Geschiedenis van het boek is mijn grote fascinatie

Els Peters, coördinator collectiemanagement bij de UB

Foto: Mediagroep

‘Geschiedenis van het boek is mijn grote fascinatie’

De productie van wetenschappelijke publicaties groeit. Zowel in gedrukte als elektronische vorm. Budgetten om die publicaties aan te kopen staan als gevolg van prijsstijgingen echter nog steeds onder druk. Bibliotheken kunnen onmogelijk alles kopen, maar moeten keuzes maken. Door een degelijke inhoudelijke onderbouwing van hun collectiebeleid kunnen zij hun aankopen financieel verantwoorden. Els Peters, als coördinator collectiemanagement werkzaam voor de UB, ondersteunt de centrale en decentrale bibliotheken bij het opstellen van collectievormingsprofielen. Met deze profielen brengen bibliotheken hun aanschafgebieden, aanschafaccenten en minder belangrijke collectioneringsgebieden in kaart. Els: ‘Profielen maken de collectie inzichtelijk en geven de faculteiten het instrument in handen om hun begroting te onderbouwen’.

Handboeken, encyclopedieën, monografieën, naslagwerken, bronnenmateriaal, werken van belangrijke auteurs, tijdschriften, elektronische

media.... al deze informatiebronnen maken deel uit van een bibliotheekcollectie. Een collectie dient kwaliteit te bezitten. ‘Dat is natuurlijk een subjectief

11

Foto: Mediagroep

Faculteiten sturen collectievorming

begrip’, stelt Els. ‘Wij vinden dat een collectie kwalitatief op peil is waneer deze binnen het vakgebied alles bevat dat nodig is voor studie, onderwijs en onderzoek. Collectievorming betekent keuzes maken. Je hoeft op het terrein van esoterie niks aan te schaffen wanneer je niets doet aan dat onderwerp’.

‘Dicht bij gevoel gebleven’ Els ‘heeft iets’ met boeken. In 1984 studeerde zij bij Geschiedenis (Pierre Bayle Instituut) af op het onderwerp ‘Nijmeegse boekdrukkers en uitgevers in de 17e eeuw’. En in de periode dat ze in een onderzoeksbaan bij Geschiedenis werkte, gebruikte ze haar vrije tijd om te schrijven aan haar boek ‘Gheprint te Nymeghen’, dat de geschiedenis verhaalt van het in Nijmegen gedrukte boek tussen 1479 en 1794. In 1990 organiseerde de Commanderie van St. Jan een tentoonstelling over dat thema. Els was daar uiteraard direct bij betrokken. ‘Ik ben altijd dicht bij mijn eigen gevoel gebleven. En dat gaat uit naar de geschiedenis van het boek’ vindt Els, die in 1990 bij de Letterenfaculteit een loopbaan als faculteitsbibliothecaris startte. In die baan ondervond zij hoe moeilijk het is om met weinig middelen een collectie op peil te houden. ‘Gebruikers van de bibliotheken klaagden steen en been over de collectie. In die situatie ben ik begonnen om duidelijk te maken hoe collectievorming plaatsvond. Ik ben alles op een eenduidige manier gaan beschrijven. De beschrijving die voor Engels gold, moest ook voor Frans toepasbaar zijn. Daarbij wilde ik heel direct van de vakgroepen horen hoe zij zelf over de collectievorming dachten’. Met haar Letterenervaring trad Els in 1997 als coördinator collectiemanagement in dienst bij de Centrale Bibliotheek.

12

Onderdeel van het bedrijfsplan van de UB is dat de centrale en decentrale (faculteits)bibliotheken collectievormingsprofielen opstellen. Het is Els’ taak om in kaart te brengen hoe die collectievorming tot stand komt. Zij biedt daarbij ondersteuning aan de faculteitsbibliothecarissen en de verschillende bibliotheekcommissies. Hoogleraren en wetenschappelijk medewerkers maken deel uit van die commissies. Els: ‘Ik werk heel nadrukkelijk samen met degenen die direct betrokken zijn bij onder meer de aanschaf van publicaties. In Nijmegen zijn het docenten en onderzoekers zelf die een selectie maken en de gewenste titels doorgeven aan de bibliotheek. Die verricht vervolgens de feitelijke aankoop’. Deze situatie is vrij uniek omdat de meeste Nederlandse universiteiten het systeem van de vakreferenten kennen. Deze referenten maken de selectie voor de aanschaf van wetenschappelijke literatuur. Els vindt het dat het Nijmeegse model een groot voordeel heeft: ‘De collectievorming wordt direct aangestuurd door de faculteiten. Daardoor is er een hele sterke en directe relatie met onderwijs en onderzoek. Tot 1997 was er echter geen vastgesteld collectievormingsbeleid beschreven waarin de gemaakte keuzes duidelijk zicht baar waren. Dat maakte een consistente collectieopbouw moeilijker. Je loopt bovendien het risico publicaties aan te kopen op een terrein waarbinnen ook iemand anders aankoopt. Dat is jammer en kost onnodig geld. Om dat te voorkomen moet je dus steeds zorgen voor een goede afstemming’.

Financiële onderbouwing collectiebeleid Els Peters benadert per faculteit de bestelcoördinatoren van de vakgroepen en afdelingen om de gegevens te verzamelen die nodig zijn voor het opstellen van collectievormingsprofielen. Om aan haar informatie te komen gebruikt Els een verfijning van de landelijk gehanteerde conspectusmethode. De Nijmeegse verfijning bekijkt de collectie vanuit de invalshoek van het onderzoek. Daarnaast vindt een aparte beoordeling van de collectie plaats vanuit de invalshoek van het onderwijs. Els: ‘Op de KUN is de situatie bij de B-Wetenschappen compleet anders dan bij medicijnen of Letteren. Het voordeel van het beoordelingsmodel dat wij gebruiken is dat het praktisch toepasbaar is voor de gehele universiteit. Het kan voor allerlei beoordelingssituaties gebruikt worden. Het brengt de collectie in kaart en waardeert deze. Het stelt het niveau vast van zowel de boek- en tijdschriftencollectie als de elektronische collectie. Bovendien wordt de waardering van de collectie direct gerelateerd aan het lopende onderzoek en onderwijs. En daarmee kunnen faculteiten hun collectiebeleid en de inzet van financiële middelen heel goed onderbouwen. In een tijd waarin budgettaire krapte samengaat met een vloed van publicaties en elektronische bestanden is dat van zeer groot belang’.

Blijf op de hoogte van nieuw verschenen publicaties! Er zijn verschillende mogelijkheden om het bijhouden van nieuw verschenen literatuur op een geautomatiseerde manier te regelen. Vaak worden deze aangeduid met de termen attendering of SDI (Selective Dissemination of Information). De belangrijkste mogelijkheden worden hieronder beschreven.

Current Contents Het literatuurbestand Current Contents is gespecialiseerd in het snel verwijzen naar recent verschenen tijdschriftartikelen. In de WWW-versie van dit bestand is een geautomatiseerde SDI-faciliteit ingebouwd waarbij u via e-mail geïnformeerd wordt over nieuw verschenen artikelen. Deze versie van Current Contents is o.a. te bereiken vanaf de homepage van de bibliotheken van de KUN (www.kun.nl/ubn/) via het “overzicht van zoeksystemen”. U maakt een SDI als volgt: • Selecteer alleen de weekly issues van Current Contents. Selecteer wel alle weekly issues. • Voer een zoekactie uit • Zorg dat de presentatie van de beschrijvingen naar wens is (eventueel “change display”) • Zorg dat u het scherm ziet waarop de zoekacties staan (eventueel na “back to search”) • Vink de set aan waarbij u attendering wenst • Klik op “Create SDI” Er wordt gevraagd om uw e-mail-adres. U krijgt dan iedere week de beschrijvingen van nieuwe artikelen die aan uw zoekactie voldoen, in uw mailbox. Ook in andere ERL-bestanden van SilverPlatter (bijv. Medline, PsycINFO, Biological Abstracts) is zo’n attendering mogelijk. Current Contents is hier echter als snelle verwijzer naar recent verschenen tijdschriftartikelen bij uitstek geschikt voor.

ScienceDirect In ScienceDirect (het systeem van Elsevier voor de aanbieding van haar fulltext tijdschriften) kunt u attendering via e-mail regelen. U kunt ScienceDirect o.a. bereiken vanaf de homepage van de bibliotheken van de KUN (www.kun.nl/ubn/) via het “overzicht volledige teksten”. Om gebruik te kunnen maken van deze attenderingsmogelijkheid moet u een personal profile maken in ScienceDirect, zodat u via een personal login in het systeem kunt komen. Er zijn dan twee manieren van attendering beschikbaar: new issues alert Als u in ScienceDirect een tijdschrift heeft aangeklikt, ziet u daar bovenaan bij staan: “new issues alert: include this journal”. Als u dan klikt op “inclu-

de this journal” wordt het opgenomen in uw attenderingsprofiel. U krijgt dan bij verschijnen van een nieuw issue een e-mail met daarin een link naar de inhoudsopgave ervan (daarin staan weer links naar de volledige tekst van de artikelen). Via “Alerts” of “Account” kunt u een lijst oproepen van tijdschriften waarbij is aangegeven of ze deel uitmaken van uw attenderingsprofiel voor nieuwe issues. Die kunt u daar aan- of afvinken. alerts In ScienceDirect kunt u ook attendering op onderwerp regelen. Eén maal per week (of een andere te kiezen periode) krijgt u dan via e-mail een link toegestuurd naar de nieuwe artikelen over uw onderwerp. U maakt zo’n alert door eerst een zoekactie te doen (via “Search”). Daar krijgt u dan de mogelijkheid van de zoekactie een alert te maken. U kunt maximaal 10 van dit soort alerts aanmaken

PiCarta In het zoeksysteem PiCarta zijn literatuurbestanden zoals de Nederlandse Centrale Catalogus en Online Contents opgenomen. PiCarta is o.a. te bereiken vanaf de homepage van de bibliotheken van de KUN (www.kun.nl/ubn/) via het “overzicht van zoeksystemen”. In PiCarta is onder de afkorting SDI een mogelijkheid opgenomen om automatisch via e-mail geattendeerd te worden op nieuw in het systeem opgenomen literatuurverwijzingen (boeken, tijdschriftartikelen en andere documentsoorten, waaronder fulltext documenten). Meer bijzonderheden treft u aan in de help-functie van PiCarta onder de Tab “Algemeen” Voor deze faciliteit is het nodig te beschikken over een IBL-account. Per attendering wordt f 0,50 in rekening gebracht op dit account.

Nadere informatie over attenderingsmogelijkheden Voor meer informatie over bovenstaande en misschien ook nog andere mogelijkheden om geattendeerd te worden op nieuw verschenen literatuur, kunt u contact opnemen met een van de bibliotheken van de KUN. Op de WWW-site (www. kun.nl/ubn/) treft u bij “vragen” de e-mail-adressen en telefoonnummers van de informatiebalies hiervan aan.

13

Levering bibliotheekboeken op de werkplek U bent waarschijnlijk gewend boeken die u uit bibliotheken van de KUN wilt lenen, zelf op te halen in de bibliotheek. Als u medewerker bent van de KUN, kunt u deze echter ook op de werkplek laten bezorgen. Dit kost dan wel een klein bedrag: f 5,- per band, dat wordt afgeschreven van uw IBL-account. Als u van deze mogelijkheid gebruik wilt maken, dient u het boek via het Interbibliothecaire Leenverkeer aan te vragen in de Nederlandse Centrale Catalogus (NCC) of PiCarta (via de knop “aanvragen”; in de telnet-versie van de NCC via het comman-

do IBL). Als het boek in een bibliotheek van de KUN aanwezig is, krijgt u dat exemplaar op uw werkplek geleverd. Mocht dit niet beschikbaar zijn, dan wordt uw aanvraag doorgeplaatst naar een andere bibliotheek in Nederland. Als u in de Nederlandse Centrale Catalogus (WWW-versie) en PiCarta nadere informatie wilt over de plaats van boeken in bibliotheken (ook die van de KUN), kan dat via de knop “beschikbaar”.

Zoeksystemen voor wetenschappelijke informatie Vanaf de home page van de bibliotheken van de KUN (www.kun.nl/ubn/) komt u via het overzicht van zoeksystemen en via zoeken per vakgebied terecht bij bestanden voor het zoeken naar wetenschappelijke informatie. Over enkele hiervan is nieuws te vermelden.

CCinfo wordt CCinfoweb

Internationale Jahresbibliographie der Kongressberichte

Het bestand CCinfo, dat deel uitmaakte van het Pegasus-netwerk van de KUN (CD-Net), is vervangen door CCinfoweb dat op WWW geraadpleegd kan worden op het adres: http://ccinfoweb.ccohs.ca/. CCinfoweb is een verzameling van bestanden met verwijzingen naar tijdschrift- en rapportliteratuur op het gebied van de toxicologie, arbeidsgeneeskunde en bedrijfsgeneeskunde. Het is bereikbaar vanuit het IP-domein van de KUN (campus; andere plaatsen als gebruik wordt gemaakt van Interkabel of Inbelservice van UCI of UMC).

Een nieuw bestand met verwijzingen naar ca. 700.000 bijdragen aan vooral Europese congressen vanaf 1984. Een verwijzing naar het bestand is opgenomen in het “overzicht van zoeksystemen” in www.kun.nl/ubn/. Het is bereikbaar vanuit het IP-domein van de KUN (campus; andere plaatsen als gebruik wordt gemaakt van Interkabel of Inbelservice van UCI of UMC).

NetUit Index Deutschsprachiger Zeitschriften 1750-1815 (ZD-18) Een nieuw bestand met verwijzingen naar artikelen uit 195 Duitstalige tijdschriften uit de jaren 1750–1815. Een verwijzing naar het bestand is opgenomen in het “overzicht van zoeksystemen” in www.kun.nl/ubn/. Het is bereikbaar vanuit het IPdomein van de KUN (campus; andere plaatsen als gebruik wordt gemaakt van Interkabel of Inbelservice van UCI of UMC).

NetUit is een nieuw bestand dat wekelijkse lijsten bevat met titels van nieuwe publicaties die in Nederland en Vlaanderen verschenen zijn bij de reguliere uitgevers en die bij het Depot van de Koninklijke Bibliotheek zijn aangemeld. NetUit is de opvolger op WWW van de A-lijst van de Nederlandse Bibliografie. Adres: http://www.kb.nl/netuit/. Het bestand is vrij toegankelijk.

14

Griekse en Latijnse teksten digitaal In Pegasus, het cdrom-netwerk van de KUN, is in de loop der jaren een zeer groot corpus van Griekse en Latijnse teksten in digitale vorm ter beschikking van de onderzoeker gekomen. Hieronder volgt een korte beschrijvende opsomming van deze “klassieke” bestanden.

Cetedoc Library of Christian Latin Texts De Cetedoc Library of Christian Latin Texts is een concordantie op een groot aantal teksten van de kerkvaders en bevat meer dan 21.600.000 verwijzingen naar bijna alle teksten van het Corpus Christianorum (beide reeksen: de “Series Latina” en de “Continuatio Mediaevalis”), alsmede een groot aantal tekstedities uit het Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, de Patrologia Latina en de Sources Chrétiennes. Verder zijn de Opera Omnia S. Bernardi en de Biblia Sacra Vulgata in het bestand opgenomen.

Patrologia Latina Database De Patrologia Latina Database is een verzameling Latijnse teksten op het gebied van de filologie en theologie en omvat de volledige tekst van Jean-Paul Migne’s Patrologia Latina (18441855 en 1862-1865), dat wil zeggen alle teksten van de leiders van de christelijke kerk van Tertullianus (200 na Chr.) tot paus Innocentius III (1216). Daarnaast zijn er humanistische commentaren van na 1500 opgenomen. Voor meer informatie: http://pld.chadwyck.com

alsmede geselecteerde teksten van het Byzantijnse tijdperk. De nieuwste editie op cdrom bevat 76 miljoen woorden uit 6.625 werken van 1823 auteurs. Naar verwachting zal dit bestand begin mei 2001 in Pegasus beschikbaar komen. Meer informatie over de Thesaurus: www.tlg.uci.edu

In Principio Het bestand In Principio bevat een index van zo’n 400.000 “incipits” van Latijnse teksten uit de periode van voor het klassiek Latijn tot aan de Renaissance.

Bibliotheca Latina Teubneriana Dit is een heruitgave in elektronische vorm van de klassiek Latijnse teksten die, reeds vanaf de latere 19e eeuw, verschenen zijn in de Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana: de bekendste, grootste en meest vertrouwde reeks gedrukte kritische uitgaven (zonder vertaling) van de bewaard gebleven Griekse en Latijnse geschriften uit de klassieke oudheid. In dit bestand vindt u de zogeheten “editiones maiores”, maar dan zonder de apparatus criticus en de praefatio. Indien van een bepaald werk meer dan één Teubner-editie verschenen is, is de meest recente c.q. de ‘beste’ versie opgenomen. De versie die nu beschikbaar is gekomen bevat alle (ongeveer 500) teksten vanaf de 3e eeuw v.Chr. tot 200 n.Chr., alsmede geselecteerde schrijvers van latere datum (bijv. Macrobius en Ammianus Marcellinus). Het is de bedoeling dat er in de toekomst nog tenminste twee verdere versies zullen verschijnen, met uiteindelijk alle schrijvers tot ong. 500 n.Chr., waarbij dan ook de meest recente Latijnse Teubner-uitgaven (deze eerste aflevering gaat niet verder dan 1997) van de periode 300 v.Chr. - 200 n.Chr. zullen worden aangeboden.

Thesaurus Linguae Graecae De Thesaurus Linguae Graecae is een databank van de volledige teksten van nagenoeg alle Griekse schrijvers, van Homerus (8e eeuw v.Chr.) tot en met schrijvers uit de 6e eeuw n.Chr.,

Thesaurus formarum totius Latinitatis De Thesaurus formarum is een lijst van Latijnse vormen vanaf het ontstaan van de taal tot en met de 20e eeuw. In de eerste versie van de lijst zijn meer dan 60 miljoen vormen opgeslagen. Deze databank bevat ruim 550.000 verschillende “Latijnse” vormen. In de categorie “Auctor” zijn 1053 ingangen opgenomen, onder “Titulus” zijn 3453 items te vinden. Iedere “Titulus” is van een nauwkeurige datering voorzien. De Thesaurus formarum is op die manier de eerste lijst van gedateerde Latijnse vormen

Bereikbaarheid en hulp Alle genoemde bestanden zijn toegankelijk in de bibliotheeklocaties van de KUN. Zij maken deel uit van het Pegasus-netwerk (CD-Net). Over bereikbaarheid van Pegasus vanaf de werkplek treft u informatie aan op de pagina: www.kun.nl/ubn/Algemeen-extern/Pegasus1.htm. Binnen Pegasus zijn de bestanden te vinden in de rubriek “Humaniora”. Indien u hulp nodig heeft bij het gebruik ervan, kunt u contact opnemen met de informatiebalie van de Humaniorabibliotheek op de 7e verdieping van het Erasmusgebouw (e-mail: [email protected]).

15

Afbeeldingen van titelpagina’s beschikbaar In de WWW-versie van de catalogus van de KUN en de Nederlandse Centrale Catalogus en in PiCarta zijn afbeeldingen opgenomen van titelpagina’s van oude drukken uit de collectie van de Universiteitsbibliotheek. Bij de beschrijving van een oude druk treft u een link aan naar de afbeelding. Op deze manier zijn afbeeldingen van alle ca. 30.000 werken in de Universiteitsbibliotheek uit de periode 1541-1800 beschikbaar in de catalogus en de genoemde landelijke systemen.

De afbeelding van een titelpagina van een in Nijmegen gedrukt boek uit 1783

De bibliotheken van de KU Nijmegen Adressen, telefoonnummers, e-mail en openingstijden Centrale Bibliotheek

Bibliotheek Gedragswetenschappen

Erasmuslaan 36; tel. (36)12428 (inlichtingen), (36)12406 (uitleen) e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m donderdag 9-22 uur; vrijdag 9-17.30 uur; zaterdag 9-12.30 uur

Montessorilaan 3, tel. (36)12599 e-mail: [email protected] openingstijden: maandag, donderdag, vrijdag 9-17.30 uur; dinsdag en woensdag 9-19 uur

Humaniora Bibliotheek

Bibliotheek Medische Wetenschappen

Erasmusgebouw (Erasmusplein 1) op de volgende etages: 3e (Godgeleerdheid), 7e (Letteren), 11e (Letteren) en 15e (Wijsbegeerte), tel. resp. (36)12480, (36)12871, (36)12835, (36)16219 e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m vrijdag 9-17.30 uur

Geert Grooteplein 15, tel. (36)13840 e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m donderdag 9-22 uur; vrijdag 9-19.30 uur

Bibliotheek Rechtsgeleerdheid Thomas van Aquinostraat 6, tel. (36)12518 (uitleen), (36)16249 (inlichtingen) e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m donderdag 9-22 uur; vrijdag 9-17.30 uur; zaterdag 9-12.30 uur

Bibliotheek B-faculteit: Centrale faculteitsbibliotheek Toernooiveld 1, Hoofdgebouw, tel. (36)52274 e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m vrijdag 9-17.30 uur

Bibliotheek B-faculteit: Biologie/Chemie Toernooiveld 1, Universeel Lab., tel. (36)52343 (biologie), (36)52110 (chemie) e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m vrijdag 9-17.30 uur

Bibliotheek Beleidswetenschappen Thomas van Aquinostraat 1, tel. (36)12101 (uitleen), (36)15950 (inlichtingen) e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m donderdag 9-20 uur; vrijdag 9-17.30 uur

Homepage van de bibliotheken van de KUN: http://www.kun.nl/ubn/

Bibliotheek Sociaal-Culturele Wetenschappen

Reacties op het katern rUBriek kunt u richten aan:

Thomas van Aquinostraat 4, tel. (36)12027 e-mail: [email protected] openingstijden: maandag t/m vrijdag 9-17.30 uur

H.M. Knippenberg of L.H.L. Stapper Centrale Bibliotheek Erasmuslaan 36, 6500 HA Nijmegen e-mail en tel.: [email protected], (36)12402; [email protected], (36)16207

16