat een community van gelijkgestemden ontstaat in Nederland en legt contacten met onderwijsinstellingen, overheden en het bedrijfsleven. ‘Ik ben in gesprek met de staatssecretaris die zeer enthousiast is over ons initiatief en probeer bij het bedrijfsleven binnen te komen voor een bijdrage in expertise en middelen. We zijn nog maar net begonnen, maar ik hoop dat uiteindelijk elke school in Nederland een FABklas heeft!’ Zie voor meer informatie: http://fabklas.nl/


17

Femke Gerritsen, Bonhoeffer College, Enschede – winnaar Ververs Award 2013

Slechts één avond had ze om haar ideeën op papier te zetten en mee te dingen naar de Ververs Award 2013. Uiteindelijk werd Femke Gerritsen met haar onderzoek naar de inzet van de iPad binnen het onderwijs de eerste award-winnaar. Het sprak de jury aan dat Femke nieuwe manieren wist te vinden om vmbo-leerlingen betekenisvol te laten leren met behulp van nieuwe technologie. ‘Femke weet leerlingen en ouders hiermee te enthousiasmeren. De aanpak en lesideeën fungeren als inspirerende voorbeelden voor collega’s, ook in andere scholen.’ Ondertussen geldt Femke als een van de onderwijsvernieuwers van Nederland.

Alsof je bij een grote onderwijsfamilie komt Tijdens haar masteropleiding ‘leren en innoveren’ zette Femke een project op om leerlingen op een innovatieve manier te laten leren. Ze koos voor de werkvorm digital storytelling en liet leerlingen rondom het thema de Gouden Eeuw zelf filmpjes maken met een iPad. Ze zette voor de leerlingen een stappenplan op dat het proces op kleine onderdelen uitvoerbaar maakte. Per fase konden de leerlingen zien welke informatie ze moesten verzamelen en welke handelingen ze moesten verrichten. Zo leerden ze beeldmateriaal verzamelen, een voice-over inspreken en een filmpje monteren. Hoewel het initiële project was opgezet voor vmbo-leerlingen, was het heel gemakkelijk toepasbaar binnen alle onderwijsniveaus. Naarmate het niveau hoger was, konden de leerlingen meer zelf doen. De leerkracht was er vooral om het project te coördineren en de leerlingen te begeleiden.

18


rond, stelt vragen en kijkt waar de leerling is in zijn stappenplan.’

‘De reacties van de leerlingen zijn uitsluitend positief. Ze geven aan dat ze intenser leren door het maken van de filmpjes en dat de stof beter beklijft,’ vertelt Femke. ‘Het sluit aan bij de huidige belevingswereld van de leerlingen.’ De leerlingen krijgen als introductie op het project slechts een kort

filmpje en gaan vervolgens met het stappenplan aan de slag. ‘Als ze begrijpen hoe het werkt, gaan ze als een trein,’ zegt Femke. ‘Ze kunnen op hun stappenplan aankruisen wat ze hebben gedaan en zien dan precies waar ze zijn in het proces en wat er nog moet. De docent loopt

De passie voor het vak is soms weg Femke geeft ondertussen, naast haar werk als docent ‘mens en maatschappij’ en onderwijsinnovator op het Bonhoeffer College, workshops en opleidingen over het gebruikmaken van media en iPad in het onderwijs. Ze leidt docenten op aan de Saxion-hogeschool, maakt deel uit van de professionaliseringsopleiding en draagt bij aan de deskundigheidsbevordering. ‘Ik laat de docenten een digitaal verhaal maken van wat ze met hun team doen. Hoe ze innovatie kunnen doorvoeren en hun doelen bereiken. Dat vraagt veel van de metacognitie. Je moet heel goed nadenken over wat je in beeld wilt brengen. Je moet een planning maken en bedenken wat je wilt vertellen en hoe dat te bereiken.’ Femke ervaart dat de mensen die een workshop bij haar volgen heel enthousiast zijn over wat ze in

zo’n korte tijd kunnen bereiken. ‘Leerkrachten krijgen in de loop van de jaren vaak steeds meer afstand tot het vak dat ze geven. Daarmee verdwijnt dan ook vaak de passie. Door leraren zelf meer te laten ervaren, komt die passie vaak weer terug.’ Femke stelt zichzelf open voor wat de docenten willen leren, net zoals ze dat bij leerlingen doet. Ze toetst altijd eerst wat er leeft en waar behoefte aan is en speelt daarop in. De award kwam precies op het goede moment Femke was de eerste winnaar van de Ververs Award. Ze kijkt er vol trots op terug. Femke heeft altijd meer willen doen dan alleen docent zijn en door het winnen van deze award kon ze haar werkveld uitbreiden en zich ook op andere aspecten binnen het onderwijs richten. Het bezorgde haar een grote naamsbekendheid in onderwijsland. ‘Het winnen van de award was een bevestiging van de kwaliteit van mijn

project. Ik kon visie en praktijk bij elkaar brengen en dat werd door de vakjury gewaardeerd. En die vakjury bestond niet uit de minsten; het zijn allemaal stakeholders met hun wortels in verschillende organisaties.’ Het winnen van de award was voor Femke een kans om erop uit te gaan en nieuwe contacten te leggen. Ze is ambitieus en blijft zoeken naar vernieuwing en verrijking. Ze zou zich liefst nog meer verdiepen in de techniek en theorie van het gebruiken van beelden in het onderwijs, zodat ze er met nog meer kennis en kunde over kan vertellen. ‘Ik ben nog lang niet klaar en zoek voortdurend naar iets nieuws.’


19

Heleen Terwijn, IMC Weekendschool, Amsterdam – winnaar Ververs Award 2014

Heleen Terwijn was geschokt toen ze zeventien jaar geleden tijdens haar psychologisch onderzoek naar motivatie van schoolkinderen in de Bijlmer ontdekte hoe bar en boos het daarmee gesteld was. Tegen de tijd dat de kinderen de puberteit bereikt hadden, interesseerde school hen nauwelijks meer. Heleen besloot haar onderzoekspositie aan de UvA op te geven en richtte IMC Weekendschool op, een aanvulling op het onderwijs voor kinderen uit achterstandswijken, verzorgd door mensen met een passie voor hun vak. Ondertussen telt Nederland tien weekendscholen en beloonde de Ververs Foundation Heleen voor haar initiatief om deze vorm van onderwijs ook in het reguliere basisonderwijs te integreren.

Kinderen uit groep 7 en 8 en de brugklas die naar een van de IMC Weekendscholen gaan, geven er met liefde drie jaar lang hun zondagen voor op. Het zijn kinderen die thuis en op school om allerhande redenen niet de kans krijgen zich volledig te ontplooien. IMC Weekendschool biedt hen echter de kans zich te ontwikkelen tot zogenaamde allround citizens. Kinderen van verschillende scholen in een sociaaleconomische achterstandswijk ‘solliciteren’ zelf naar een plaats en worden geselecteerd op basis van motivatie, waarbij ervoor gezorgd wordt dat er evenveel jongens als meisjes in een groep komen. Op IMC Weekendschool maken de kinderen in drie jaar tijd kennis met zo’n vijftien vakken, zoals geneeskunde, recht, journalistiek, beeldende kunst enzovoort en binnen deze vakken met verschillende

20


Uiteindelijk wordt de weekendschool overbodig

beroepen. Ze krijgen les van mensen met een passie voor hun vak en mogen alles vragen, bekijken, aanraken en doen. Het motto is learning by doing. ‘Ze leren bijvoorbeeld vragen stellen, debatteren, discussiëren, samenwerken en conflict hanteren,’ vertelt Heleen. ‘Het zijn vaardigheden die je helpen om gemotiveerd in de maatschappij te staan. We bieden onze leerlingen een brede opleiding en proberen ze de motivatie te laten vasthouden die ze op hun tiende hadden.’ Niemand zegt ‘nee’ IMC Weekendschool vond zijn eerste sponsor in IMC, een bedrijf dat handelt in opties en zich vanaf 1998 aan het initiatief van Heleen heeft gecommitteerd. Ondertussen zijn er ruim honderd bedrijven die het initiatief financieel ondersteunen en stellen zo’n tweehonderd gastdocenten per school per jaar hun tijd belangeloos ter beschikking. IMC Weekendschool is ondertussen een organisatie van 40 fte, talloze vrijwilligers, een onderzoeksschool

en een alumninetwerk. ‘Iedereen is even enthousiast,’ zegt Heleen. ‘Gastdocenten bereiden zich echt goed voor op hun lessen en leerlingen zijn enorm geïnteresseerd. De Weekendschool maakt aantoonbaar verschil in de keuzes die de jongeren aan het einde van hun middelbare school maken en de manier waarop ze daarna in het leven staan. En daar doen we het voor.’

Weekendschool ook door de week Heleen won de Ververs Award in 2014 niet voor de IMC Weekendschool, die bestond immers al vele jaren. Ze won de prijs omdat ze vindt dat alle kinderen in Nederland de kans moeten krijgen kennis te maken met het aanvullend onderwijs dat IMC Weekendschool biedt. Twee jaar geleden begon ze te experimenteren in het basisonderwijs, met het zogenaamde IMC Basis. Kinderen

in groep 7 en 8 van het onderwijs krijgen onder reguliere schooltijden 3 uur weekendschoolles van gastdocenten. Het grote verschil met IMC Weekendschool is dat nu alle leerlingen van een klas op dezelfde manier les krijgen en dat de eigen juf of meester erbij aanwezig is en meewerkt. ‘De leerkrachten zijn heel enthousiast. De buitenwereld komt ineens hun klas binnen, waardoor ook hun eigen vak expliciet wordt. Ze gaan anders naar de kinderen kijken en zien andere talenten,’ ziet Heleen. ‘Het heeft een aantoonbaar effect op de schoolprestaties en op de overige lessen. Programma’s worden meer op elkaar afgestemd, elementen en the-

ma’s uit de weekendschoollessen worden meegenomen in het reguliere programma.’ De filosofie van IMC Basis sluit aan bij het huidige streven van ouders en onderwijzers naar vernieuwing, naar een betere aansluiting bij de veranderingen in de maatschappij en de initiatieven die er op dit moment in onderwijsland zijn. Heleens wens voor de toekomst is dan ook dat IMC Weekendschool en IMC Basis uiteindelijk overbodig worden. ‘Ik heb lange tijd gedacht dat ik dat tijdens mijn leven niet meer zou meemaken, maar ik begin er langzaam in te geloven dat het gaat gebeuren.’ Zie voor meer informatie: www.imcweekendschool.nl


21

Sjef Drummen, Niekée en Agora in Roermond winnaar Ververs Innovatieprijs 2021 op 17 juni 2014

De zeer bevlogen onderwijskunstenaar Sjef Drummen zet zich met hart en ziel in om het innovatieve onderwijsconcept dat wordt uitgevoerd op de scholen Agora en Niekée in Roermond voor het voetlicht te brengen. Dat het leerconcept zoals dat op deze scholen wordt uitgevoerd een gevoelige snaar raakt bij zowel leerlingen en ouders als bij leerkrachten en overheden blijkt uit de enorme aandacht die de beide scholen krijgen. Sjef geeft lezingen en presentaties in heel Nederland en de scholen worden wekelijks bezocht door delegaties docenten, schoolhoofden en andere geïnteresseerden. Niet vreemd dat Sjef in 2014 een Ververs Award won voor zijn tomeloze inzet.

Als je kinderen in hokjes stopt, gaan ze zich als ratten gedragen Al zo’n elf jaar geleden ontstond het idee voor een vernieuwend leerconcept waarbij de individuele ontwikkeling en de persoonlijke behoefte van de leerling centraal staat. De schoolleiding van Niekée zag dat er een compleet nieuwe wereld was ontstaan waarin heel andere vragen worden gesteld aan een leerling. Men boog zich over de vraag hoe ze konden anticiperen op deze verandering van een tijdperk. Toen zij acht jaar geleden besloten volledig digitaal te gaan werken, werden ze voor gek verklaard. ‘Maar nu is de tijd er naar het schijnt rijp voor want het is ongelooflijk hoeveel aanvragen we binnenkrijgen voor presentaties, lezingen en bezoeken aan onze school. Het winnen van de Ververs Award heeft daar zeker aan bijgedragen en het neemt een ongekende vlucht,’ vertelt een zeer gepassioneerde Sjef Drummen. ‘We gaan

22


nu het tweede jaar in met Agora en er is zoveel belangstelling. De VPRO besteedde een uitzending van Tegenlicht aan ons en kreeg nooit eerder zoveel reacties op de social media, we schudden de Dalai Lama een hand en krijgen bezoek uit verschillende landen. Bij een wedstrijd die de gemeente Amsterdam onlangs uitschreef voor innovatieve onderwijsconcepten werd ons voorstel met een ruime meerderheid van stemmen verkozen uit 124 inzendingen.’ Op Niekée stelt elke leerling samen met een docent een persoonlijk leertraject op. Bij Agora bestaan geen schoolvakken meer en Engels en Duits worden geleerd door op aangewezen dagen gedurende alle lessen en bijeenkomsten die talen te spreken. Alle niveaus vormen samen een heterogene groep. ‘Door de kinderen niet letterlijk en figuurlijk in hokjes te stoppen, ontstaat ook geen segregatie. Niemand is meer of minder, beter of slechter dan de ander,’ aldus Sjef. ‘In het

huidige model hoeft een leerkracht zijn verantwoordelijkheid niet te nemen voor de leerling, maar voor het systeem. De leerling moet voldoen aan allerlei normen die bij een bepaald niveau horen. Als de leerling een paar tienden tekort komt om aan de HAVO-norm te voldoen, wordt hem verteld dat hij maar wat harder moet werken. Het probleem wordt bij de leerling neergelegd, maar dat mag natuurlijk niet.’ Er is zoveel behoefte aan verandering Het huidige onderwijssysteem past volgens Sjef totaal niet meer bij de wereld waarin we leven. ‘We werken samen met de Open Universiteit en baseren ons voortdurend op wetenschappelijke resultaten. We doen alleen dat wat goed is voor de ontwikkeling van een kind en ik durf zelfs te zeggen dat we bereid zijn dingen niet te doen die de wetgeving voorschrijft, als die haaks staan op wat de wetenschap zegt. We doen echter niets dat niet mag. Volgens de inspectie is het vooral van belang dat je aan gedegen kwaliteitszorg

doet en dat doen we beter en veel uitgebreider dan andere scholen.’ De leerlingen worden voortdurend gemonitord op alle mogelijke gebieden om te kijken of het concept wel goed werkt. ‘Deze gepersonaliseerde leerroutes kunnen alleen werken als je alles goed bijhoudt. Door middel van technologie is het mogelijk om ze te managen.’ De leraar van morgen zou doorsnee van de maatschappij moeten zijn Volgens Sjef is Agora geen school maar een learning community. ‘Een leerkracht is er niet om het leerproces te beheersen, maar begeleidt en helpt een leerling bij zijn persoonlijke traject. Hij is een coach. We vormen een open source-gemeenschap, waarin de leerling zelf kan leren, om de onbekende toekomst straks vastberaden tegemoet te kunnen treden. Wij bieden bagage voor die wereld, zoals technische vaardigheden, creativiteit, lef, flexibiliteit leren opereren in een netwerk, ondernemerschap en het zelf inrichten van de fysieke ruimte.

Je moet ze tot hun achttiende hun eigen weg laten gaan. Maar ook de ouders zijn een onderdeel van het leerproces en worden elke vijf weken bij elkaar geroepen voor een communitybijeenkomst.’ Het is de taak van de door het bestuur tot ‘onderwijskunstenaar’ benoemde Sjef Drummen om over het prachtige concept van Agora en Niekée te vertellen aan iedereen die het maar horen wil. En dat doet hij als geen ander. Zie voor meer informatie www.agoraroermond.nl en www.niekee.nl


23

Pieter Snel, Tienercollege, Gorinchem – winnaar Ververs Award 2014

In 2009 begon een projectgroep in opdracht van twee bestuurders uit het basis- en voortgezet onderwijs in Gorinchem met een onderzoek naar mogelijkheden om leerlingen van de bovenbouw van het basis- en de onderbouw van het voortgezet onderwijs beter tot hun recht te laten komen bij hun persoonlijke ontwikkeling. Uit dit onderzoek ontstond in 2012 het Tiener College, een programmalijn voor leerlingen van 10 t/m 14 jaar die uniek is in Nederland. Nu, drie jaar later, zitten er 60 leerlingen op de programmalijn en bestaat nog altijd de ambitie uiteindelijk een totaalconcept te bieden voor leerlingen van 2 tot 16/18 jaar.

Pieter Snel, docent en vanaf het eerste uur betrokken bij het Tienercollege, vond al jaren dat het moment waarop een leerling de overstap van het basis- naar het voortgezet onderwijs moest maken niet altijd op het juiste moment kwam. Sommige kinderen waren erbij gebaat nog een jaar langer op de basisschool te blijven, terwijl andere kinderen eigenlijk aan het begin van groep 8 al klaar waren voor het programma van het voortgezet onderwijs. Hij vond dat het mogelijk moest zijn om deze kinderen een programma op maat aan te bieden, zodat ze precies op de juiste plaats zouden zijn en nooit te snel of te langzaam hoefden te gaan. De leerkrachten en docenten die lesgeven op het Tienercollege hadden allemaal diezelfde gedachte. Ze brachten op de scholen waar zij werkten al in de praktijk wat in het Tienercollege gemeengoed is geworden: een leeromgeving

24


die is afgestemd op de talenten en vermogens van het kind. Deze leeromgeving vereist goed luisteren en opmerkzaam zijn, veel onderlinge samenwerking en reflectie, creativiteit en vooral het volgen van de leerling. Tijdens het onderzoek naar de mogelijkheden van een andere onderwijsomgeving lieten de bestuurders en onderwijzers zich dan ook inspireren door het idee van de leergemeenschap, het Big Picture-leren en de principes van een rijke leeromgeving. De ideeën en resultaten die voortkwamen uit de werkgroepen van leerkrachten en een klankbordgroep van ouders leidden in 2012 tot de opening start van het Tienercollege. Een dagdeel meelopen met de boer Binnen de programmalijn wordt veel aandacht besteed aan de persoonlijke ontwikkeling van een kind. De leerling wordt uitgedaagd en krijgt verdieping op een manier die aansluit bij zijn belevingswereld. De kinderen worden geactiveerd, bezield, aangespoord,

geprikkeld en aangemoedigd om uiteindelijk op een zo hoog mogelijk niveau van welbevinden deel te kunnen uitmaken van de samenleving. Het Tienercollege kent geen passief onderwijs, maar daagt zowel de leerling als de docent voortdurend uit. Per schooljaar staan drie kernconcepten centraal waarin alle vakken aan bod komen. Hierdoor ontstaan verbanden en is er ruimte om een onderwerp van meerdere kanten te belichten. ‘Iedere ochtend beginnen we de dag met een Pick Me Up,’ vertelt Pieter, ‘dat is een presentatie of discussie van een leerling, leerkracht of gast. Maar er worden ook LAB’s georganiseerd. Dan gaan de leerlingen naar buiten om kennis te maken met kunst, sport, natuur of iets anders.’ Om ze alvast kennis te laten maken met uiteenlopende beroepsgroepen krijgen leerlingen voortgezet onderwijs de opdracht om drie keer per jaar onder begeleiding van school afspraken te maken met mensen die een beroep hebben

‘De award was een boost voor de ontwikkeling’ dat hen fascineert. Daarnaast kunnen ze proeven van vakken die ze in het derde leerjaar van het voortgezet onderwijs zullen krijgen. Er wordt alles aan gedaan de leerling geheel naar eigen kunnen een gedegen basis voor de toekomst te geven. Basis- en Voortgezet onderwijs kunnen elkaar nog meer versterken. ‘Op het Tienercollege zitten leerlingen van het basisonderwijs en leerlingen van het voortgezet onderwijs. Dat vereist een goede samenwerking tussen leerkrachten en docenten op de school zelf, maar ook met onderwijzers van de scholen waar de leerlingen vandaan komen en naartoe gaan. Steeds meer leerkrachten in Gorinchem en wijde omgeving noemen de programmalijn ondertussen als optie wan-

neer de kinderen en ouders starten met bovenbouw basisonderwijs of voor de schoolkeuze VO staan. En voor een leerling uitstroomt, vindt uitgebreid contact plaats met de mentor van de nieuwe school. Omdat de meeste leerlingen naar scholen gaan die binnen dezelfde scholengemeenschap vallen, is dat contact gemakkelijk gelegd. De aangesloten scholen zijn op de hoogte van de onderwijsmethoden van het Tienercollege en zetten zich in om op het persoonlijk leerplan leren aan te sluiten. Leerlingen lopen daarom nooit achter op die van de andere scholen. Ze vallen bij het verlaten van het Tienercollege echter wel op door hun zelfstandigheid.

Een blijk van erkenning ‘We leerden de Ververs Foundation kennen via SLO met wie wij inhoudelijk onze plannen hebben uitgewerkt. Bij de eerste awards waren we net te laat om een voorstel in te dienen en we waren er het jaar erna alert op om de inzending op tijd de deur uit te doen,’ aldus Pieter. Voor het Tienercollege was het winnen van de award een enorme blijk van waardering en erkenning. ‘Het was belangrijk voor ons om ons totaalconcept met de vakjury te kunnen delen en het bracht onze programmalijn onder de aandacht van tal van mensen die ertoe doen in onderwijsland.’ Het Tienercollege gaat de bijdrage van de Ververs Foundation inzetten voor enkele concrete projecten, zoals het Fablab en de techniekklas. ‘Het was echt een boost voor de ontwikkeling.’ Zie voor meer informatie: http://www.kpcgroep.nl/tienerschool

In 2013 werden naast winnares Femke Gerritsen nog twee onderwijsvernieuwers genomineerd voor een Ververs Award: Roy van As, Maria-basisschool in Boven-Leeuwen geeft zijn onderwijs in de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en natuur zo vorm dat geen methodes worden gebruikt, maar dat leerlingen aan de hand van het onderzoeksmodel ‘analyse – ontwerp – verzameling – verwerking – presenteren – reflecteren’ de leerstof van deze vakken eigen maken. Nico van der Woude, docent Nederlands en debatcoach aan het Pius X College in Almelo introduceerde het vak ‘forensics’ met activiteiten als debatteren, spreken in het openbaar en interpreteren van literatuur. De werkvorm wordt ook gebruikt in andere vakken, zoals Engels, geschiedenis en economie.


25

werden voorwaarden opgesteld waaraan de kanshebbende projecten moesten voldoen. Er werd een vakjury in het leven geroepen, waarin mensen met verstand van zaken en een belangrijke stem in het onderwijsveld zitting namen. ‘Zowel in 2013 als in 2014 kwamen meer dan honderd inzendingen binnen,’ aldus Luc. ‘We selecteerden een top tien van meest innovatieve projecten voor de vakjury, maar stuurden hun wel alle inzendingen, zodat ze alles wat er was binnengekomen konden bekijken en meewegen.’ De vakjury selecteerde uiteindelijk een top drie en nodigde de aanvragers ervan uit om hun project te komen pitchen. Hieruit werd uiteindelijk een winnaar gekozen die tijdens een feestelijke prijsuitreiking in het zonnetje werd gezet.’

vervuld bij de ontwikkeling en/of uitvoering van enkele projecten van de Ververs Foundation.

SLO, het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling – belangrijke partner voor VF

DE WENS OM TE VERANDEREN WAS GROOT BIJ DE VERVERS FOUNDATION SLO, het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, speelde een belangrijke rol in de activiteiten van de Ververs Foundation. Niet alleen sloot directeur Jan van den Akker zich aan bij het bestuur, maar ook was de SLO nauw betrokken bij enkele projecten en de Ververs Awards. Jan van den Akker en Luc Sluijsmans vertellen over hun bijdrage aan de ideeën van Mijndert Ververs en over de grote dromen die zij bij het bestuur van de stichting zagen. De interesse voor het onderwijs was authentiek SLO begeeft zich als nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling op het snijvlak van overheidsbeleid, onderwijspraktijk en wetenschap. Ze opereert op diverse niveaus en streeft naar een inhoudelijke samenhang binnen het onderwijs, met het primair, speciaal en voortgezet onderwijs als aandachtsgebieden. Het is dan ook niet vreemd dat SLO een belangrijke rol heeft

26

Directeur van SLO, Jan van den Akker, was Tjeerd Plomp, voorzitter van de Ververs Foundation, opgevolgd als hoogleraar onderwijskunde aan de Universiteit Twente. Door het contact dat zij met elkaar hielden, hoorde hij van de stichting die door Mijndert Ververs in het leven was geroepen. ‘Tjeerd hield me op de hoogte van alle commissies en besturen waarin hij zat en zo ook van de Ververs Foundation. Zo’n tien jaar geleden kwam er een plek vrij binnen het bestuur en vroeg hij me om die te vullen.’ Omdat vele bestuursleden al wat ouder en gepensioneerd waren, waren ze niet altijd meer goed op de hoogte van de ontwikkelingen binnen het onderwijs. ‘Er werd mijns inziens nog wel eens wat overdreven gemopperd dat er zo weinig gebeurde en dat de ontwikkelingen zo langzaam gingen. Ik kon dan soms wat actuele informatie inbrengen over beleidsontwikkelingen en wat zich in de onderwijspraktijk afspeelde. Er gebeurde immers wel degelijk het nodige; veel mensen waren bezig met vernieuwingen, onderzoeken en experimenten om het onderwijs te verbeteren,’ aldus Jan. ‘De interesse voor het onderwijs was echter groot en oprecht binnen de VF gelederen en tijdens vergaderingen vonden levendige discussies plaats.’ Leerplan van de toekomst Een van de projecten waaraan SLO heeft meegewerkt was ‘De toekomst telt’. [zie blz. …] Op initiatief van en in samenwerking met de Ververs Foundation deed ze onderzoek naar de toekomst van het rekenen wiskundeonderwijs voor leerlingen van 4 tot 14-15


jaar. De centrale vraag in het rapport was wat relevante, toekomstgerichte rekenen wiskundedoelen zijn voor leerlingen in het basisonderwijs en de eerste fase van het voortgezet onderwijs. Vanuit het VFbestuur was met name Koeno Gravemeijer actief betrokken. ‘Het was een onderzoek dat helemaal aansloot bij alle aandacht voor de 21st century skills en bevatte tal van mooie voorbeelden van hoe het rekenen wiskundeonderwijs er in de toekomst uit kon zien,’ aldus Jan. ‘Zonder de financiële impuls van de Ververs Foundation had dit onderzoek niet plaats kunnen vinden.’ Leerkrachten zien niet dat ze innovatief zijn In 2012 besloot de Ververs Foundation om innovaties in het onderwijs een extra boost te geven door een prijs in het leven te roepen, de

Ververs Award. De stichting vroeg SLO om daarbij te helpen, enerzijds door het onderwijs op te roepen voorstellen met betrekking tot onderwijsinnovatie in te dienen en anderzijds om alles wat er bij zo’n prijs komt kijken te organiseren. Luc Sluijsmans, sinds drie jaar medewerker van de SLO, kreeg samen met collega Jessica van der Veen, deze taak toebedeeld. Samen tuigden zij de website op, deden zij de oproepen aan het onderwijs om deel te nemen en organiseerden zij de twee prijsuitreikingen. ‘Mijndert Ververs doneerde een bedrag van € 15.000 voor een award die innovatief onderwijs moest stimuleren. SLO droeg daar in natura aan bij door uren van mij en Jessica in te zetten,’ vertelt Luc. Tijdens een aantal brainstormsessies met Mijndert en het bestuur

De Ververs Foundation was onder de indruk van het aantal inzendingen. De inzendingen kwamen uit basisonderwijs tot universiteit en van leerlingen tot leraren. De winnaars gelden ook als de inspirerende vernieuwers in onderwijsland. Toch is dit niet alles wat er gebeurt op innovatief gebied in het onderwijs. Er gebeurt nog zoveel meer, maar niet iedereen meldt zich aan voor een award. ‘Veel leerkrachten zien zichzelf helemaal niet als vernieuwers terwijl ze interessante nieuwe aanpakken ontwikkelen die interessant zijn voor andere collega’s. Er gebeuren veel mooie dingen in onderwijsland, een klein gedeelte daarvan is door de Ververs Award 2013 en 2014 onder de aandacht gebracht,’ constateert Luc. Een onderwijsprijs is niet uniek in Nederland, een onderwijsmecenas wel Volgens Jan van den Akker heeft de Ververs Foundation altijd grote dromen gehad. Het bestuur wilde

een bijdrage leveren aan onderwijsvernieuwing en had de hoop dat deze door financiële bijdragen aan projecten en de prijzen tot een omslag zou leiden die zichtbaar was en impact had. ‘Die impact is echter vaak niet direct voelbaar en heeft tijd nodig. De stichting heeft geen revolutie binnen het onderwijs ontketend, maar heeft vooral geïnspireerd en gemotiveerd,’ zegt Jan. ‘Ze heeft een aantal mensen de kans gegeven hun dromen waar te maken en heeft de discussie over vernieuwing in het onderwijs aangewakkerd. Er is in Nederland sowieso veel veranderd sinds de stichting werd opgericht. Er wordt momenteel weer veel meer over innovatie gepraat . Er is veel uitwisseling en de ontwikkelingen gaan sneller.’ Jan en Luc zijn er trots op dat SLO, naast hun reguliere werk op het terrein van curriculumontwikkeling, een bijdrage heeft kunnen leveren aan de droom van Mijndert Ververs. Jan van den Akker zegt daarover: ‘Wat Mijndert heeft gedaan is bijzonder. Hij heeft eigen middelen ingezet om vernieuwing in het onderwijs te stimuleren omdat hij zo oprecht geïnteresseerd is. Hij staat tot op de dag van vandaag open voor alle ontwikkelingen en projecten die daarin plaatsvinden. Onderwijsmecenassen zoals hij zijn er eigenlijk niet in Nederland, maar het zou mooi zijn als iemand geïnspireerd is geraakt door de Ververs Foundation en het stokje van hem overneemt.’


Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation? De insteek van de Ververs Foundation sprak mij meteen aan. Onderwijs voor de toekomst is een thema dat mij al heel lang bezig houdt. Deze gerichtheid op de toekomst is lange tijd uniek voor de VF geweest. De geanimeerde discussies over de projecten, de plannen en aanverwante zaken vond ik altijd heel plezierig en inspirerend. Die ga ik zeker missen. Als ‘founding father’ speelde Mijndert Verver daarin een centrale rol. Hij richt zich niet alleen op de toekomst maar doet dat ook met een open blik. Met de Ververs Foundation heeft hij tal van innoverende projecten mogelijk gemaakt. Waarbij zijn betrokkenheid steeds heeft doorgeklonken in de manier waarop hij zich in de projecten heeft verdiept en contact heeft gehouden met de uitvoerders. Wat was en is voor u de meerwaarde van de Ververs Foundation? Extra interessant voor mij waren de twee VF projecten rond mijn persoonlijke interessegebied, het reken-wiskundeonderwijs. De Ververs Foundation bood Frans van Galen en mij de mogelijkheid in het basisonderwijs te gaan experimenteren met leerstof die daar nu nog niet aan de orde komt maar met behulp van ICT wel toegankelijk kan worden gemaakt. Daarnaast was ik betrokken bij de Ververs Foundation die samen met de SLO een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de doelen waar het reken-wiskundeonderwijs zich, met het oog op de toekomst, zou moeten gaan richten. Met haar projecten en met de VF Award heeft de VF een zichtbare bijdrage geleverd in het ontwikkelen van vernieuwend onderwijs en het denken daarover gestimuleerd. Hoe ziet u de toekomst van het onderwijs in Nederland? Belangrijk voor de toekomst lijkt mij een aanpassing van het rekenen wiskundeonderwijs aan de veranderingen in de maatschappij. Daarbij gelden twee overwegingen, (1) reken-wiskundige bewerkingen worden in toenemende mate door apparaten overgenomen en (2) digitalisering en globalisering leiden tot dusdanige veranderingen van de arbeidsmarkt dat velen zullen worden uitgesloten wanneer we ons onderwijs niet aanpassen.

Zie voor meer informatie: www.slo.nl Koeno Gravemeijer, alg. bestuurslid Ververs Foundation


27

toen een classificatiesysteem van digitale leermiddelen opgezet, om te inventariseren wat er was om op basis daarvan een missie en visie te kunnen formuleren.’ Peter Blijleven, tien jaar projectmedewerker van Ververs Foundation

WEB QUESTPROJECT SLOOT ECHT AAN BIJ DE MISSIE VAN DE VERVERS FOUNDATION

De Ververs Foundation wilde ook een eigen project doen. Dat heb jij voor ze uitgevoerd. Vertel daar eens wat over. ‘Ik mocht voor de Ververs Foundation inderdaad ook een eigen project doen, WebQuest. Het was een nieuwe ontwikkeling die uit de Verenigde Staten was overgekomen. Een webquest is een educatieve speurtocht voor zelfstandige (samenwerkende) leerlingen,

Peter Blijleven raakte vanuit de Universiteit Twente al betrokken bij de Ververs Foundation toen deze nog bezig was haar scope te bepalen. Tien jaar lang werkte hij mee aan de uitvoering en realisatie van projecten en kreeg ook de kans om een eigen project, WebQuest, uit te voeren. Hij kijkt vol trots terug op die tien jaar en op de kansen die hij van de Ververs Foundation heeft gekregen. 2002-2012 Hoe ben je betrokken geraakt bij de Ververs Foundation? ‘Ik had zelf de PABO gedaan en ging daarna naar de Universiteit Twente om te promoveren. Door er projecten te doen, kon ik als medewerker aan mijn promotieonderzoek werken. Een van die projecten was de Ververs Foundation. Toen ik in 1999 betrokken raakte, was het bestuur nog op zoek naar zijn missie en naar het soort projecten dat het wilde ondersteunen. We hebben

28


waarbij webbased informatie centraal staat. Ze hebben tot doel leerlingen handvatten te bieden met informatie op het internet om te gaan. Het was de bedoeling om samen met het veld onderwijs te ontwikkelen en dat weer terug te geven aan het onderwijs. Samen met studenten van de Universiteit Twente hebben we de eerste reeks webquests gemaakt.’ Was het direct een succes? ‘De eerste elf webquests die online werden geplaatst waren zeker nog geen doorslaand succes. In het begin kregen we zo’n dertig bezoekers per maand. Ik

ben vervolgens artikelen gaan schrijven voor onderwijsbladen en heb presentaties gegeven. Toen kwam er een uitnodiging van de Domstad-PABO om er college te geven over de webquests. Samen met studenten zijn we toen een aantal jaren achter elkaar webquests gaan ontwikkelen. Dat heeft geleid tot wel dertig of veertig nieuwe webquests. We hebben ook een tijdje samengewerkt met Beta-techniek, waardoor er wat meer aandacht kwam voor techniek en technologie in de webquests. Vervolgens wilden ook de Marnixacademie in Utrecht en de PABO in Den Haag

wel meedoen en op het hoogtepunt hadden we wel 150 webquests op de site staan. Daarmee ben ik vervolgens weer de boer opgegaan.’ Wat was het omslagpunt? ‘De artikelen en presentaties bij onderwijsinstellingen, tijdens congressen en op andere belangrijke onderwijsbijeenkomsten droegen bij aan de groeiende belangstelling voor de website. Ook toen uitgeverij Meulenhoff zijn educatieve speurtochten linkte naar onze webquests had dat effect. We bereikten een hoogtepunt in 2010, toen kreeg de website zo’n 30.000 bezoekers per maand en in sommige maanden zelfs 40.000. Het was prachtig voor Mijndert om te zien hoe dit project zich als een olievlek in het onderwijs uitbreidde.’ Waarom is in 2010 besloten WebQuest over te dragen aan SLO? ‘Na tien jaar wilde het bestuur van de Ververs Foundation het project wel afronden. Er werd op dat moment al voorzichtig gesproken over de eindigheid van de stichting en het bestuur wilde het project voor het zo ver was graag overdragen aan de SLO. Studente onderwijskunde, Nicole de Kuyper, heeft toen voor haar bachelorscriptie onderzoek gedaan naar het belang dat leerkrachten hebben bij Webquest. Dit bleek een mooie afronding, waarna de website is overgedragen aan de SLO die de website nog steeds in de lucht houdt en de webquests controleert op hun werking. Nog steeds maken leerlingen gebruik van de webquests, al is het niet meer zo veel als een paar jaar geleden.’

mocht schrijven om door te gaan. Ik had ondertussen echter tal van andere werkzaamheden, onder meer aan de Hogeschool Saxion waar ik ook nu nog werk, en heb toen besloten om te stoppen. Ik heb met ongelooflijk veel plezier met de Ververs Foundation samengewerkt. Het heeft me heel veel opgeleverd en ik heb heel veel mensen leren kennen, ook mensen die anders nooit op mijn pad waren gekomen. Mijndert is een heel bijzondere man; hij is zo oprecht geïnteresseerd in de ontwikkelingen in het onderwijs. Hij heeft de Ververs Foundation echt vanuit zijn hart opgezet. Omdat hij veel geld had verdiend met het onderwijs, besloot hij ook veel geld terug te geven aan het onderwijs. Ik heb wel eens gedacht dat mensen die geld van de stichting kregen dat niet altijd voldoende hebben beseft. Toch vind ik het allermooiste dat het Webquest-project een succes is geworden en dat het zo goed aansloot bij de missie en visie van de stichting.’ Zie voor meer informatie: www.webquests.nl


Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation? We leven in een land dat ons veel mogelijkheden biedt onszelf te ontwikkelen door het volgen van onderwijs. Ik heb vroeger geleerd dat dat niet iets vanzelfsprekends is en dat je in je leven – na de periode van ‘ontvangen’ en daarmee bedoel ik onderwijs en opleiding – een soort morele plicht hebt zelf ook bij te dragen aan deze samenleving. Ook toen ik aan de UTwente werkte, werd er van de staf verwacht om naast taken in onderwijs en onderzoek bij te dragen aan de organisatie en ontwikkeling van verbanden en structuren, zowel binnen de universiteit als daarbuiten. Vanuit deze houding hoefde ik niet lang na te denken toen ik werd gevraagd voorzitter te worden van de VF – het leek me een leuke en uitdagende ‘klus’. Wat was en is voor u de meerwaarde van de Ververs Foundation? De meerwaarde van de VF kan worden geïllustreerd met projecten als ‘Webquest’ en ‘De Toekomst Telt’. Daarnaast vind ik dat de Ververs Awards, hoewel maar een paar keer uitgereikt, een aantal innovatieve praktijken in het onderwijs goed zichtbaar hebben gemaakt (althans daaraan hebben bijgedragen). Hoe ziet u de toekomst van het onderwijs in Nederland? Nederland heeft over het algemeen gesproken goed onderwijs. Maar de laatste paar jaar had ik de indruk dat er op beleidsniveau weinig dynamiek was – de nadruk lag op goede beheersing van rekenen en taal (inderdaad belangrijk), maar er waren geen initiatieven waaruit bleek dat de overheid begreep dat de samenleving veranderd was van een industriële in een informatiesamenleving en dat dat gevolgen moest hebben voor het onderwijs. Maar sinds het initiatief van Staatssecretaris Dekker tot de publieke discussie over ‘Onderwijs 2013’ en de rol die de SLO daarbij speelt ben ik positief over de toekomst van ons onderwijs.

Tjeerd Plomp, voorzitter Ververs Foundation sinds oprichting in 2000

Ook jij bent na tien jaar gestopt met de samenwerking met de Ververs Foundation ‘Mijndert Ververs had me gezegd dat ik een voorstel


29

Eliane Segers, wetenschappelijk onderzoeker, WIT-project

HAAL DE WERELD LETTERLIJK DE SCHOOL BINNEN MET ICT Eliane Segers, ondertussen universitair hoofddocent bij het Behavioural Science Institute aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, werkte in 2003 als wetenschappelijk onderzoeker aan het WIT-project. WIT (Wereldoriëntatie in Taal) was een wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek met als doel een leeromgeving op het internet te creëren die de kennis- en taalontwikkeling van leerlingen stimuleert. Taalvaardigheid en zaakvakken kunnen immers uitstekend worden gecombineerd met behulp van ICT. Het onderzoek leidde tot meerdere wetenschappelijke en vakpublicaties, een cd-rom, een boek, webquests en bijdragen op Kennisnet en was de aftrap voor aanhoudend onderzoek naar de inzet van ICT in het onderwijs. 2002-2006 Eliane Segers was onder professor Ludo Verhoeven, tevens bestuurslid van de Ververs Foundation, gepromoveerd op effectonderzoek rondom de ontwikkeling van een serie cd-roms om de taalontwikkeling van kleuters te stimuleren: Schatkist met de muis. Via Ludo en dankzij een financiële bijdrage van de Ververs Foundation raakte zij als postdoc betrokken bij het

30

onderzoek naar het koppelen van zaakvakken aan taalvaardigheid door middel van ICT, het zogenaamde WIT-project. Zij merkte dat de zaakvakken nog te veel gescheiden werden van de lessen taalvaardigheid, terwijl de woordenschat in principe in alle lessen kan worden uitgebreid, zeker als daarbij ICT als middel wordt ingezet. ‘Dankzij de Ververs Foundation kwamen we in contact met Peter Blijleven en maakten in samenwerking met hem webquests die we konden gebruiken voor

van ICT. ‘Het is moeilijk voor het onderwijs om goed aan te sluiten bij de belevingswereld van kinderen. Als dat wel zou lukken zullen kinderen school waarschijnlijk minder snel saai vinden, en meer gemotiveerd zijn.’ Als onderzoeker zag zij hoe ICT nog teveel een doel was en niet een middel dat kan worden ingezet bij het leren. Ze vindt de angst dat de computer alles overneemt ongegrond: ‘boeken en schriften blijven leuk en zullen ook niet verdwijnen – ze moeten naast de tablet

en taal te integreren. ‘Dat blijft lastig. De leerkracht moet switchen, omdat de methoden en dus ook de vakken los staan van elkaar. Daar is veel inzet voor nodig.’ Ververs Foundation stond aan de wieg van langlopend onderzoek WIT was een omvangrijk project en Eliane werd dan ook geregeld uitgenodigd om bij een vergadering van het bestuur van de Ververs Foundation aan te schuiven en te vertellen over de voortgang van het onderzoek. ‘Zij hebben

“Hij deed een aanzienlijke schenking aan de stichting en we verzonnen ongeveer samen de doelstelling en statuten” Ludo Verhoeven, bestuurslid Ververs Foundation


Waarom heeft u zich de afgelopen 15 jaar ingespannen voor de Ververs Foundation?

ons onderzoek. Toen we begonnen, was ICT nog niet zo goed geïntegreerd in het onderwijs en de webquest was een heel goed middel om kinderen te leren omgaan met internet als informatiebron.’ Elke leerling zou een tablet moeten hebben ‘Ik vind dat ICT een veel logischer onderdeel zou moeten zijn van het onderwijs, zonder daarin dwangmatig te zijn,’ antwoordt Eliane op de vraag hoe zij de toekomst van het onderwijs ziet als het gaat om de integratie


op tafel liggen.’ Ze ziet echter ook dat voor vernieuwend onderwijs leerkrachten nodig zijn die willen veranderen en lesmethoden waarin vakken veel meer met elkaar gecombineerd zijn. ‘Het onderwijs vernieuwt zichzelf in principe door de komst van nieuwe, jonge leerkrachten,’ denkt Eliane. Zij ziet echter dat veel van de huidige leerkrachten de lesmethoden niet los durven te laten. Naar aanleiding van het onderzoek deed zij scholen en leerkrachten aanbevelingen en handreikingen over de mogelijkheid zaakvakken

het onderzoek naar het inzetten van ICT binnen het onderwijs gestimuleerd. Het meeste onderzoek van dat moment was gericht op het zoeken van informatie op internet en niet op het gebruiken van internet als leermiddel. Daar hebben we met WIT verandering in kunnen brengen.’ Het WIT-project vormde de basis voor langlopend onderzoek naar de inzet van ICT in het onderwijs en het lopende onderzoek van Eliane laat zien dat WIT tot op de dag van vandaag voortleeft.

De Ververs Foundation heeft drie belangrijke peilers die het tot een unieke organisatie maken: (1) het doel is om innovaties in de onderwijspraktijk te stimuleren, (2) de inzet van nieuwe informatie en communicatietechnologie staat daarbij centraal en (3) de organisatie wordt gestuurd door een buitengewoon inspirerend mens, Mijndert Ververs, die als mecenas van de onderwijsvernieuwing kan worden gezien. Wat was en is voor u de meerwaarde van de Ververs Foundation? De meerwaarde van de Ververs Foundation zit hem in het evidence-based maken van innovatieve onderwijspraktijken op het terrein van taal, lezen, rekenen en informatieverwerking in en samen met uiteenlopende onderwijssectoren waardoor ten behoeve van de onderwijspraktijk in Nederland een blijvende substantiële stap voorwaarts is gerealiseerd.

Hoe ziet u de toekomst van het onderwijs in Nederland?

Zonnig! Met de spirit die Mijndert Ververs ons via de Ververs Foundation heeft meegegeven zijn er nieuwe wegen opengelegd en begaanbaar gemaakt waar het onderwijs mee vooruit kan.

Joop van Dalen over hoe de Ververs Foundation ooit begon Mijndert Ververs en ik zijn allebei onze ‘carriere’ begonnen als leraar scheikunde in het voortgezet onderwijs – tijdens of na het studeren in Delft. We kwamen elkaar tegen bij de fusie in 1987 tussen Wolters-Samsom en Kluwer tot Wolters Kluwer. Mijndert was voorzitter van de Raad van Bestuur van Wolters-Samson, ik zat in het directieteam van Kluwer. Mijndert werd door die fusie (na korte tijd) de hoogste baas als voorzitter van de Raad van Bestuur van Wolters Kluwer. Als voorzitter was hij een opmerkelijk mens. Ik heb hem er bijvoorbeeld nooit op kunnen betrappen dat hij een strategisch plan of begroting niet van haver tot gort had gelezen. Zeer zorgvuldig, humorvol en uiterst precies. Het was inspirerend om met hem te werken, met als voornaamste voorwaarde dat je als manager je huiswerk maakte… Toen we in 2000 allebei met pensioen waren, benaderde hij mij met zijn plan om een stichting op te richten om ‘onorthodoxe’ onderwijs projecten (en projectjes), waar bijvoorbeeld de overheid (OC&W) of de pedagogische centra geen geld aan mochten of konden besteden, toch uitvoerbaar te maken. Hij deed een aanzienlijke schenking aan de stichting en we verzonnen ongeveer samen de doelstelling en statuten. Aanvankelijk wilde hij overigens zelf geen bestuurslid worden, maar mede met hulp van onze stichtingsvoorzitter Prof. Tjeerd Plomp, konden we hem ervan overtuigen dat zo’n lidmaatschap nodig, wenselijk en leuk kon zijn. Dat was een goede zaak.

Tjeerd en ik hebben in onze relatiekring gekeken naar potentiële bestuurders en daar zijn we – vind ik – goed in geslaagd. Ze moesten voldoen aan het profiel dat ze een goed overzicht hadden over een terrein van het Nederlandse onderwijs of van de onderwijskunde voor de leerlingendoelgroep tussen tien en de vijftien jaar, zeg maar de periode rond de overgang van het basis- naar het voortgezet onderwijs. Daar paste ook de toen zo geheten Pabo (leraarsopleiding basisonderwijs) in. Hoewel de computer in het onderwijs in die tijd veel aandacht had en kreeg, werd de doelstelling van de VF daarop niet specifiek gericht. Maar doordat nogal wat jonge docenten de ICT als een belangrijk hulpmiddel in hun onderwijs zagen, kreeg ICT toch wel behoorlijk aandacht. Het aantal bestuurswisselingen over de afgelopen vijftien jaar is erg klein. De gemiddelde verblijftijd van een bestuurder van de Ververs Foundation is, naar mijn ruwe schatting, zo’n 10 jaar. In terugblik vond ik het altijd opmerkelijk en grappig om de wisselwerking tussen Mijndert Ververs en de andere bestuursleden mee te maken. Hoewel hij de stichter was van de VF heeft hij de gang van zaken van de stichting altijd zeer respectvol aan het overige bestuur weten over te laten. Hoewel hij z’n inspirerende rol met flink effect bleef spelen. Penningmeester Ververs Foundation sinds de oprichting in 2000


31

Juryleden Ververs Awards In 2013 bestond de jury uit Prof. dr. Jan van den Akker, emeritus hoogleraar onderwijskunde aan de TU Twente en algemeen directeur SLO; Annet Kil, directeur van de

Onderwijscoöperatie; Prof. dr. Tjeerd Plomp, voorzitter bestuur Ververs Foundation en emeritus hoogleraar onderwijskunde aan de TU Twente; Mijndert Ververs, bestuurslid en oprichter Ververs Foundation, voormalig voorzitter Raad van

Bestuur Wolters Kluwer; Prof. dr. Sietske Waslander, hoogleraar Sturing van complexe onderwijsorganisaties aan de Tias Nimbas Business School. In 2014 werd de plaats van Sietske Waslander ingenomen door Prof. dr.

Rob Martens, hoogleraar doceren en docentprofessionalisering aan de Open Universiteit.

Colofon Ververs Foundation magazine is een eenmalige uitgave. Interviews & teksten: Paulina de Nijs Redactie: Tjeerd Plomp, Mijndert Ververs, Joop van Dalen Vormgeving: Koos Staal /Staal&Duiker Ontwerpers, Prepress: Sebastiaan Lenting, Druk en afwerking: Marnedrukkers Oplage: 250/7000 Met dank aan: alle bestuursleden, projectmedewerkers, onderzoekers en award-winnaars die hebben meegewerkt aan dit magazine

32


Foundation. Magazine 15 JAAR OP ZOEK NAAR ORIGINELE VISIES, IDEEËN EN DOORZETTERS IN HET ONDERWIJS. Eenmalige uitgave

Recommend Documents