Extra: Ademhaling In dit extra hoofdstuk leer je: • Hoe de ademhaling van de pony functioneert • Welke overeenkomsten en verschillen er zijn met het functioneren van de ademhaling van de mens
Inleiding Als je heel hard rent kom je soms adem te kort. Dan ben je buiten adem. Doorlopen kan dan niet meer. Je moet eerst uitrusten, even op adem komen. Ademhalen is dus heel belangrijk. We kunnen niet zonder. En pony’s? Die moeten ook ademhalen. Maar waarom moet je ademhalen, en waar blijft de ingeademde lucht? Dat kun je lezen in deze module. Waarom moeten we ademhalen? Ademhalen is dus heel belangrijk voor mensen en voor pony’s. We ademen lucht in omdat we de zuurstof die in de lucht zit nodig hebben. Zonder deze zuurstof kunnen wij niet leven. We ademen niet alleen in, maar ook uit. Als we uitademen geven we lucht af aan de omgeving. In deze lucht zit onder andere de afvalstof koolzuurgas. Hoe krijgt het lichaam zuurstof binnen? Zuurstof moet dus vanuit de lucht ons lichaam en het lichaam van de pony in. Maar hoe gaat dat precies? Wij mensen kunnen inademen door onze mond of door onze neus. Het is voor ons beter om door onze neus te ademen. Dit komt omdat in onze neus kleine haartjes zitten. Neushaartjes noemen we die. De neushaartjes houden slechte stoffen tegen, zoals bacteriën en stof. Niet alleen de neushaartjes zijn belangrijk. Ook het slijmvlies in onze neus is heel nuttig. Het maakt de lucht schoon, doordat vieze stofjes eraan blijven plakken. Ook zorgt het slijmvlies ervoor dat de lucht vochtig en warm wordt. Bij pony’s werkt dit op dezelfde manier. Er is één groot verschil. Pony’s kunnen alleen ademhalen door de neus. Om te kunnen ademen moeten de neusgaten dus vrij zijn. De luchtwegen in De lucht stroomt door de neus ons lichaam en het lichaam van de pony in. De lucht komt in neusholte, gaat dan naar de keelholte en stroomt vervolgens de luchtpijp in. De luchtpijp is een buis die vanaf de keel naar de longen gaat. De
binnenkant van de luchtwegen is bedekt met slijmvlies. Dit slijmvlies zorgt er ook voor dat de lucht schoon, vochtig en warm wordt.
luchtpijp
rechterlong
linkerlong
hoofdbronchiën
ribbenkast
hart
De longen in Mensen en pony’s hebben twee longen. Deze longen liggen goed beschermd in de ribbenkast. De luchtpijp splitst zich in twee buizen. De ene buis loopt naar de ene long en de andere buis loopt naar de andere long. Deze buizen noemen we hoofdbronchiën. Aan deze buizen zitten kleinere buisjes en deze kleinere buisjes splitsen zich in nog kleinere buisjes. Aan de allerkleinste buisjes zitten de longblaasjes. Deze longblaasjes hebben de vorm van druiventrossen. Langs deze longblaasjes lopen heel veel kleine bloedvaten. De longblaasjes geven zuurstof af aan het bloed in de bloedvaten.
longblaasjes bronchiolen
longblaasjes
uitvergroot longblaasje
Het lichaam in Nu zit het zuurstof uit de lucht dus in het bloed. Het bloed stroomt via de bloedvaten door je lichaam. Zo zorgt het bloed ervoor dat je hele lichaam zuurstof krijgt. De hoeveelheid zuurstof in het bloed wordt dus steeds minder. Ondertussen geeft het lichaam een afvalstofje af aan het bloed, dit is koolzuurgas. De hoeveelheid koolzuurgas in het bloed wordt dus steeds groter. Totdat het bloed weer langs de longblaasjes stroomt! Dan geeft het bloed namelijk het koolzuurgas af aan de longblaasjes, terwijl het zuurstof opneemt. De longen en luchtwegen uit De lucht met het koolzuurgas komt dus in de longen en vervolgens in de luchtwegen. Het verlaat jouw lichaam door je neus of je mond. Voor pony’s geldt ongeveer hetzelfde. Zij kunnen alleen via de neus uitademen.
Verschillen tussen pony en mens Als je de longen uit het lichaam van een pony of een mens haalt en ze helemaal uitspreidt, dan zul je zien dat longen heel groot zijn. De longen van een volwassen mens zijn wel 75 m2, als ze helemaal uitgespreid zijn. Dat zijn ongeveer twee woonkamers. De uitgespreide longen van een volwassen paard zijn ongeveer 1600 m2. Dat zijn 34 huiskamers. Nu is het niet zo vreemd dat paarden en pony’s grotere longen hebben dan mensen. Als we ervan uitgaan dat een groot paard 700 kilo weegt en een mens ongeveer 70 kilo dan zou je verwachten dat de longen van een paard tien keer zo groot zijn als die van een mens. Dat betekent dat je verwacht dat de longen van een groot paard 10x75 = 750 m2 zijn. De longen van een groot paard zijn niet 10 keer zo groot maar wel 21 keer zo groot als die van mensen. Dus meer dan twee keer zo groot dan je eigenlijk zou verwachten. Dit komt omdat paarden en pony’s hele grote longen hebben gekregen om hard te kunnen lopen. Dit is belangrijk omdat paarden en pony’s prooidieren zijn. Zij moeten dus heel lang heel hard kunnen lopen om niet opgegeten te worden door vijanden. De grote longen van de pony hebben ook een nadeel. Pony’s hebben veel frisse lucht nodig en zijn heel gevoelig voor vieze lucht waar bijvoorbeeld veel stof in zit. Gaat ademhalen vanzelf? Je kunt je ademhaling voelen door je hand op je buik of borst te leggen. Je merkt dan dat deze omhoog en omlaag gaat. Omhoog als je inademt, omlaag als je uitademt. Ademhalen gaat vanzelf. Je hoeft er niet over na te denken. Ook als je slaapt blijf je ademhalen. Als je je inspant, bijvoorbeeld tijdens het hardlopen, dan heeft je lichaam meer zuurstof nodig dan als je een boek leest. Je lichaam weet hoeveel zuurstof je nodig hebt en zorgt ervoor dat je voldoende zuurstof binnenkrijgt. Meer zuurstof binnen krijgen kan op twee manieren, door vaker adem te halen of door dieper in te ademen. Als je dieper ademhaalt krijg je meer zuurstof binnen. Topsporters kunnen wel tot 200 liter per minuut inademen. Dit is veel meer dan als je je niet inspant want dan krijg je per minuut ongeveer zes tot acht liter lucht binnen. Als je sneller ademhaalt krijg je per minuut ook meer lucht binnen. Als wij mensen ons niet inspannen dan halen wij ongeveer twaalf tot vijftien keer per minuut adem. Daarmee bedoelen we dat we twaalf tot vijftien keer in- en uitademen. Als we ons inspannen gaan we vaker ademhalen. Atleten die een grote inspanning leveren ademen soms wel zeventig keer per minuut.
Pony’s halen ongeveer acht tot veertien keer per minuut adem. Zij krijgen dan per minuut ongeveer 80 liter lucht binnen. Als pony’s zich erg moeten inspannen gaan ze net als wij vaker ademhalen. Bij hele grote inspanning wel 130 keer per minuut. Dan krijgen zij per minuut wel 1800 liter lucht binnen. Bij pony’s kun je de ademhaling zien aan de beweging van de neusgaten en aan de beweging van de flanken. Problemen met de ademhaling Ademhalen is dus heel belangrijk voor pony’s en mensen. Soms zijn er ook problemen met de ademhaling. Deze ontstaan bijvoorbeeld door vieze lucht en infecties, zoals verkoudheid en griep. Hoe herken je problemen? Pony’s en mensen kunnen problemen krijgen met ademhalen. De luchtwegen van pony’s zijn heel gevoelig. Door stof, schimmels, infecties, allergieën of te weinig frisse lucht kunnen pony’s gaan hoesten. Soms komt er ook snot uit de neus. Als een pony hoest is goede verzorging heel belangrijk. Bel daarom een dierenarts als een pony hoest. Hoe ontstaat hoesten? Er zijn verschillende redenen waarom mensen en pony’s gaan hoesten. Hoesten kan ontstaan door infecties zoals griep en verkoudheid. Tegen sommige infecties kun je pony’s goed beschermen. Dit kun je doen door de pony door de dierenarts in te laten enten. Wij mensen laten ons soms ook enten tegen infecties, bijvoorbeeld de griepprik. Hoesten kan ook ontstaan door schadelijke stoffen. Je kunt dan denken aan stof en schimmels. Pony’s en mensen kunnen hier last van hebben. Hoe voorkom je problemen? Frisse lucht is heel belangrijk. Voor pony’s en voor mensen. Door te zorgen voor voldoende frisse lucht kun je namelijk veel problemen voorkomen. Het is daarom verstandig dat wij mensen er altijd voor zorgen dat er frisse lucht in onze omgeving is. Dit doen we door een raampje open te zetten in ons huis en in het klaslokaal.
aanwezig. In het weiland lopen is dan ook erg goed voor de luchtwegen van een pony. Een vieze stoffige omgeving is niet zo goed voor de luchtwegen van een pony. Het is daarom goed om ervoor te zorgen dat de stal waarin de pony staat schoon is. Hooi, stro of andere stoffige dingen kun je beter niet opslaan boven het hoofd van de pony. Ook is het belangrijk dat er veel frisse lucht in de stal is, bijvoorbeeld door halve deuren die je open kan zetten.
Samenvatting •
Mensen en pony’s hebben zuurstof nodig om te kunnen leven. We ademen lucht in, omdat daar zuurstof in zit.
•
Pony’s ademen lucht in door de neus. Wij mensen door onze neus of door onze mond. Het is voor ons beter om lucht in te ademen door onze neus.
•
De ingeademde lucht gaat naar onze keelholte en vervolgens door de luchtpijp naar de longen.
•
De longen geven het zuurstof af aan het bloed. Het bloed zorgt ervoor dat het zuurstof verder het lichaam in gaat.
•
Het afvalstofje koolzuurgas gaat via het bloed, de longen en de luchtwegen het lichaam uit.
• Over ademhaling hoeven wij en pony’s niet na te denken. Ons lichaam zorgt ervoor dat we voldoende zuurstof binnenkrijgen. •
Pony’s hebben veel grotere longen dan mensen. Daardoor kunnen zij veel langer hard lopen dan wij.
•
Mensen en pony’s kunnen problemen krijgen met ademhalen door stof, schimmels, infecties, allergieën of te weinig frisse lucht. Hoesten is vaak een aanwijzing dat er iets mis is.
•
Frisse lucht is heel belangrijk, voor mensen en pony’s. In jouw huis kun je frisse lucht binnen laten door een raampje open te zetten. Pony’s krijgen in de wei voldoende frisse lucht. Als de pony op stal staat is het belangrijk dat: • De stal schoon is. • Er veel frisse lucht in de stal is. • Er zo weinig mogelijk stof in de stal is.
Je kunt meer lezen over de beweging geznodheid van pony’s in het boek “Bixie Bieb”. De Bixie Bieb kun je bestellen in de KNHS-webshop op www.knhs.nl
