Fort Ruigenhoek – recensie door reporter Ingrid van Uffelen
Een zondag met fantastisch weer: wat is er dan leuker om je te laten verrassen door een theatervoorstelling en (video) installaties van het festival Tweetakt/Kaap op Fort Ruigenhoek, tussen en ook in de bunkers. Maar ook met minder fantastisch weer, alleen al door de bijzondere plek in combinatie met de gevarieerde werken van kunstenaars. Deze plek en dit festival spreekt zeker tot de verbeelding. Maar hoe beschrijf je de beleving van zo’n middagje op het fort. Misschien wel door je gewoon mee te nemen op mijn rondwandeling over het terrein. Bij aankomst om 14.30 blijkt het lekker druk op het horecaplein: een grote groep mensen wacht op de theatervoorstelling terwijl de kids zich vermaken met skelters, een megajenga spel en een grote ballenbak. Goede opwarmer De voorstelling ‘Leaving Normal’ begint pas om 15u dus tijd genoeg om alvast rond te kijken. Vlak naast het horecaplein plof ik neer op de zitzakken voor de video installatie Démontable. Goede keuze... Met verbazing zie ik hoe een aantal op afstand bestuurbare vliegtuigen de krant van iemand die aan tafel koffie drinkt, aan gort vliegt. Even later een scene waarbij een ventilator wordt gebruikt als 'muur' waar iemand een balletje tennist, terwijl een ander het teruggeblazen balletje als kleiduif uit de lucht probeert te schieten. De geest wordt hier danig op de proef gesteld: normale voorwerpen worden in een ander perspectief gezet, gecombineerd met 'mini-mensjes' die hiervan leidend voorwerp lijken. Door de ingemonteerde 'making off' beelden wordt duidelijk hoe dit zit....Echt briljant gemaakt ! Voorstelling Cie Woest Om 15.00 verzamelen we ons op het horecaplein rond een dame met koffer, die geluiddoosjes blijken te bevatten. 20 doosjes met unieke geluiden, die als magneten blijken te werken op met name het publiek onder 12 jaar. De geluiden mogen gedurende de lopende theatervoorstelling op ieder moment afgespeeld worden en zorgen zo voor een wat mysterieuze omlijsting van de theatervoorstelling. De doosjes worden nog voor aanvang van de voorstel fanatiek getest. Dit begint al goed!
De dame met koffer leidt ons rond over het fort en bij de eerste scene duurt het even voor je door hebt wat er gebeurt: twee dames bewegen zich al sportend en ondertussen kletsend over het dagelijkse wel-en-wee tussen het publiek over het wandelpad heen en weer. Een alledaags tafereel, maar natuurlijk niet op de plek waar we zijn. Zo zijn we ineens toeschouwer geworden en weet je dat je goed om je heen moet kijken om in het gewone juist het ongewone op te merken. De wandeling brengt ons vervolgens langs een hoge stapel big shoppers, die er ineens vandoor rennen. Verder weer, langs een man die met een bosje bloemen op een bankje zit bovenop een bunker. Alleen wel terwijl de rugleuning van de bank op de grond ligt. Daar kijk je toch nog een keer voor om. Maar niet te lang, want een man komt ons tegemoet lopen, terwijl hij shirt na shirt na shirt na shirt uittrekt en als spoor op de grond achterlaat. Op zijn pad treft hij een vrouw die in tegenovergestelde richting wil. Ze spiegelen elkaar in langzame en snelle ontwijkende bewegingen waardoor géén van beiden de weg kan vervolgen. Als de dame toch weet te passeren en haar toevlucht zoekt in de laadruimte van een bij de bosjes geparkeerd geel busje, volgt een explosie en valt ze uit de bus – letterlijk wit uitgeslagen en voor het gezicht levenloos. En tsja… wat doe je met zo’n situatie als t-shirt-man. Je snor drukken natuurlijk, je mengen onder het publiek, proberen de schuld in de schoenen van een toeschouwer te schuiven en hopen dat het overwaait. Helaas, dat werkt niet. Je ziet het de t-shirt man denken: ‘ik moet van die vrouw af’. Na wat mislukte pogingen om zo’n niet meewerkend lichaam via de zijkant in het busje te krijgen heeft ie het ei van columbus: plat op het dak met die dame en snel wegrijden via het bospad. Wij vervolgens onze route achter het busje aan, via het spoor van t-shirts en zien hoe een vrouw met een dame als lappenpop over de schouder voor ons uit een heuvel oploopt. Hé, daar bovenop zit de bankjes-man weer. En daarnaast, eerst met de rug naar ons toe, staat een ouder stelletje dat toevallig bovenop de bunker stond, elkaar vertwijfeld aan te kijken: wat gebeurt hier. Na enige aarzeling lopen ze naar beneden en mengen zich tussen het publiek. Het zou natuurlijk een vooropgezet plan kunnen zijn, maar ik beschouw het toch als een hilarisch toeval. De dame wordt van de schouder op de bank gezet en zowel de man als vrouw – en het bosje bloemen - worden zodanig herschikt dat ze net een stelletje lijken, met elkaar verbonden door een dropveter. Ondertussen zijn kinderen naar boven geklauterd en staan zo met hun neus op de dans die ontstaat vanaf het bankje. De dropveter is inmiddels volledig opgegeten, waardoor de man en vrouw met het gezicht aan elkaar gekleefd zijn en dit contact – ongeacht de bewegingen die doen denken aan een soort verleidingsdans - niet verliezen. Bijzonder knap. Voort gaat het weer, langs een bunker waar benen van een vrouw uit het dak lijken te steken, naar het horecaplein. Met getoeter komt daar het busje met vrouw op het dak weer aanrijden. De chauffeur treft een soort ‘robot-man’ die met handbeweging en geluid de chauffeur laat kruipen, vallen, naar voren en achter bewegen, tegen het busje doet plakken en er zo voor zorgt dat er geen ontsnappen aan is. Terwijl de chauffeur nog druk doende is zijn vrouwelijke slachtoffer weer in het busje te krijgen, springt een toevallige passant achter het stuur en gaat er met het busje vandoor en laat de chauffeur achter. Terwijl wij onze weg vervolgen naar de voorzijde van het fort, treft de chauffeur midden in onze groep een dame die een
veilige aftocht lijkt te versperren. En dan is er nog de ‘robot-man’ die vanaf de bunker naar beneden komt glijden en met geluid en beweging zijn input geeft aan een ingewikkelde dans tussen chauffeur en vrouw. Ondertussen lopen we via de voorzijde naar de plek van de fietsenstalling, waar we in een cirkel 5 gesloten deuren treffen en het gele busje dat heftig op de wielen schud. Terwijl de dropveter-dame-en-heer achter uit het busje klauteren en ermee weg willen rijden, valt er iets naar buiten. En tádá: daar is de levenloze dame weer. Nu ook bij hen vertwijfeling alom: hoe kan dit en waar laat je haar. Inmiddels is ook de chauffeur door de deur in de speelcirkel gekomen en gezamenlijk slepen ze het lijf rond om het voor één van de deuren achter te laten. De speler die van achter de deur de speelcirkel in stapt, treft zo een onverwachte verrassing voor de deur. Zo zijn alle spelers betrokken bij het slachtoffer en heeft ieder zijn eigen redenen om van dit levenloze lichaam af te komen of om zelf de situatie te ontvluchten. Er ontstaat tussen de deuren een dans waarbij om beurten iemand wordt verhinderd om door een deur heen de veiligheid op te zoeken. Uiteindelijk blijkt samenwerking de ‘oplossing’. Gezamenlijk weten ze het slachtoffer in het busje te krijgen, schuiven ze zelf ook in / of kruipen op het busje en blazen de aftocht waarmee deze geweldige voorstelling wordt beëindigd. En hoe ga je dan deze voorstelling vatten in een paar allesomvattende woorden: het is locatietheater pur sang, dans en toneel tegelijkertijd, het is verrassend, prikkelend, interactief en creatief gebruik makend van de ruimte, zet door het gewone in ongewone situaties (en omgekeerd) het brein steeds net op het verkeerde spoor. Het is kortom een fantastische voorstelling op een fantastische locatie. En zo na een week terugkijkend besef ik pas hoe treffend de titel van deze voorstelling: ‘Leaving Normal’, gevonden is. Belevenis-rondje over het fort Na de enerverende voorstelling, een drankje en weer even ‘landen’ wint de nieuwsgierigheid het van de heerlijke zon en ga ik verder op ontdekkingstocht. ‘Phi & Laurine’ is een soort documentaire over twee acteurs, waarbij de alledaagse dingen worden gevolgd en je soms letterlijk onder de huid van de acteurs kruipt. Zo wordt er bij een zangles, waar je het gehele leslokaal overziet, ineens microscopisch klein ingezoomd op de stembanden tijdens het zingen. Het is zeker knap gemaakt en het mengen van regulier beeld met beelden van bijvoorbeeld MRI of microscopen is zeker afwijkend van de standaard dus kan zomaar de nieuwsgierigheid prikkelen. Misschien moet je er iets langer voor gaan zitten, maar mijn aandacht kan dit portret nu onvoldoende vasthouden. ‘Mutant me’ daarentegen is een interactieve projectie die wel mijn aandacht trekt. Hier kan je foto’s maken die digitaal over elkaar worden heen geplakt. Zo kan je in je eentje van jezelf een ‘Shiva’ portret maken (een goddelijke persoonlijkheid met wel minimaal 5 paar armen uit het Hindoïsme). Of met zijn tweeën een gezinsportret met wel 20 familieleden. Mooi om aan de printjes te zien hoe creatief bezoekers hiermee aan de slag zijn gegaan.
Eén gewelf verder word ik verrast door de kleurrijke geheel van ‘De Stoptrein’. De jongere bezoekers maken hier met speelmais, soms geholpen door de ouders, de meest fantastische creaties. Van bomen tot vogels, bootjes, auto’s en huizen: geen creatie is te gek. Of het nog lukt om hiervoor ook een plekje langs de model spoorbaan te vinden, is nog de vraag. Het is enorm kleurrijk spektakel langs het spoor. De trein die erover heen rijdt, of eigenlijk per rit 5 cm vooruit kruipt, maakt tijdens het rijden en de stop van 20 seconden foto’s, stuurt het (via een mobiele telefoon?) door naar een computer waar er gelijk een film van wordt gemaakt die achter de spoortafel wordt geprojecteerd op de muur. Ook een interessante en interactieve installatie, waar je eigenlijk ogen te kort komt. Bohm brengt je op een andere manier in beweging. Of eigenlijk brengt de bezoeker, met een simpele muisklik, een boom in beweging. Met oneindig veel geduld zag ik een paar jongens een paar nieuwe takken aan de boom hechten, deze tak lieten groeien in de meest wonderlijke krommingen tot hij in blad kwam. Om vervolgens weer uit te zoomen en de boom als geheel op een ronde planeet te zien balanceren: groen van alle takken die het tijdens dit project al had gekregen. Na de installaties op het horecaplein is het tijd om opnieuw het rondje te lopen over het fort en nu zowel de omgeving als de kunstwerken te bekijken waar we in de theatervoorstelling aan voorbij zijn gelopen. Het begint bij de broodjesbakker. Festival in de buitenlucht, kampvuurtje en wat brooddeeg: succes verzekerd. Het oude scoutinggevoel komt weer boven borrelen terwijl het broodje langzaam boven het vuurtje gaart. Een uitstekende plek om een rustmomentje in te bouwen en een goed gesprek te voeren met één van de bevlogen vrijwilligers van Kaap. Met een vers gebakken stok-broodje uit het vuistje ga ik langs bij Tik tik tok. Langs het wandelpad staan vogelhuisjes geplaatst en worden de allerkleinste bezoekers verleid een kijkje te nemen door het gaatje. Ieder vogelhuisje toont een ander een ander filmpje uit de dag van het Wollen Wolken Volkje. Grappige animatiefilmpjes, compleet met muziek, die ook bij de oudere bezoekers een glimlach op het gezicht toveren. Bij Burrow Cams is handig gebruik gemaakt van een smal schietgat in een bunker. Dit schietgat gaat van breed naar smal en toont daarachter opnamen die zijn gemaakt in de nestjes / holen van onder andere een muis en een uil. Door het perspectief van waaruit je de filmpjes ziet én doordat de dieren zichtbaar alert zijn op naderend onheil buiten hun nestje, krijg je echt het idee dat je in hun eigen leefomgeving kijkt in plaats van naar een film. De fanfare is weer zo’n voorbeeld die voor mij persoonlijk wat minder toegankelijk is. Terwijl ik door een gang de bunker in loop, hoor je de reguliere fanfare geluiden terwijl recht voor je in de bunker zelf de fanfare bezig is met het – volgens een herhalende choreografie – bewegen door een kerkruimte zonder ogenschijnlijk de muziek te maken die je hoort. En het leek ook wel of Willem T. Schippers (theatermaker / beeldend kunstenaar en stemacteur van bijvoorbeeld Kermit de Kikker) op beeld en in geluid voorbij kwam. Zeker een leuke installatie om te zien en te beleven. In de postkamer kan je een kaartje sturen aan de deelnemend kunstenaars. De kaarten hebben al voorgedrukte vragen, zoals: ‘mogen kunstenaars ook lelijke dingen maken’, ‘zien kunstenaars de wereld anders’, ‘moet een kunstwerk altijd iets betekenen’ en ‘wanneer zag jij iets dat net echt leek maar het toch niet was’. Alleen al door de vraag word ik me ervan bewust hoe snel je ‘vanuit vaste kaders’ naar bijvoorbeeld zo’n videoprojectie als kijkt ‘Phi & Laurine’ en wat dit doet met het oordeel daarover. Dit geeft stof tot nadenken, en dat past goed bij de inrichting van de
ruimte hieronder: een verstilde gedachte 2.0 Hoewel de uitleg op de plattegrond wel nuttig was, is het verschil tussen de twee naast elkaar liggende ruimtes – en waar dit voor staat – daarmee wel snel duidelijk. Een mooie weergave van chaos in het hoofd als je tussen waken en slapen door de wimpers naar je kamer kijkt. Alleen door zo’n beperkt zicht verandert het perspectief en dat is zeker met de gedraaide bed bodem die bijna lijkt op een trap, mooi in beeld gebracht.
Omdat de klok inmiddels ongenadig snel richting 18u tikt, snel door naar de ruimtes bij de ingang van het fort. De nutteloze uitvinding verrast me hier het meest. Wat een nutteloze creatieve gebruiksvoorwerpen kunnen kinderen toch verzinnen. Ooit gehoord van een vervoerbakje voor lichte dingetjes die zich voortbeweegt doordat je op een rietjes blaast? Nee, ik ook niet, en heb persoonlijk ook niet zo de behoefte om confetti te gaan vervoeren, maar het is wel een heel mooi voorbeeld van een nutteloze uitvinding. Living room, kitchen, bedroom en children’s room heb ik slechts in het voorbijgaan even bekeken. Bij het achteraf lezen van de beschrijving had het waarschijnlijk zeker de moeite geweest om hier wat langer te blijven staan en zo de balans in dans en in gezinsleven op scherm terug te zien. Nu was de essentie van deze korte films me volledig ontgaan, jammer. De laatste installatie die mijn aandacht trekt is Zwerm. Het lijkt in eerste opzicht een bewegingsloze constructie met wat stalen wiebelige sprieten en een zwart bolletje die als een bos bloemen omhoog staan. Niets is minder waar. Vanuit het niets (volgens de toelichting: door geluid) wordt een bewegingsmechanisme geactiveerd aan de basis van de sprieten en trekt die onderaan naar voren, achteren en opzij. Hierdoor zwiepen de sprieten als één geheel maar allemaal afzonderlijk naar links en naar rechts en de zwarte bolletjes op de kop van de sprieten doen nu inderdaad denken aan een zwerm vogels. Eigenlijk vrij eenvoudig qua constructie, maar met een verrassend sterk visueel effect. Om klokslag 18u verlaat ik het fort en kan ik terugkijken op een werkelijk fantastische middag. Het Kaap programma van festival Tweetakt/Kaap was me tot nu toe onbekend, maar de editie van 2016 staat bij deze als reminder voor nogmaals zo’n fijne middag al in mijn agenda !
