februari Uitnodiging algemene ledenvergadering woensdag 19 maart 2014

Nieuwsbrief van de Historische Vereniging/

februari 2014 Uitnodiging algemene ledenvergadering woensdag 19 maart 2014 Het bestuur van de Historische Vereniging Den Dolder heeft het genoegen de leden uit te nodigen voor de algemene ledenvergadering, welke zal worden gehouden op woensdag 19 maart 2014 om 20.00 uur in het Dienstencentrum ‘Pelita’, Dr. Ramaerlaan 2, 3734EB Den Dolder. Op de website vindt u vanaf 1 maart onder ‘cijfers’ de agenda, de financiële stukken en de jaarverslagen. Lezing Na de vergadering zal rond 21.00 uur een lezing worden gehouden die ook voor nietleden toegankelijk zal zijn, door de heer Fred Meyer en heeft als onderwerp ‘900 jaar De Bilt’. Iedereen is hiervoor hartelijk uitgenodigd.

www.historischeverenigingdendolder.nl

Openingsweek Gemeentehuis Het vernieuwde gemeentehuis is op 2 december 2013 in gebruik genomen. In de week van 10 tot en met 15 februari 2014 vieren we dit met een feestelijke openingsweek, getiteld ‘Achterkamertjes en Open Deuren’. Zeister inwoners en organisaties én de gemeentelijke organisatie vullen het programma voor die week. Zie het gehele programma met ruim 100 activiteiten en meldt u aan voor de activiteiten van uw keuze via www.openingsweekzeist.nl.

Komt u ook genieten? Het programma zit boordevol activiteiten op het vlak van muziek, dans, eten en drinken, theater, spel, workshops, presentaties, debatten, enzovoort. Over het algemeen zullen de programmaonderdelen gratis zijn. Ze vinden plaats in de ochtend, middag, avond en nacht van maandag 10 tot en met zaterdag 15 februari. Komt u ook genieten van wat inwoners, ondernemers en organisaties in Zeist te bieden hebben? U bent van harte welkom! Knipoog “Het vernieuwde gemeentehuis is vooral het huis van de Zeister samenleving. De openingsweek onderstreept dat en wordt een feestweek voor en door de samenleving, waarbij alles draait om het leren kennen van elkaars kwaliteiten” aldus burgemeester Koos Janssen. “De feestweek heet, met een knipoog, ‘Achterkamertjes en Open Deuren’. Kom maar eens kijken in die zogenaamde gemeentelijke achterkamertjes en ervaar dat Zeist bol staat van de kwaliteiten!” Kijkje in het gemeentehuis Bent u niet in staat om in de openingsweek langs te komen, maar bent u wel benieuwd naar hoe het gemeentehuis er van binnen en van buiten uit ziet? Dan kunt u een kijkje nemen in het gemeentehuis via de 'virtuele tour in het gemeentehuis', in de stijl van Google Streetview. Of u kunt het fotoalbum over het gemeentehuis bekijken.

Bent u niet in de gelegenheid geweest onze tentoonstelling van de Historische Vereniging te bezoeken dan is nu de gelegenheid om alsnog het wandkleed “Den Dolder” te bezichtigen. Gedurende de openingsweek hangt het unieke wandkleed in de hal van het gemeentehuis.


Gezinnen op de WA-hoeve: op zoek naar herinneringen Door Hans Gooszen

De Willem Arntszhoeve werd op 20 maart 1911 officieel geopend. Behalve patiënten kwamen er verplegers, artsen, administrateurs, huishoudelijke hulpen, koks, stokers en andere technici op het terrien wonen. Vele van deze medewerkers waren jong en ongetrouwd, ze bleven niet lang. Leerling-verplegers en -verpleegsters vertrokken vaak al na enkele maanden of een jaar om hun opleiding elders voort te zetten. Tien jaar na de opening woonden er op de hoeve dan ook maar twaalf gezinnen die schoolgaande kinderen hadden. Deze ‘WA-gezinnen van het eerste uur’ wil ik graag aan u voorstellen. Dit keer zijn de families Van Donkelaar en Beek aan de beurt. Ik ben benieuwd of u namen herkent. Wij horen het graag van u. Alle herinneringen, verhalen en anekdotes zijn welkom! Van Donkelaar

Geurt van Donkelaar krijgt vrije dagen rond zijn huwelijk, uit:”Notulen van het werkoverleg van de geneesheren en de hoofden van de verpleegafdelingen in het buitengesticht”( Utrechts Archief: Archief WAS, inv.nr. 813, no.18)

Geurt van Donkelaar werd op 21 januari 1884 geboren in Mijdrecht als oudste van zes kinderen, vijf jongens en een meisje. Waarom hij uit Mijdrecht vertrok om in Utrecht bij de Willem Arntszstichting te gaan werken zal wel een raadsel blijven, maar zeker is dat hij in het vroege voorjaar van 1911 de gelegenheid aangreep om portier te worden van het splinternieuwe buitengesticht. Hij kreeg een huis op het


terrein en dat was goed nieuws voor hem en zijn verloofde, Jannet van Veldhoven, die bij haar ouders in Deil woonde. Ze was, net als Geurt, in het voorjaar van 1911 zesentwintig geworden. In oktober van dat jaar hadden ze hun trouwplannen gereed. Geurt had drie van zijn zes vakantiedagen gespaard en kreeg nog drie dagen extra, zodat ze een week vakantie hadden rond de trouwdag. Op 19 november 1912 werd hun eerste kind geboren, een meisje. Ze doopten haar Alberta Adriana Jannet. Zo was ze niet alleen naar moeder Jannet vernoemd, maar ook naar Geurts vader, die Albertus heette. Twee jaar later, op 11 februari 1915, beviel Jannet van een jongetje, Henri Hendrik Geurt. Of het gezin Van Donkelaar daarna nog verder groeide heb ik nog niet kunnen achterhalen. Beek Theo – voluit: Theodorus Johannes – Beek werd op 18 februari 1882 in Utrecht geboren. Hij was dus iets ouder dan Geurt van Donkelaar toen hij op 1 maart 1913 als kok in dienst kwam op de WA-hoeve. Hij was toen al getrouwd met de Utrechtse Geertruida Verheul, geboren op 5 april 1884. Theo kwam uit een remonstrantse familie en Geertrui was katholiek. Ik vraag me af of hun ouders bezwaar gemaakt hebben tegen zo’n gemengd huwelijk. Maar bezwaren of niet, ze trouwden, overigens wel op voorwaarde dat ze hun kinderen in het geloof van hun moeder zouden grootbrengen. Toen Theo en Geertrui in maart 1913 naar Den Dolder verhuisden hadden ze al twee dochtertjes. De oudste, Elisabeth Catharina, geboren op 28 april 1910, was bijna drie en de jongste, Johanna Antonia, geboren op 1 april 1912, was net elf maanden. In de zomer van 1915, op 6 juli, kregen ze er een broertje bij, dat Johannes werd genoemd. Maar in de volgende zomer sloeg het noodlot toe: een ongeluk of een ongeneeslijke ziekte trof de kleine Elisabeth, die enkele maanden tevoren zes jaar was geworden. Ze stierf op 10 juni 1916. Twee jaar later, op 15 oktober 1918, beviel Geertrui van een meisje, dat ze naar hun oudste vernoemden: Elisabeth Catharina. Ook verder hadden Theo en Geertrui het niet gemakkelijk. Ze hadden moeite om rond te komen. Soms verdiende Theo wat extra met schoonmaken van de grote kookpotten in de centrale keuken op de hoeve. In 1919 besloten ze een patiënt in huis te nemen om hun huishoudpot wat te spekken.

Theo Beek vraagt om inwoning patient, uit: :”Notulen van het werkoverleg van de geneesheren en de hoofden van de verpleegafdelingen in het buitengesticht”( Utrechts Archief: Archief WAS, inv.nr. 813, no.25) Bronnen:  Archief gemeente Zeist: Bevolkingsregister van de gemeente Zeist, 1599-1905  Het Utrechts Archief: Archief WAS, inv.nr. 813, no.18-25: ”Notulen van het werkoverleg van de geneesheren en de hoofden van de verpleegafdelingen in het buitengesticht”  Website “Wiewaswie”


De duiventoren en het duivenpark van de zeepfabriek De Duif in Den Dolder. Door R.P.M. Rhoen (Dit artikel werd eerder gepubliceerd in de Dolderse Kroniek)

De duiventoren aan de spoorbaan Honderdduizenden treinreizigers op de lijn Utrecht-Amersfoort hebben hem zien staan: de duiventoren van de zeepfabriek De Duif in Den Dolder, een buurtschap in de gemeente Zeist. De zeepfabriek werd door Chr. Pleines opgericht. Eerst zat hij met zijn fabriek in Amersfoort, maar in 1902 bracht hij deze over naar dit buurtschap vlakbij de stopplaats ‘Dolderscheweg’.1 Voor de ontwikkeling van dit plaatsje was dat een belangrijke gebeurtenis. In 1918 verkocht Pleines zijn fabriek aan de Goudse kaarsenfabriek, maar ze bleef voortbestaan onder de naam ‘Koninklijke Zeepfabrieken De Duif, voorheen Chr. Pleines’. ‘De Duif’ was een gedeponeerd fabrieksmerk. Dit recht zou de directie in de komende jaren steeds meer gaan uitbaten om de verkoop van haar producten te bevorderen.

1

Zie voor vaststelling van de naam Den Dolder in 1911, Het dorp Zeist ( Zeist 1980) door L. Visser, p. 116-119.


Op ruim 30 meter van de spoorweg liet de directie van de De Duif in 1919 een duiventoren van baksteen bouwen. De toren was een ontwerp van de Zeister architect J.M. Paap.2 In vorm en afmeting vertoont hij veel overeenkomst met de in 1862 gebouwde duiventoren van kasteel Sterkenburg in Driebergen. 3 Het was een zeskantige toren van 15,40 meter hoogte; de bol met de windvaan meegerekend was de totale hoogte 18,50 meter. De toren had twee verdiepingen, die elk door middel van een ladder bereikt konden worden. De vloer van de eerste verdieping lag op 4,50 meter hoogte en van de twee verdieping op 9,00 meter. De tweede verdieping was 2,90 meter hoog. Hier werden de duiven gehouden. Uitwendig vertoonde de toren twee geledingen op een zich verjongend basement. De eerste geleding werd afgesloten door een tandlijst, de tweede geleding door een uitkraging met een rondboogfries. De toren werd bekroond door een ingezwenkte zeskantige spits. De breedte van elk gevelvlak nabij het maaiveldniveau bedroeg 2,25 meter, bij de eerste balklaag 2,00 meter en bij de dakvoet weer 2,25 meter. De omtrek van de toren bedroeg 13,50 meter. Het fundament was op 1 meter diepte aangelegd. De deuropening met een rondboog (1,90 x 0,85) bevond zich op de begane grond. Op een hoogte van 3,05 meter en 6,10 meter was in elk gevelvlak een raampje (‘schietsleuven’) aangebracht; de onderste raampjes hadden een afmeting van 0,15 x 0,95 meter en de raampjes daarboven 0,15 x 1,25 meter. De vlieggaten bevonden zich (uiteraard) op de tweede verdieping. Elk gevelvlak had 2x vijf vlieggaten; de onderste bevonden zich ter hoogte van de vloer en de bovenste zaten op 1,80 meter. In elk dakvak zaten twee dakkapelletjes.

2 3

Bouwvergunningen, inv.nr. 438; Gemeentearchief Zeist. Rapportage Duiventoren Landgoed Sterkenburg Driebergen, Th.J. Wit & W.G.J. Meulenkamp 1996, p. 30.


In 1935 werden de fabrieksgebouwen verkocht aan de N.V. Papierfabriek Van Straten en Boon (Strabo). Hiermee verloor de toren zijn oorspronkelijke functie. Men liet hem helemaal begroeien.4 Op foto’s lijkt hij op de toren uit het sprookje van Doornroosje. Vanwege de bouwvallige staat werd hij in het begin van de jaren zestig gedeeltelijk gesloopt. Men heeft zich toen niet gerealiseerd hoe uniek deze toren in zijn soort was; zowel in vorm als in relatie met de bouwheer. Slechts een stomp restte nog en deze ging op de duur in een bosschage schuil. Op een situatietekening van juni 1962 wordt hij aangegeven als brandtoren; evenals in 1964.5 Op een plattegrond van eind 1972 staat hij vermeld als een brandspuit met v.w. motor van 34 p.k.6 Deze aanduiding komt in 1979 ook nog voor. In 1995 werd vergunning verleend tot sloop van de voormalige fabrieksgebouwen, Dolderseweg 107. Het laatste stukje van de duiventoren hoorde hier ook bij. De duiventoren was definitief geschiedenis geworden. Het duivenpark aan de Willem Arntszlaan Behalve de duiventoren liet de directie van de zeepfabriek in 1924 aan de Dolderseweg, thans heet dit gedeelte Willem Arntszlaan, een duivenpark bouwen, dat nog in hetzelfde jaar werd uitgebreid. Het duivenpark werd ontworpen door Technisch Bureau Hoenink en Gathier in Zeist en gebouwd door het Zeister aannemersbedrijf G. Lagerweij & Zn. Dit houten gebouw rustte op een betonnen fundering. De plattegrond van het gebouw had een flauwe V-vorm - open zijde naar voren gekeerd. Elke vleugel hiervan was 17 meter lang en het middenstuk had een breedte van 3,32 meter. Een vleugel bestond uit 2x vijf kooien, elk van 2,50 x 2,75 meter, die ieder zijn eigen volière had, en een stal voor zieke duiven c.q. bergplaats. De volières werden trapsgewijze naar het midden toe groter; de kleinste had een oppervlakte van 5 m2 en de grootste 10,50 m2. Elke kooi had een dakraam van draadglas en was bereikbaar via een deur die in de volière zat. Aan het middenstuk zat een volière vast die ruim 27 m 2 groot was. De bovenkant van deze volière was bijzonder mooi van vorm. De zes daksporen waren zo gebogen dat zij de vorm hadden van van een halve korfboog. Hier overeen was het gaas gespannen. Het gebouw had, kooi met dak gerekend, een totale hoogte van 2,65 meter. De kooi van het middendeel, die nog een verdieping had van 1,70 meter, werd bekroond door een ingezwenkte vierkantige spits, overstekend schilddak van 3,40 meter hoogte, waarop ter versiering een duif was aangebracht. In de dakvorm is een overeenkomst te zien met de ingezwenkte torenspits van de duiventoren. De totale hoogte bedroeg precies 7 meter. Door de vorm van de middenpartij waren de architecten erin geslaagd het gebouw iets monumentaals te geven. De uitbreiding betrof alleen het middendeel, waaraan een bergruimte werd aangebouwd met een entree met een puntdak. De breedte van de aanbouw bedroeg achter de stal voor de zieke duiven en de bergplaats 3 meter en achter de middelste kooi 4,50 meter. 4

Ruim 90 jaar Strabo in vogelvlucht. Gezien door en voor het personeel, Den Dolder 1994. Bouwvergunningen, inv.nr. 460; Gemeentearchief Zeist. 6 Idem. 5


Aan de achterzijde zaten oorspronkelijk drie ramen. Nadat de aanbouw was gerealiseerd waren dat vier ramen geworden plus een toegangsdeur. Waarschijnlijk dat kort na 1935 dit duivenpark is afgebroken7. Het gebouw heeft gestaan op het erf van het pand Willem Arntszlaan 98 en de plaats van de woning genummerd 7.9 Cadeaustelsel De duiven die hier gefokt werden, vonden hun weg naar vele duivenliefhebbers in het land. Zij werden eigenlijk als relatiegeschenk gebruikt. De zeepfabriek had een uitgebreid cadeaustelsel en maakte ook hierbij gebruik van zijn naam als beeldmerk. Een van de cadeaus was een beeldje van een duif. Ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van de koningin in 1923 stelde de fabriek tienduizend exemplaren beschikbaar van een vredesduif. Het kunstvoorwerp was ontworpen door de bekende beeldhouwer Tjipke Visser10, in samenwerking met G.S.Th. van Gink11, en vervaardigd door de Goudse plateelbakkerij ‘Zuid-Holland’. Het Zeister Historisch Genootschap Van de Poll-Stichting is in het bezit van een exemplaar.

7

Kadastrale legger, nr. 9 (art. 3694, volgnrs. 91, 105, 109 en 118); Gemeentearchief Zeist. Dit pand werd in 1924 samen met het duivenpark als administratiegebouw van de zeepfabriek De Duif gebouwd. 9 De woningen Willem Arntszlaan 1, 3, 5 en 7 werden in 1950 gebouwd. 10 Tjipke Tebbes Visser (1876-1955) maakte koppen en figuren in diverse houtsoorten, vervaardigde veel dierplastieken, maakte veel portretten, beeldhouwwerken voor gebouwen, (graf)monumenten enz. 11 C.S.Th. van Gink was pluimveeconsulent en hoofdredacteur van Avicultura en De Kleinveewereld. Hij is in 1968 overleden. 8


Bij de viering van het 40-jarig bestaan van de fabriek in 1929 werd een herdenkingsboek uitgegeven. Hierin is een tekening opgenomen van het fabriekscomplex met de duiventoren, gemaakt door de illustrator P. van Geldorp.12 Er werden ook vijf albums uitgegeven met gekleurde plaatjes van 151 soorten duiven. De albums, ‘Onze duiven in woord en beeld’ getiteld, waren geschreven door C.S.Th. van Gink en C.A.M. Spruijt en de plaatjes waren naar aquarellen van C.S.Th. van Gink. Op de omslag van deze albums staat de duiventoren afgebeeld. Het Gemeentearchief Zeist heeft enkele jaren geleden een set van deze albums kunnen verwerven.

De muziektent aan de Dolderseweg Een bouwwerk dat niet zover van het duivenpark afstond en verweven is met de geschiedenis van de zeepfabriek De Duif en het buurtschap, mag hier genoemd worden. De Duif kreeg op 25 april 1923 een bouwvergunning voor het oprichten van een muziektent. Op 25 augustus van dat jaar werd de muziektent officieel in gebruik genomen met een concert door het in 1920 opgerichte muziekgezelschap Excelsior. Bij die gelegenheid bood de directeur van de zeepfabriek, de heer A. Boogaerdt, die beschermheer was van Excelsior, de muziektent aan deze vereniging aan.13 De muziektent stond aan de Dolderseweg dichtbij de villa die Pleines in 1902 voor zich had laten bouwen, ongeveer ter plaatse waar nu de N.H.-kerk staat (nr. 123 a-bc).14 De grond waarop de muziektent stond was eigendom van de zeepfabriek.15 Enkele jaren na de oorlog werd hij gesloopt. Elk jaar speelde Excelsior bij de jaarwisseling op deze plaats gezang 292 ‘Uren, dagen, maanden, jaren vliegen als een schaduw heen.’

12

Petrus J.A.C. van Geldorp (1872-?) was tekenaar, etser en lithograaf van politieke prenten voor diverse kranten; ook illustrator van boeken. 13 De Zeister Courant, 31 augustus 1923, onder het kopje ‘Een mooi geschenk’; Gemeentearchief Zeist. 14 Bouwvergunningen, inv.nr. 342; Gemeentearchief Zeist. 15 Kadastrale legger, nr. 9 (art. 3694, volgnrs. 104, 116), nr. 27 (art. 9292, volgnrs. 1, 38, 40, 43); Gemeentearchief Zeist.


Bezoek ook eens de website “Geheugen van Zeist” waar u veel informatie kunt vinden van alle erfgoed partners! De erfgoedinstellingen die samenwerken onder het Geheugen van Zeist zijn: Idea Bibliotheek Zeist, Commissie Open Monumentendag, Culturele vleugel Slot Zeist, Gemeentearchief Zeist, Stichting ’t Gilde Zeist, Historische Vereniging Den Dolder, Museumstichting het Hernhutterhuis, Slot Zeist/Figi, Stichting Oude Algemene Begraafplaats, Zeister Historisch Genootschap, Stichting De Zilver-Kamer.

Dit is de QR code van de Historische Vereniging Den Dolder Er zijn vele gebruiksmogelijkheden voor een QR code. Hieronder een voorbeeld. Domeinnamen toegankelijk maken. Een domeinnaam intoetsen op je mobiele telefoon is vaak lastig. QR codes zijn bij uitstek geschikt om bijvoorbeeld mobiele websites met lange domeinnamen toegankelijk te maken voor een breed publiek. U hoeft enkel de code te scannen en u wordt doorverwezen naar de mobiele website. Probeer dit eens om uw telefoon! QR code Dit is de QR code van de Historische Vereniging Den Dolder welke wij in de toekomst zullen gebruiken in al onze publiciteits uitingen. Hoe werkt het: scan met uw smartphone deze afbeelding en u wordt direct doorgeleid naar de website van de vereniging.


februari Uitnodiging algemene ledenvergadering woensdag 19 maart 2014

Recommend Documents