1
Verslag van een werkbezoek aan onze partners in Rio de Janeiro, de straatkinderenprojecten van AMAR en het mensenrechtencentrum CEDECA, door René Poels (voorzitter) en Bernard Ruyten (vicevoorzitter) van de Stichting Sint Martinus van 24 okt tot en met 1 nov 2015. Donderdag 24 okt: Prima rechtstreekse vlucht met de KLM. 11.00 vliegtijd, aankomst in Rio lokale tijd 18.30 uur (Nederlandse tijd 22.30 uur. Ambassadrice Teja Muller wacht ons op. Overnachting in het dag opvanghuis Casa Don Helder Camara. Vanwege stopzetting grote sponsoring Petrobras is het keukenpersoneel wegbezuinigd..De ex-straatjongen en thans sportbegeleider bij het project, Juruna (30) neemt de honneurs waar. Ook Roberto dos Santos, een van de directeuren van onze partner AMAR begroet ons met een warm welkom. Ex-straatkind Juruna nu als sportleider bij AMAR. "WERKEN MET STRAATKINDEREN IS ELKE DAG EEN FEEST"
Juruna, sportleider Zijn vader was Indiaan,zijn moeder Afrikaan. 'Heb het uiterlijk van een Afrikaan, was liever Indiaans geweest. Afstammelingen van Afrikanen hebben het moeilijker hier in Rio' vertelt Juruna. Hij is geboren in Manus. Zijn vader verliet het gezin toen hij vier jaar was. Hij leefde daarna met zijn moeder op straat. Zij verkocht kruiden en tassen. Ze verhuisden naar Rio. Soms ging Juruna naar school. Vaak slenterde hij op straat. Op zekere dag kwam hij straathoekwerker Roberto dos Santos tegen. Die overtuigde hem dat het leven op straat geen toekomst had en hij beter naar het opvanghuis kon komen. Daar werd hij begeleid naar school. Hij studeerde pedagogie. En nu is hij dertig jaar en maatschappelijk werker bij het nieuwe sport project van AMAR bij Casa Helder Camara. "Mooi werk om de straatkinderen in actie te zien op het nieuwe sportcomplex. We beginnen de wedstrijden altijd in een kring terwijl iedereen zijn of haar naam noemt en vertelt waar hij/zij vandaan komt. Een teken van saamhorigheid. Dan gaan we sporten. Dat is elke keer een feest. Iedereen wil winnen,maar dar kan niet. Ook hier geldt de Olympische gedachte: het meedoen is belangrijker dan het winnen, aldus Juruna. Samen met de staf van Amar bereidt hij zich nu voor op de alternatieve Olympische Spelen voor straat- en favelakinderen. "Het is een voorrecht om met deze kinderen te mogen werken. Ze zijn van de straat, doen samen sport en spel en gaan naar de openbare school. Voor mij is het elke dag een feest en als ik de kinderen zie geldt dat ook voor hen' aldus Juruna. Vrijdag 25 okt; Het nieuwe sportcomplex dat we samen met Kiyo België, Impulsis en Wings of Support (KLM) hebben gefinancierd wordt feestelijk en sportief ingewijd. Jongens van het
2
crisisopvanghuis Casa Frei Carmelo voetballen tegen de jongens uit de nabij gelegen favela. Astrid Pauwels van de KLM crew is er ook bij. We zien meteen de positieve effecten van dit complex. Kinderen zijn samen bezig en dollen met de straathoekwerkers/sportleiders. Volgend jaar wordt dit complex ook benut voor de alternatieve Olympische Spelen voor straat- en favelakinderen.
In casa Dom Luciano Mendes eten we samen met de voltallige directie van AMAR zr. Adma, Roberto, Sebastiaan, Mario en Mauro. Ook Jan Daniels en Teja Muller zijn erbij. Tijdens het eten wordt in Brazilië niet gesproken over geld. We doen het er voor en erna. De financiële situatie van AMAR is ernstig vanwege plotselinge stopzetting subsidie van Petrobras. Dit groot staats oliebedrijf is verwikkeld in een immens corruptie schandaal.
In een notendop onze bevindingen van de eerste dag bij AMAR. *Sportaccommodatie; is zo goed als klaar al moet de aannemer nog terugkomen omdat hij de verkeerde verf heeft gebruikt op de vloer. Wij hebben ervaren hoeveel plezier de jongens en meisjes hebben op deze nieuwe sportplek. Deze ochtend zijn er 25 kinderen uit de favela aanwezig, ze maken huiswerk, doen spellen en trakteren ons op een voetbalwedstrijd. De KLM vertegenwoordigster Astrid Pauwels was ook onder de indruk. Er komt geen dak boven. Vanwege de crisis vindt AMAR het te duur en als er een dak boven komt moeten ze veel meer belasting (onroerend goed) betalen. Ze investeren liever geld in mensen, om de kinderen goed te begeleiden, dan in vastgoed. Er moet nog het een en ander worden aangepakt en dan is het klaar. WINGS OF SUPPORT bekijkt welke deel zij daarvan kunnen betalen.
3
Astrid Pauwels (Wings of Support) en Jan Daniëls *Naar aanleiding van twee meetings (voor en na de lunch) is ons helder dat de nood bij AMAR erg groot is. Directie doet alles om het tij te keren. We zijn onder de indruk hoe ze in de regio fundraising aan het doen zijn. Petrobras stopte om 70 procent van de omzet van AMAR te financieren. AMAR zet op jaarbasis rond 1,8 miljoen reals om, komt neer op 450.000 euro. Hun vermogen op dit moment is nog maar 17.000 euro!!! Zo kritiek als nu is de situatie nooit eerder geweest. Om de klap van Petrobras op te vangen hebben ze diverse acties uitgezet. Er is bezuinigd, tien mensen ontslagen en bezuinigd op onderhoud. Na pleidooien van AMAR neemt het stadsbestuur 25 procent van het verlies voor een jaar voor haar rekening en de deelstaat Rio ook zo’n aandeel. Die toezeggingen zijn resp. voor een jaar en 6 maanden. Daarna moet AMAR weer aankloppen. Ze benaderen bedrijven die giften kunnen aftrekken, maar dat levert nog te weinig op. Een Italiaanse organisatie en Italiaanse particulieren geven ook aanzienlijk in het kader van peetouderschap. Verder ontvangen ze geld van de Duitse organisatie Miserio en van de katholieke advents actie in Rio. De financiële man van AMAR, Mario is samen met Sebastiaan en Mauro (Directielid en pr-man.) verantwoordelijk dat er voldoende geld binnenkomt. Dankzij de eigen acties worden stilaan de ontslagen mensen weer aangenomen. Brazilië kent overigens geen vrijwilligers-cultuur. In tegenstelling tot andere ngo heeft AMAR nergens schulden.
v.l.n.r. Jan Daniëls, Marius, Teja Muller-Vroom, Bernard Ruyten, zr. Adma, Roberto dos Santos, Sebastiaan, René Poels en Mauro
4
*Aanbod Wilde Ganzen om een relatief dure cursus fundraising aan te bieden wijst AMAR van de hand. Mauro en Sebastiaan hebben soortgelijke cursussen gevolgd, het geen overigens weinig heeft opgeleverd. De cursusplek Salvador is overigens ook te ver weg. *AMAR maakt thans een pr-plan om hun ngo beter in de markt te zetten. Geen gemakkelijke klus omdat straatkinderen niet verkoopt. Zo is de ervaring van directie en Jan Daniels. Volgens AMAR kent Brazilië wel is waar ook subsidie bureaus, maar die vragen 30 procent provisie terwijl ze van de staat maar 10 procent mogen ontvangen. De resterende 20 procent moet onder de tafel worden uitbetaald. Daar begint AMAR niet aan. *AMAR gaat een beroep doen op MIVA voor een nieuw personenbusje. Als dat doorgaat is de vraag of wij 25 of 50 procent kunnen bijdrage zoals de voorwaarde van MIVA is.
*AMAR heeft een raad van bestuur waarvan de oud burgemeester en senaatsman van Rio de Janeiro de voorzitter is en daarnaast zitten er mensen in uit het bedrijfsleven, universiteit, ingenieur en een religieuze. ‘s Avonds checken we in bij Hotel Regina, in de mooie wijk Flamengo. .Zaterdag 24 okt; Met het oudeMiva-busje (aangeschaft mede dankzij L1 reportage Limburg helpt en actie Venlose meiden) en AMAR-chauffeur Anselmo gaan we naar Baxaca om onze vriend Louis Jesoirens en zijn vrouw Zicca te bezoeken. Louis was een goede vriend van pater Cox. Louis is ernstig ziek. Het bezoek doet hem goed.
5
Emotionele ontmoeting Vanmorgen zjjn we jn alle vroegte van casa Don Helder Camara met het volkswagenbusje met chauffeur naar Bacaxa gereden. We hoorden slechte berichten over onze vriend Louis. Na een rit van twee uur arriveerden we bij Casa Oase. Op het terras zat een oude man. In zijn neus slangetjes die verbonden zijn aan een longapparaat voor zuurstof. Ik zwaaide vanaf de weg. Met moeite kwam zijn arm omhoog. De ontmoeting was emotioneel. Tranen vloeiden bij Louis. 'Wat mooi dat jullie er zijn'. Zijn longen en nieren zijn ernstig aangetast. Vanaf vandaag komt er dag en nacht een verpleegkundige. Zicca kan het ook niet meer. Die kwam een kwartier later ten tonele. Mooi opgemaakt. Louis wil perse met ons naar zijn Pestalozzi. Er zijn geen kinderen maar wel het personeel. Ze wachten op jullie, zegt Louis. Ondertussen is ook Leo Sales (oud-directeur Sao Martinho) met zijn Maria Angelo verschenen. Het lukt met moeite om Louis met zijn apparatuur in het busje te krijgen. De man is bekaf. Bij zijn centrum wordt hij als een vorst ontvangen. Je proeft uit alles dat Louis samen met ons definitief afscheid neemt van zijn project. Het ziet er fantastisch uit. Dankzij geld van de Martinusstichting is hier veel gebeurd: uitbreiding van lokalen en keuken, overkapping en een zwembadje voor de kinderen met een lichamelijke handicap. De leiding is enthousiast, deskundig en dankbaar.
6
We brengen Louis en Zicca naar hun Oase en nemen afscheid. Onze laatste ontmoeting. Het deed hem goed. Zicca en Louis groeten alle mensen van de Martinusstichting die zijn gehandicaptenproject een warm hart hebben toegedragen.
Terug in Rio nemen we plaats in kamer 619 van Hotel Regina. Prima plek. We lopen door het centrum, genieten van een openlucht optreden van een band, een Bahia braderie en veel gezellige mensen. Na het nuttigen van een caipirinha gaan we rusten. Zondag 25 okt: We maken een wandeling door de wijken Flamengo en Lapa. We flaneren over de kleurrijke groeten-,fruit- en vismarkt.
In tegenstelling tot 10 jaar geleden is er geen enkel straatkind te bekennen. De sociale schoonveegacties (straatkinderen oppakken/opsluiten en/of verdrijven) heeft prima geholpen, zegt de middenklasse in Rio. Wat er met die kinderen gebeurd laat de mensen koud. De
7
meeste straatkinderen verblijven nu in de buitenwijken of zitten achter slot en grendel in zogeheten Gesloten Educatieve Opvoeding Instituten, zeg maar gevangenissen!! Wel zien we veel zwervers bedelen en liggen te slapen in portieken en op trottoirs.
s ' Middags de voetbalwedstrijd Vasco - Gremio in het wereldberoemde voetbalstadion Maracana. Een geweldige belevenis. Vasco - Grêmio (0-0) Drie uur voor aanvang van de wedstrijd worden we opgehaald door de chauffeur van Amar. We parkeren de combi op een steenworp van 's werelds grootste voetbalstadion: het Maracana. Pal tegenover het 24-uur opvanghuis Frei Carmelo Cox waar getraumatiseerde straatkinderen worden opgevangen. We worden meteen ingewijd in de Braziliaanse voetbalcultuur. Het lijkt wel of elke Braziliaan geboren wordt met in zijn of haar genen het logo van een van de vele voetbalclub. Rijk of arm, in Brazilië is iedereen fan van een club. Ook de straatkinderen. Zo horen we van de jongens. De een van Vasco, de andere van Flamengo of Botafoga. We vertellen dat wij naar de wedstrijd van Vasco gaan. De helft maakt een wegwerp gebaar en roept: Flamengo, no Vasco. We blijven vrienden! En dat is het mooie van de Braziliaanse supporters. Geen vijandige sfeer, maar samen beleven. Onderweg naar het stadion worden we opgeschrikt door gegil en geschreeuw. Tientallen bewapende agenten staan tegenover tientallen favelabewoners. Wat er aan de hand is weten we niet. Onze chauffeur zet het op een drafje, hij vertrouwt het niet. Het is gevaarlijk, zegt hij. Over en weer worden stenen gegooid. Ook politiemensen gooien met stenen. De situatie is dreigend. Op een paar honderd meter van het stadion. We rennen achter onze chauffeur aan. Vanuit het grote metrostadion Maracana horen we tromgeluiden en gezang van mensen. Duizenden Vasco-aanhangers in zwarte T-shirt met een dikke witte balk schuin over het shirt zijn in aantocht. Zingend lopen ze over de speciaal aangelegde loopbruggen naar het stadion. We mengen ons ertussen. Gaan met de supporters op de foto. Mannen en vrouwen genieten
8
van de voor pret. We zien ook veel jonge ouderparen met baby's op de arm naar het stadion wandelen. Jong geleerd. Voetbal is passie voor het hele gezin. We kopen tickets voor 60 real per persoon hetgeen neerkomt op ongeveer 15 euro. Een prachtige zitplaats ter hoogte van de middenlijn. Voor we op onze plaatsen zijn passeren we diverse controleposten. We worden gefouilleerd en dan mogen we door het ijzeren poortje. En dan..... na nog eens tweehonderd meter lopen komen we in het voorportaal van de voetbaltempel. De plek waar de supporters nog even kunnen eten en drinken of drank inslaan voor tijdens de wedstriud. In deze mega kantine horen we het gezang vanaf de tribunes. We lopen richting tribunes en weldra staan we in het mekka van de voetbal wereld: het Maracana. De eerste indrukken in dit immens stadion zijn onvergetelijk. Kippenvel! Ooit konden hierin 120.000 supporters tegelijk een wedstrijd volgen. Nu is er plaats voor 85.000 mensen. Vandaag zijn er naar schatting ruim 30.000 waaronder Bernard en ik. Maar we zijn niet de enige buitenlanders. Naast ons zit een Chileense moeder met haar dochter en achter ons enkele Argentijnen. Later zien we ladingen toeristen uit de hele wereld het stadion binnen komen. De fans van Grêmio vallen in het niet bij de 20.000 supporters van Vasco. Wat een sfeer. Ze zingen, klappen, zwaaien met vlaggen en slaan de trommels nog voor dat er een bal is aangeraakt. Het kabaal is oorverdovend. En dan verschijnen de spelers op het veld. Het is alsof de wereld vergaat, zo'n lawaail. Het fluitsignaal klinkt. Het feest is nu echt begonnen. Over en weer zijn er kansen. Als een Vasco speler een kans verpruts staan 20.000 coaches op de tribunes en becommentariëren de actie luid en duidelijk en leggen schreeuwend uit wat de speler wel had moeten doen. Een doelpunt maken.!!!!! Zo simpel is voetbal eigenlijk.
Voor ons zit een jong echtpaar met een peuter op schoot. Voor de wedstrijd kreeg de jongen nog een schone luier aan. Daarna viel hij liggend in de armen van moeder in slaap. Niet voor lang. Bij de eerste de beste aanval van Vasco schiet iedereen uit de stoel om staande de verwachte goal te zien vallen. Ook de baby gaat omhoog en wordt wakker. Het mannetje begrijpt niet waarom zijn vader zo hard schreeuwt en vanaf de tribune de trainer adviseert om een van de spelers te vervangen. Tientallen keren gaat het zittende publiek massaal staan om vervolgens weer teleurgesteld te gaan zitten. De baby maakt dit ritueel ook telkens mee. De taak van de echte supporter wordt hem met de paplepel ingegeven. Na twee keer 45 minuten en vijf minuten extra tijd voetbal is het nog steeds 0-0. De Vasco-aanhang is zwaar teleurgesteld maar blijft achter de club staan door massaal het clublied te zingen en te applaudisseren. We verlaten met de supporters van ons vak het stadion. Vanaf de weg is de aftocht van de tienduizenden supporters mooi te zien. Alsof een slang slingerend naar beneden kruipt. Vredelievend verlaat iedereen het stadion. Wel is iedereen druk met elkaar in gesprek wat er mis ging in deze wedstrijd die Vasco toch had moeten winnen. Terug bij het 24-uurs opvanghuis staan de jongens ons al op te wachten. We hoeven niets te
9
zeggen. Zere-zero, roepen ze in koor. En Flamengo en Botafoga zijn beter. Een mooi einde van een onvergetelijke ervaring in de moeder der voetbalstadions. Maandag 26 okt: We bezoeken het dag opvangcentrum Estrela da AMAR en gaan met mede-directeur Sebastiaan en straathoekwerker Walter op zoek naar straatkinderen. In het centrum zijn de straatkinderen allemaal opgepakt en verjaagd door de politie.
Ook een straatkind is ijdel Na een poosje rijden door de stad ziet straathoekwerker Walter ineens een groepje kinderen. In de buurt van een viaduct bij een opslagplaats voor vuilnis. Op het trottoir liggen wat matrassen. Twee jongens springen op de bumper van het rijdende busje. Walter, Amar, roepen ze. Onder het viaduct stopt het busje. Weldra staan tien kinderen rondom Walter en collega Sebastiaan. Een vieze plek. Het stinkt naar urine. Sebastiaan nodigt de kinderen uit voor een kringgesprek. Hand in hand staan ze in de kring als Sebastiaan een kort gebed uitspreekt. Vervolgens zeggen allle kinderen hun naam. Bernard en ik ook. Sebastiaan vertelt over het straatleven en de mogelijkheid om deze situatie te ontvluchten door naar een van de opvanghuizen te gaan. Het kringgesprek eindigt met applaus. Walter spreekt enkele kinderen apart toe en maakt notities. Een van de meisjes heeft een aangeboren huidafwijking aan haar neus waardoor deze misvormd is. Daardoor wil ze aanvankelijk ook niet gefotografeerd worden. AMAR gaat onderzoeken of ze geholpen kan worden. Een jongen is gewond aan het oog. Alle kinderen krijgen chocomelk en brood. Er wordt gevoetbald. De jongens doen onder tromgeroffel van Walter de capoeria, een populaire atletische slavendans uit het verleden.
10
Een plastic cola fles met daarin een of ander verdovend goedje gaat van hand tot hand. Soms wordt erom gevochten. Soms wordt er gelachen. Twee meisjes laten trots hun versierde nagels zien. Ook een straatkind is ijdel. Na een uurtje verlaten we de plek, de kinderen achterlatend. Walter en Sebastiaan hopen dat ze de kinderen voldoende hebben gemotiveerd om vandaag of morgen naar een van de opvanghuizen te komen.
Portret van Sebastiaan: “Onze plicht om de straatkinderen te beschermen. Elk kind heeft recht om te kunnen lachen” Sebastiaan is met zijn 57 jaar de jongste van het managementteam van De straatkinderenorganisatie AMAR. Hij is geboren in Refice (de stad van wijlen bisschop Don Helder Camara). Hij had tien broers en zussen. Zijn ouders waren redelijk vooruitstrevend en tijdens de militaire dictatuur actief betrokken bij de basisgemeenschappen.
Mede-directeur AMAR,Sebastiaan Dat waren destijds kritische katholieke groepen die zich openlijk verzetten tegen de militairen, met gevaar voor eigen leven en dat van hun families. "In die gemeenschappen en door de preken van Don Helder Camara ben ik gevormd. De bisschop stond achter de arme mensen en kwam op voor rechtvaardigheid. Hij was ook een man die zich hard maakte voor mensenrechten", aldus Sebastiaan. "Openbare bijeenkomsten waren toen verboden. Omdat de militairen katholiek waren was de kerk de enige plek om samen te komen en plannen te smeden tegen de dictatuur. Het was een stille strijd. Des te meer mensen hun monden openden des te sterker werden de basisgemeenschappen". In 1990 verhuisde de familie van het arme droge noord-oosten naar de metropool Rio de Janeiro. Hij studeerde filosofie en werkte bij sociale organisaties op straat met kinderen. Daar kwam hij Roberto dos Santos tegen. Dat klikte meteen. Sindsdien werken ze samen binnen AMAR voor de rechten van het straatkind. Sebastiaan gaat wekelijks nog op pad om straatkinderen te zoeken en te helpen. Zijn drive; deze kinderen hebben in de ogen van politie en overheid en de massa geen enkele status. Het is tuig. Terwijl ze vergeten te vermelden dat deze kinderen vaak gedwongen door de omstandigheden op straat komen. Door hen goed op te vangen, aan te horen en kansen te
11
geven kunnen ze straks weer als normale mensen functioneren in de maatschappij. Het is onze plicht om pal voor deze kinderen te staan. Elke kind heeft recht op onderwijs en een gelukkig leven.
Samen eten met de boys in het crisisopvanghuis Casa Frei Carmelo/ 's Middags hebben we bij onze partner, het mensenrechtencentrum Cedeca, ontmoetingen met de advocaten o.l.v. Pedro Pereira, moeders die een kind hebben verloren door agressie van politie en bewakers en met Suanny Martins, de studente. Na het succes van en met Pablo heeft de Stichting Sint Martinus Suanny beloofd haar universitaire opleiding psychologie te betalen. Ze heeft toelatingsexamen gedaan en krijgt binnenkort te horen of ze door is. We sluiten deze drukke dag af samen met onze vriend en tolk Jan Daniels op het terras van een Portugees restaurant.
Onze studente Suanny
12
De hele crew van CEDECA inclusief bezoekers Actiecentrum moeders van vermoorde kinderen. Vandaag hadden we bij onze partner CEDECA in Rio de Janeiro een bijzondere ontmoeting met Deisi Calvalho, de moeder van de in 2008 dood gemartelde zoon Andreus, die in de film Pablo een emotionele betoog hield. Ze heeft samen met een andere moeder, Monica, een vereniging opgericht van moeders wiens zonen door toedoen van gevangenisbewaarders c.q. politie zijn vermoord of nog in de gevangenis verblijven. Deisii herhaalde haar bekentenis en vroeg zich af wat zij als moeder fout had gedaan. En de vraag waarom ze haar zoon zo hebben gemarteld. Het verlies van haar zoon is groot. Een tragedie die je als moeder raakt. Ondanks deze gebeurtenis verschijnt er zo nu en dan weer een glimlach. Want dankzij de persoonlijke bijdrage vanuit Nederland heeft ze een eenvoudige tombe kunnen bouwen op de begraafplaats waarin de urn met zijn as staat. 'Dat heeft mij rust gegeven', zegt ze. 'Mijn zoon is nu echt begraven'. Niemand in haar favela geloofde dat er iemand was in Europa die deze solidariteit heeft getoond. Ze heeft als bewijs de cheque van de bank aan de mensen laten zien. 'De solidariteit via de Martinusstichting heeft veel positiefs teweeg gebracht in mijn omgeving en mij de kracht gegeven om te blijven strijden voor de rechten van kinderen en jongeren’' aldus Deisi. 'Breng mijn dankbaarheid over’. We spreken af dat we haar vrijdag in haar casa in de favela gaan bezoeken. Ze was ook positief over de wijze waarop Marijn haar bekentenis op de film Pablo heeft vastgelegd. Deisi en Monica hebben met hun nieuwe moeder organisatie al een succes geboekt. Tot voor kort werden vrouwen (meestal de moeders van de jongens in de gevangenis) bij bezoek aan de gevangenis niet alleen gefouilleerd maar ook inwendig onderzocht of ze geen wapens of drugs bij zich hadden.
13 'De bewakers voelden met hun vingers in onze anus om te controleren of we iets naar binnen smokkelden. Onmenselijk, vernederend en beledigend. Dankzij onze acties mogen nu geen lijfcontroles meer plaatsvinden” aldus Monica. CEDECA steunt de moeders met raad en daad.
Dinsdag 27 okt In alle vroegte gaan we met een taxi naar casa Estrela da AMAR. Vandaar samen met Roberto en een Italiaanse stagiaire naar de jeugdgevangenis.
Een jongen van 12 huilt achter de tralies! Directeur Roberto dos Santos van onze partner, de straatkinderen organisatie AMAR, is lekenpastor in de geest van de Salesianen van Don Bosco. Twee keer in de week bezoekt hij twee van de 10 jeugdgevangenissen van Rio de Janeiro. Een Italiaanse stagiaire, Bernard en ik gaan vandaag mee. Het met een vier meter hoge muur met prikkeldraad omheinde complex ligt op een steenworp van het Internationale vliegveld. Boven de ijzeren toegangsdeur staat geblokletterd: Centro de Socioeducacao Dom Bosco. 'Geen gevangenis maar een opleidingsinstituut' , probeert een van de cipiers ons uit te leggen. Roberto schudt zijn hoofd. We lopen gepakt en gezakt naar binnen. Bernard en de Italiaanse met plastic tassen met daar in, naar later blijkt misteksten van afgelopen zondag, rozenkransen en snoepgoed. Ik sjouw met een flinke luidspreker met een ingebouwde versterker. Op een infobord staat dat er vandaag 359 'boefjes' binnen zitten. Overal lopen stevige cipiers, zware bouwkistjes aan de voeten en allemaal een walki talkie. Op een veldje wordt door 22 jongens gevoetbald, onder toezicht van enkele bewakers. Verderop lopen twintig jongens keurig in het gareel met de handen op de rug. De jeugdige gevangenen worden niet met naam genoemd, iedereen heeft een nummer. De jongeren zijn nummers! Roberto meldt dat hij hier niet aan kan wennen, het nummeren doet hem denken aan Auschwitz. IJzeren hekken worden geopend, wij naar binnen, en weer op slot. In een grote overdekte ruimte zitten 150 jeugdigen gevangenen op de grond. Keurig in gelid, in vijftien rijen. Jongens van 12 tot 18 jaar. Allemaal dezelfde blauwe sportbroek en wit t-shirt. Ze hebben de handen op de rug. Enkele bewakers schreeuwen iets onvertaanbaars. Het zware slot van de ijzeren poort gaat open. Roberto mag aan zijn missie beginnen.
14
Wij nemen plaats aan de zijkant, zittend op de vloer. We zien links en rechts vegen van bloedvlekken. In het midden ligt haar alsof er vanmorgen nog een stel kaal geschoren zijn. Roberto kan de gevangenissen in om er catechese te geven maar gaat vooral om de jongens toe te spreken en hier en daar te luisteren. Eens per week krijgen deze jongemannen gedurende twee uur bezoek van familie. Het tussendoortje met Roberto is voor de boys een verademing in dit complex waar het regiem streng is. Roberto spreekt over liefde, over het leven op straat, de familie en over solidariteit. Er wordt gebeden. Iedereen doet hardop mee. Dan volgt applaus. Ik maak stiekem met mijn telefoon een foto. Een van de jongens merkt dat en draait zijn gezicht van mij af. Hij wil niet. Om te voorkomen dat hij iets gaat roepen en de bewakers alarmeert berg ik de telefoon op. Met een opname! Na een uurtje wordt de bijeenkomst beëindigd met het uitdelen van een symbolische communie. Roberto roept mijn hulp in. Alle jongens krijgen een half pakje kauwgom. Hoewel snoep niet goed is,volgens tandarts Bernard, is dit nog altijd beter dan drugs!!
We pakken ons boeltje op en lopen naar een andere ruimte. Een luchtplaats van 100 m2, vier drie meter hoge muren en de bovenkant afgesloten met dik ijzeren vlechtwerk. 70 jongens, opgesloten als apen. Hoezo, opleidingsinstituut! Hier ontsnapt niemand. Deze jongens hebben allemaal een lange blauwe sportbroek aan en een wit shirt. Ze zijn in afwachting van transport voor een rechtszitting. Roberto maakt een kring met de jongens en ons, hand in hand. Het is stil als Roberto enkele stichtelijke woorden zegt en vervolgens met de jongens het Onze Vader en Wees Gegroet bidt. Ook hier doet iedereen mee. En iedereen krijgt de 'Communie'.
15
Verderop wordt een cellenblok geopend. Zware ijzeren hekdeuren. Binnen vijf celblokken met zware ijzeren deuren. Het onderste deel is dik plaatwerk, aan de bovenkant tralies. We zien zwarte handjes door de tralies. Bij elke deur houdt Roberto stil. We tellen zes jongens in een cel van vijf bij vier, inclusief douche en betonnen verhogingen voor om op te slapen. Roberto praat even met elke jongen. Vraagt namen. Er wordt gebeden en hij legt zijn hand op elk kort geschoren hoofdje. Een van de jongens, een kind, huilt en vertrouwt Roberto iets toe. Hij is amper 12 jaar en wordt vandaag of morgen overgeplaatst naar een strengere gevangenis. Gisteren kreeg hij namelijk te horen dat de rechter heeft beslist dat hij nog eens 12 maanden vast zit! Roberto noteert telefoonnummers van zijn ouders en belooft hen te bellen. Als de bewaker ons een ogenblik alleen laat knip ik enkele foto's van de handjes door de tralies waarvoor Roberto staat. Wat de jongens op hun kerfstok hebben weten we niet. Volgens Roberto hebben de meesten gewerkt als drugskoeriertje of kleine diefstallenl. Een enkele overvaller. Het is een aangrijpend tafereel in dit cellencomplex. Kinderen die thuishoren op
16
school, zitten gevangen en komen er volgens de lekenpastoor vaak uit als boefjes die wraak willen nemen. We zijn er stil van geworden. Kijken elkaar aan. Buiten de poort lees ik nog een keer de naam op de muur; Centro de Socioeducacao Dom Bosco. Ik weet zeker dat Don Bosco op een andere manier met deze jongeren zou omgaan. Woensdag 28 okt Ex-straatjongen Pablo Cleto da Silvo, die dankzij Sint Martinus heeft kunnen studeren tot advocaat, komt ons afhalen voor een bezoek aan zijn familie in de favela Villa Kennedy. Via het openbaar vervoer –metro, trein en taxi- ruim een uur onderweg. Guido Muller, zoon van onze ambassadrice Teja Muller, is onze voortreffelijke tolk. Het bezoek is geweldig. Mamma heeft special voor ons gekookt.
Straatkinderen advocaat Pablo dankt Pablo, de Braziliaanse ex-straatjongen die met steun vanuit Nederland kon studeren voor advocaat is de koning te rijk. "De Martinusstichting en haar donateurs hebben mij een kans gegeven die ik met twee handen heb aangegrepen", aldus Pablo Cleto da Silva. Documentaire maker Marijn Poels maakte over het leven van Pablo een indringende film die zelfs leidde tot Kamervragen en vertoning van de film in de Tweede Kamer. Tijdens de Martinusdag twee jaar geleden was hij met zijn vrouw Isabela eregast, bezocht hij scholen en groepen, de burgemeester van Horst aan de Maas en maakte hij grote indruk.
17
Pablo woont veertig kilometer uit het centrum van Rio in de zeer gevaarlijke en door drugs milities beheerste favela Vila Kennedy. Na het positief afsluiten van de rechtenstudie aan de universiteit heeft Pablo een pauze ingelast om wat geld te verdienen voor zijn gezin (hij is anderhalf jaar geleden vader geworden van dochter Valentina) en zijn moeder die bij hem woont. Tegelijk volgde hij nog een studie die wenselijk is om na de universiteit het advocatenberoep ook werkelijk te mogen uitvoeren. Hij hoopt begin volgend jaar de studie te hebben voltooid en gaat dan als advocaat aan het werk. Vast staat dat hij een groot deel van zijn tijd gaat werken bij het kinderrechtencentrum CEDECA, partner van de Martinusstichting."Een belangrijk deel van mijn werk zal zijn dat ik straatkinderen juridisch bijsta. Dat heeft bij mij de hoogste prioriteit. Straatkinderen worden hier nog altijd als vuil behandeld. Daarom is het ook zo geweldig dat via de Martinusstichting veel particulieren en groepen zich inzetten om ons werk voor de straatkinderen mogelijk te maken" aldus de jonge advocaat Pablo.
Volgens moeder Aurea Gomes is haar enige zoon Pablo zeer gemotiveerd. "Als Pablo studeert maak ik de poort op slot zodat niemand hem kan storen", laat moeder Aurea weten. Ook directeur en advocaat Pedro Pereira van CEDECA is enthousiast over Pablo. "Hij heeft tijdens zijn studie bij ons stage gelopen en wij verheugen ons erop dat hij bij CEDECA aan het werk gaat. Pablo is een gouden man die samen met ons veel kan betekenen voor de straat- en favelakinderen."
18
Donderdag 29 okt: 's Morgen hebben we een ontmoeting met de consul generaal van ons land in Rio de Janeiro, de heer Arjen Uijterlinde. Wij met een jasje aan, hij in roze overhemd. Prima gesprek met tips van hem voor de komende Olympische spelen. Hij is van plan het project van AMAR te bezoeken. Na ons bezoek twittert hij over de ontmoeting met bijbehorende foto.
19
Geachte Consul Generaal Beste Arjen Uijterlinde Met genoegen kijken wij terug op onze ontmoeting hedenochtend. Hartelijk dank dat u voor ons tijd hebt vrij gemaakt. Het is prima dat wij kennis hebben gemaakt met elkaar en dat wij u deelgenoot hebben gemaakt van het straat kinderen project Amar. Een project dat 30 jaar geleden is opgericht door pater Martin Cox (frei Carmelo) uit Brunssum (limburg) en thans door Brazilianen wordt bestuurd. Vanuit Nederland steunen wij de projecten van AMAR en van het mensenrechtencentrum Cedeca. Wij zullen de staf van AMAR in kennis stellen van ons bezoek en melden dat u voornemens bent te zijner tijd een bezoek te brengen. Wij geven dat ook door aan onze vertegenwoordiger in Rio de Belgische ontwikkelingswerker Jan Daniëls (
[email protected]) die u hierbij kan begeleiden. Zoals gemeld hebben wij samen met KIYO België, IMPULSIS Nederland en Wings of Support een sportaccommodatie aangelegd bij het dagopvangcentrum Casa Dom Helder Camara in de wijk Grajaú. Een omheind verhard sportveldje met tribunes. We hebben dit gedaan vanwege het WK Voetbal en de Olympische Spelen in 2016. Inzet is om kinderen via sport en spel samen te laten zijn en via het spel vertrouwen te krijgen in AMAR. Vandaar uit wordt gewerkt aan de resocialisatie van de straatkinderen en hereniging met de families. Het is de bedoeling van AMAR en enkele partners in Rio om aan de vooravond van de Olympische Spelen alternatieve spelen te organiseren voor straat- en favelakinderen. Jan Daniëls is een van de promotors van deze spelen. Het zou publicitair uitstekend zijn als een van de projecten van AMAR rondom de Olympische Spelen bezocht zou kunnen worden door Nederlandse sporters en/of hoogwaardigheidsbekleders. Van onze kant zullen wij daarvoor alle medewerking verlenen. Vanwege de documentaire PABLO is onze stichting en het werk in RIO ook bekend bij de Tweede Kamer in Den Haag. In de RTL The Late Night show van Humberto Tan is daar aandacht aan besteed via o.a. een gesprek met de maker van de documentaire Marijn Poels. Wij zullen bij terugkeer in Nederland contact opnemen met de organisatie more2win in 's Hertogenbosch om ons te introduceren en samenwerking te zoeken. Verder zullen wij onze partner CEDECA in kennis stellen van uw programma rondom mensenrechten en verwijzen naar uw website. Nogmaals hartelijk dank voor uw aandacht. Bestuur Stichting Sint Martinus
's Middags hebben we een gesprek met de Nederlandse maar in Rio werkzame advocaat Frans Nederstigt. Hij heeft een familieband met de stichting Hollanda-Brasil en met Projecto Legal in Rio. Het gesprek vindt plaats op een volks terras zodat we tussendoor kunnen genieten van de mensen die voorbij lopen en flaneren. Variërend van mannen in het pak en vrouwen in avondjurken, oudjes die hand in hand lopen en vrouwen in niets verhullende strakke kledij tot en met dronken heel vieze zwervers. Geen straatkinderen in het centrum. Die zijn of opgepakt of verdreven naar de buitenwijken.
20
Vrijdag 30 okt: Met advocate Vera van het mensenrechten centrum CEDECA en haar medewerkster naar favela Cantagalo, op bezoek bij Deize Carvalho.
Moedige moeders verenigingen zich in de favela Op uitnodiging van Deize Carvalho hebben we vanmorgen een bezoek gebracht in de favela Cantagalo. Deize is de vrouw die in de documentaire Pablo het dramatisch verhaal vertelt over haar zoon die in de gevangenis is dood gemarteld. In de favela heeft ze nu een Centrum opgericht van moeders wiens zonen zijn vermoord door politie of cipiers. De favela ligt tegen de dure strandwijk Ipanema aan, gebouwd op de rotsbergen. Meer dan 10.000 mensen wonen hier bij elkaar. De wijk wordt bewaakt door de 'vredespolitie' tegen de drugsmaffia. De huisjes zijn gebouwd van een soort hollebouw stenen en boven elk huis is weer een nieuw huis (wij zouden zeggen krot) gebouwd. Via een steile met dikke kasseien geplaveide weg rijden we naar boven in gezelschap met advocaat Vera en Claise van het mensenrechtencentrum CEDECA. Boven gekomen wachten Deize en enkele vriendinnen ons op. Bovendien worden we welkom geheten op straat door twintig kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 12 jaar. Op straat, omdat ze de huur van een lokaaltje niet meer kunnen betalen. Ze hebben allemaal een geel t-shirt aan waarop de naam van het moeder centrum staat. Als we een groepsfoto maken ballen ze allemaal hun
21 vuistjes. Kijkend over de favela hebben we zicht op de blauwe Atlantische Oceaan. Het klinkt idyllisch maar in de favela heeft niemand enig uitzicht. We lopen naar het huisje van Deize. Een paar honderd betonnen treden, kronkelend langs en tussen de huisjes naar beneden. Aan weerszijden de muren van de hutjes. Elektriciteitskabels komen massaal bijeen op de hoek van een trappen gat. Overal liggen hondendrollen. Het is uitkijken! Uit sommige hutjes klinkt muziek of horen we mensen praten. Overal het geluid van blaffende honden. Langs de betonnen trappen ligt veel rotzooi. We zien putdeksels van de riolering en de waterleiding. En dan nog enkele treden omhoog en we zijn bij het krotje van Deize. Haar poedel begroet ons keffend. Binnen ziet het er redelijk uit. Een kamer van vier bij vier, een klein keukentje, douche en een slaapkamer waar net een bed kan staan. Ze heeft de keuken en de badkamer betaald van de opbrengst van haar boek wat ze heeft geschreven over haar leven. Er hangt zelf een airconditioning in de keuken! Ze vertelde dat ze al 20 jaar bezig was het huis steeds te verbeteren en te verbouwen. Eigenhandig had ze alle bouwmaterialen al die trappen op gedragen Ze woont hier met drie kinderen. Een van de jongens is een goeie wedstrijd surfer getuige de prijzen en bokalen. Ze vertelt dat boven dit bouwsel nog een ruimte is die ze verhuurd. Overdag studeert ze rechten aan de universiteit. Deize is een vrouw met karakter. Terug op straat staan nog steeds de kinderen. We trakteren hen op een ijsje. De hele meute gaat met een speciale lift naar beneden. Wij gaan met de auto. In de Ipanema wijk nemen we met z' n allen plaats in een ijssalon van McDonald. Dertig ijsjes, en niet de kleinste! Een rib uit ons lijf!! De kinderen genieten. We nemen afscheid nadat Deize de kinderen geleerd heeft ons te danken in het Nederlands. "Dank u wel", klinkt het in koor. Graag gedaan!
Zaterdag 31 okt en zondag 1 nov Overdag wat flaneren in de wijk Copacabana en langs het strand. Het is 32 graden! ‘s avonds met de KLM naar Schiphol waar we rond het middaguur arriveren. Missie geslaagd!
Bernard Ruyten/René Poels Venray/Meerlo 2 nov 2016.
