Financiële trends in de ICT-sector Bijlagen
1
Inhoudsopgave ICT-sector in beweging
3
PC verkopen krimpen
4
Servermarkt sterk in beweging
4
Kleinere rol voor hardware
5
Internet blijft groeien
5
Verhuur van software komt op
6
Pas op plaats in IT diensten
7
Prognoses voor groei in 2009 en 2010
8
Innovatie sterke driver
10
Gebruik van ICT in de markt
11
Open Source
11
Innovatie
12
Trends op langere termijn
13
2
Bijlagen ICT markten in beweging Schaalvergroting en
Het is gebruikelijk om ICT in te delen in hardware, software, telecommunicatie en
globalisering in hardware
dienstverlening. Elk van deze sectoren kent onderverdelingen en specialisaties. Kennisdeling
hadden ingrijpende gevolgen
gaat veel sneller dan vroeger en is een belangrijke de toegevoegde waarde voor de groei
voor het dealerkanaal.
van de ICT-industrie. Ondanks het feit dat de wereldeconomie de adem inhoudt, neemt de
Businesspartners moesten
hoeveelheid informatie gevangen in bits en bytes op het web exponentieel toe.
een vernieuwende transformatie doormaken, gericht op kerncompetenties en kernklanten.
De sector informatietechnologie (IT) behaalde in 2008 een omzet van circa EUR 16,6 miljard en nam daarmee 53,2% van de omzet van de gehele ICT-industrie voor zijn rekening. Binnen de IT-sector komen IT-diensten op de tweede plaats met een omzet van EUR 9,3 miljard in 2008. Hardware zoals PC’s, laptops, servers en randapparatuur is naar omvang de derde sector met een omzet van EUR 4,2 miljard in 2008. De softwareindustrie is naar omzet gemeten het kleinst met een aandeel van EUR 3 miljard. Veel software wordt in het buitenland geproduceerd. Maatwerk software valt in onze definitie onder dienstverlening; de omzet hiervan bedraagt EUR 600 miljoen. Gemeten naar omzet is de telecommunicatiesector in 2008 de op een na de grootste deelsector met een aandeel van 46,7% in de totale omzet van de ICT industrie. Hieronder valt onder meer vaste, draadloze en mobiele telefonie, telecom-apparatuur voor consumenten en netwerken en breedbanddiensten. Toen enkele jaren geleden IBM zich terugtrok uit de PC-markt door verkoop van die divisie aan Lenovo en Compaq werd overgenomen door Hewlett Packard, kon al worden geconcludeerd dat de groei en de winstgevendheid van de hardwaremarkt afnam wegens verzadiging. Recentelijk is daar de stagnatie in de servermarkt bijgekomen. In Nederland had deze trend van schaalvergroting en globalisering ingrijpende gevolgen voor het dealerkanaal. Businesspartners moesten een vernieuwende transformatie doormaken, gericht op kerncompetenties en kernklanten. Dit proces is nog lang niet ten einde. In de ICT-dienstenmarkt neemt de schaalvergroting verder toe onder de druk van de noodzaak tot margeverbetering. Dit bleek uit het recente samengaan van EDS en Hewlett Packard en door kleinere acquisities op de Nederlandse markt door onder meer Ordina. De softwaremarkten groeiden ook in 2008 nog; die voortgaande groei wordt vooral veroorzaakt door de opkomst van webapplicaties en de toenemende penetratie van ERP software in het MKB. Tabel 4: ICT markt in Nederland 2005-2008 2005
2006
2007
2008
Hardware
In EUR miljoen
4.001
4.057
4.142
4.225
Software
2.603
2.767
2.924
3.051
IT Diensten
7.670
8.235
8.829
9.369
Mobiele telefoons
636
657
674
690
1.131
1.093
1.149
1.093
Telecomdiensten
13.074
13.002
12.987
12.811
Totaal telecommmunicatie
14.841
14.752
14.810
14.594
Netwerkapparatuur
INHOUD
Totaal IT
14.274
15.059
15.895
16.645
Totaal ICT
29.115
29.811
30.705
31.239
3
In EUR miljoen
2005
2006
2007
2008
Hardware
1,4
2,1
2,0
Software
6,3
5,7
4,3
IT Diensten
7,4
7,2
6,1
% groei
Mobiele telefoons
3,3
2,6
2,4
Netwerkapparatuur
-3,4
5,1
-4,9
Telecomdiensten
-0,6
-0,1
-1,4
Totaal telecommmunicatie
-0,6
0,4
-1,5
Totaal IT
5,5
5,6
4,7
Totaal ICT
2,4
3,0
1,7
Bron: EITO, Bitkom Research
PC verkopen krimpen Volgens het Amerikaanse onderzoekbureau Gartner dalen de PC-verkopen in 2009 wereldwijd met 12% ten opzichte van 2008 tot een totaal van 257 miljoen stuks. Dat is een veel grotere daling dan in 2001, toen deze verkopen met 3,2% terugvielen. De krimp zal in volwassen markten zoals Nederland groter zijn (13%) dan in opkomende markten (10,4%). Onderzoeksbureau IDC rapporteerde in het eerste kwartaal van 2009 een daling van de wereldwijd verkochte aantallen PC’s met 7,1% en verwacht herstel van de groei vanaf eind 2009, vooral omdat prijzen dalen en de vraag naar goedkope mini-notebooks aanhoudt. De westerse markten zijn vooral vervangingsmarkten; hieruit wordt 80% van de omzet gehaald. Kopers stellen vervanging uit. De verkoop van laptops zal naar verwachting met 9% stijgen tot 155,6 miljoen eenheden wereldwijd, vooral door de groei van het gebruik van goedkope mini-notebooks. Van de laatste worden er volgens Gartner in 2009 21 miljoen verkocht, 79% meer dan in 2008. Mini-laptops maken 8% van de hele PC-markt uit. Figuur 11: Globale PC verkopen 280 270 260 250 240 230 220
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Bron: IDC. In $ miljard
“De kosten moeten omlaag en dat zal dramatisch uitpakken voor de Nederlandse IT-industrie en de hardwarehandel”. Bert Landman, Landman Consultancy
Servermarkt sterk in beweging De wereldmarkt voor servers is in het vierde kwartaal van 2008 ingestort. De verkochte aantallen daalden met 11,7% en de geldomzet met 15,1%. Dit blijkt uit de kwartaalcijfers van Gartner over de serververkopen van de belangrijkste serverleveranciers. Met een daling van de geldomzetten met 17% was de terugslag voor IBM het grootst. Dell en Fujitsu Siemens lieten met 10% en 9% een minder grote daling zien. IBM en HP wonnen
4
marktaandeel. IBM heeft nu in geldomzet gemeten een aandeel van 33% in de servermarkt. In maart 2009 gaf Gartner voor het eerst toe dat de hele IT-sector in 2009 met krimp te maken krijgt. “Voor het eerst in de geschiedenis”, aldus Peter Sondergaard, vice president Global Research van Gartner. Op de servermarkt is schaalvergroting op handen. Sun Microsystens is in april 2009 door Oracle overgenomen. Een dergelijke acquisitie herstructureert niet alleen de servermarkt, waar Sun onder meer in de financiële- en telecomsector stevige lijnen heeft, maar hergroepeert ook de belangen in UNIX, Open Source en Java waarin Sun technologie sterk is. Oracle overtroeft hiermee IBM, die Sun had willen kopen om zo haar machtspositie ten opzichte van Microsoft te consolideren.
Kleinere rol voor hardware De huidige daling van de hardwareverkopen heeft vooral te maken met de wereldwijde economische recessie. Maar ook andere lange termijntrends zorgen ervoor dat hardware een kleinere rol gaat spelen. Analisten verwachten dat opkomende landen het gedrag van de westerse landen in de voorbije decennia zullen volgen en dat de IT-uitgaven, waaronder hardware, in die landen trendmatig blijven stijgen. Dat is de benadering van bijvoorbeeld IDC. Maar het is ook mogelijk dat eindgebruikers in opkomende landen zoals China, Rusland, India en Brazilië veel meer internet, mobiele communicatie, online huren van software, virtualisatie en andere nieuwe middelen zullen inzetten om zo hun kosten te verlagen. Zij hebben dan minder last van de rem die investeringen in verouderde merkgebonden systemen met hun bijbehorende infrastructuren opleggen. Als dat scenario uitkomt, zal de groei van de verkopen van zelfstandige PC’s en servers verder afnemen en de concentratie van capaciteit in datacenters en netwerken toenemen. Die trend is al langer zichtbaar: het groeitempo van de PC-verkopen lag in de jaren negentig rond 18% en in dit decennium rond 13%. De huidige economische recessie kan tot versnelling van toepassing van goedkopere nieuwe technologieën leiden. “Het gevolg is dat westerse landen zoals Nederland ook goedkoper en efficiënter moeten gaan werken”, zegt analist Bert Landman van Landman Consultancy. “De kosten moeten omlaag en dat zal dramatisch uitpakken voor de Nederlandse IT-industrie en de hardwarehandel”. Het betekent ook dat financiering van hardware (zoals lease) goedkoper moet worden. Financieel sterke wederverkopers zoals Infotheek bieden hun klanten, waaronder ziekenhuizen, zelf concurrerende financieringen aan.
Internet blijft groeien Het aantal mensen dat blogs
De markt voor mobiele telefoons is verzadigd en een vervangingsmarkt geworden. Er zijn
leest is aanzienlijk groter
18,9 miljoen mobiele telefoonaansluitingen in omloop in Nederland, meer dan het aantal
dan het aantal dat er zelf
inwoners. In het vierde kwartaal van 2008 daalde volgens IDC wereldwijd de verkoop met
een bijdrage aan levert.
12,6%. Er zijn wereldwijd 1,8 miljard mobiele telefoons in omloop. Ook in Nederland liepen de verkopen flink terug. Een uitzondering vormen de smartphones met allerlei moderne snufjes en internetverbindingen. De verkoop daarvan groeit nog wel. Het lijkt erop dat de neergaande trend in 2009 doorzet en in 2010 een keerpunt bereikt. Telecommunicatiediensten lijken in Nederland weinig hinder te ondervinden van de economische recessie. KPN verwacht een lichte omzetgroei tot en met 2010 en bericht dat de teruggang in vaste spraaktelefonie op de consumentenmarkt afneemt terwijl mobiele telefonie eind 2008 toenam. IDC voorziet dat vaste spraaktelefonie wereldwijd de komende jaren in omzet blijft krimpen. TNO verwacht dat in 2009 het aantal aansluitingen via internet protocol (VOIP) groter zal zijn dan dat van vaste telefonie.
5
In het zakelijke segment nam de omzet van KPN in Nederland eind vorig marginaal toe. Internettelefonie, met al 2,7 miljoen aansluitingen, wint steeds meer veld met KPN als marktleider met een marktaandeel van ruim 40%. Mobiel internet maakt een snelle groei door. Het dataverkeer voor mobiel internet van KPN groeide in het tweede kwartaal van 2008 met 25%. Maandelijks maken 1,8 miljoen mensen gebruik van mobiel internet. Nederlanders behoren tot de meest actieve gebruikers van sociale media zoals Hyves, LinkedIn en Youtube. Meer dan 40% van de bevolking leest blogs. De consumptie van blogs is een stuk groter dan het aantal bijdragen dat er aan wordt geleverd. Meer dan 18% haalt video’s op van internet volgens de social media tracker van Universal McCann. De markt voor netwerkapparatuur heeft in Nederland een omvang van ongeveer EUR 1,2 miljard. Ook deze markt stond in 2008 onder druk. CEO Ben Verwaayen van Alcatel-Lucent, een grote leverancier van deze apparatuur, ging begin 2009 uit van een omzetdaling van 8 tot 12%. Figuur 12: Omzet mobiele telefoons in Nederland (in EUR miljoen) 700 680 660 640 620 600 580
2005
2006
2007
2008
2009
Bron: EITO. Prognose 2009: AME Research
Verhuur van software komt op De opkomst van verhuur
De Nederlandse softwaremarkt boekte in 2008 een omzet van circa EUR 3 miljard. Deze
van software heeft invloed
markt is in 2006 en 2007 met circa 6% per jaar gegroeid. In 2008 nam de groei af met
op het businessmodel van
ruim 4%, vooral als gevolg van vraaguitval naar licenties in het segment van ERP software.
softwareaanbieders en op
Het segment van software-ontwikkelgereedschappen groeide meer dan 6% per jaar, vooral
de financieringsvorm van
door de vraag naar gereedschappen voor webtoepassingen. Minder groei toonde de markt
eindgebruikers die software
voor systeemsoftware, zoals besturingssystemen voor platforms. Er is een verschuiving
aanschaffen.
zichtbaar van de verkoop van softwarelicenties naar online verhuur van software. In het segment van software om relaties met klanten te beheren (CRM) heeft verhuur-software al een marktaandeel van 15%, vooral door de voortrekkersrol van Salesforce.com. De opkomst van verhuur van software heeft invloed op het businessmodel van aanbieders en de financieringsbehoeften van eindgebruikers . Oracle zag in de eerste negen maanden van het boekjaar 2009 dat eind mei afsloot, de omzet van On Demand software met 15,3% stijgen, terwijl de licentieomzet voor applicatiesoftware afnam. On Demand software maakte bij Oracle 3,5% van de totale concernomzet uit. ‘Cloud computing’ is een nieuwe verzamelnaam voor de ontwikkeling waarbij op het web softwaremodules worden aangeroepen om een informatieve toepassing of een samengesteld bedrijfsproces te verwezenlijken. Cloud computing maakt inhoud en softwaretechnologie los van eigen beeldscherm en netwerk omdat het werk zich dan afspeelt in de wereldwijde netwerken. Het voordeel is onder meer kostenbesparing, maar beveiliging is daarom bij cloud computing een essentieel onderwerp van aandacht.
6
Tabel 5: softwaremarkt in Nederland 2005-2009 EUR miljoen
2005
2006
2007
2008
2.603
2.767
2.924
3.051
System infrastructure software
562
585
605
617
Tools
560
603
643
678
1.481
1.579
1.675
1.756
6,3
5,67
4,34
Software
Application software % verandering t.o.v. voorgaand jaar Software System infrastructure software
4,09
3,42
1,98
Tools
7,68
6,63
5,44
Application software
6,62
6,08
4,84
Bron: EITO/Bitkom Research
Figuur 13: evolutie naar cloud computing
Cloud computing Software as a service Utility computing Grid computing - Solving large problems with parallel computing - Made mainstream by Globus Alliance
- Offering computing resources as a metered service - Introduced in the late 1990s
- Network based subscriptions to applications
- Next-generation Internet computing - Next-computing Data Centers
- Gained momentum in 2001
Bron: IBM
Pas op plaats in IT diensten De Nederlandse markt voor IT-diensten had in 2008 een omvang van circa EUR 9,3 miljard. Daarvan neemt hardware beheer ruim EUR 600 miljoen voor zijn rekening, project diensten circa EUR 5 miljard en outsourcing diensten ruim EUR 3,8 miljard. De acht grootste ITdienstverleners zetten in 2007 EUR 6,4 miljard om. Dat is 73% van de IT-dienstenmarkt in Nederland. Deze ondernemingen - Getronics, IBM, Atos Origin, Logica, Capgemini, Centric, Ordina en Sogeti - groeiden tussen 2004 en 2007 sterk in omzet. In 2007 begon de groei al af te zwakken en in 2008 bedroeg de groei nog enkele procenten. In 2009 worden ITdienstverleners geconfronteerd met uitstel van niet bedrijfskritische projecten en financiering van outsourcing contracten, terwijl in IT-beheer (ook bij kleinere dienstverleners) een verdere consolidatie van de markt onderweg is. Atos Origin Nederland rapporteerde over het eerste kwartaal van 2009 een omzetdaling van 8,3% ten opzichte van het eerste kwartaal van 2008, vooral door de afnemende vraag naar consultancy. Logica Nederland, Ordina en Getronics voeren krachtige reorganisaties door waarbij ontslagen vallen.
7
Figuur 14: omzetgroei IT marktleiders in Nederland 20
15
10
5
0 2004
2005
2006
2007
Bron: ICT ANALIST(AME Research). Totale omzet in Nederland van Getronics, IBM, Atos Origin, Logica, Capgemini, Centric, Ordina en Sogeti.
Prognoses voor groei in 2009 en 2010 De hardwaremarkt zal
Het is in deze tijd van economische recessie riskant om prognoses te maken voor de
verder consolideren, het
ontwikkeling van de ICT-sector. Op basis van een macro-economisch model waarin
beheer van infrastructuren
de meest recente prognoses van het Centraal Plan Bureau zijn ingevoerd, kunnen de
zal meer worden uitbesteed
effecten van de conjunctuur in 2009 doorberekend worden. Het Centraal Plan Bureau
en kleinere leveranciers
verwacht 8,75% werkloosheid in 2010. Daar kan voor de ICT-sector in Nederland
zonder voldoende eigen
3,25% opgeteld worden door het effect van toenemende offshoring, prijsdruk en uitstel
vermogen zullen moeten
van vervangingsinvesteringen in producten en niet bedrijfskritische projecten. Het
specialiseren of van de
welvaartsmodel van Landman Consultancy is gebaseerd op de economische output per
markt verdwijnen.
capita, de IT-mix, gerelateerde productmarges, arbeidsproductiviteit en een correctie voor weglekken van werkgelegenheid door offshoring. Volgens dit model komt voor de ICT-sector de werkloosheid in 2010 uit op 12% en daalt de omzet in de sector met 4,4% in 2009. IDC verwachtte in februari 2009 nog een groei van de IT-bestedingen in Nederland in 2009 met 0,46%, maar verwachtte eind maart dat in 2009 de totale IT-bestedingen afnemen. EITO’ ging in maart 2009 nog uit van een groei van de IT-bestedingen met 3,1% in 2009. Het model van Landman berekent dat in 2009 de omzet in hardware met 6,5% het sterkst daalt. Dit betreft vooral geldomzetten in PC’s en servers. Behalve de grote fabrikanten en de tussenhandel worden hierdoor vooral regionale en lokale systeemhuizen die ook hardware verkopen getroffen, wat blijkt uit hun afgenomen groei en soms flinke omzetdaling in 2008. Een aantal middelgrote dienstverleners is al enkele jaren geleden begonnen met herstructurering en het opnieuw definiëren van hun businessmodel. De hardwaremarkt zal verder consolideren, het beheer van infrastructuren zal meer worden uitbesteed en kleinere leveranciers zonder voldoende eigen vermogen zullen moeten specialiseren of van de markt verdwijnen.
8
Tabel 6: prognose ICT-markt 2008-2010 In EUR miljoen
2008
2009
% Ch.
2010
% Ch.
Hardware
4.225
3.952
-6,47
3.884
-1,7
Software
3.051
2.999
-1,7
3.098
3,3
IT Diensten
9.369
8.910
-4,9
8.901
-0,1
Mobiele telefoons
690
621
-10
609
-2
1.093
984
-10
964
-2
Telecomdiensten
12.811
12.978
1,3
13.146
1,3
Totaal telecommmunicatie
14.594
14.582
-0,1
14.719
0,9
Totaal IT
16.645
15.861
-4,7
15.884
0,1
Totaal ICT
31.239
30.443
-2,5
30.602
0,5
Netwerkapparatuur
Bron 2008: EITO, Bitkom Research. 2009-2010: AME Research en Landman Consultancy
Ook de IT-dienstverlening krijgt een harde tik met een omzetdaling van 4,9% in 2009. De eerste tekenen zijn al zichtbaar. Zij treffen vooral detachering en zelfstandigen en dienstverlening in niet-cruciale ICT systemen en processen. Investeringen worden vaker uitgesteld. Hier volgt een kleine opsomming van korte termijn gevolgen van de recessie.
Vooral in die sectoren die het hardst door de recessie getroffen worden zoals financiële instellingen, industrie en bouw staan IT-budgetten onder druk.
Maar ook in andere sectoren zoals zakelijke dienstverlening, overheid en media oefenen bedrijven flinke prijsdruk uit op de uurtarieven (-15-20%) van aanbieders van personeel en projectdiensten. De IT-budgetten van ondernemingen staan duidelijk onder druk.
Klanten stellen steeds hogere eisen aan het rendement en de terugverdientijd van projecten.
Daarnaast is er bij grote overheidsprojecten een sterker bewustzijn ontstaan over de complexiteit ervan. Deze worden vaker in beter overzichtelijke stukken geknipt om kostenoverschrijdingen en mislukkingen te voorkomen.
Consultants gaan in ICT projecten die zij afleveren steeds vaker een resultaatrisico aan waardoor de methode van factureren volgens uur maal tarief steeds meer plaatsmaakt voor koppeling van de prijs aan het resultaat dat klant en leverancier samen budgetteren.
De softwaresector krijgt in 2009 te maken met een omzetdaling van 1,7% volgens AME Research en Landman Consultancy. Ten opzichte van de omzetgroei van 4-5% in Nederland in 2008 betekent dit een omzetverlies van bijna 6-7%. Ook softwarebedrijven zullen zich krachtig moeten herpositioneren.
Het minst getroffen wordt die software waarmee aantoonbaar aanzienlijke besparingen kunnen bereikt, zoals online te huren software waarmee binnen bedrijven beter samengewerkt kan worden en waarmee bedrijven met hun leveranciers en klanten kunnen samenwerken.
Daarnaast kan er op besturingsystemen niet bezuinigd worden en is er ook geen bezuiniging mogelijk op tal van bedrijfskritische applicaties. Wel kan vernieuwing daarvan uitgesteld worden.
9
Tabel 7: ICT markt in Nederland 2008-2010 2008
2009
% totaal
∆
2010
∆
Hardware
In EUR miljoen
6.119
5.723
17
-6,50%
5.628
-1.7%
Verpakte software
3.885
3.821
12
-1,70%
3.948
+3.3%
Dienstverlening
8.152
7.746
23
-5,00%
7.740
-0.1%
Telecommunicatie
16.400
15.769
48
-3,8
15.460
-2%
Totale ICT-markt
34.556
33.059
100
-4,30%
32.776
-1%
Totaal IT markt
18.156
17.290
52
-4,8
17.316
0,2
Bron: AME Research en Landman Consultancy
De telecommunicatiesector heeft in 2009 en 2010 relatief minder last van de zwakke conjunctuur, gezien het grote aandeel van dienstverlening en de aanhoudende groei van mobiele en draadloze communicatie. Er is nog weinig zicht op de ontwikkeling van de sector na 2010. Wanneer economisch herstel intreedt profiteren detachering van personeel, hardware en software wel vroeg van de opleving. Het meest weerbaar zijn ICTondernemingen met innovatieve en kostenbesparende producten en diensten.
Innovatie sterke driver De ICT-industrie staat aan
De Nederlandse ICT-industrie is een jong volwassen sector die met een omzet van circa EUR
de vooravond van een
31 miljard een bijdrage levert van 5,3% aan het bruto binnenlands product in 2009. In deze
nieuwe golf technologische
industrie werken omstreeks 120.000 voltijd medewerkers. Het totale aantal arbeidsplaatsen
vernieuwing die software
is omstreeks 145.000. In totaal telt Nederland 248.000 mensen die werkzaam zijn in een
naar het web brengt
ICT-beroep, hetzij in de industrie, hetzij bij eindgebruikers van ICT. In zijn moderne, digitale
en waarbij sensoren
vorm is de industrie pas in de laatste drie decennia tot wasdom gekomen en goed op de
gebruiksvoorwerpen en
kaart gezet door de internetrevolutie. Vindingrijk, innovatief, competitief en dynamisch zijn
apparaten intelligent maken.
begrippen die de sector goed beschrijven. De ICT-industrie staat aan de vooravond van een nieuwe golf technologische vernieuwing die software naar het web brengt en waarbij sensoren gebruiksvoorwerpen en apparaten intelligent maken. De meer dan 27.000 ICT ondernemingen in Nederland zijn gericht op aanbieden van technologische vernieuwing. De technology-push is sterk, zij het dat het grotendeels om buitenlandse technologie gaat en de industrie vooral dienstverlenend is. Toch zijn er ook Nederlandse innovaties, zoals de e-readers van BeBook en Iliad, die de concurrentie met Kindle oppakken. Enerzijds is de ICT-sector volwassen en ingebed in de maatschappij, anderzijds is zij ten opzichte van andere sectoren zoals bouw, chemie, retail, het bankwezen en transport nog jong en onervaren. De sector heeft na de internetcrisis bewezen over een grote veerkracht te beschikken. Daarom is het voor veel mensen inspirerend om in deze sector te werken. Achter ICT gaat een kleurrijke waaier activiteiten schuil die doordringen in de haarvaten van de economie en de samenleving. Van computergames tot online software waarmee ouders hun baby kunnen monitoren, van ruimteonderzoek in Drenthe tot MRI-scans om ziektebeelden op te sporen, van pinbetalingen aan de kassa tot geld verdienen of verliezen in Second Life op het World Wide Web. Hendrik Rood, adviseur bij Stratix Consulting uit Hilversum: “Dit decennium domineert de massale verspreiding en inzet van digitale audio en video de IT. Daarbij wordt gebruik gemaakt van technieken die in de jaren negentig tot wasdom kwamen: internet en breedbandtechnologie. Voor velen is sensortechnologie en Machine-to-Machine (M2M) communicatie nu nog iets onder de radar, maar dat gaat in het komende decennium
10
veranderen. De industriële automatisering, een vaak vergeten tak van ICT, staat op de drempel van een massale innovatiegolf met startende bedrijven, zowel met basistechnologie als toepassingen van sensoren. De innovaties die nu in laboratoria en universiteiten ontwikkeld worden en waarvoor venture capital beschikbaar komt, vertalen zich straks in producten en diensten”. Tabel 8: van vernieuwing naar grootschalige verspreiding IT vernieuwingsgebied
Technologische incubatieperiode
Vervangt o.a.
Grootschalige verspreiding
Defensie + Wetenschappelijk Rekenen
1945-1955
Mechanische encryptie en ballistiek, rekenliniaal en analoge simulatiecomputers
Begin jaren ‘80: iedere exacte wetenschapper een eigen werkstation
Kantoorautomatisering
1955-1965
Kassa, ponskaartensystemen (Hollerith)
Eind jaren ‘80 (ieder MKB een PC, daarna zelfs SOHO/PC-privé)
Netwerken
1965-1975
Elektromagnetische telefooncentrales
Eind jaren ‘90 (Internet everywhere, mobiele digitale netten)
Multimedia
1975-1985
Grammofoon, TV, film
Eind jaren ‘00 (User Generated Content, digitalisering bioscopen etc.)
Sensortechnologie
1985-1995
Meetinstrumenten
Eind jaren ‘10 (industriële en medische automatisering, domotica)
Robotica of bioinformatica
1995-2005
Bron: Stratix Consulting, Hendrik Rood
Gebruik van ICT in de markt “Het eerste waar iedere
Wordt moderne ICT intensief gebruikt? In grote bedrijven wel, in kleine bedrijven veel
onderneming flink
minder. Enerzijds heeft vrijwel iedereen wel een PC en internetverbinding, anderzijds
op kan besparen is
ontwikkelt de technologie zich erg snel. Sommige ICT-marktsegmenten lijken verzadigd,
elektronisch factureren.
maar andere segmenten staan pas aan het begin van groei. Meer dan 80% van de bedrijven
Bouw de papierberg af.
heeft een website, maar elektronisch bestellen van goederen en diensten doet nog maar
Dat is maatschappelijk
44% van de bedrijven. Uit onderzoek van het CBS uit 2007 blijkt dat van bedrijven tot 25
verantwoord ondernemen”.
werknemers minder dan 20% ERP- en Open Source software gebruikt. Het gebruik neemt
CEO Bas van der Veldt,
toe met het aantal werknemers. Maar zelfs van de bedrijven met 500 of meer werknemers
Afas Software.
gebruikte bijna 40% in 2007 geen ERP software.
Open Source Het gebruik van Open Source software groeit ook, maar ligt structureel een stuk lager. “Als softwaregebruikers eenmaal gekozen hebben voor een bepaalde softwarefamilie, dan blijven zij die vaak lang gebruiken. Daardoor kunnen nieuwe leveranciers moeilijk tot de markt toetreden. Zo kan het gebeuren dat Open Source software geen voet aan de grond krijgt, zelfs wanneer het goedkoper en beter is dan ingeburgerde merkgebonden software”, aldus het CPB in een recent rapport dat werd gepubliceerd omdat de overheid het gebruik van Open Source software wil stimuleren.
11
Innovatie De ICT-industrie in Nederland is volgens het CBS redelijk innovatief ingesteld; 55% van de bedrijven is innovatief, gemeten naar vernieuwing van producten, diensten, processen en organisatievormen. Het CBS komt over de periode 2004-2006 tot een bedrag van EUR 500 miljoen voor uitgaven aan nieuwe of sterk verbeterde producten, diensten of processen, inclusief directe personeelskosten. Dit is aanmerkelijk meer dan de EUR 297 miljoen die in 2002 door het CBS is gemeten. Ruim 1000 bedrijven zijn hierin actief en 991 hebben een innovatie succesvol afgerond. Volgens het CBS meet gaven bedrijven in de ICT-sector in 2006 EUR 1.801 miljoen uit aan R&D. Gemeten naar de omzet in de ICT-sector en het bedrag van EUR 9,7 miljard dat bedrijven, researchinstellingen en universiteiten in 2007 aan R&D besteedden, lijkt een grotere inspanning mogelijk. AME Research meette in 2007 EUR 959 miljoen aan R&D uitgaven bij ASML, ASMI, Océ, TomTom, Unit4Agresso, Exact, Raet, BWise en Sopheon. KPN besteedt R&D uit aan TNO-ICT, voor EUR 16 miljoen in 2007, EUR 13,5 miljoen in 2008 en EUR 12,2 miljoen in 2009. In 2008 gaf KPN EUR 33 miljoen uit aan R&D, 0,2% van de omzet, tegenover 0,3% van de omzet bij Deutsche Telekom. France Telecom gaf in 2007 1,7% van de omzet aan R&D uit. Op het gebied van internationale concurrentie valt Nederland terug. Nederland is in 2009 twee plaatsen gedaald naar plaats negen op de Networked Readiness Index van het World Economic Forum waarin het Erasmus Strategic Renewal Center participeert. IJsland en Noorwegen passeerden Nederland. De ‘Networked Readiness’ staat voor de algehele stand van zaken op het gebied van ICT binnen een land. De daling van Nederland binnen deze ranking is het gevolg van achterblijvende prestaties op het gebied van het gebruik van ICT op drie belangrijke pijlers: 1.
Omgevingsfactoren, zoals die gelden binnen bedrijven, algehele regelgeving en de
bestaande infrastructuur zijn niet verbeterd ten opzichte van 2007.
2.
De capaciteit van individuen, bedrijven en de overheid om van ICT-toepassingen en
ontwikkelingen te profiteren is gelijk gebleven.
3.
Het gebruik van de nieuwste informatie en communicatie middelen laat geen
significante groei zien.
Figuur 15: Ketenintegratie via website en internet Zorg Horeca Nutsbedrijven Transportmiddelen Elektronica Metaal Kunststof Papier Voeding 0
5
10
15
20
25
Bron: CBS Percentage bedrijven per bedrijfstak dat in 2007 ketenintegratie of supply chain management (SCO) via websites en internet gebruikt.
12
Figuur 16: gebruik van ERP en Open Source in bedrijven 70 60 50 40 ERP
30
Open Source
20 10 0
10
20
50
100
250
500
500+
Bron: CBS 2008. De tabel geeft weer hoeveel % van de bedrijven naar aantal werknemers gebruik maakt van ERP of Open Source software. De grootte is aangegeven als tot: tot 10, 20 enzovoorts werknemers.
Trends op langere termijn Technologische trends zijn de drijvende kracht achter de voortdurende ontwikkeling van de ICT-sector. De meest actuele en tot de verbeelding sprekende trend is de opkomst van het internet. In 1997 wist nog bijna niemand wat internet was, laat staan welke impact de technologie zou hebben op het bedrijfsleven en de samenleving. Na 1997 begonnen kranten en andere media aandacht aan internet te besteden, ook omdat internetaandelen op de beurzen in New York in koers explodeerden. Nu doen zich vergelijkbare ontwikkelingen voor op het gebied van sensortechnologie, nanotechnologie en robotisering waardoor apparaten en voorwerpen leren communiceren en gezondheidszorg een nieuw aanzien krijgt. Op het web vormen zich tegenwoordig wolken van softwaremodules, waardoor applicaties van server en PC naar het web verhuizen en daar verhuurd worden aan veel klanten tegelijk. Beheer en onderhoud worden geautomatiseerd en verricht vanaf helpdesks in lage lonenlanden. De servers in bedrijven verhuizen naar datacenters en netwerken die deze centers met elkaar verbinden. Personal computers maken steeds meer plaats voor steeds kleinere draagbare laptops die ingericht zijn voor mobiele en draadloze communicatie. Deze technologische ontwikkelingen hebben gevolgen voor de financiering van bedrijven. Opkomende toegepaste technologie is interessant voor venture capital. Bedrijven die onvoldoende meegroeien met nieuwe technologische mogelijkheden verwerven lastiger bedrijfsfinanciering. Nieuwe technologieën, zoals verhuur van software in plaats van licentieverkoop, vergen nieuwe bedrijfsmodellen en daarop toegespitste financieringsvormen.
ICT ondernemingen gaan zich steeds verder specialiseren. Handel, beheer, softwareontwikkeling en infrastructuurdiensten worden specialisaties. Dit leidt tot gespecialiseerde schaalvergroting en herstructureringen van bedrijven door middel van kopen en verkopen van werkmaatschappijen, fusies en acquisities.
Ondernemingen die zich niet specialiseren, verliezen de concurrentieslag waardoor winst en rendement onder druk komen te staan en financiering moeilijker wordt.
Prijsdalingen, toenemende concurrentie en afnemende groei van PC- en servermarkten leiden tot afnemende marges in die handelssectoren waar te weinig innovatieve producten worden aangeboden.
Softwaremakers en ICT-dienstverleners staan onder druk van toenemende concurrentie van bedrijven in opkomende landen die hun producten en diensten via
13
het internet in West-Europa aanbieden. Dit leidt tot smallere marges en minder groei van Nederlandse bedrijven. De entry barriers worden steeds lager.
De omzetgroei van de ICT sector toont een dalende lijn. In de jaren negentig was een jaarlijkse omzetgroei van meer dan 15% niet ongebruikelijk, in dit decennium gaat het gemiddeld om minder dan 10% en deze groei neemt in het volgende decennium verder af door marktverzadiging en onvoldoende exportkracht.
Offshoring van softwareontwikkeling en beheer leidt uiteindelijk tot het weglekken van kennis en ervaring, terwijl door welvaartstijging in verder afgelegen landen het financiële voordeel geleidelijk krimpt.
Nederland heeft een achterstand opgelopen in R&D die in de ICT-sector niet meer dan 5 tot 6% van de omzet bedraagt, terwijl technologieleiders in de Verenigde Staten gemakkelijk 15% of meer van hun omzet aan R&D besteden.
Ondanks de worsteling van Getronics om dit te bereiken is in Nederland in de voorbije decennia geen grote wereldwijde marktleider in hardware, software of ITdiensten ontstaan. Daardoor zijn veel groei- en carrièrekansen verloren gegaan.
14
15
16
