10‐4‐2015
Fascinatie voor fixatie
Peter Vermeulen Autisme Centraal
Criteria Autisme
1
10‐4‐2015
Fixaties en autisme • Komt voor bij 80 à 90% van de personen met een autismespectrumstoornis (Klin e.a., 2007; Lam e.a., 2008)
• Onafhankelijk van intelligentie • Onafhankelijk van ernst andere symptomen • Familiaal voorkomen (Lam e.a., 2008; Smith e.a., 2009)
Fixaties • Verschillende benamingen: – Overdreven in beslaggenomen zijn door een of meer stereotiepe en beperkte interessegebieden (DSM IV) – Circumscribed interests – Zeer beperkte, gefixeerde interesses (DSM5) – Obsessie (Myles & Simpson, 2003) – Fixatie (Happé, 1991) – Preoccupatie – Fiep
2
10‐4‐2015
Fixatie of interesse /hobby? • Fixatie: grotere intensiteit – Meer tijd in stoppen: • Langer mee bezig zijn (duur) • Vaker mee bezig zijn (frequentie)
– Intensiever mee bezig zijn: • Meer arousal, gedrevenheid, stress (zowel + als ‐)
Fixatie of interesse /hobby?
hobby interesse
fixatie
Impact op functioneren van persoon + omgeving
3
10‐4‐2015
Fixatie of obsessie?
Baron‐Cohen, S., (1989). Do autistic children have obsessions and compulsions? British Journal of Clinical Psychology, 28(3), 193‐200.
Fixaties: tweeslachtig Gelezen op internetforum: • Ik wil mijn obsessies terug! • Ik wil mijn Aspergerobsessie kwijt!
• Erg belemmerend en bron van stress • Springplank voor aanleren vaardigheden, ontspanning en sociaal contact
4
10‐4‐2015
Voor wie is het een probleem? • “The interest may appear excessive, abstruse and sterile to others, but not to the Asperger person” (Frith, 1991, p. 14)
• “The participants noted that they saw nothing unusual or extraordinary about their SIA.” (Winter‐Messiers, 2007, p. 144)
Functies van een fixatie • • • • •
Zintuiglijke stimulatie Het reduceren van zintuiglijke input Stresshantering Verveling tegengaan Nood aan ‘systemizing’, ordening of perfectionisme • Voorspelbaarheid • Een bron van plezier
5
10‐4‐2015
Tip • Proberen elimineren van een fixatie… – Zonder oog te hebben voor de functie ervan – Zonder een alternatief aan te bieden voor de nood achter de fixatie
• …is gedoemd tot mislukken en frustraties aan beide kanten
Baron‐Cohen & Wheelwright (1999) Onderzoek bij 92 kinderen • Vooral in domein van “folk physics”: – Machines, computers, sterrenkunde, wiskunde
• Vooral in domein van “systemizing” – Lijstjes, taxonomieën, categoriseren
• Minder in psychische & sociale zaken • Maar 64% wel TV en muziek
6
10‐4‐2015
South, Ozonoff & McMahon (2005) Onderzoek bij 40 begaafde kinderen en adolescenten • Ruime variatie aan interesses
Klin e.a. (2007) Onderzoek bij 96 normaal begaafde kinderen • Vaakst: verzamelen en memoriseren van feiten • Fascinatie voor visuele zaken • Weinig: wiskunde en categoriseren • Jonge kinderen: – Cijfers en letters – Zintuiglijke fascinaties
7
10‐4‐2015
Paula Kluth (2010) • Gewone en leeftijdsaangepast: – muziek, computerspelletjes, popsterren
• Gesofisticeerde: – wolkenformatie, operatietechnieken, formules en getallen
• Ongewone: – mosterdpotten
• Geen enkele is typisch en exclusief voor autisme!
Paula Kluth (2010) • Sommige interesses komen voor bij meerdere personen met autisme (treinen, lichtknoppen, draaiende dingen, het weer, data) • Andere zijn zeer persoonlijk, bv. Sean Barron: het getal 24 en doodlopende straten
8
10‐4‐2015
Turner‐Brown e.a. (2011) • Onderzoek bij 50 normaal begaafde kinderen • Algemene interesses:
Turner‐Brown e.a. (2011) • Onderzoek bij 50 normaal begaafde kinderen – “Circumscribed interests” (CI) bij 95% – 70% meer dan 1 CI – 70% 1 of meer CI die “ongewoon” zijn
• Opmerking: onderscheid alledaagse interesse en welomschreven interesse is zeer onduidelijk… En gewoon versus ongewoon???
9
10‐4‐2015
Turner‐Brown e.a. (2011) • Onderzoek bij 50 normaal begaafde kinderen Specifieke interesse (%)
60 50 40 30 20 10 0
Vermeulen (2010) • Onderzoek bij 25 normaal begaafde volwassenen – Welke zijn jouw fixaties? – Gebruik je ze op werk / dagactiviteit? Hoe? – Gebruik je ze in de vrije tijd? Hoe?
10
10‐4‐2015
Autisme en fixaties • Monofixatie? • Computers, techniek, feiten: systemizing? • Eng en erg specifiek (details)? • Bizar en ongewoon?
Autisme en fixaties: soorten • 34,4%: Systemising: verzamelen, ordenen van – Data: getallen, data, rittenschema’s bussen, medische kennis, wetteksten, nieuws en actualiteit, lichaamsgewicht – Voorwerpen: reeksen (van boeken en strips) verzamelen en vervolledigen, deuren dicht doen
• 33%: Intellectuele interesses: dingen weten
11
10‐4‐2015
Autisme en fixaties: soorten • Alfa‐interesses (37%): boeken, strips, tv, film, muziek, animatieseries • Bèta‐interesses (43,5%): automechanica, geometrie, wiskunde, het weer, PC, natuurkunde, labo • Gamma‐interesses (19,6%): psychologie, antropologie, esoterie, zelfanalyse, autisme
Soorten fixaties (Kluth, 2010) • Gewone en leeftijdsaangepast (50%): muziek, PC, films
• Gesofisticeerde (35,5%): kiemplanten, wetteksten, formules en getallen, anatomisch verantwoorde manier van blokfluit spelen
• Ongewone (14,5%): kinderen met korte broeken, deuren dicht doen
12
10‐4‐2015
Autisme en fixaties: soorten • Misschien soms beperkend, maar zeker niet ‘beperkt’ • Heel divers: – Zeker niet allemaal computer of techniek, treinen of bussen
• Zeker niet allemaal systemising • Merendeel redelijk leeftijdsadequate thema’s, slechts een minderheid bizar en ongewoon
Fixaties: soorten • Onderzoek bij verstandelijke beperking + autisme: nauwelijks… – “lager” niveau: • meer sensorisch, minder intellectueel • voorwerpen / delen van voorwerpen
– Meer “ongewoon” – Soms gerelateerd aan “piekvaardigheden”
13
10‐4‐2015
Check‐list Is de persoon gestrest door de fixatie? Probeert de persoon zelf in te gaan tegen de fixatie? Houdt de fixatie een fysiek gevaar in voor de persoon of voor anderen? Interfereert de fixatie significant met dagelijkse noodzakelijke activiteiten? Leidt de fixatie tot sociale isolatie of verwerping door anderen?
Belangrijke tip!
Raak niet gefixeerd op hun fixaties!
14
10‐4‐2015
Elimineren / reduceren • Bied alternatief / alternatieven aan met dezelfde functie: – Zintuiglijke stimulatie – Het reduceren van zintuiglijke input – Stresshantering – Verveling tegengaan – Nood aan ‘systemizing’, ordening of perfectionisme – Voorspelbaarheid
Video: Sébastien
• 26 jaar • Diagnose autisme en diep verstandelijke beperking • Woont in een leefgroep
15
10‐4‐2015
Elmineren / reduceren • Bied alternatief aan met dezelfde functie • Verleid ze tot het alternatief • In kleine stapjes
Kanaliseren • Geef de fixatie een duidelijke, voorspelbare tijd en plaats
• Kanaliseer naar een minder belemmerende vorm (lego naar tekeningen)
16
10‐4‐2015
Fixaties stoppen Probleem is vaak…stoppen
Fixatie-activiteit
Nieuwe activiteit
Instructie en transfer
Positief aanwenden fixaties • Hoe kunnen we fixaties tot een sterkte maken? • Fixaties gebruiken om levenskwaliteit te verhogen?
17
10‐4‐2015
Positief aanwenden fixaties • Fixaties gebruiken: – Als beloning / motivator – Om sociaal gedrag te bevorderen – Om communicatie te bevorderen – Om stress te verlagen (‘thought blokker’) – Om autismekenmerken te compenseren
• Fixaties opnemen in het leercurriculum
Fixatie als motivator • Fixatie groter effect dan andere beloningen (Sugai & White, 1986; Charlop‐Christy & Haymes, 1996, 1998; Gagnon, 2001; Keeling e.a., 2003)
• Kan zelfs taakgericht gedrag bevorderen
18
10‐4‐2015
Fixatie als socialisator • Wanneer de activiteit een link heeft met de fixatie zijn kinderen met autisme socialer (Hung, 1978; Boyd e.a., 2007; Vismara e.a., 2007; Baker e.a., 1998; 2000; Lee & Sturmey, 2006) – Meer joint attention – Meer coöperatie tijdens spelactiviteiten – Langduriger interactie
Fixaties als compensatie Winter‐Messiers (2007): • Bij opdrachten gelinkt aan interesses: – Betere communicatie – Minder stress – Meer emotiecontrole – Betere executieve functies
19
10‐4‐2015
Fixatie als anti‐stress middel • Speciale interesse kan een ‘thought blocker’ zijn: stopt de intrusieve negatieve gedachten
Positief aanwenden fixaties • Koppelen aan functionele vaardigheden • Voorbeelden: – Een puzzel maken over favoriete onderwerp – Fixatie op water afwassen / planten water geven – Fixatie op data verjaardagskalender van de klas bijhouden
20
10‐4‐2015
Power Cards Power cards: Using special interests to motivate children and youth with Asperger Syndrome and autism.
Elisa Gagnon
Power Cards Power cards: Using special interests to motivate children and youth with Asperger Syndrome and autism.
21
10‐4‐2015
Interest‐based learning • Onderzoek bij 17 kleuters met autisme • Effect op taal, cognitie, sociale vaardigheden en motorische ontwikkeling • Van activiteiten thuis die – Aansloten bij de interesses (high‐interest) – Niet aansloten bij de interesses (low‐interest)
Dunst e.a. (2011). Exploratory investigation of the effects of interest‐ based learning on the development of young children with autism. Autism, March 23. [Epub ahead of print]
Interest‐based learning
Dunst e.a. (2011). Exploratory investigation of the effects of interest‐ based learning on the development of young children with autism. Autism, March 23. [Epub ahead of print]
22
10‐4‐2015
Klin e.a. (2007): besluit Our hope would be that the same talents subserving nonadaptive pursuits such as encyclopedic knowledge of sports statistics, political geography, or botanic nomenclature might be channeled to learning that is more readily translatable into skills promoting independent living, remunerable pursuits, and meaningful employment and relationships.
Autisme en fixaties • Hans Asperger (1944/1991): “een speciale interesse stelt hen in staat om uitzonderlijke prestaties neer te zetten in een bepaald domein” • Temple Grandin (2008): “leerkrachten moeten fixaties gebruiken als motivatie in plaats van ze te proberen weg te werken”
23
10‐4‐2015
Autisme en fixaties • Gebruik op werk: 12 (52%), maar… • Maar slechts bij 3 heeft beroep iets te maken met de fixatie • Gebruik in de vrije tijd: 22 (96%) Gebruik fixaties in werk en vrije tijd 100 80 60 40 20 0 werk
beroep
vrije tijd
Positief aanwenden fixaties Functioneel aanwenden van fixaties: • Donald T.: draaiende dingen rijtjes tellen rekenen bankbediende • Donna Williams: draadjes plukken naaister • Temple Grandin: techniek / dieren ingenieur
24
10‐4‐2015
Just give him the whale 1. To Develop a Relationship with the Student 2. To Expand Social Opportunities 3. To Expand Communication Skills and Opportunities 4. To Help Minimize Anxiety 5. To Plan for Inclusive Schooling 6. To Build Classroom Expertise 7. To Boost Literacy Learning 8. To Comfort 9. To Inspire Career Ideas 10. To Encourage Risk Taking 11. To Connect Students to Standards‐Based Content 12. To Encourage In‐Depth Study 13. To Make Sense of a Confusing World 14. To Let Students Shine and Showcase Talents 15. To Give Students "Power" 16. To Encourage Chit‐Chat 17. To Boost Mathematics Skills and Competencies 18. To Teach Manners, Cooperation, and the Expression of Empathy 19. To Encourage Greatness 20. To Make Life Worth Living
Paula Kluth
Fixaties in het curriculum Lezen
Geschiedenis
Dictee
Wiskunde
25
10‐4‐2015
Positief aanwenden fixaties FUNCTIONEEL maken van fixaties: • Onderzoek • Wat zou iemand later kunnen doen met die fixatie? • Implementeren in curriculum
Omgaan met fixaties verbreden
verdiepen
26
10‐4‐2015
Positief aanwenden fixaties • Verbreden: contaminatieprincipe: Interesses kunnen elkaar besmetten! – bv. weerbericht verkeersinfo verkeer – bv. manga’s overheidsmanga’s in Japan sociale regels en gebruiken – bv. lantaarnpalen met de bus lantaarnpalen bekijken met de bus ergens naartoe gaan – Bv. Vliegtuig vliegdekschepen vluchtroutes meteorologie aardrijkskunde
Positief aanwenden fixaties • Verbreden: contaminatieprincipe • Specialiseren: marginale bruikbaarheid – bv. perspectieftekenen +dieren ontwerpen van veebedrijven en slachthuizen – bv. interesse voor glas expertise in stookcurves
27
10‐4‐2015
Omgaan met fixaties Negatieve impact Alternatieven aanbieden
Geen negatieve impact Functioneel maken Verbreden
Kanaliseren
Verdiepen
Meer lezen over fixaties? In het Tijdschrift van Autisme Centraal verscheen in 2011 een artikelenreeks over fixaties. Deze reeks is als ‘dossier’ te downloaden op de webshop van Autisme Centraal
28
