Financiële markten: korte- en langetermijnverwachtingen En de invloed van techniek Bob Homan Hoofd ING Investment Office
Utrecht, 24 april 2015
Economisch momentum trekt aan Wereldwijde inkoopmanagersindex op hoogste niveau sinds september 2014
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Regio
Groei 2014
Groei 2015
Wereld
3,3%
3,5%
Ontwikkelde landen
1,8%
2,4%
Opkomende markten
4,4%
4,3%
VS
2,2%
3,6%
Eurozone
0,8%
1,2%
Japan
0,1%
0,6%
Zwakkere euro en goedkopere olie positief voor Europa
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Zwakke euro en goedkope olie leiden tot lagere rentes
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Aandelen zijn niet goedkoop… Bovengemiddelde waardering aandelen, zowel in Europa als in de Verenigde Staten
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
…maar zijn relatief aantrekkelijk
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Bron: Thomson Reuters Datastream Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Fed maakt zich klaar voor renteverhoging… Minder ruim beleid in VS en meer stimulering in eurozone en Japan
“Considerable time” “Patient”
“Nog een klein beetje?” “Maintain prudential monetary policies” “Whatever it takes”
Bron: Bloomberg
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
…daarom gaat de kapitaalmarktrente omhoog maar niet veel
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
…of toch niet? Economische cijfers over Amerikaanse economie vallen tegen
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
…en dan gaan emoties een belangrijke rol spelen Maar die zijn vaak een slechte raadgever
De emotiecyclus van beleggers
Euforie Bezorgdheid
Markten – dure markt Neerwaarts risico is hoog
Sensatie Ontkenning
Neiging tot kopen
Opwinding
Neiging tot kopen
Angst
Optimisme Vertwijfeling Optimisme Paniek
Opluchting Neiging tot verkopen
Overgave
Hoop
Markten – goedkope markt Opwaarts potentieel is hoog
Bron: ING
Bron: ING Investment Office
Wanhoop
Depressie
Wat doen de centrale banken?
VK
Japan
VS
eurozone
Bedrag
375 miljard pond
125 triljoen yen
4.000 miljard dollar
1.140 miljard euro
% van bbp
21
26
25
12
% van uitstaande obligaties
27
16
18
14
Bron: Thomson Reuters Datastream Bron: Bloomberg, ING Investment Office
Rente praktisch nul procent
Bron: Thomson Reuters Datastream
Invloed van de rente op de aandelenkoersen Winst jaar 1/ (1 +rente +risico-opslag) + Winst jaar 2/ (rente +risico-opslag)^2 + ……Winst jaar n/ (rente +risico-opslag)^n….. + eindwaarde/ (rente +risico-opslag)^n
65/1,04+0,045 + 65/(1,04+0,045)^2 + 65/(1,04+0,045 )^n + 1000/(1,04+0,045)^n = 860 Waarvan eindwaarde 47%
65/1,00+0,045 + 65/(1,00+0,045)^2 + 65/(1,00+0,045 )^n + 1000/(1,00+0,045)^n = 1.644 Waarvan eindwaarde 58%
Conclusie: aandelen meer waard door lagere rente en in de toekomst relatief meer waard
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Groeiaandelen relatief aantrekkelijk ten opzichte van waardeaandelen
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Rentes langer laag einvesteringen als percentage van bruto binnenlands product
Bron: Thomson Reuters Datastream, ING Investment Office
Koersbepalen factoren Veranderingen zijn de moeite waard 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zijn de winstmarges de moeite waard? Zijn er nieuwe producten als de huidige productverkopen aan de grenzen van hun groei komen? Hoe effectief zijn de investeringen in de strategische vernieuwing van producten? Is het bedrijf succesvol in marketing, verkoop en distributie? Wat doet het bedrijf om de winstmarges op peil te houden of te vergroten? Heeft het bedrijf een lange- of kortetermijnvisie en -planning? Heeft het bedrijf de best mogelijke kostenstructuur? Wat is het kostenrisico?
Plus waardering: koers-winstverhouding ten opzichte van groei
Bron: ING Investment Office
3D-printing gaat de wereld veranderen • • • • •
Boeing maakt nu al gebruik van 3D-printing bij bepaalde vliegtuigonderdelen. General Electric (GE) wil dit jaar vliegtuigmotoren gaan leveren waarbij bepaalde onderdelen gemaakt zijn door 3D-printing. De kosten voor deze producten worden verlaagd, de snelheid waarmee de producten gemaakt worden wordt verhoogd. Kinderen kunnen nu ook speelgoed zelf ontwerpen en dit daarna met de 3D-printer maken. Nadelen van 3D-printing: banen in de fabrieken kunnen verdwijnen, vooral China zou hier last van kunnen ondervinden. Hoe dient er omgegaan te worden met producten met copyright?
Bronnen: MakieLab, Boeing
Robotisering •
Robots krijgen in samenleving steeds grotere rol
•
Meer intelligente robots in fabrieken, grotere rol bij complexe operaties en in huishoudens consumenten (robotstofzuiger)
•
Jeff Bezos (ceo Amazon): pakketten per drone bezorgen
•
Robotmaker Kuka werkt samen met Siemens op het gebied van industriële robots
•
Nadeel : banen in de fabrieken kunnen verdwijnen.
Bronnen: Rajasthan Electronics and Instruments Ltd (REIL), Amazon, ING Investment Office
Schalieolie en -gas •
Toename van aardgas in het opwekken van elektriciteit (VS)
•
Kansen voor aardgas in de transport- en industriële sectoren
•
Door lage gasprijs minder kosten voor consumenten en bedrijven. Amerikaanse bedrijven krijgen zo sterkere concurrentiepositie t.o.v. rest van de wereld
•
Groei productie schalieolie maakt VS minder afhankelijk van Midden-Oosten
•
Nadelen: milieubelasting.
Bron: ING Investment Office
Banken & technologie •
•
Banken worden deels IT-bedrijven: software wordt dominante concurrentiefactor -
Nieuwe kernsystemen: integreren internationale divisies op één wereldwijd systeem
-
Omnichannel: op elk moment, overal en via elk gewenst medium bankieren
Apple Pay en Google Wallet: straks het gezicht van betalingstransacties ? -
Potentie om een ‘gateway’ te worden voor betalingstransacties
-
Combinatie van IT-bedrijven, winkels, telecom, banken, betalingsnetwerken
Bronnen: Apple, ING Investment Office
Vervanging staal door lichtgewicht materialen
Bron: Alcoa
Groei elektriciteitsaanbod door duurzame capaciteit
Bron: Dreamstime.com
Groei biotech tegenover krimp farmacie
Bronnen: aboutpharma.com, parkinsons.org.uk
Apple of Kodak?
Bron: Apple, Pinterest.com
Online educatie neemt grote vlucht
Bron: Pearson
Visie ING Waar zien we kansen en risico’s? Sect or a l l oca t i e a a n d el en
feb ruari maart ─
─ Energ ie
+
Basismaterialen Ind ustrieg oed eren
As s eta lloca tie Aand elen Vastg oed Grond stoffen Alternatieve b eleg g ing en Ob lig aties
Duurzame consumenteng oed eren Dag elijkse consumenteng oed eren Gezond heid szorg Financiële waard en Informatietechnolog ie Telecommunicatie Nutsb ed rijven
Reg ioa lloca tie Noord -Amerika
Al l oca t i e ob l i g a t i es
Europ a
Staatsob lig aties
Jap an
Bed rijfsob lig aties
Op komend e markten
Hoog rentend e b ed rijfsob lig aties
Pacific (exclusief Jap an)
Op komend e markten
Bron: ING Investment Office
+
Tot slot: “Een nieuw tijdperk van productie is begonnen, met nieuwe organisatorische principes die net zo verschillend zijn, als het industriële tijdperk verschilde van het agrarische. De combinatie van de computer en de automatische, zelfregulerende machine, zal resulteren in een systeem met vrijwel oneindige productiecapaciteit, waarvoor steeds minder menselijke arbeid nodig is… terwijl de overbodige mensen afhankelijk worden van minimale sociale zekerheid.”
Citaat uit open brief van 35 vooraanstaande wetenschappers, journalisten en vakbondsmensen aan toenmalige president van de VS, Lyndon B. Johnson in april 1964.
Bron: Liberation, april 1964, geciteerd door Mathijs Bouman
Dank voor uw aandacht Disclaimer Deze presentatie van ING Bank N.V. is uitsluitend bedoeld om u informatie te geven over de visie van het ING Investment Office op de financiële markten. Deze presentatie is geen beleggingsaanbeveling, geen beleggingsadvies noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijke zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van deze presentatie de informatie waarop zij haar visie in deze presentatie heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in deze presentatie kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze presentatie. Beleggen brengt risico's met zich mee, u kunt uw inleg verliezen. De waarde van uw beleggingen is mede afhankelijk van de ontwikkelingen op de financiële markten. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Loop geen onnodige financiële risico's. Lees de beschikbaar gestelde informatie over het aangeboden beleggingsproduct. ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, handelsregister nr. 33031431 Amsterdam en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM). ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V.