Inleiding Kinderen van gedetineerde ouders zijn onschuldig, maar worden ook gestraft indien een ouder in detentie gaat. De ouder is tijdelijk weg, zit opgesloten. Ze worden gepest vanwege hun ouder, hebben te maken met gemis, verdriet, schaamte en boosheid. Het taboe en de angst om hierover te praten, is groot. Hierdoor is niet altijd bij anderen bekend in welke ellendige situatie een kind verkeert. Als het wel bekend is, is er niet voor elk kind goede ondersteuning aanwezig. Terwijl uit cijfers blijkt dat deze kinderen een verhoogde kans hebben zelf problemen te ontwikkelen en het verkeerde pad op te gaan. Dit moet worden voorkomen. Voor kind, gezin en samenleving. Misdaad moet bestraft worden, ook als het om ouders gaat, maar tegelijk moet worden voorkomen dat de onschuldige kinderen van gedetineerde ouders de dupe worden. Twee jaar geleden diende de PvdA een initiatiefnota in, waarna het kabinet het voorstel om in iedere gemeente een hulpverlener verantwoordelijk te maken voor de coördinatie van de nazorg overnam. Deze ‘coördinator nazorg gedetineerden’ moet zorg dragen voor opvang en begeleiding van kinderen waarvan een ouder de cel in gaat. Twee jaar later is er echter maar weinig veranderd, blijkt uit dit onderzoek. Uit onze initiatiefnota bleek al dat problemen bij alle kinderen van gedetineerde ouders spelen, maar vooral bij kinderen van alleenstaande moeders in detentie. Dan valt immers de enige verzorgende ouder weg. Dat neemt echter niet weg dat dezelfde nazorg moet worden verleend aan kinderen van een (alleenstaande) gedetineerde vader. Bij detentie van ouders moet er altijd aandacht zijn voor de negatieve gevolgen voor kinderen. Hoe minder steun een kind, tijdens detentie van een ouder, heeft van ouder(s) hoe beter we op deze kinderen moeten letten. Uiteraard altijd, vanuit de wens en in het belang van een kind. Jaarlijks verblijven ruim 3000 vrouwen in een gevangenis, waarvan ongeveer 70% moeder is van in ieder geval twee kinderen. Formeel hebben alle vrouwen recht op nazorg na detentie, maar twee jaar geleden bleek al uit onderzoek van de PvdA dat slechts 125 moeders deze nazorg ook krijgen. Opzet van het onderzoek: Twee jaar gelden is er gebeld met 61 gemeenten. Zij kregen een fictief geval van een moeder die de gevangenis in moet steekproefsgewijs voorgelegd. Dit met de bedoeling om inzicht te krijgen of er, los van de Haagse beleidstaal, daadwerkelijk een goed vangnet is voor deze gevallen. Nu twee jaar later hebben we opnieuw gebeld met 55 gemeenten en de casus van Chantal voorgelegd. Zes gemeenten die twee jaar geleden wel zijn gebeld, zijn nu niet gebeld. Eén gemeente is samengegaan met een andere gemeente, drie gemeenten waren niet bereikbaar waren en twee gemeenten beloofden terug te bellen maar deden dat niet. Fictief persoon Casus Chantal Visser, alleenstaande moeder • 34 jaar • 2 kinderen van 6 jaar en 12 jaar • Moet over 4 weken de gevangenis in voor 4 maanden Het verhaal dat Chantal aan de telefoon vertelde: “Hallo, ik ben Chantal (Visser) en ik moet binnenkort voor vier maanden de gevangenis is en ik zoek hulp voor mijn kinderen. Ze gaan even bij de buren wonen, dat is goed, maar ze hebben ook iemand nodig om mee te praten als ik er niet ben. Ze zijn nogal boos op mij en verdrietig dat ik wegga. Ik hoorde dat jullie mij kunnen helpen.”
Twee jaar geleden wist slecht 1 van de 61 gemeenten te verwijzen naar de hulp die Chantal nodig had. Onderzoeksresultaten Van alle gemeentes die wij hebben gesproken waren er slechts 2 bekend met de coördinator nazorg gedetineerden. Helaas wist één van die medewerkers niets over zijn taak als coördinator voor de kinderen van alleenstaande ouders die in detentie zitten. De andere coördinator nazorg gedetineerden hebben wij niet gesproken. Een groot deel van de gemeenten (11) laat zien geen idee te hebben hoe ze om moeten gaan met het verzoek van ‘Chantal’. Ze stellen meerdere routes voor die variëren van de WMO en de MEE tot aan het Veiligheidshuis en de jeugdzorg. Drie van deze gemeentes verwijzen naar de eigen omgeving zoals de school, de huisarts en de buren. De gemeenten die lieten merken dat zij wel enig idee hadden hoe zij moesten omgaan met de helpvraag van ‘Chantal’, hebben Chantal toch verkeerd doorverbonden. 13 keer werd verwezen naar het maatschappelijk werk van die gemeente. 6 keer werd geadviseerd om het Centrum voor Jeugd en Gezin te benaderen. Jeugdzorg werd 10 keer opgeworpen als de instantie die primair belast is met de zorg voor de kinderen van de gedetineerde moeders, los van het feit of het kind Jeugdzorg nodig heeft. 13 keer werd verwezen naar diverse instantie van de gemeenten: WMO, wijkteams, sociale zaken, jeugdteams, MEE. In dit rijtje hoort ook het toch wel curieuze advies van een grote stad om contact op te nemen met de dienst Werk en Inkomen. Op de vraag of DWI kon helpen met de ondersteuning van de kinderen moest de medewerker echter negatief antwoorden.
Antwoorden op hulpvraag Chantal Verwezen naar juiste instantie Nazorgmedewerker
Aantal keer antwoord
Percentage 1 1
1,6% 1,6%
Foutief verwezen naar betrokken instanties Maatschappelijke werk Centrum Jeugd en Gezin Jeugdzorg Veiligheidshuis
30 13 6 10 1
50% 21,6 10% 16,60% 1,60%
Verwezen naar lokale instanties
13
21,60%
5 5
8,30% 8,30%
Geen idee
11
18,30%
Totaal
60
100%
Overig Geen contact/verzoek tot terugbellen
60 gemeentes gebeld Maatschappelijke werk Centrum Jeugd en Gezin Jeugdzorg Veiligheidshuis Diverse lokale instanties Geen idee Geen contact/verzoek tot terugbellen Nazorgmedewerker
Enkele uitspraken uit het onderzoek: “Dit is een nieuw fenomeen” “De gemeente heeft hier geen rol in; kent geen nazorg coördinator” “Hoe bedoel je helpen?” “wij hebben geen specifiek iemand” “nog nooit van gehoord” “Ik begrijp wat u bedoelt, iemand uit de wijk kan u helpen” Conclusie Uit dit onderzoek concluderen wij dat gemeenten niet weten wat zij moeten doen als een moeder die in detentie gaat hen om hulp vraagt. Terwijl, volgens de gemaakte afspraken met Justitie, juist de gemeenten zich verantwoordelijk moeten voelen voor het gezin waar gedetineerde de verantwoordelijkheid voor heeft. Mede door deze onwetendheid is er meer kans op schade aan het kind omdat goede zorg uitblijft. Uit dit onderzoek blijk dat sommige gemeentes geen actief beleid hebben op de terugkeer van ex-gedetineerden in hun gemeenten en de kinderen van gedetineerde alleenstaande ouders. Er werd vaak doorverwezen naar Jeugdzorg. Uit onderzoek blijkt dat veel gedetineerde alleenstaande moeders liever geen contact hebben met Jeugdzorg omdat zij bang zijn dat de kinderen worden afgenomen. Op de opmerking van ‘Chantal’ dat zij liever geen contact met Jeugdzorg heeft, reageerde een medewerker zelfs met de opmerking: “Jeugdzorg, daar ontkom je niet aan”.
De PvdA vindt het ronduit schokkend dat ruim 2 jaar na de indiening van de initiatiefnota vrijwel alle gemeenten die wij hebben gebeld geen duidelijk doorverwijzing hebben. Ook door te zoeken op de websites van de gemeenten kwamen wij niet veel verder. Vrijwel nergens werd de zoekterm nazorg-coördinator herkend. Hoewel veelal goed bedoeld verwezen de meeste medewerkers naar zorgverlening die mogelijk op enig moment wel ingezet moet worden maar niet als regisseur is aangesteld om de zorg voor kinderen van gedetineerde moeder te coördineren. De staatssecretaris heeft aangegeven deze zorg gecoördineerd moet worden door de nazorg-coördinator. Hierover zou door de VNG ook een factsheet ontwikkeld worden. Tot op heden is dit niet gebeurd.
Bijlage: gebelde gemeenten GEMEENTE Groningen Aa en Hunze Aalsmeer Aalten
Haarlem Hardenberg Hardinxveld-Giesssendam Alblasserwaard
Alblasserdam Alblasserwaard – HardinxveldGiessendam
Heeze-Leende Heiloo
Almere Alphen aan de Rijn Ameland Amersfoort Amstelveen Amsterdam Andijk - Medemblik Anna Paulowna Berkelland (fusiegemeente) Den Haag Didam - Montferland Eindhoven Emmen Enkhuizen
Hellendoorn IJburg - deelgemeente Leeuwarden Leiden Lelystad Middelharnis Midden-Delfland Midden-Drenthe Mill en Sint Hubert Millingen aan de Rijn Moerdijk Montferland zie Didam Montfoort Mook en Middelaar – Millingen a/d Rijn
Enschede Epe Ermelo Etten-Leur Ferwerderadiel Franekeradeel Geertruidenberg Geldermalsen Geldrop-Mierlo Gemert-Bakel Gennep Goes
Muiden Naarden Nederbetuwe Nederlek Nederweert Neerijen Niedorp Roosendaal Rotterdam Sittard-Geleen Tilburg Utrecht
