FA N O N D E R ZO E K J U P I L E R L E AG U E K N V B E X P E RT I SE , B L AU W R ESE A R CH E N CO Ö P E R AT I E E E R ST E D I V I SI E
Samenvatting Het Fan Onderzoek Jupiler League heeft als doel de beleving, meningen en ervaringen van fans van clubs uit de Jupiler League in kaart te brengen. Duizenden fans doen mee aan het onderzoek en geven hun club daarmee waardevolle informatie. Dit rapport beschrijft de resultaten voor het seizoen 2014/15 en laat de belangrijkste ontwikkelingen ten opzichte van de vorige seizoenen zien. Publicatiedatum: mei 2015 Meer informatie KNVB Expertise 0343 49 93 49
[email protected]
KNVB Expertise is een gezamenlijk initiatief van:
Fan onderzoek in samenwerking met:
FAN ONDERZOEK
ME
RE C I
T B A L L C LU
B
F
OO
TY
AL
J U P I L E R L E A G U E 2014/’15
T B A L L C LU
B
AL F
OO
RE C I
TY
ME
3
INLEIDING Sinds het seizoen 2009/’10 organiseert de Jupiler League in samenwerking met KNVB Expertise het Fan Onderzoek. Duizenden fans van de clubs uit de Jupiler League worden in de gelegenheid gesteld om hun ervaringen en mening over de club te delen. De editie van dit jaar kende ruim 8500 respondenten. Met als eindresultaat een schat aan waardevolle informatie waar de clubs concreet mee aan de slag kunnen om hun fans nog beter van dienst te zijn. Het Jupiler League Fan Onderzoek is uitgevoerd onder geregistreerde seizoenkaart- en clubcardhouders. In december 2014 is hun mening gevraagd over uiteen lopende onderwerpen zoals waardering stadionbezoek, merchandising, sfeer, catering, communicatie en maatschappelijke betrokkenheid.
Enkele resultaten in het seizoen 2014/’15 zijn:
85% van de seizoenkaarthouders is van plan zijn kaart komend seizoen te verlengen. 86 % van de Jupiler League fans beoordeelt het stadionbezoek als (zeer) goed 76 % van alle fans beoordeelt de sfeer in het stadion als (zeer) goed 85% beoordeelt de sportiviteit van hun club als goed of uitstekend 78 % van alle fans beoordeelt de informatievoorziening van hun club als (zeer) goed 96 % van alle fans voelt zich meestal of altijd veilig in het stadion
4
INHOUD Fan kenmerken
5
Fan profielen
6
Wedstrijdbezoek 8 Stadionbezoek 8 Fankaart 9 Toeschouwersaantallen 10 Bezettingsgraad 11 Stadionbezoek 12 Stadionspeaker 13 Sfeer 14 Catering 16 Klantvriendelijkheid 17 Communicatie 18 Internet 19 Social media
19
Veiligheid - Sportiviteit & Respect - MVO
20
Kidsclub 21 Colofon 22
5
FAN KENMERKEN
49
jaar is de gemiddelde leeftijd van seizoen- en clubcardhouders in de Jupiler League
De fans in het onderzoek zijn verdeeld over seizoenkaart houders en clubcardhouders. Seizoenkaarthouders bezoeken gemiddeld 16 thuiswedstrijden per seizoen. Clubcardhouders bezoeken gemiddeld 4 thuiswedstrijden per seizoen.
10%
van de fans in de Jupiler League is vrouw
Fans bezoeken een thuiswedstrijd doorgaans het meest met vrienden. Daarna zijn hun kinderen, andere familieleden, en hun partner degenen waarmee fans de wedstrijden bezoeken. Vrienden
37%
Overig
6%
Alleen
9% Andere familieleden
19%
Partner
9%
68%
Kinderen
20%
Vroeger gevoetbald
18% 14% Nooit gevoetbald
Voetbalt op dit moment
6
FAN PROFIELEN Iedere week zitten er gemiddeld bijna 35.000 fans in het stadion om te genieten van een Jupiler League wedstrijd. De diversiteit onder deze fans is enorm. Mannen en vrouwen, van jong tot oud. Allemaal gaan ze naar het stadion om hun favoriete club aan te moedigen. Op basis van de resultaten van het Fan Onderzoek zijn hier vijf profielen geschetst die symbool staan voor de diversiteit in de Nederlandse stadions. Voor ieder profiel is een passend plekje in het stadion gekozen en zijn enkele opvallende kenmerken toegevoegd.
De lange zijde Op de lange zijde tegenover de hoofdtribune zitten de trouwe, wat oudere supporters. Ben (64 jaar) is een van deze supporters en heeft al voor het 24e jaar een seizoenkaart. Hij bezoekt bijna alle wedstrijden en verlengt zijn seizoenskaart zonder twijfel ieder jaar. De fans op deze tribune vinden de aantrekkelijkheid van de wedstrijd erg belangrijk. Ze zijn kritisch op de sportiviteit en respect en hechten waarde aan de maatschappelijke betrokkenheid van hun club. Ben volgt zijn club op de voet; via de officiële website, de nieuwsbrief en op wedstrijddagen met het programmaboekje.
Het familievak Achter de goal tegenover het sfeervak zitten veel families met kleine kinderen, net als de Familie Fortes. Het hele gezin is betrokken bij de club en ze gaan vaak samen naar wedstrijden. De kinderen zijn lid van de Kidsclub en thuis hebben ze een FOX Sports abonnement. Het gezin is vaak te vinden in de fanshop. Ze beoordelen deze erg goed en kopen gezamenlijk voor bijna €55 aan fanartikelen. Rondom de club vinden vader en moeder de veiligheid en maatschappelijke betrokkenheid erg belangrijk.
7
Losse verkoop Op de lange zijde zitten ook veel supporters die slechts een paar wedstrijden per seizoen bezoeken. Een van deze fans is Anna (34 jaar). Ze heeft geen seizoenkaart maar koopt losse kaarten online via de club. Anna vindt de aantrekkelijkheid van de wedstrijd erg belangrijk. Ze komt niet vaker omdat ze hier geen tijd voor heeft. De overige wedstrijden kijkt ze thuis via haar FOX Sports abonnement. Ze is tevreden over de catering in het stadion en geeft bij een bezoek gemiddeld €17,50 uit aan eten en drinken.
Het sfeervak Achter de goal in het sfeervak staat Daan (30 jaar) met zijn vrienden 90 minuten lang de club aan te moedigen. Daan behoort tot de meest fanatieke en trouwste supporters van de club. Hij heeft een seizoenkaart en gaat vaak mee naar uitwedstrijden. 96% van de fans in het sfeervak gaan waarschijnlijk of zeker hun seizoenkaart verlengen, ongeacht de toekomst van de club. Daan volgt de club vooral via fansites en social media. Gemiddeld geeft hij aan kaarten, eten & drinken en merchandise bijna €750 uit per seizoen.
Jonge fans In de hoek vlak bij het sfeervak zitten veel jonge fans zoals Michael (18 jaar). Ze kijken op naar de jongens in het sfeervak en hopen daar later ook te staan. Michael heeft een seizoenkaart en gaat heel soms mee naar uitwedstrijden. Hij volgt de club via Facebook, Twitter en Youtube en wil graag gebruik maken van internet in het stadion. De jonge fans in dit vak geven weinig geld uit aan eten & drinken omdat ze het duur vinden. De belangrijkste reden waarom ze er iedere week zijn is de sfeer in het stadion.
8
WEDSTRIJDBEZOEK
85%
91%
58%
van de seizoenkaarthouders is van plan deze volgend seizoen te verlengen
van de clubcardhouders is van plan komend seizoen evenveel of meer wedstrijden te bezoeken
van de fans is (zeer) tevreden over het bezoek van uitwedstrijden
STADIONBEZOEK Bij een bezoek aan het stadion spelen verschillende zaken een rol. In het Fan Onderzoek zijn alle fans gevraagd 100 punten te verdelen over verschillende aspecten; sfeer, aantrekkelijkheid van de wedstrijd, veiligheid, faciliteiten en catering.
De belangrijkste aspecten bij het stadionbezoek zijn:
Catering
Faciliteiten
14%
Veiligheid
11% Sfeer
31%
Aantrekkelijkheid wedstrijd
28%
17%
9
FANKAART De fankaart laat zien hoe de fans in Nederland geografisch verspreid zijn. De verschillende kleuren geven aan in welke gemeenten welke clubs dominant zijn. Dit wordt op de volgende manier bepaald: Per gemeente is eerst het aantal supporters per club bepaald. Dit is gedaan door het aantal seizoenkaarthouders in de gemeente te verhogen met een factor die de ratio aangeeft tussen de gemiddelde bezoekersaantallen in dit seizoen en het totaal aantal seizoenkaarthouders van de club. Dit is gedaan omdat elke club een andere verhouding seizoenkaarthouders en losse kaarten heeft. Omdat niet te traceren is waar de losse kaarverkopers wonen wordt zo een reëel aantal fans per gemeente gecreëerd. Als dit gedaan is wordt bepaald aan welke club(s) de gemeente toegewezen wordt, hier zijn vier opties: 1. C lub A is minimaal twee keer zo groot als club B in de gemeente. De gemeente wordt toegewezen aan club A. 2. C lub A is niet minimaal twee keer zo groot als club B, maar beide clubs zijn wel twee keer zo groot als club C. De gemeente wordt nu toegewezen aan clubs A en B door een gestreept weergegeven van de twee kleuren van de clubs. 3. C lub A, B en C zijn vergelijkbaar in grootte. De gemeente wordt toegewezen aan club A, B en C en gestreept weergegeven met de drie kleuren van de clubs 4. D e penetratie (het totaal aantal supporters gedeeld door het aantal inwoners) is kleiner dan 1% en het absolute aantal supporters is kleiner dan 500. De gemeente wordt aan
ME
RE C I
T B A L L C LU
B
F
OO
TY
AL
geen enkele club toegewezen en is wit gekleurd.
AHEAD EAGLES GO
D EVENTE R
EST. 1892
Hypercube Business Innovation
10
TOESCHOUWERSAANTALLEN
ME
RE C I
T B A L L C LU
B
F
OO
TY
AL
Bezettingsgraad Jupiler League seizoen 2014/'15 (Peildatum: 1 mei)
Club
Stadion
Stadion capaciteit
Gemiddeld aantal t oeschouwers
Bezettingsgraad
Roda JC Kerkrade
Parkstad Limburg Stadion
18.936
10.784
57%
N.E.C.
Goffertstadion
12.500
9.535
76%
Sparta Rotterdam
Sparta Stadion 'Het Kasteel'
10.599
5.685
54%
De Graafschap
De Vijverberg
12.600
4.927
39%
VVV-Venlo
Seacon Stadion - De Koel
8.000
4.267
53%
MVV Maastricht
Stadion De Geusselt
10.000
4.233
42%
FC Emmen
De Jens Vesting
8.600
3.889
45%
FC Volendam
Kras Stadion
6.984
3.876
55%
FC Den Bosch
Brainwash Stadion de Vliert
8.500
3.301
39%
FC Eindhoven
Jan Louwers Stadion
4.374
2.930
67%
RKC Waalwijk
Mandemakers Stadion
7.508
2.836
38%
Fortuna Sittard
Fortuna Sittard Stadion
10.500
2.572
24%
Helmond Sport
Lavans Stadion
4.200
2.033
48%
sc Telstar
Telstar Stadion
3.260
1.926
59%
Achilles'29
Sportpark De Heikant
4.500
1.824
41%
FC Oss
Frans Heesen Stadion
4.560
1.728
38%
Almere City FC
Almere City FC Stadion
2.864
1.074
38%
8.146
3.966
48%
Gemiddeld
44%
Segunda División
Bron: Infostrada Sports Group
Bron: www.transfermarkt.de
56% 2008/’09
2009/’10
53% 2006 /’07
50%
6 5/’0 200
55%
51%
8 /’0 07 20
11
BEZETTINGSGRAAD TWEEDE NIVEAU IN EUROPA
68% 37%
63%
26%
45% Championship
Tweede Klasse 2. Bundesliga
48%
BEZETTINGSGRAAD JUPILER LEAGUE 2014/’15
58%
55%
1 0/’1 201
201 1/’ 12
54% 201 2/’ 13
50% 2013 /’14
48% 2014 /’15
12
STADIONBEZOEK Hoe waarderen fans het stadionbezoek? Dat is natuurlijk één van de belangrijkste vragen van een voetbalclub.
BEST SCORENDE CLUB Om de club die door hun eigen fans het best beoordeeld werd op het gebied van stadionbezoek in het zonnetje te zetten werden dit jaar de Fan Awards uitgereikt. De drie genomineerden waren FC Eindhoven, Roda JC en FC Volendam. Uiteindelijk won FC Eindhoven op basis van minimale verschillen in de resultaten. Op de foto is Marion van Vroenhoven te zien, management assistente bij FC Eindhoven.
86% TOP 3 Stadionbezoek
van de fans beoordeelt het stadionbezoek als (zeer) goed
1
96%
1
96%
1
96%
% beoordeling (zeer) goed
13
STADIONSPEAKER Wanneer fans wordt gevraagd naar hun mening over sfeer en entertainment wordt onder meer naar de beoordeling van de stadionspeaker gevraagd. De stadionspeaker heeft een belangrijke rol voor, tijdens, en na de wedstrijd. Naast het informeren van de fans is hij er ook om zae te enthousiasmeren. Hierdoor kan een stadionspeaker van grote invloed zijn op de sfeer in het stadion.
BESTE STADIONSPEAKER
De fans van Achilles ‘29 beoordelen hun stadion speaker het best van alle clubs. 88% van de fans beoordelen stadionspeaker Maikel Rutten als (zeer) goed. Maikel is enkele dingen gevraagd over zijn functie als stadionspeaker in het interview hier onder.
Naam: Maikel Rutten Club: Achilles ‘29 Leeftijd: 45 Hoe ben je bij Achilles ’29 terechtgekomen? Ik ben heel lang omroeper geweest bij een amateurvereniging in Groesbeek. Op een gegeven moment ben ik daarmee gestopt. Mijn zoon voetbalde bij Achilles ’29 en zodoende ben ik hier terechtgekomen. Wat is er zo leuk om stadionspeaker te zijn? Het feit dat je bij iedere wedstrijd kan zijn en elke keer hoopt een leuke wedstrijd te zien. Ik ben ook DJ, dus wat dat betreft ligt het wel in lijn met wat ik verder doe. Is er een ander stadion waar je graag een keer speaker zou willen zijn? Ik ben eigenlijk van kleins af aan al fan van N.E.C., dus dat zou wel echt geweldig zijn. Maar daar zit al een goede hè. Wat was het mooiste moment als stadionspeaker? Dat was toch wel de Gelderse derby; de wedstrijd tegen N.E.C. van dit seizoen. Omdat ik fan ben van N.E.C. was het voor mij extra leuk, wie er ook zou winnen. Er was veel publiek en de sfeer zat er goed in. Ook stonden de supporters van beide clubs gewoon door elkaar. Dat zie je niet vaak. De wedstrijd werd uiteindelijk gewonnen door N.E.C. (1-3).
14
SFEER
76%
waardeert de sfeer in het stadion als (zeer) goed
Fans hechten veel waarde aan een goede sfeer in het stadion. Voor veel fans is de sfeer het belangrijkste aspect van de stadionbeleving wanneer zij een thuiswedstrijd bezoeken. De sfeer is natuurlijk deels afhankelijk van het voetbal dat er wordt gespeeld maar wordt ook beïnvloed door bijvoorbeeld sfeeracties van supporters, m uziek, de stadionspeaker en vocale ondersteuning van supporters.
TOP 3 Sfeer
1
1
93%
93%
% beoordeling (zeer) goed
2
87%
15
16
CATERING
TOP 3 Catering
1
2
75%
60%
3
57%
% beoordeling (zeer) goed
43%
beoordeelt de catering als (zeer) goed
Bij het kijken naar een voetbalwedstrijd hoort ook iets te eten en te drinken. Ook al is catering voor fans niet het belangrijkste aspect van het stadionbezoek, toch maken veel fans er gebruik van. Minder dan de helft van de fans beoordeelt de catering bij hun club als (zeer) goed. Er is al veel verbetering te zien ten opzichte van vijf seizoenen geleden. Toch is er al veel verbetering te zien ten opzichte van vijf seizoenen geleden. Zo worden bijvoorbeeld klantvriendelijkheid, het aantal verkooppunten en betalingsmogelijkheden met gemiddeld zes procent beter beoordeeld ten opzichte van het seizoen 2009/’10.
De gemiddelde prijs van een biertje (0,2L) en Hoogste prijs: € 2,20
€
2,00 Gemiddeld
Laagste prijs:
€ 1,50
17
KLANTVRIENDELIJKHEID Verschillende medewerkers van de clubs worden door de fans beoordeeld op hun klantvriendelijkheid. Zo is er wat betreft de klantvriendelijkheid onderscheid in beveiligingsmedewerkers en stewards, catering medewerkers, en fanshop medewerkers. Ze worden als volgt beoordeeld:
75%
67%
Beveiligingsmedewerkers en stewards
Catering medewerkers
77% Fanshop medewerkers
De klantvriendelijkheid van alle groepen samen leidt tot de volgende top 3
TOP 3 Klant
vriendelijkheid
1
2
79%
2
78%
78%
% beoordeling (zeer) goed
BEST BEOORDEELDE STEWARDS EN BEVEILIGINGSMEDEWERKERS De fans van FC Volendam beoordeelden hun stewards en beveiligingsmedewerkers het hoogst. Zij werden door 88% van de fans beoordeeld als (zeer) goed. Over één van deze best beoordeelde stewards is meer te lezen in het interview hier onder.
Naam: Ron van Houdt Club: FC Volendam
Leeftijd: 56
Hoe ben je bij FC Volendam terechtgekomen? Mijn schoonvader was al met het grootste deel van zijn gezin werkzaam bij FC Volendam. Via mijn vrouw ben ik er ingerold. Inmiddels ben ik al 35 jaar werkzaam bij FC Volendam. Uiteindelijk heb ik mijzelf opgewerkt tot sectorhoofd en ben verantwoordelijk voor één kant van het voetbalveld. Dat doe ik met heel veel plezier. Kun je aangeven wat het zo leuk maakt? Het contact met de mensen vind ik het leukst. Zowel op de goede als op minder goede momenten. Als het voetbal goed is wordt het natuurlijk alleen nog maar leuker, want dan is iedereen tevreden. Zijn er ook minder leuke dingen? Ja natuurlijk. Je bent verantwoordelijk. Dus op het moment dat er iets gebeurt, moet je ingrijpen. Ik heb in het verleden wel eens meegemaakt dat we echt aan de bak moesten. Maar dat is vrij uitzonderlijk. We hebben namelijk allemaal geleerd dingen eerst met woorden op te lossen en dat lukt nog steeds in Volendam. Als er iets gebeurt kom je die mensen soms de volgende dag tegen in het dorp en dan zeggen ze: ‘’Sorry, dat had ik gisteren niet zo bedoeld.’’ een broodje hamburger in de Jupiler League: Hoogste prijs: € 3,00
€
2,65
Waarom denk je dat stewards en beveiligingsmedewerkers zo goed worden beoordeeld bij FC Volendam? Wij zijn altijd heel gastvrij. Mensen worden beleefd te woord gestaan en de sfeer is hier gemoedelijk. Ik ben me er wel van bewust dat wij het iets makkelijker hebben dan andere clubs waar een andere mentaliteit heerst. Maar goed, wij staan open voor iedereen en respecteren iedereen zoals hij is. Wat zou je andere stewards in het Nederlandse voetbal willen meegeven? Stel je open voor je gasten. Of het nou uitpubliek is of thuispubliek, het zijn gasten. Luister naar ze. Luister eerst voordat je handelt. Stop ze niet in een hokje. Heb geen vooroordelen. Hoe moeilijk dat ook is.
Gemiddeld
Laagste prijs:
‘’Wij staan open voor iedereen en respecteren iedereen zoals hij is.’’
€ 2,00
18
COMMUNICATIE Clubs brengen hun fans goed op de hoogte. 78% beoordeelt de communicatie van hun club als (zeer) goed. Clubs maken gebruik van steeds meer kanalen en weten zo verschillende fans op verschillende manieren te bereiken. Naast de officiële website maken fans gebruik van onder meer de club app, Facebook, Twitter en Youtube.
TOP 3 Informatie voorziening
1
1
84%
2
84%
82%
% beoordeling (zeer) goed
78% vindt de informatievoorziening (zeer) goed PROGRAMMABOEKJE
FACEBOOK PAGINA
11%
7% YOUTUBE KANAAL CLUB
FANSITE SUPPORTERS
12%
NIEUWSBRIEF
15%
CLUB MAGAZINE
30%
-
32%
- CLUB APP
40%
account club
55%
)- TWITTER
80% OFFICIËLE WEBSITE
De meest gebruikte bronnen van informatie zijn:
19 38%
INTERNET
23% 16%
Het belang en gebruik van internet in de stadions neemt steeds verder toe.
38%
van de fans maakt momenteel gebruik van internet in het stadion
2012/’13
2013/’14
2014/’15
INTERNETGEBRUIK IN HET STADION
SOCIAL MEDIA Volgers
Likes 2014/’15 peildatum 01-05-2015
% groei t.o.v. seizoen 2013/’14
Roda JC
34.641
47%
N.E.C.
34.065
61%
VVV-Venlo
15.511
Sparta Rotterdam
14.054
FC Eindhoven MVV Maastricht
2014/’15 peildatum 01-05-2015
% groei t.o.v. seizoen 2013/’14
N.E.C.
23.324
33%
Roda JC
19.882
52%
20%
De Graafschap
15.010
25%
38%
VVV-Venlo
12.107
9%
10.240
47%
RKC Waalwijk
9.637
21%
10.214
45%
Sparta Rotterdam
7.783
44%
Fortuna Sittard
6.414
28%
MVV Maastricht
6.176
19%
De Graafschap
5.512
51%
FC Eindhoven
6.055
36%
FC Den Bosch
5.416
25%
Fortuna Sittard
5.673
22%
RKC Waalwijk
4.953
24%
FC Emmen
4.612
51%
FC Emmen
3.237
129%
Helmond Sport
4.176
25%
Helmond Sport
2.986
16%
Achilles '29
4.084
32%
FC Volendam
2.769
115%
Almere City FC
3.160
58%
Almere City FC
1.889
145%
FC Oss
3.093
56%
FC Oss
1.629
91%
FC Volendam
2.984
69%
Achilles '29
1.108
55%
FC Den Bosch
2.746
75%
703
7%
sc Telstar
2.477
85%
sc Telstar
20
VEILIGHEID - SPORTIVITEIT & RESPECT - MVO Een voetbalclub staat midden in de samenleving en verenigt een grote diversiteit aan fans. Clubs zetten deze kracht samen met partners en vrijwilligers in om betekenisvol te zijn voor de omgeving. Supporters vinden het belangrijk dat hun club een positieve bijdrage levert aan hun wijk, stad of regio. 81% van de fans in de Jupiler League vindt die maatschappelijke betrokkenheid belangrijk.
86% 85%
TOP 3 Veiligheid
1
1
1
100% 100% 100% % beoordeling (altijd) veilig
voelt zich meestal of altijd veilig
beoordeelt de sportiviteit van hun club al goed of uitstekend
81%
vindt maatschappelijke betrokkenheid (zeer) belangrijk
21
KIDSCLUB Alle clubs in de Jupiler League hebben een kidsclub, speciaal voor de jongste fans tot en met ongeveer dertien jaar. De kidsclub zorgt voor veel voordelen en activiteiten voor deze jonge fans. Bijna elke club heeft ook een mascotte, het gezicht van de kidsclub. Alleen Almere City FC en sc Telstar hebben (nog) geen mascotte.
88%
beoordeelt de kidsclub als (zeer) goed
Storm
Guus
Bozzy
Woutje
Sibi
Ozzy
Frook the fox
Fortunior
Loewy the cat
Bèr de Batteraof
Bikkel
RiCKy
Lucky
Sparta Piet
Koelie
22
COLOFON Uitgave KNVB Expertise www.knvbexpertise.nl
[email protected]
KNVB Expertise is een initiatief van: Eredivisie CV (ECV) Coöperatie Eerste Divisie (CED) Federatie van Betaald Voetbal Organisaties (FBO) Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB)
Projectcoördinatie Joris de Boer
Redactie Sam Buunk Joris de Boer Maarten Vreuls Hans van Kastel
Uitvoering onderzoek Blauw Research
Fotografie Pro Shots Medewerkers van de clubs Pics United
Vormgeving 60BPM, Capelle a/d IJssel Carola van de Ven
Drukwerk Schrijen-Lippertz, Voerendaal KNVB Expertise, (2015). Jupiler League Fan Onderzoek 2014/’15, jaargang 6 Opvraagbaar via https://www.fanonderzoek.nl
Dit is een uitgave van KNVB Expertise. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van KNVB Expertise worden gekopieerd, gedownload, verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze. Hoewel deze uitgave met grote zorgvuldigheid is samengesteld, zijn wij niet aansprakelijk voor gevolgen van eventuele omissies of onjuistheden, danwel andere gevolgen door het gebruik van in deze uitgave voorkomende gegevens of meningen.
