Financiering van KMO’s Freddy Van Bogget, hoofd beleid commerciële kredieten KBC Bank NV Financieel Forum Vlaams Brabant 22 oktober 2009
Inhoud Opfrissing fundamentele uitgangspunten in de relatie bankier – ondernemer De Basel-reglementering Impact ondernemer Hoe loopt de kredietkraan?
2
Bankier-financier en ondernemer Krediet verlenen = intermediëren Geld van een ander! Terugkrijgen met rente is plicht Krediet = Credere = Geloven, Vertrouwen … Risico’s? • • • •
3
Kredietrisico Liquiditeitsrisico Marktrisico (rente-evolutie, wisselkoersen, gedrag van …) Operationeel risico
Geloven… na onderzoek Wie vraagt geld? Antecedenten/kwalificaties Activiteit/sector Klanten/Leveranciers Concurrenten/positionering Financiële kwaliteit Kwaliteit interne organisatie Externe steun Onze ervaring Voor wat? Hoe terugbetalen? Rendementsvereiste Waarborgen? 4
Evident?
Kredietbeleid
Niks nieuws onder de zon!
Baselreglementering Organisatie kapitaalbeslag Kapitaalbeslag: aan te houden garantievermogen voor onverwachte kredietverliezen 8% van de risicogewogen activa Beslag op kapitaal is dus risicogedifferentieerd Interne ratingmodellen Bedreigend? Mysterieus?
5
Rating ~ kans op “default”
Kwantitatieve informatie Cash flow Schuldgraad Liquiditeit Winstgevendheid Gedrag Aflossingsfrequentie Overschrijdingen Achterstallen Productafname Omzet op rekening vs. Kredietopname Risicosignalen RSZ Onbetaald handelspapier Betalingsgedrag 6
Statistische berekening
Rating
Rating en acceptatie Geen toekenningsscore: ook krediet voor bedrijven met minder goede ratings Kwantificeren objectiviteit, snelheid
1, 2, 3 Uitstekend 7
4, 5, 6
Normaal
7, 8, 9 (Ernstige) aandachtspunten
Rating ~ Risico ~ Kostprijs krediet Prijs
Marge Kost garantievermogen Verwacht verlies Operationele kost Fundingkost
8
Goed
Rating
Slecht
Illustratie relatie risico/prijs
Bron: De Tijd 9
Prijsvorming = marktgegeven Wat zou moeten zijn: theoretische prijs ~ kostencomponenten + marge
Marktaandeel-denken Marktrealiteit: de relatie risico ~ prijs (nog) niet in de markt
10
Eigen wetmatigheden Belgische kredietmarkt Van “overbanking”… Expansiepolitiek banken 1970-1989 Van distributie naar verkoop 1985-1995 Branchevervaging 1990-2000
… over hyperconcurrentie … Goedkoop krediet Hoge leverage Waarborgen?
Volgens het boekje?
… naar de discountmarkt van Europa 2009 Zelfs na fusiegolf (1998-2001) Maar: toch heel veel gemor! 11
Van te veel banken naar een te klein land?
Actief beheer kredietwaardigheid Beleidsvisie op bankrelatie Belangrijke leverancier Opbouwen vertrouwen Assertief is OK …
Hoe redeneert een bankier? Waarborgen: niets is weinig! Overdrijf niet met volume/looptijd van krediet Correcte prijs: juist vergelijken! Verdeel en heers? 12
Actief beheer kredietwaardigheid Bewaak financiële gezondheid Gedrag: “goed ondernemerschap” Informatie-onevenwicht informeer tijdig en accuraat (kost wat tijd!) Discipline rekening- en kredietgebruik Vermijden van knipperlichten
13
En de kredietkraan?
14
Zijn banken moeilijker geworden? Kefik-barometer 2009: Toestaan van krediet Prijs Waarborg Veel vragen naar informatie en attesten
Perceptie! Nuance nodig en gerechtvaardigd < > “self fulfilling prophecy!
15
Of vroeger te gemakkelijk?
Evolutie van de kredietportefeuille Bron NBB, geaggregeerde bankbalansen
? 16
Evolutie toekenning nieuwe kredieten
!
Bron: NBB 17
Toekenning: achtergronden # behandelde ondernemerskredieten B. banken 8 mnd. 2009: +/- 150.000 (raming) Weigeringen: 5% (wv. 3% op HK) = 7.500 (raming) # dossiers bij Kredietbemiddelaar 180 (6 mnd.) Kefik: slechts 29% ondernemers kent functie bemiddelaar bij 100% kennis +/- 600 dossiers?
18
Aanwendingsgraad Hoofdmoot KMO heeft vnl. (75%)investeringskredieten = 100% opgenomen
Benuttigingspercentage exploitatiekrediet retail
Bron: KBC
56,5%
jul/09
mrt/09
nov/08
jul/08
mrt/08
nov/07
jul/07
mrt/07
nov/06
53,8%
jul/06
19
59% 58% 57% 56% 55% 54% 53% 52% 51% 50% mrt/06
Bron: NBB
Is krediet voor ondernemers duur?
Bron: Kredietobservatorium NBB 20
Is krediet voor ondernemers duur? OLO vs. investeringskrediet 6,00 5,50 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00
IK > 5 j. OLO 7 j. d Linear (d)
2009-07
2009-04
2009-01
2008-10
2008-07
2008-04
21
2008-01
2007-10
2007-07
2007-04
2007-01
2006-10
2006-07
2006-04
2006-01
Bronmateriaal: Kredietobservatorium NBB
België vs. Eurozone 3,42
Leningen tot 1 miljoen euro, periode vastheid rente tot 1 jaar
2,72
4,68
Leningen tot 1 miljoen euro, periode vastheid rente > 1 jaar en tot 5 jaar
2,91
4,23
Leningen tot 1 miljoen euro, periode vastheid rente > 5 jaar
4,86
2,32
Leningen > 1 miljoen euro, periode vastheid rente tot 1 jaar
Eurogebied
België
1,75
0
1
Bronnen: Kredietobservatorium NBB, ECB 22
2
3
4
5
6
Besluit 10.000 weigeringen is veel … …maar: Moeten banken altijd “ja”zeggen? Mogen banken altijd “ja” zeggen?
> 200.000 KMO’s krijgen op eigen merites krediet
23
De gezondheid van KMO’s & de financiering van KMO’s Financieel Forum
Karel Van Eetvelt
Vlaams-Brabant
UNIZO 22.10.2009
1. De gezondheid van KMO’s 1.
Hebben we de bodem bereikt?
2.
Hoe lang is de tunnel nog? (SERV)
3.
Hoe beïnvloedt de crisis onze KMO’s en overheden?
4.
Enkele grote uitdagingen.
Hebben we de bodem bereikt?
Conjunctuurbarometer NBB 3
4
België, 2007-I tot 2009-II, bruto toegevoegde waarde in volume per bedrijfstak, Q / Q-4 8
6
4
2
0 2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
-2
-4
-6
-8
-10 Landbouw, jacht, bosbouw en visserij Handel, vervoer en verkeer Andere diensten
Nijverheid Financiële diensten, immobiliën, huur en diensten aan bedrijven Productgebonden belastingen min subsidies
Bouwnijverheid Overheid en onderwijs Bruto binnenlands product tegen marktprijzen
5
Omzetevolutie KMO’s (Bron: Deloitte Fiduciaire)
2008
2007
39,8%
41,6%
33,4% Reële omzetgroei Nominale omzetgroei Omzetdaling 60,0% 6,6%
18,6%
6
België, 2007-III tot 2009-II, BBP en belangrijkste bestedingscategorieën, in volume, groeicijfers Q / Q-1 1,5
1,0
0,5
0,0 2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
-0,5
-1,0
-1,5
-2,0
7 Consumptie
Investeringen
Netto uitvoer
Voorraadwijziging
BBP
Vlaanderen, werklozen (VDAB), evolutie sinds september 2008 (=100) 150
140
130
120
110
100
90
80 sep/08
okt/08
nov/08
dec/08
jan/09 Totaal
<25j
feb/09 25 tot 50j
mrt/09 >=50j
Laaggesch
apr/09 Middengesch
mei/09
jun/09 Hooggesch
jul/09
aug/09
sep/09
8
Conclusie 1. Economie: bodem is in zicht of reeds bereikt, maar dat is nog geen herstel 2. Impact huishoudens tot vandaag relatief beperkt 3. Arbeidsmarkt slaat om: ergste moet nog komen?
• Effecten op koopkracht en binnenlandse markt? 4. Impact in eerste instantie groot voor bedrijven (en vooral industrie)…
…maar ook voor de overheidsfinanciën WAT BRENGT 2010? 9
2. De financiering van KMO’s 1. Is er een probleem? 2. Wat heeft UNIZO al gedaan? 3. Wat moet er nog gebeuren?
1. Is er een probleem? Toegestane kredieten
Bron : NBB
11
1. Is er een probleem? Jaarlijkse veranderingspercentages uitstaande kredietbedragen 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2006
2007
2008
2009
12 Bron : NBB
1. Is er een probleem? Kredietvoorwaarden : beoordeling door banken
50 25 Opgetekende evolutie van de toekenningscriteria Opgetekende evolutie van de vraag Verwachte evolutie van de toekenningscriteria Verwachte evolutie van de vraag
0 -25 -50
20 09
20 08
20 07
20 06
20 05
20 04
20 03
-75
13 Bron : NBB
1. Is er een probleem?
14
1. Is er een probleem? Kredietvoorwaarden voornaamste verklarende factoren
15 Bron : NBB
1. Is er een probleem? Kredietvoorwaarden toekenningscriteria Voornaamste toekenningscriteria 80 60 40 20 0 -20 -40 -60 -80 -100 2003
2004
Marges op standaardkredieten
Bron : NBB
2005
2006
Marges op meest risicovolle kredieten
2007
2008
2009
Andere toekenningscriteria
16
1. Is er een probleem? Beoordeling kredietvoorwaarden door ondernemingen
Bron : NBB
17
1. Is er een probleem? • De prijzen van kredieten zijn hoog (zowel
100% 79%
investerings- als kaskrediet) • De vraag naar waarborgen is hoog • De bank vraagt veel meer info vooraleer
krediet toe te kennen November 2008
Bron : Kefik (Vlaanderen)
September 2009
18
1. Is er een probleem? Ervaart u problemen met het verkrijgen van kredieten bij uw bank? via strengere voorwaarden en duurder; 9% niet van toepassing; 52% Ja; 10% via stopzetting van kredietlijnen; 1% Neen; 38%
Bron : KMO-Barometer UNIZO, maart 2009
19
1. Is er een probleem? Ja dus, en kan eigenlijk niet anders gezien uitzonderlijke situatie t.g.v. financiële en economische crisis 3 soorten dossiers: • Goede blijven goed • Slechte blijven slecht • Tussencategorie ?
20
2. Aanpak UNIZO interventies van overheden ter ondersteuning van banken bepleit/verdedigd opstart dialoog met Febelfin en individuele banken aanpassing overheidsinstrumenten voor KMO-financiering bepleit en verkregen suggestie bekend econoom: start KMO-bank!
Voor individuele dossiers: goede ondersteuning en samenwerking met kredietbemiddelaar 21
2. Aanpak UNIZO 1. Participatiefonds (www.fonds.org)
109 mio euro via obligatielening met staatswaarborg (Startersfonds) Sinds december 2008 Initio-lening: • = omkering: eerst bij Participatiefonds, dan naar bank • Max. 50%, max. 100.000 euro Sinds maart 2009 CASHEO • = voorschot van 80% op schuldvorderingen op overheid • Max. 250.000 euro 22
Aanpak UNIZO 2. Waarborgregeling (www.waarborgbeheer.be) Eerste versoepeling reeds op 21/11/2008 Beperking max. 1/3 liquide middelen afgeschaft Verplichte zekerheden afgeschaft Max. bedrag: tot 750.000 Verhoging budget tot 300 mio in 2009 Uitbreiding grote ondernemingen Uitwerking ‘ad hoc’ systeem 23
2. Aanpak UNIZO Kredietverzekering Heeft u te maken met strengere voorwaarden, reductie limieten of opzegging van de kredietverzekering?
opzegging overeenkomsten?
5%
reductie kredietlimieten?
34%
strengere voorwaarden?
22% 0%
20%
40% Ja
Bron: UNIZO-barometer, maart 2009
60%
80%
100%
Neen
24
2. Aanpak UNIZO 3. Belgacap (www.belgacap.be)
Aanvullende dekking door overheid bij kredietverzekering Voor ondernemingen getroffen door verminderde dekking tot kredietverzekeraar Totaal uitstaande dekking maximaal 300 mio dekking Premie van 1% halfjaarlijks op aanvullende dekking 25
2. Aanpak UNIZO 4. Kredietbemiddelaar (www.kredietbemiddelaar.be)
180 dossiers tijdens eerste 6 maanden Voornaamste probleem: communicatie Bij 72% werd concretere oplossing gevonden
26
2. Aanpak UNIZO Enkele praktische tips voor KMO’s • • • • • •
•
Ga in gesprek op basis van een goed overdacht project. Maak een goed onderbouwd dossier (businessplan, investeringsplan,…) Let op de terugbetalingscapaciteit (standpunt bankier) Steek voldoende eigen geld in het project Vraag tijdig krediet aan Onderzoek wat de mogelijkheden van overheidsinstrumenten zijn (Participatiefonds, Waarborgbeheer,…) Denk ook aan alternatieven voor bankfinanciering (van winwinlening tot business angel). 27
3. Wat moet er nog gebeuren? 1. Continue dialoog Ondermeer ook op basis cijfermateriaal: niet omloop van kredieten maar nieuwe productie. Werkzaamheden federale werkgroep ‘kredieten aan ondernemingen’ afgerond. Nu opstart Vlaamse rondetafelconferentie. Initiatieven als deze
28
3. Wat moet er nog gebeuren? 2. Verdere verbetering overheidsinstrumenten Waarborgregeling: uitbreiding naar overbruggingskredieten Principieel beslist afgelopen vrijdag
Winwinlening: uitbreiden van starters naar alle KMO’s en verhoging grens 50.000. In regeerakkord
Belgacap: ook voor buitenlandse klanten! 29
3. Wat moet er nog gebeuren? 2. Verdere verbetering overheidsinstrumenten Participatiefonds: Startlening uitbreiden qua doelgroep en bedrag In plan Milquet
Bijsturing Initio en Casheo? EIB-leningen: Voldoende gebruik door Belgische banken? Bijsturen instrument nodig? 30
3. Wat moet er nog gebeuren? 3. Tarieven Kaskrediet aan 9%, 10%, 11% ….? Is koppeling aan een basisrentevoet opnieuw mogelijk?
31
3. Wat moet er nog gebeuren? 4. 2010? • Kredietaanvragen op basis van resultaten
2008-2009? • Welke afspraken kunnen we maken? • Sectorale benchmarks? • Wat is belangrijk? • Duidelijke afspraken • Korte doorlooptijden aanvragen • Gebruik de overheidsinstrumenten!
32
CONCLUSIE • Het verlenen/verkrijgen van krediet aan/door KMO’s
gebeurt anders dan 2 jaar geleden • De toekomst is belangrijker dan het verleden • KMO’s en financiële instellingen zijn natuurlijke
partners en hebben elkaar nodig • Zonder wederzijds vertrouwen geen economisch herstel
33
