Feiten en Fabels over risicofactoren voor kanker Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie (tevens werkzaam bij de Gezondheidsraad, Den Haag)
15 oktober 2015
Voorkomen is beter dan genezen… Maar kan het ook?
Overzicht presentatie 1. Cijfers over kanker in Nederland
2. Risicofactoren voor kanker (accent borstkanker) 3. Feiten en fabels over voeding en kanker
Nieuwe patienten met kanker in Nederland in 2013 48.397
Bron: www.iknl.nl
Meest voorkomende vormen van kanker in 2013
Bron: www.iknl.nl
Neemt kanker toe? Ja, vooral door de vergrijzing! Echte stijgende trend Longkanker (vrouw) Melanoom Darmkanker Slokdarmkanker Leverkanker Borstkanker Prostaatkanker Zaadbalkanker
Echte dalende trend Longkanker (man) Maagkanker Eierstokkanker
Overzicht presentatie 1. Cijfers over kanker in Nederland
2. Risicofactoren voor kanker (accent borstkanker) 3. Feiten en fabels over voeding en kanker
Risico op kanker in Nederland 44% 38%
28% 25%
Bron: Signaleringsrapport “De kans op kanker” KWF Kankerbestrijding 2007
Wat veroorzaakt het? kennis jaren 80-90 Erfelijkheid (bekende grote genen) Roken Alcohol Voeding Obesitas Lichamelijke inactiviteit Reproductieve factoren Beroep Straling (ioniserend, UV) Medicijnen Virussen, Bacteriën Milieuverontreiniging Onbekend Bronnen: Doll and Hill, 1981; Peto, 1985; Trichopoulos et al, 1996; Doll 1999 * totaal kan >100% zijn omdat 1 kankersoort meerdere oorzaken kan hebben
5% 30% 4-6% 10-50% 6-8% 4-8% 5-10% 1-3% 3-4% -5-+5% 5-8% 1-4% ?*
Bijdrage leefstijl aan kanker In 2010
Alle kankersoorten
Leefstijl-gerelateerde kankersoorten
Roken
18,8%
30,9%
Alcohol
2,9%
4,8%
Overgewicht
3,7%
6,0%
Bewegen
2,1%
3,4%
Voeding
9,6%
15,4%
-
-
-
Rood vlees Vleeswaren Calcium Vezel Groente Fruit
Totaal bijdrage leefstijl Bron: Lanting et al NTVG 2014
1,2% 1,4% 1,3% 1,6% 1,8% 2,7%
30,2%
2,0% 2,3% 2,2% 2,6% 3,0% 4,5%
49,8%
Oorzaken van kanker • Erfelijke aanleg (mutaties in bepaalde genen) is direct verantwoordelijk voor 5-8% van de kankerdiagnoses • Veel gevallen van kanker komen door • een combinatie van risicofactoren • mogelijk door samenspel van “zwakke” genen en leefgewoonten/omgevingsfactoren
Borstkanker in Nederland • Ruim 14.000 nieuwe gevallen/jaar (± 25% treedt op voor het 50e jaar) • 1 op de 8 Nederlandse vrouwen krijgt borstkanker in de loop van het leven • Per jaar krijgen ongeveer 100 mannen borstkanker
Bekende risicofactoren borstkanker • “Medische” factoren: – – – –
Borstkanker in de familie (erfelijkheid) Sommige goedaardige knobbeltjes Eerdere borstkanker Radioactieve straling (rontgen)
• “Hormonale” factoren – Vroege menarche / late overgang – Geen/weinig kinderen, late leeftijd 1e kind, geen borstvoeding – “De pil” / hormonen tegen overgangsklachten
• “Leefstijl” factoren – Overgewicht – Gebrek aan lichamelijke activiteit (welke aspecten nog onduidelijk) – Alcohol consumptie
Geen/verdachte risicofactoren borstkanker Geen invloed: • • • • •
Electromagnetische straling Stress Bepaalde persoonlijkheid Cupmaat, beugelbh Deodorant
Verdacht/speculatief: • Nachtwerk • Voeding (op jonge leeftijd) • Perinatale factoren
Overzicht presentatie 1. Cijfers over kanker in Nederland
2. Risicofactoren voor kanker (accent borstkanker) 3. Feiten en fabels over voeding en kanker
Wereld Kanker Onderzoek Fonds Rapport 2007 + continuous updates
Voeding en veel voorkomende kankersoorten Verhoogd de kans op Te weinig vezels
Darmkanker
Te veel vlees
Darmkanker
Te weinig groente en fruit
Teveel zout Veel melk/calcium Beta-caroteen (suppl)
Beschermt tegen
Maagkanker Mond- en keelkanker Slokdarmkanker
Maagkanker Prostaatkanker Longkanker (rokers)
Darmkanker
Voeding en kanker: fabels… • Aspartaam: veilig! (zie oa: zoete verhaaltjes, prof. Martijn Katan) • Vitaminepillen: niet bewezen beschermend, soms zelfs gevaarlijk
Individueel niveau • Roken is veruit de belangrijkste risicofactor • Verband tussen andere leefstijlfactoren en de kans op kanker is veel minder sterk: – veel mensen met risicofactoren
krijgen geen kanker – veel mensen zonder risicofactoren krijgen wel kanker
Kan alle kanker worden voorkomen? Nee, slechts ongeveer 40-50%, want: • Het is niet altijd bekend welke factoren precies een rol spelen • Preventie is niet altijd in de praktijk mogelijk, bijv.: - ingrijpen in leeftijd geboorte 1e kind/kindertal
• Kennis leidt niet altijd tot gedragsverandering (roken / alcohol etc)
JW Coebergh NTVG 2014 “Ze [moderne epidemiologen] moesten maar eens gaan infiltreren in de politieke partijen die in Den Haag en Brussel aan de knoppen draaien, tezamen met patiënten en behandelaars die nu worden aangevoerd door 2 vrouwelijke longartsen en die steun goed kunnen gebruiken.”
Meer weten over risicofactoren voor kanker? • Wereld Kanker Onderzoek Fonds www.wcrf.nl • www.kanker.nl • KWF Kankerbestrijding: – www.kwf.nl – Kanker Infolijn 0800-0226622
