Hoofdlijnconcepten Fort Ruigenhoek

2010-048 rp 03

Hoofdlijnconcepten Fort Ruigenhoek Staatsbosbeheer Regio West door Bart van de Laak en Roel van Herpt van lagroup en Peter van Assche en Mathijs Cremers van bureau SLA 15 november 2010

la group Leisure & Arts Consulting

Inhoud

Inleiding

3

Vertrekpunt

5

Context

8

Hoofdlijnconcepten I.

la group +

10

Park Ruigenhoek

11

II. Retraite Ruigenhoek

18

III. Vrijstaat Ruigenhoek

23

IV. Fort Ruig‟hoek

30

V. Rustplaats Ruigenhoek

36

VI. Erf Ruigenhoek

41

Beoordeling

46

Colofon

47

2

Inleiding De Nieuwe Hollandse Waterlinie en Fort Ruigenhoek In de zeventiende eeuw legde Nederland, ter verdediging tegen de oprukkende Fransen, de eerste (oude) Hollandse Waterlinie aan. Deze waterlinie maakte het mogelijk om stukken land onder te laten lopen met een ondiepe laag water, waardoor het voor de vijand onbegaanbaar was. De linie liep van Muiden naar Woerden en via Schoonhoven naar Gorinchem, ter bescherming van belangrijke strategische plaatsen in Noord- en Zuid-Holland. In 1815 werd besloten om ook Utrecht te omsluiten met de linie, wat de aanleg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie inluidde. Rond 1870 kon deze Nieuwe Waterlinie binnen een kleine drie weken onder water gezet worden dankzij een systeem van sluizen, dijken en inundatiekanalen. Door hoogteverschillen in het landschap was het niet mogelijk om de volledige linie onder water te zetten. Bepaalde stukken land bleven droog en dus begaanbaar voor de vijand. Deze stukken werden verdedigd door onder andere een groot aantal forten. Een van deze forten is het Fort Ruigenhoek, even ten noorden van Utrecht. In de jaren 1869/1870 werd dit fort gebouwd ter afsluiting van het acces Ruigenhoekse Dijk en ter verdediging van de keerkade tussen twee inundatie-

la group +

kommen. Ook maakte het deel uit van een vooruitgeschoven fortenkring die als taak had Utrecht te beschermen tegen artilleriebombardementen. In het fort was tot 1994 een afdeling van de landmacht actief en in 1997 werd het fort overgedragen aan Staatsbosbeheer. Het fort is inmiddels een rijksmonument én een plek waar in de winter vleermuizen een veilig heenkomen vinden en waar verschillende beschermde korstmossen groeien. Het fort werd tot voor kort gebruikt door de scouting en jaarlijks wordt onder de naam KAAP een tentoonstelling van actuele beeldende kunst georganiseerd voor gezinnen met kinderen. De Nieuwe Hollandse Waterlinie was bij oplevering al ingehaald door de techniek en heeft zodoende haar waarde als verdedigingslinie nooit kunnen bewijzen. In de periode dat de linie officieel functioneerde, van 1815 tot en met 1963, is de linie drie keer (gedeeltelijk) in staat van verdediging gebracht, waarvan twee keer tijdens de twee wereldoorlogen in de 20e eeuw. Vooral tijdens de tweede wereldoorlog bleek dat de verdedigingslinie zijn waarde verloren had, toen de Duitse luchtmacht over de onder water gezette gebieden en forten vloog. De meeste forten zijn nog steeds intact, maar hebben niet langer een militaire functie.

3

Inleiding Behoud door ontwikkeling; de aanleiding voor de vraag In het Panorama Krayenhoff uit 2004 wordt een linieperspectief geschetst op basis van het devies „behoud door ontwikkeling‟. Dit betekent dat historisch belangrijke gebouwen en structuren behouden kunnen blijven door er eigentijdse gebruiksvormen en functies aan toe te kennen. De Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt gezien als een historisch belangrijke structuur: het is één systeem met één doel en één beheerder. Door deze linie te herontwikkelen moet het verval, dat is ingezet sinds de buitengebruikstelling van de linie, worden stopgezet. Voor de herontwikkeling en herbestemming van de verschillende forten in het liniegebied betekent dit dat vooral toeristisch-recreatieve functies in aanmerking komen. De relatie met het liniegebied dient hierin tot uiting te komen. Deze bestemming geldt vooral voor de forten rondom Utrecht. Staatsbosbeheer wil Fort Ruigenhoek graag ontwikkelen binnen de kaders van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het linieperspectief van Panorama Krayenhoff. Zij werkt hiertoe samen met drie partners: de gemeente De Bilt, de Provincie Utrecht en Projectbureau NHW. De herontwikkeling betekent dat de toeristischrecreatieve functie een belangrijke rol speelt. Gezien het huidige gebruik en het belang dat met name de gemeente De Bilt daaraan hecht,

la group +

voegt men daar echter een culturele functie aan toe. Op dit moment vinden er jaarlijks verschillende culturele activiteiten plaats op het fort, en de partners willen dit functionele aspect graag behouden. Doel is in ieder geval het versterken van de bestaande functies en het creëren van nieuwe functies. Een belangrijke eis die wordt gesteld aan de herontwikkeling van het fort is dat die op een dusdanige wijze plaatsvindt dat de huidige natuur en de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten behouden blijven, en waar mogelijk versterkt worden. Vraagstelling Staatsbosbeheer heeft lagroup Leisure & Arts Consulting en bureau SLA gevraagd ondersteuning te bieden ten aanzien van de visievorming voor de herontwikkeling van Fort Ruigenhoek. De onderzoeksvraag is als volgt geformuleerd:

Ontwikkel minimaal twee economisch duurzame en inspirerende scenario’s voor het Fort Ruigenhoek, waarmee zowel de dagrecreatieve waarde van het fort en omgeving als het algemene profiel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie worden versterkt. Ga hierbij uit van behoud van de bestaande functies en het creëren van nieuwe functies, waardoor het fort voor een breed publiek wordt ontsloten. Werk deze scenario’s op hoofdlijnen uit en geef inzicht in de organisatorische, financiële en ruimtelijke consequenties. Ontwerp en visualiseer vervolgens de ontwikkeling van het hele ensemble van Fort Ruigenhoek, binnen de in de opdrachtomschrijving geschetste kaders. Leeswijzer Deze tussentijdse rapportage bevat zes hoofdlijnconcepten voor Fort Ruigenhoek. Dit zijn onderscheidende scenario‟s voor een duurzame herontwikkeling van het fort. Achtereenvolgens komen de volgende onderdelen aan bod: • Vertrekpunt: de belangrijkste kaders, randvoorwaarden en uitgangspunten bij de ontwikkeling van de concepten; • Context: een overzicht van forten en plannen in de omgeving van Fort Ruigenhoek; • Hoofdlijnconcepten: zes onderscheidende ontwikkelscenario‟s voor Fort Ruigenhoek; • Beoordeling: de beoordeling van de verschillende concepten aan de hand van relevante criteria.

4

Vertrekpunt Ten aanzien van de herontwikkeling van Fort Ruigenhoek, gaan wij uit van de volgende kaders. Dit betreffen voor het overgrote deel uitgangspunten en ambities, afkomstig uit beleidsstukken van de Kraag van Utrecht, de gemeente De Bilt, de gemeente Utrecht en Staatsbosbeheer. Behoud door ontwikkeling De Kraag van Utrecht gaat uit van het in het Panorama Krayenhoff verwoorde beleid „Behoud door ontwikkeling‟. Dit is vertaald naar de volgende doelstellingen: • Herstel forten en realiseren van een economisch duurzame bestemming; • Forten zichtbaar en voor de geïnteresseerde burger toegankelijk maken om te genieten van het cultuurhistorische erfgoed. Behoud natuurlijke en cultuurhistorische kwaliteiten Zoals vermeld in de inleiding, is het behoud en mogelijke versterking van de huidige natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten een belangrijke eis die wordt gesteld aan de herontwikkeling van het fort. Kernwoorden in herbestemming Expliciet in de stukken van Staatsbosbeheer benoemde kernwoorden in de herbestemming zijn recreatie, toerisme, horeca en kunst en cultuur. Deze termen komen ook terug in stukken van de andere betrokken partijen.

la group +

Recreatie in het Plusplan Ruigenhoek De gemeente Utrecht heeft een aantal forten in eigen bezit. Doel is deze forten zoveel als mogelijk openbaar toegankelijk te maken en een maatschappelijk relevante functie te geven. Daarnaast wil de gemeente Utrecht dat de stadsranden een recreatieve functie bieden voor de inwoners van de stad. Daartoe is nu het recreatieve Plusplan Ruigenhoek ontwikkeld, waarin de Ruigenhoekse polder wordt herontwikkeld tot recreatiegebied. Dit gebied ligt op grondgebied van De Bilt en Utrecht. Het Plusplan Ruigenhoek omvat een waterspeelpark, extra wandelpaden, een bomenweide annex dagcamping, speel- en ligweides, voetbal- en basketbalveldjes en een skatebaan. Kunst, cultuur en toerisme in gemeente De Bilt De gemeente De Bilt wil het fort graag voorzien van een culturele functie; het moet een lokale culturele „spot‟ worden. Hierbij wordt onder andere gedacht aan zogenaamde ateliermilieus. Het kan hierin echter alleen faciliterend optreden middels een loketfunctie en dus niet financierend. Elders in de beleidsdocumenten van De Bilt staat dat het fort een „zogenaamd vestingwerk‟ is waarvan het doel zich beperkt tot gebruik voor de natuur, maar dat er vrijstellingen mogelijk zijn voor het gebruik van het fort als hotel, pension, restaurant/café, educatieve instelling en/of museum. De gemeente heeft tevens ambities

om het groene buitengebied in te zetten voor toerisme en recreatie. Rekening houden met omwonenden In aanvulling op de lokale Algemene Plaatselijke Verordening is er, op nadrukkelijk verzoek van omwonenden, een beleidslijn Ruigenhoek opgesteld. Deze beleidslijn is zeer beperkend, zeker in het licht van de ambities. Zo mogen er geen overnachtingen plaatsvinden, niet meer dan 50 bezoekers tegelijkertijd op het terrein en 10 in een bouwwerk aanwezig zijn, mogen er alleen activiteiten tussen 9 en 18 uur plaatsvinden (met zeer incidentele uitloop tot 20 uur), mag er geen versterkte muziek ten gehore worden gebracht en zijn de aard en het aantal activiteiten beperkt. Naar verluidt is dit niet in beton gegoten, maar er zal bij de herbestemming rekening gehouden moeten worden met de omwonenden en de schaal en mogelijke overlast (ook parkeerdruk) van de activiteiten. Uit de bijeenkomst met bewoners en ondernemers en de gesprekken met de opdrachtgever zijn verder nog volgende aandachtspunten opgetekend: • Het fort moet aansluiten op natuurlijke omgeving (duurzame bebouwing, „groene‟ architectuur). • Het moet kleinschalig en rustig zijn en tevens laagdrempelig. 5

Vertrekpunt • De historie van het fort en omgeving vormt een ingrediënt voor herontwikkeling, maar zal nooit op zichzelf kunnen staan. • Initiatieven van omwonenden en anderszins betrokkenen worden waar mogelijk meegenomen in de vormgeving van de concepten (Liniepark, Forttuin, Stichting Brigida, Kaap). Vertaling naar beoordelingscriteria voor de concepten De in dit document gepresenteerde concepten worden beoordeeld op basis van hiervoor genoemde kaders, randvoorwaarden en uitgangspunten. Dit gebeurt op een kwalitatieve wijze, op hoofdlijnen. De reden hiervoor is dat ook de concepten op hoofdlijnen worden gepresenteerd. Dus enerzijds geven de concepten een duidelijke ontwikkelrichting aan; anderzijds bieden ze ruimte voor een verdere uitwerking van bepaalde keuzes. Derhalve hanteren we aan het eind van deze rapportage per concept de volgende 10 globale beoordelingscriteria:

la group +

1. Bijdrage grondexploitatie: de mate waarin het concept financieel bijdraagt aan benodigde basisinvesteringen in het fort, zoals restauratie, aanleg infrastuctuur, aanpassingen landschap, e.d. 2. Commerciële marktkansen: de mate waarin het concept exploiteerbaar is door private/ commerciële partijen. 3. Subsidiebehoefte: de mate waarin publiek geld nodig is om de exploitatie van het concept in stand te houden. 4. Verkeersaantrekkende werking: de mate waarin het concept gemotoriseerd verkeer aantrekt. 5. Bouwactiviteit: de mate waarin het concept (nieuw)bouwactiviteit vergt (anders dan restauratie en herstelwerkzaamheden). 6. Natuurlijke waarde: de mate waarin het concept de huidige natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten versterkt. 7. Bestemmingsplanprocedure: het concept vergt wel/geen bestemmingsplanprocedure.

8. Toeristisch-recreatieve waarde: de mate waarin het concept gericht is op recreanten en/of toeristen. 9. Culturele waarde: de mate waarin het concept een artistiek-culturele functie heeft. 10.Onderscheidend vermogen: de mate waarin het concept zich onderscheidt van de forten en plannen in de omgeving.

6

Vertrekpunt Cultuurhistorie als ingrediënt Cultuurhistorie is een belangrijk onderdeel in de visievorming voor de nieuwe functie(s) van Fort Ruigenhoek. Het fort is een van de meeste volledige forten van de linie, met de meeste historische en militaire artefacten. Daarnaast heeft het fort, anders dan andere forten in de waterlinie, een rol gespeeld in de koude oorlog als munitie assemblagewerkplaats en depot. Dit komt vooral tot uiting in het reeds in verval zijnde plofhuis. Het is vooralsnog de bedoeling van Staatsbosbeheer dit pand te slopen. Gezien de nadrukkelijke aanwezigheid van dit militair historisch erfgoed is het ondenkbaar dat dit onderdeel geen rol speelt in de uit te werken concepten. Wij zijn daarom van mening dat cultuurhistorie een ingrediënt is dat in alle concepten in meer of mindere mate thuishoort en hebben daarom geen separaat cultuurhistorisch concept opgesteld. Wij doen hier geen uitspraak over het wel of niet behouden van het Plofhuis, maar willen wijzen op de krachten die strijden voor het behoud enerzijds, en de mogelijkheden om dit pand te betrekken (als museum, horeca, woonhuis, atelier, etc.) in de conceptuitwerking anderzijds.

Het plofhuis Ruigenhoek in verval la group +

7

Context De Forten rondom Ruigenhoek Veel forten van de Hollandsche Waterlinie zijn in hergebruik genomen. Dit overzicht laat zien wat er zoal gebeurt in de forten in een straal van 10 km rondom Fort Ruigenhoek.

Fort Tienhoven Natuurruïne

Fort Ruigenhoek

Fort Maarsseveen Theaterwerkplaats en picknickplekken

Fort de Gagel Horeca, outdoorvoorzieningen en recreatieve toegangspoort tot Noorderpark

Fort aan de Klop Horeca, herberg, kamperen, vergaderen

Fort Ruigenhoek ??

Fort Voordorp Congrescentrum

Fort Blauwkapel Woningen, theatergroep, scouting, bedrijfsverzamelgebouw en recreatie Fort Hoofddijk Botanische tuin

Fort de Bilt Gedenkplek annex vredeseducatie

Situatie per oktober 2010 la group +

Fort Rhijnauwen Natuurfort + rondleidingen 8

Context Huidige en toekomstige functies om het fort In en rondom Fort Ruigenhoek zijn al diverse functies gevestigd. Zwembad De Kikker en de jaarlijkse kunsttentoonstelling voor gezinnen KAAP zijn daar op dit moment twee in het oog springende voorbeelden van. Daarnaast wordt het eerder genoemde Plusplan ontwikkeld, in opdracht van gemeente De Bilt en gemeente Utrecht. Dit plan moet de recreatieve waarde van de Polder Ruigenhoek versterken en betreft het aanleggen van fietsen wandelpaden en een recreatiepark. In de nabije toekomst levert dit tal van nieuwe functies op, zoals een visvijver, dagcamping, waterlinie speelpark etc. (zie afbeelding). In de nieuwe concepten nemen wij dit impliciet mee. De toe te voegen functies in de concepten zullen aanvullend zijn op deze bestaande en geplande functies en in een enkel geval overlappend. De eerder omschreven kaders en ambities zijn hierin richtinggevend.

Plusplan Polder Ruigenhoek la group +

Zwembad De Kikker 9

Hoofdlijnconcepten

Legenda

eten & drinken

historie sport & wellness wellness

Waaruit bestaat het? Voorzieningen

Primaire functies vergaderen

Wat is het? Conceptomschrijving

Bijdrage aan grondexploitatie

Voor wie is het? Doelgroepen

Wie gaan het doen? Mogelijke ontwikkelaars, exploitanten, etc. De concepten worden vervolgens geïllustreerd aan de hand van fictieve plattegronden en artist impressions – © bureau SLA. la group +

€ € € € €    Commerciële marktkansen

Subsidiebehoefte

Verkeersaantrekkende werking

10

I. Park Ruigenhoek

Voor wie is het? Voor lokale bewoners en recreanten en milieubewuste levensgenieters uit de regio en daarbuiten. Wie gaan het doen? • Markt: een organisatie als De Pure Markt (zie referentie). • Horeca: een organisatie als De Kas of Huize Frankendael (zie referentie). la group +

eten & drinken

historie wellness

Waaruit bestaat het? • openbaar park met picknickplekken • maandelijkse biologische streekmarkt • biologisch kwaliteitsrestaurant, mogelijk met tearoom, wijnproeverij e.d. • optioneel: kleinschalige verblijfs- en wellnessvoorzieningen


Wat is het? Fort Ruigenhoek wordt herontwikkeld tot een park met kwaliteit en duurzaamheid als leidend thema. Deels wordt het eiland een openbaar park waar één keer per maand een biologische streekmarkt plaatsvindt. In de bebouwing is plaats voor een kwalitatief hoogwaardige, biologische horecavoorziening.



Subsidiebehoefte


11

I. Park Ruigenhoek

la group +

12

I. Park Ruigenhoek

la group +

13

I. Park Ruigenhoek

la group +

14

I. Park Ruigenhoek – referentie De Pure Markt “De Pure Markt staat voor: - lekker eten en drinken - regionaal en seizoensgebonden - ambachtelijkheid - creativiteit - duurzaamheid - gezondheid De Pure Markt wil u graag laten kennismaken met verschillende leveranciers die zich bezighouden met ambachtelijk en lekker eten, maar ook met creativiteit en duurzaamheid. Op de markt vindt u pure producten, verkocht door de producenten zelf. Zij kunnen u informeren over de ingrediënten, herkomst en het productieproces. U kunt uw aankopen ter plekke nuttigen of mee naar huis nemen. De Pure Markt heeft een aantal vaste én een aantal wisselende leveranciers, die allemaal met veel enthousiasme deelnemen. Gemiddeld zijn er 85 deelnemers per markt. De organisatie draagt er zorg voor dat er een divers assortiment wordt aangeboden.” Park Frankendael, Amsterdam-Oost www.puremarkt.nl

la group +

15

I. Park Ruigenhoek – referentie Restaurant en Kwekerij De Kas “In 2001 vond topkok Gert Jan Hageman, die een Michelinster verdiend had in de Nederlandse haute cuisine, een nieuwe invulling voor zowel zijn eigen carrière als voor de kweekkas uit 1926 van de Amsterdamse Stadskwekerij, die op de nominatie stond voor de sloop. Met veel geluk en vooral veel medewerking van gemeente, familie en vrienden is het gelukt om het unieke 8 meter hoge glazen gebouw te herbouwen tot restaurant en kwekerij.” “Gelegen in het park Frankendael, tussen de Rembrandttoren en de negentiendeeeuwse gevels van de Watergraafsmeer, is De Kas een oase van rust voor de vijftigduizend gasten die er jaarlijks aanschuiven: hetzij in de adembenemde door Piet Boon ontworpen eetzaal, hetzij aan de chefstafel in de keuken of, als het weer het toelaat, buiten in de kruidentuin.”

Park Frankendael, Amsterdam-Oost www.restaurantdekas.nl

la group +

16

I. Park Ruigenhoek – referentie Huize Frankendael “In het laatste buitenhuis van Amsterdam zijn natuur, cultuur en gastronomie met elkaar vervlochten in een restaurant, locatie en podium. Huize Frankendael staat garant voor een succesvolle „buitendag‟; alle salons en kamers zijn te huren voor vergaderingen, workshops, trainingen, feestelijke bijeenkomsten of een private dinner.” Park Frankendael, Amsterdam-Oost www.huizefrankendael.nl

la group +

17


Voor wie is het? Voor professionals en herintreders (voor trainingen, workshops, bezinning), kunstliefhebbers, natuurliefhebbers en vogels (o.a. ijsvogels, reigers, aalscholvers, futen, meerkoeten en bergeenden). Wie gaan het doen? Een organisatie als ZIN in Vught (zie referentie) of De Baak (initiatiefnemer van Landgoed de Horst; meer info via www.landgoeddehorst.nl). Wellicht ook een organisatie als Achmea (voor herintreders). la group +

eten & drinken

historie wellness

Waaruit bestaat het? • kleinschalig congrescentrum annex retraite met longstay overnachtingsmogelijkheden en seizoenssluiting • beeldentuin, in de zomer programmeerbaar • vogelreservaat • optioneel: kleinschalige horecavoorziening, bijv. een restaurant


Wat is het? Fort Ruigenhoek wordt herontwikkeld tot stilte-eiland; een retraite voor mens en dier. Een deel van het jaar gaat het eiland „op slot‟ voor totale bezinning. De rest van het jaar is het eiland toegankelijk en zijn er kleinschalige kunstactiviteiten.



Subsidiebehoefte


18


la group +

19


la group +

20


la group +

21

II. Retraite Ruigenhoek – referentie ZIN “ZIN biedt programma's voor mensen die een impuls willen geven aan hun persoonlijke en professionele ontwikkeling en daarbij op zoek zijn naar verdieping, verstilling en verrijking.” “ZIN is gevestigd in een voormalig klooster op een landgoed met eeuwenoude bomen en rondscharrelende kippen. De sfeer van het kloosterleven proef je er nog steeds. De moderne architectuur geeft het gebouw een open en eigenzinnig karakter. Gastvrijheid is voor ZIN een belangrijk uitgangspunt: we hopen dat gasten zich thuis en gezien voelen. Het dagritme in het klooster geeft rust en regelmaat. Gasten kunnen op adem komen en nieuwe inspiratie opdoen. Groepen komen tot inspirerende gesprekken, die gaan over wat mensen écht bezig houdt. Daarna geniet iedereen van de heerlijke gerechten uit de keuken van ZIN.”

Boxtelseweg 58, Vught www.zininwerk.nl

la group +

22


Voor wie is het? In cultuur geïnteresseerde kinderen en volwassenen uit de regio, lokale kustenaars (ateliers) en (inter)nationale kunstenaars (Artistin-residence). Wie gaan het doen? Stichting Storm (KAAP, Tweetakt; zie referentie), Non-fiction (De Nacht van Duivenvoorde; zie referentie), Stichting KunstFort Asperen (zie referentie), Zeelicht Ideeën-studio (Be My Guest) la group +

eten & drinken

historie wellness

Waaruit bestaat het? • kleinschalig cultureel festivalterrein met podium en horeca • ateliers • artist-in-residence programma • optioneel: galerie, muziekstudio, leerwerkplekken voor kunstambachten


Wat is het? Fort Ruigenhoek wordt herontwikkeld tot een vrijzinnig en programmeerbaar cultuureiland. De Vrijstaat wordt „aangestuurd‟ door een programmaraad, die erop toeziet dat de activiteiten passen binnen het profiel van kunst, cultuur en jeugd. Ook zijn er (permanent) kunstenaars op het eiland werkzaam.



Subsidiebehoefte


23


la group +

24


la group +

25


la group +

26

III. Vrijstaat Ruigenhoek – referentie KAAP “KAAP is een bijzondere kunsttentoonstelling; het is een ontdekkingstocht voor de hele familie in de bunkers en de natuur van Fort Ruigenhoek. Ooit bedoeld als een verdedigingsvesting doet het fort tijdens KAAP dienst als expositieplaats voor tien internationale kunstenaars die speciaal voor kinderen én volwassenen nieuwe werken hebben gemaakt. Daarnaast is er een gezellig eetcafé, is er muziek, zijn er spelletjes en zijn er picknickplekken of je neemt je eigen kleedje mee.” “KAAP is een tentoonstelling van actuele beeldende kunst met nieuwe kunstwerken gemaakt voor een publiek van kinderen en hun ouders, verzorgers, grootouders of begeleiders. Dat is uniek; het komt zelden voor dat een kunstenaar wordt gevraagd om speciaal voor kinderen een werk te ontwikkelen.” “Het fort is een ideale plek voor een kunsttentoonstelling als KAAP. Het heeft niets van de Afblijven!-sfeer waardoor kinderen musea als plek van volwassenen zien, het is des te meer een plek met de

la group +

welkomstleus Come out and play! Bij elk kunstwerk staat een gids die je erover kan vertellen, maar het leukst is natuurlijk het zelf te gaan ontdekken.” www.kaapweb.nl 27

III. Vrijstaat Ruigenhoek – referentie De Nacht van Duivenvoorde De Nacht van Duivenvoorde, georganiseerd door Non-fiction, brengt voor één avond in het jaar het landgoed van Kasteel Duivenvoorde tot leven. Met actuele kunst, live perfomances, walkshops en dineren onder de sterrenhemel kunnen mensen uit de buurt, maar ook van verder weg, op een vernieuwende manier in contact komen met de historie van het kasteel en landgoed. De Nacht van Duivenvoorde is een gesubsidieerd evenement (o.a. Prins Bernhard Cultuurfonds en Fonds 1818) en heeft bescheiden eigen inkomsten (€ 25 entree, ca. 200 bezoekers). Laan van Duivenvoorde 4, Voorschoten www.kasteelduivenvoorde.nl www.facebook.com/duivenvoorde www.non-fiction.nl

la group +

28

III. Vrijstaat Ruigenhoek – referentie KunstFort Asperen “Stichting KunstFort Asperen heeft ten doel het bevorderen van de belangstelling voor en de kennis van de Linge en het omringende landschap, als ook van de geschiedenis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en haar toekomst. Daarnaast organiseert de stichting culturele manifestaties of stimuleert zij de organisatie daarvan, waarbij de unieke locatie en de cultuur- en natuurhistorische omgeving de verbindende factoren zijn.” Door middel van (inter)nationaal vermaarde kunsttentoonstellingen heeft de stichting het fort en haar natuurlijke omgeving op een eigenzinnige en eigentijdse manier gereactiveerd. KunstFort Asperen wordt momenteel ondersteund door 7 kunstfondsen, de provincie Gelderland en ca. 20 zgn. FortVrienden (commerciële sponsors). De exploitatielasten worden gedekt door subsidies (2530%), Vrienden en andere sponsors (20%) en eigen inkomsten uit kaartverkoop, horeca en verhuur (50-55%). Langendijk 60, Acquoy www.kunstfortasperen.nl

la group +

29

IV. Fort Ruig’hoek

Voor wie is het? Groepen scholieren uit heel Nederland, jongeren uit de directe omgeving, fietsers en wandelaars uit de regio. .

Wie gaan het doen? Een organisatie als De Wilgenweard in Nijverdal (zie referentie). la group +

eten & drinken

historie sport & wellness wellness

Waaruit bestaat het? • eco-camping voor jongeren/scholieren met educatieve faciliteiten (m.b.t. natuur en/of cultuurhistorie) en outdoorfaciliteiten zoals: • survivalparcours annex stormbaan • klimwand • mountainbiketrack • fietsen wandelverbindingen tussen stad en natuurgebied • optioneel: skatebaan, (boog)schietbaan, duik- en kanovoorzieningen


Wat is het? Fort Ruigenhoek wordt ontwikkeld tot een ruig en sportief recreatieeiland. Het eiland is een perfecte plek om jongeren op een actieve en avontuurlijke manier de historie van het fort te laten beleven.



Subsidiebehoefte


NB Bij een eventuele uitwerking van Fort Ruig’hoek moet de status van het Plusplan Ruigenhoek, waarin eveneens diverse 30 recreatieve voorzieningen worden voorgesteld in de naastgelegen Ruigenhoekse polder, nader worden onderzocht.


la group +

31


la group +

32


la group +

33

IV. Fort Ruig’hoek – referentie De Wilgenweard De Wilgenweard is “de locatie voor uw bedrijfsuitje, vrienden- of familiedag, trainingskamp en schoolreis. [De] locatie bevindt zich in Nijverdal aan de oevers van de rivier "de Regge" en aan de voet van Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug in het hart van Overijssel.” Bij De Wilgenweard worden sportkampen georganiseerd, o.a. voor voetbal, tennis, korfbal, hockey en wielrennen. Daarnaast zijn er voorzieningen voor yoga, mountainbiken en hardlopen. Ook zijn er speciale programma‟s gericht op teambuilding. Bezoekers kunnen overnachten in het zgn. sporthotel en er kan gegeten en gedronken worden. Sportlaan 6, Nijverdal www.wilgenweard.nl

la group +

34

IV. Fort Ruig’hoek – referentie CampingFlat Op het terrein van de Verbeke Foundation, een privaat semi-openlucht kunstmuseum ten westen van Antwerpen, staat de CampingFlat van kunstenaar Kevin van Braak. “De CampingFlat bestaat uit een 12 meter hoge constructie uit stellingbouw materiaal, onderverdeeld in 4 verdiepingen. Elke verdieping heeft een vloer in kunstgras met een tentje en een kampvuur. De buitenzijde van de toren is bekleed met netten, welke als geleiding dienen voor de aangeplante klimplanten, deze zullen in de toekomst de toren een heel ander aanzicht geven! Wekken gebeurt door onze vogeltjes, die de CampingFlat met u delen. Een overnachting in de CampingFlat kan voor slechts 35 euro voor twee personen inclusief ontbijt in de bar van de Verbeke Foundation. Een overnachting zonder ontbijt kan vanaf 15 euro per persoon.Wij voorzien in beide gevallen tent, luchtbed en slaapzak.” Westakker, Kemzeke (België) www.kevinvanbraak.com

la group +

35


Voor wie is het? Voor bezoekers van de begraafplaats en wandelaars uit de regio. .

Wie gaan het doen? Een organisatie als DELA.

la group +

eten & drinken

historie wellness

Waaruit bestaat het? • openbare begraafplaats annex gedenkpark • columbarium (urnenmuur) • een ruimte voor uitvaartdiensten • wandelpad • optioneel: café voor bezoekers en wandelaars, beeldentuin, kleine expositieruimte, crematorium


Wat is het? Fort Ruigenhoek wordt herontwikkeld tot een moderne, openbare begraafplaats en gedenkpark. Nederland vergrijst en de komende jaren zal een toenemend aantal mensen komen te overlijden. Tegelijkertijd ontkerkt Nederland, waardoor we behoefte hebben aan nieuwe afscheidsrituelen. Rustplaats Ruigenhoek biedt hier de ruimte voor in een rustige, historische en natuurlijke omgeving.



Subsidiebehoefte


36


la group +

37


la group +

38


la group +

39

V. Rustplaats Ruigenhoek – referentie De Nieuwe Ooster “De Nieuwe Ooster verzorgt begrafenissen en crematies namens de gemeente Amsterdam. Ruimte voor ieders persoonlijke wens en oog voor het welzijn van medewerkers, milieu en samenleving staan daarbij centraal. De medewerkers werken vanuit oprechte betrokkenheid bij alle mensen, ongeacht sociale, religieuze of culturele achtergrond.”

“Vanaf de aanleg in 1892 tot heden heeft het park van De Nieuwe Ooster zich ontwikkeld tot een bijzonder natuurgebied. Het gedenkpark maakt deel uit van de Amsterdamse hoofdgroenstructuur en heeft een hoge natuurwaarde. Door het ontbreken van kunstlicht is het terrein `s avonds en `s nachts donker. Mede hierdoor is het park voor een groot aantal dieren een veilig en rustig verblijfsoord. De grote verscheidenheid aan planten en bomen maakt de natuurwaarde en groenbeleving bijzonder groot.” “Buiten de primaire functie van begraven en cremeren is het gedenkpark een van de belangrijkste pijlers van De Nieuwe

la group +

Ooster. [...] Door rondwandelingen, een bomenroute en verschillende gastvrije momenten door het jaar heen draagt De Nieuwe Ooster de toegevoegde waarde van het park graag uit.” “De Nieuwe Ooster, een groene oase voor rust, bezinning, om te herdenken en te beleven. Een plek waar de hectiek van het dagelijkse leven naar de achtergrond verdwijnt.” Kruislaan 126 , Amsterdam www.denieuweooster.nl 40

VI. Erf Ruigenhoek Primaire functies

Voor wie is het? Voor vitale tweeverdieners, al dan niet met kinderen, die graag in het groen en in bijzondere woningen wonen. Wie gaan het doen? Een ontwikkelaar met affiniteit met duurzame woonconcepten en hergebruik van erfgoed (denk aan Triodos Real Estate, AM Wonen). la group +

eten & drinken

historie wellness

Waaruit bestaat het? • circa 20 tot 30 duurzame woningen • openbaar park met moestuin • optioneel: kleinschalige horecavoorziening (bijv. koffiecorner, theehuis)

vergaderen

Wat is het? Fort Ruigenhoek wordt herontwikkeld tot een autarkisch wooneiland volgens het principe van cradle to cradle*. Dat betekent dat op het eiland duurzame woonconcepten worden gecreëerd met zoveel mogelijk zelfvoorzienende faciliteiten (denk aan een moestuin). De woningen worden ontwikkeld „onder achitectuur‟. Alle woningen bestaan uit een herontwikkeld deel (in delen van het huidige fort) en nieuwbouw (aansluitend op het fort).


€ € € € €   

* De centrale gedachte van cradle to cradle (lett. wieg tot wieg) is dat alle gebruikte materialen na hun „leven‟ in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product.

Commerciële marktkansen

Subsidiebehoefte


41

VI. Erf Ruigenhoek

la group +

42

VI. Erf Ruigenhoek

la group +

43

VI. Erf Ruigenhoek

la group +

44

VI. Erf Ruigenhoek – referentie Kunstfort bij Vijfhuizen “Het Kunstfort is een centrum voor actuele kunst; er wordt kunst van hoge kwaliteit gemaakt en tentoongesteld, toegankelijk voor een breed publiek. De omgeving is hiervoor ideaal en de ruimten binnen en buiten het fort zijn optimaal ingericht om die doelstelling waar te maken. Tegelijkertijd heeft het fort zelf, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam, een hoge cultuurhistorische en recreatieve waarde. Door deze combinatie biedt het Kunstfort voor de gemeente Haarlemmermeer een unieke mogelijkheid om zich op gebied van kunst en cultuur te profileren. Het Kunstfort biedt kunst in een omgeving die letterlijk voortkomt uit Haarlemmermeer, de Haarlemmermeerpolder. Het Kunstfort is ook een ontmoetingsplaats voor kunstenaars, die daar [kunnen verblijven] en werken [zgn. Artists in Residence]. Restaurant 't Fort draagt in hoge mate bij aan de aantrekkingskracht van het fort.”

Gefinancierd door woningbouw De reden dat dit fort als referentie dient voor „Erf Ruigenhoek‟ is de manier waarop Kunstfort bij Vijfhuizen tot stand is gekomen. De herontwikkeling van het fort is namelijk grotendeels gefinancierd door de ontwikkeling van 18 woningen. De woningen liggen tegenover het fort, net buiten de fortgracht. Het ontwerp, dat mooi aansluit op de natuurlijke omgeving, is van Woltjer Berkhout Architecten. Fort bij Vijfhuizen www.kunstfort.nl Woltjer Berkhout Architecten www.woltjerberkhout.nl

Het fort besteedt ook veel aandacht aan educatie. Ze ontvangen scholen voor creatieve workshops en rondleidingen.

la group +

45

Beoordeling 1. Bijdrage grondexploitatie de mate waarin het concept financieel bijdraagt aan benodigde basisinvesteringen in het fort, zoals restauratie, aanleg infrastuctuur, aanpassingen landschap, e.d.

2. Commerciële marktkansen de mate waarin het concept exploiteerbaar is door private/commerciële partijen.

3. Subsidiebehoefte de mate waarin publiek geld nodig is om de exploitatie van het concept in stand te houden.

4. Verkeersaantrekkende werking de mate waarin het concept gemotoriseerd verkeer aantrekt.

5. Bouwactiviteit de mate waarin het concept (nieuw)bouwactiviteit vergt (anders dan restauratie en herstelwerkzaamheden).

6. Natuurlijke waarde de mate waarin het concept de huidige natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten versterkt.

7. Bestemmingsplanprocedure het concept vergt wel/geen bestemmingsplanprocedure.

8. Toeristisch-recreatieve waarde de mate waarin het concept gericht is op recreanten en/of toeristen.

9. Culturele waarde de mate waarin het concept een artistiek-culturele functie heeft.

10. Onderscheidend vermogen de mate waarin het concept zich onderscheidt van de forten en plannen in de omgeving.

la group +

I. Park Ruigenhoek





VI. Erf Ruigenhoek

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

geen

geen

geen

wel

wel

wel

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

•••••

••••• 46

Colofon De onderstaande personen hebben bijgedragen aan de totstandkoming van deze rapportage: Begeleidingsgroep Fred Mijnten, Staatsbosbeheer Karin de Feijter, Staatsbosbeheer Ernest Schuler, gemeente De Bilt Paul Smit, gemeente De Bilt Martine Sluijter, provincie & gemeente Utrecht Peter Ros, Projectbureau NHW Adviesteam Bart van de Laak, lagroup Roel van Herpt, lagroup Anneke Jenniskens, lagroup Peter van Assche, bureau SLA Mathijs Cremers, bureau SLA

Plattegronden en artist impressions door bureau SLA

Amsterdam, 15 november 2010

la group +

47

lagroup

Leisure & Arts Consulting

lagroup

Leisure & Arts Consulting

Sarphatistraat 650 1018 av Amsterdam

Elektronstraat 12 1014 ap Amsterdam

t +31 (0)20 550 20 20

t +31 (0)20 688 03 17

[email protected] www.lagroup.nl

[email protected] www.bureausla.nl

la group +

48

Hoofdlijnconcepten Fort Ruigenhoek

Recommend Documents