Evaluatie van BAN Vlaanderen
Prof. Dr. Miguel Meuleman (Vlerick Leuven Gent Management School) Ir. Wouter Van den Berghe (Tilkon) 15 september 2010
Inhoud 1
Context
7
1.1 De behoefte aan business angels .................................................................................................... 7 1.1.1 De equity gap voor startende en groeiondernemingen ......................................................... 7 1.1.2 De rol van business angels ..................................................................................................... 8 1.1.3 Netwerken van business angels ............................................................................................ 10 1.2 BAN Vlaanderen ............................................................................................................................. 12 1.2.1 Ontstaansgeschiedenis ......................................................................................................... 12 1.2.2 Doelstellingen voor BAN Vlaanderen ................................................................................... 13 1.2.3 De financiering door de Vlaamse overheid ........................................................................... 15 1.3 De evaluatieopdracht ..................................................................................................................... 16 1.3.1 Doel van de evaluatie ............................................................................................................ 16 1.3.2 Te onderzoeken evaluatievragen .......................................................................................... 16 1.3.3 Essentiële elementen in de evaluatie ................................................................................... 17 1.3.4 Methodologie ........................................................................................................................ 17 1.4 Indeling van dit rapport ................................................................................................................. 18
2
Organisatie en werking van BAN Vlaanderen
19
2.1 Organisatiestructuur ...................................................................................................................... 19 2.1.1 Beheersstructuren ................................................................................................................. 19 2.1.2 Het operationeel team .......................................................................................................... 19 2.1.3 Leden .................................................................................................................................... 20 2.1.4 Samenwerkingsverbanden ................................................................................................... 21 2.2 Algemene werkwijze ...................................................................................................................... 22 2.2.1 Soorten activiteiten ............................................................................................................... 22 2.2.2 Algemene werkwijze van BAN Vlaanderen .......................................................................... 22 2.2.3 Kwaliteitsbewaking ............................................................................................................... 23 2.2.4 Externe communicatie ..........................................................................................................24 2.3 Beschrijving van de verschillende stappen van de matching ..................................................... 24 2.3.1 De screening ..........................................................................................................................24 2.3.2 De lancering .......................................................................................................................... 26 2.3.3 Follow‐up activiteiten ........................................................................................................... 27 2.3.4 De “BAN dealmaking services” ............................................................................................. 27 2.3.5 Gerealiseerde deals .............................................................................................................. 28 2.3.6 Zorgen voor bijkomende financiering ................................................................................. 30 2.4 Evenementen en opleidingen ....................................................................................................... 31 2.4.1 Opleiding voor ondernemers ................................................................................................ 31 [2]
2.4.2 Opleiding en netwerking voor business angels .................................................................... 31 2.4.3 De Dag van het Kapitaal ........................................................................................................ 32 2.5 Andere belangrijke activiteiten en diensten van BAN Vlaanderen ........................................... 32 2.5.1 Het Ark Angels Fund ............................................................................................................. 32 2.5.2 Combifin ................................................................................................................................ 33 2.5.3 Bizidee .................................................................................................................................. 34 2.6 Inkomsten en uitgaven .................................................................................................................. 34 2.6.1 Uitgaven ............................................................................................................................... 34 2.6.2 Inkomsten en resultaat ......................................................................................................... 35
3
BAN Vlaanderen ten opzichte van buitenlandse BAN netwerken
38
3.1 Business angel netwerken in Europa ............................................................................................ 38 3.1.1 Aantallen en evolutie............................................................................................................ 38 3.1.2 Algemene ontwikkelingen binnen Europa .......................................................................... 38 3.2 Vergelijking van BAN Vlaanderen met de Europese BA netwerken ......................................... 39 3.2.1 Inleiding ................................................................................................................................ 39 3.2.2 Juridische vorm, lidmaatschap en partnerschappen ........................................................... 40 3.2.3 Budget en financieringsbronnen ........................................................................................... 41 3.2.4 Activiteiten en dienstverlening .............................................................................................42 3.2.5 Dossierflow en deals ............................................................................................................. 43 3.3 Enkele lessen uit de evaluatie van een vergelijkbaar BAN netwerk (SWAIN) .......................... 45 3.3.1 Waarom een vergelijking met SWAIN? ............................................................................... 45 3.3.2 Het financiële plaatje ........................................................................................................... 46 3.3.3 Andere interessante bevindingen ........................................................................................ 47
4
Appreciatie van de werking van BAN Vlaanderen door verschillende partijen
50
4.1 Gevolgde benadering ..................................................................................................................... 50 4.2 Appreciatie van BAN Vlaanderen door de business angels ........................................................ 50 4.2.1 Kenmerken van de respondenten en representativiteit ...................................................... 50 4.2.2 Redenen om uit te stappen ................................................................................................... 51 4.2.3 Motivatie voor lidmaatschap ................................................................................................ 52 4.2.4 Nuttigheid van de activiteiten van BAN Vlaanderen voor de business angels ................... 54 4.2.5 Kwaliteit van de dienstverlening van BAN Vlaanderen ........................................................ 55 4.2.6 Opinie over mogelijke veranderingen en verbetersuggesties ............................................. 57 4.2.7 Verbetersuggesties .............................................................................................................. 59 4.3 Appreciatie door de ondernemers ................................................................................................ 59 4.3.1 Kenmerken van de respondenten ........................................................................................ 59 4.3.2 Motivatie van de ondernemers ............................................................................................. 61
[3]
4.3.3 Inschatting van de redenen voor het niet behalen van deals .............................................. 62 4.3.4 Kwaliteit van de dienstverlening van BAN Vlaanderen ....................................................... 63 4.3.5 Verbetersuggesties .............................................................................................................. 65 4.4 Appreciatie door verschillende stakeholders en bevoorrechte getuigen ................................. 65 4.4.1 De werking van BAN Vlaanderen in het algemeen ............................................................. 65 4.4.2 Kerntaak 1: bewustmaken van ondernemers en kandidaat‐business angels voor business‐ angelfinanciering .................................................................................................................. 66 4.4.3 Kerntaak 2: informeren en voorbereiden van de ondernemers .......................................... 66 4.4.4 Kerntaak 3: informeren en voorbereiden van business angels ............................................ 66 4.4.5 Kerntaak 4: in contact brengen van ondernemers met business angels (de matching) ..... 67 4.4.6 Kerntaak 5: samenbrengen van business angels met het oog op vorming van syndicaten 69 4.4.7 Meer kerntaken voor BAN Vlaanderen? .............................................................................. 69 4.4.8 Samenwerking met andere actoren .................................................................................... 70 4.4.9 Corporate governance ......................................................................................................... 70 4.4.10 Bijkomende bevindingen uit de interviews .......................................................................... 71
5
Conclusies en aanbevelingen
72
5.1 Inleidend: realiseren van de doelstellingen ................................................................................. 72 5.1.1 Initiële verwachtingen in 2006 .............................................................................................. 72 5.1.2 Jaardoelstellingen van de Raad van Bestuur ........................................................................ 73 5.2 Beantwoorden van de onderzoeksvragen ................................................................................... 75 5.2.1 Relevantie van de kerntaken en doelstellingen .................................................................... 75 5.2.2 Resultaten en performantie ................................................................................................. 76 5.2.3 Werking ................................................................................................................................. 77 5.2.4 Monitoring en subsidiëringsmechanismen .......................................................................... 79 5.3 Aanbevelingen ............................................................................................................................... 80 5.3.1 Algemeen ............................................................................................................................. 80 5.3.2 Aanbevelingen aan de Vlaamse overheid ............................................................................ 80 5.3.3 Aanbevelingen aan BAN Vlaanderen ................................................................................... 82
Literatuurlijst
84
Lijst van geïnterviewde en gecontacteerde personen
85
[4]
Lijst van de tabellen en figuren Tabellen Tabel 1 – Verschillen tussen business angels en venture capitalists ................................................................ 9 Tabel 2 – Voordelen en beperkingen van netwerken van business angels ..................................................... 10 Tabel 3 – Jaardoelstellingen voor BAN Vlaanderen ........................................................................................ 14 Tabel 4 – Kerntaken en bijhorende activiteiten van BAN Vlaanderen ............................................................ 22 Tabel 5 – Aantal deelnemers aan de BA‐dag en de BA‐Academy .................................................................. 31 Tabel 6 – Evolutie van de subsidiabele kosten van BAN Vlaanderen ............................................................. 35 Tabel 7 – Evolutie van de inkomsten en financieel resultaat van BAN Vlaanderen ....................................... 36 Tabel 8 ‐ Verdeling eigen opbrengsten en sponsoring in 2009 ....................................................................... 37 Tabel 9 – Kerncijfers over lidmaatschap van Europese BAN’s en BAN Vlaanderen ...................................... 40 Tabel 10 – Verdeling van inkomstenbronnen van Europese BAN’s en BAN Vlaanderen ............................... 41 Tabel 11 – Diensten aangeboden door Europese BAN’s ................................................................................ 43 Tabel 12 – Enkele kerncijfers over de werking van Europese BAN’s en BAN Vlaanderen ............................. 43 Tabel 13 – Evoluties in de BA markt in Europa ............................................................................................... 44 Tabel 14 – TEA (Total Entrepreneurial Activity) in een aantal landen ........................................................... 45 Tabel 15 – Vergelijking van enkele indicatoren tussen SWAIN en BAN Vlaanderen ..................................... 46 Tabel 16 – Vergelijking van de kostenverdeling tussen SWAIN en BAN Vlaanderen.................................... 47 Tabel 17 – Situatie lidmaatschap van respondenten ....................................................................................... 51 Tabel 18 – Verband tussen lidmaatschap en aantal deals van respondenten ................................................ 51 Tabel 19 ‐ Graad van belangrijkheid toen de BA’s lid werden van BAN Vlaanderen ...................................... 52 Tabel 20 ‐ Graad van belangrijkheid voor de BA’s op dit ogenblik ................................................................. 53 Tabel 21 ‐ Actuele graad van belangrijkheid in functie van het jaar van toetreding bij BAN‐Vlaanderen ..... 53 Tabel 22 – Belang van verschillende soorten advies van BAN Vlaanderen voor de BA’s .............................. 54 Tabel 23 ‐ Nuttigheid van de BAN‐activiteiten volgens de BA’s ..................................................................... 55 Tabel 24 – Kwaliteit van dienstverlening van BAN Vlaanderen volgens de BA’s .......................................... 56 Tabel 25 – Algemene tevredenheid van de BA’s over BAN Vlaanderen ......................................................... 57 Tabel 26 – Gewenste evoluties (toename of afname) door de BA’s ............................................................... 57 Tabel 27 – Nuttigheid van mogelijke onderdelen op een afgeschermde website ......................................... 58 Tabel 28 – Interesse van BA’s voor andere soorten deals .............................................................................. 58 Tabel 29 ‐ Verdeling respondenten i.f.v. eerste contact met BAN Vlaanderen ............................................ 60 Tabel 30 ‐ Verdeling respondenten i.f.v. aantal investeringsvoorstellen ...................................................... 60 Tabel 31 – Sectoren van de investeringsvoorstellen van de ondernemers .................................................... 60 Tabel 32 ‐ Graad van belangrijkheid van bepaalde items voor de ondernemers ........................................... 62 Tabel 33 – Kwaliteit van dienstverlening van BAN Vlaanderen volgens de ondernemers ............................ 64 Tabel 34 – Algemene tevredenheid van de ondernemers over de diensten van BAN Vlaanderen ............... 64 Tabel 35 – Verwachtingen van de Vlaamse overheid in 2006 ......................................................................... 72 [5]
Tabel 36 – Behaalde resultaten in 2007, 2008 en 2009 ................................................................................... 73 Tabel 37 – Gerealiseerde cijfers........................................................................................................................ 73 Tabel 38 – Realisatiegraad van de kwantitatieve doelstellingen ................................................................... 74 Tabel 39 – SWOT‐analyse van BAN Vlaanderen ............................................................................................ 79 Figuren Figuur 1 – Stadia en niveaus van financiering voor ondernemingen ................................................................ 7 Figuur 2 – Organigram BAN Vlaanderen ......................................................................................................... 19 Figuur 3 – Ontwikkeling lidmaatschap van BAN Vlaanderen ........................................................................ 20 Figuur 5 – Evolutie van het aantal aangemelde dossiers (bruto dossierinflow) ............................................. 25 Figuur 6 – Evolutie van de spreiding van de gezochte investeringsbedragen ................................................ 25 Figuur 7 – Evolutie van het aantal contracten met ondernemingen .............................................................. 26 Figuur 8 – Evolutie van het aantal gerealiseerde deals .................................................................................. 28 Figuur 9 – Evolutie van de geïnvesteerde bedragen ...................................................................................... 29 Figuur 10 – Spreiding van de omvang van de deals (2005 tot medio 2010) ................................................... 29 Figuur 11 – Evolutie van de ratio tussen contracten met ondernemers en deals .......................................... 30 Figuur 12 – Ontwikkeling van het aantal BA netwerken in Europa ................................................................ 38 Figuur 13 – Sectoriële verdeling van de gecontracteerde projecten in 2008 en 2009 .................................... 61
[6]
1 1.1 1.1.1
Context1 De behoefte aan business angels De equity gap voor startende en groeiondernemingen
De notie “Business Angels” (verder meestal afgekort als BA) is ontstaan in de jaren ’90 als antwoord op de zogenaamde ‘equity gap’: het ontbreken van kapitaal voor startende ondernemers of jonge groeibe‐ drijven met een behoefte aan risicokapitaal van enkele tienduizenden tot honderdduizenden euro. Vaak kunnen dergelijke innovatieve bedrijven niet de nodige financiële middelen binnen de traditionele financieringskanalen aantrekken. Hun gebrek aan eigen kapitaal, vaak opgesoupeerd in de aanloopfase, alsook het gebrek aan “track record” beperkt de mogelijkheden in hun kapitaalzoektocht aanzienlijk. De bancaire sector treft te weinig zekerheden in dit soort bedrijven aan. Daarnaast zijn de meeste risi‐ cokapitaalverschaffers ook niet geneigd in dit type bedrijven te investeren omdat het geringe bedrag en de intensieve begeleiding die nodig zijn om dergelijke bedrijven op pad te helpen, niet in verhouding staan tot het te verwachten rendement. Dus, er is een ‘equity gap’ omdat banken niet bereid zijn een lening te geven en anderzijds omdat de benodigde bedragen te laag zijn voor de typische venture capi‐ tal investeerders. De volgende figuur illustreert het stadium waarin business angels tussenkomen en de equity gap tussen de verschillende soorten van financiering die beschikbaar zijn voor ondernemers. Figuur 1 – Stadia en niveaus van financiering voor ondernemingen
Bron: US Department of Commerce – ITA (opgenomen in EBAN Toolkit 2009, EBAN)
Recente indicaties geven aan dat de equity gap de laatste jaren toegenomen is en wellicht nog zal toe‐ nemen. Enerzijds worden de banken voorzichtiger met het toekennen van leningen; anderzijds zijn ven‐ ture capitalists steeds minder geïnteresseerd in investeringen van minder dan 1 miljoen euro (in sommi‐ 1
De informatie in dit en volgend hoofdstuk is afkomstig uit diverse bronnen, waaronder rapporten, websites en toelichtingen van BAN Vlaanderen en EBAN.
[7]
ge landen zelfs nog hoger)2. Dit creëert ook een groeiende behoefte aan follow‐up investeringen (na de initiële investeringen) door de business angels.
1.1.2
De rol van business angels
Business angels zijn personen die willen investeren in beloftevolle startende of snelgroeiende onder‐ nemingen. Deze investeerders hebben meestal zelf een ondernemersparcours afgelegd en zijn, vanuit die ervaring en in tegenstelling tot andere financiers, bereid om zowel kapitaal als know‐how aan te leveren. Gemiddeld investeren zij tussen 25.000 en 250.000 euro per deal. Naast financiële steun stellen zij ook hun jarenlange ervaring en expertise ter beschikking van de ondernemer. De business angels zoeken hun rendement niet via jaarlijkse dividenden maar door na een aantal jaren te “exiten” waarbij de aandelen terug verkocht worden met een bepaalde meerwaarde. De business angels vervullen dus een belangrijke economische functie. Ze vullen (of verkleinen) de equity gap in de start‐ en groeifase van de onderneming (in een segment dat niet wordt afgedekt door de grotere risicokapitaalverstrekkers). Ze vormen een onmisbaar onderdeel in het scala aan financie‐ ringsmechanismen beschikbaar voor ondernemers. Ze verhogen het beschikbaar investeringskapitaal in een regio en dragen indirect en direct bij tot de ontwikkeling van een ondernemerscultuur in de regio. Naast de kapitaalsinbreng heeft de ondernemer die in zee gaat met een business angel nog andere voordelen3: Geen terugbetalingen: equity kapitaal komt zonder de zorgen en cash flow drain die gepaard gaan met leningen Het gaat om kapitaal met meerwaarde. De business angels kunnen hun bedrijfservaring, klan‐ tencontacten en netwerken inbrengen om de onderneming te helpen groeien en ze nieuwe klanten te bezorgen Investeerders die met hun eigen kapitaal geïnvesteerd hebben in een onderneming zijn vaak in staat om follow‐up investeringen te doen met het oog op verdere groei; dit versterkt de financi‐ ële stabiliteit van de onderneming Externe investeerders verplichten de onderneming vaak tot een sterkere financiële discipline en tot betere governance. Het verkrijgen van kapitaal via business angels kan de reputatie, status en geloofwaardigheid van de onderneming verhogen, wat op zijn beurt bijdraagt tot het aantrekken van goede me‐ dewerkers, nieuwe klanten en bijkomende financiers. Business angels zijn vaak ook flexibeler en reageren sneller op nieuwe ontwikkelingen dan andere fi‐ nanciers. Er is in verschillende landen onderzoek gebeurd naar het typische profiel van de business angel. EBAN komt tot de volgende synthese: in (over)grote meerderheid mannelijk tussen 35 en 65 jaar oud succesvol geweest als ondernemer of manager minstens één dag per week beschikbaar om ondernemers te adviseren bereid om tussen 25.000 en 250.000 euro te investeren in een deal (of het equivalent van 15% van hun eigen middelen) brengt zijn of haar netwerk van persoonlijke contacten in het bedrijfsleven in. Een interessante indeling van soorten business angels is van de hand van D. Mulcay4. Zij spreekt van: 2
EBAN spreekt van bedragen tot 3 miljoen euro die in de equity gap vallen. Zie onder andere “EBAN Toolkit 2009. Introduction to business angels and business angels network activities in Europe”. 3 Bron: EBAN Toolkit 2009.
[8]
de “technologie‐goeroe”: business angels met industriële ervaring die worden aangetrokken door de technologie van de ondernemer en samen met de ondernemer er iets van willen maken de “leraar”: meestal een gewezen ondernemer die zichzelf in een mentor‐rol ziet de “statuszoeker”: iemand met veel geld die zijn sociale status zoekt te verhogen door te inves‐ teren in bepaalde bedrijven en lid te worden van een of meer business angels netwerken de “investeerder”: een persoon die zijn investeringsbeslissingen louter baseert op rationele overwegingen en inschatting van de mogelijke financiële return de “portfolio manager”: een rijke persoon zonder ondernemerservaring maar die gelooft dat business angel investering een goede financiële strategie is de “virgin angel”: iemand die nog nooit een investering maakte en enigszins onvoorspelbaar is. Deze indeling illustreert dat business angels geen homogene groep vormen (en zeker minder homo‐ geen zijn in motivatie en financieel denken dan bijvoorbeeld bankiers of venture capital investeerders). Over het algemeen zijn business angels niet erg happig om te investeren in bedrijven die meer dan een halve dag reizen van hun woonplaats liggen, al zou volgens EBAN de bereidheid om te investeren in verder afgelegen bedrijven toenemen. Onderzoek geeft volgens EBAN ook aan dat een typische business angel ongeveer 10 uur per week spendeert aan de onderneming waarin hij investeert. Een Deense studie5 over business angels uit 2002 vond dat 42% ongeveer een tot anderhalve dag per week spendeerden aan elke onderneming in hun portfolio. De betrokkenheid is meestal als lid van de raad van bestuur. Andere vormen van betrokken‐ heid situeren zich op gebied van de ontwikkelingen van business plannen, aantrekken van andere inves‐ teerders en opvolgen van de financiële ontwikkelingen. Een deel van de business angels is ook betrok‐ ken bij productieontwikkeling. De volgende tabel geeft schematisch enkele typische verschillen aan tussen business angels en venture capitalists (afgezien van de verschillen in investeringsbedragen): Tabel 1 – Verschillen tussen business angels en venture capitalists
Business Angels
Venture Capitalists
Ondernemer
Financieel manager
Geïnvesteerde middelen
Eigen geld
Geld van de fondseigenaars
Ondernemingen waarin geïnvesteerd wordt
Starters met hoog potentieel en kleinere groeiondernemingen
Middelgrote tot grote groei‐ ondernemingen
Gebaseerd op ervaring, beperkte kost
Meer formeel, duur
Belangrijk
Minder belangrijk
Eenvoudige deals met nadruk op redelijk‐ heid
Complex en veeleisend
Actief, “hands‐on”
Strategisch
Belangrijk
Minder belangrijk
Minder belangrijk
Zeer belangrijk
Belangrijk, maar minder hoge eisen
Zeer belangrijk
Soort persoonlijkheid
Due diligence Geografische nabijheid Soort overeenkomst Monitoring na de investering Betrokkenheid in manage‐ ment Exit route Rendementsverwachting Bron: EBAN Toolkit 2009, EBAN
4
Zie Mulcahy Diane, “Venturing forward – A practical guide to raising equity capital in Ireland”, Oak Tree Press, 2005, p.95 5 Kjaergaard Rolf, Napier Glenda, and Nordstrom Borup Jacob, “Business Angels in Denmark”, 2002, p.5.
[9]
Deze indeling is natuurlijk wat zwart‐wit. De laatste jaren blijkt trouwens – ook bij BAN Vlaanderen – dat steeds meer business angels qua attitude en verwachtingen opschuiven in de richting van VC investeer‐ ders.
1.1.3
Netwerken van business angels
De uitdaging voor business angels en ondernemers die willen groeien ligt in het vinden van de juiste ‘match’: hoe vindt een ondernemer op zoek naar middelen op een efficiënte wijze de juiste investeerder en vice versa? Veel van deze privé‐investeerders zijn immers meestal niet gekend en er ook niet altijd professioneel mee bezig. Anderzijds zijn heel wat ondernemers onvoldoende voorbereid op het proces waarin ze zich lanceren, waardoor hun slaagkansen reeds op voorhand gehypothekeerd zijn. Met ande‐ re woorden: er is een informatieprobleem, waardoor beide partijen elkaar moeilijk vinden. Groeperingen van business angels, meestal “Business Angels Netwerken (BAN)” genoemd, kunnen hier deels aan verhelpen. Ze creëren een marktplaats die een groot deel van het informatieprobleem oplost. Een BAN vormt een goed detecteerbaar en toegankelijk aanspreekpunt voor zowel ondernemers met financieringsbehoeften als business angels. Een goed georganiseerde BAN zorgt ervoor dat door haar screening meer en betere projecten hun weg vinden naar investeerders. De coaching van beide partijen door een BAN zorgt voor een meer professionele benadering van het matchingproces. In een Europees onderzoeksproject werden de voordelen en beperkingen van BAN’s schematisch als volgt samengevat: Tabel 2 – Voordelen en beperkingen van netwerken van business angels Voordelen
Beperkingen
Zorg voor een gemakkelijker toegang tot potentiële investeerders dan een individuele zoektocht
Kan te sterk lokaal geconcentreerd zijn
Zorgt voor een pool aan ervaring die ten goede komt aan mindere ervaren investeerders en ondernemers
Kan het aanvaardingsniveau voor benodigd kapitaal naar beneden halen bij ondernemers die de vaardig‐ heden missen om opstartkapitaal te vergaren
Stimuleert de vraag naar private equity financiering door promotionele acties
Het kan nodig zijn om de kwaliteit van de screening van de voorstellen te verbeteren
Bewaart de privacy van de investeerders en be‐ schermt hen tegen ongewenste voorstellen
De medewerkers van de BAN mogen geen adviezen of aanbevelingen geven omwille van de wettelijke aansprakelijkheid
Verbetert de kwaliteit en de betrouwbaarheid van de informatie tussen investeerder en ondernemer
Veel BA’s zijn zeer onafhankelijk ingesteld en staan weigerachtig tegenover het aansluiten bij een formeel netwerk.
Geeft een forum voor discussie
De financiering van een netwerk vergt publieke mid‐ delen, aangezien het onwaarschijnlijk is dat de kosten kunnen gedekt worden door de fees
In staat om te interageren met incubators en met spin‐off kantoren in universiteiten
Hangt sterk af van de kwaliteit van de manager
Mogelijkheden voor opleiding, syndicaatvorming en co‐investering
Bron: Cordis Innovation Papers, “Informal investors and high‐tech entrepreneurship”, N° 12, p.50
[10]
Als we deze en andere informatie samenbrengen dan kunnen we stellen dat de belangrijkste potentiële voordelen van een BAN voor de ondernemers zijn: meer kans om (solvabele en geïnteresseerde) investeerders te vinden lagere zoekkost voor vinden van potentiële privé‐investeerders feedback over de groei en toekomstplannen door ervaren zakenmensen (business angels) (soms) ervaringsuitwisseling met andere ondernemers discretie, grote garantie op respecteren van vertrouwelijke informatie gerichte opleiding en informatie toegang tot bijkomende hefboom‐ en financieringsmogelijkheden. Voor de business angels (investeerders) zijn de belangrijkste voordelen: pre‐screening van projecten meer kans om interessante investeringsprojecten te vinden lagere zoekkost naar projecten, zowel naar geld‐ als tijdsbesteding toe anonimiteit en discretie ervaringsuitwisseling met ander business angels mogelijkheid tot syndicaatvorming (met risicospreiding en kennisdeling) en participatiemoge‐ lijkheid in een hefboomfonds informatie en opleiding begeleiding bij het matching proces leercurve participatiemogelijkheid Alleen al in Europa zijn er momenteel meer dan 350 BAN’s actief. De typische activiteiten van deze net‐ werken zijn volgens EBAN de volgende: identificatie van potentiële business angels, hun motivaties, prioriteiten en hun investerings‐ voorkeuren identificatie van potentiële projecten (screening) en ondernemers die bereid zijn om hun kapi‐ taal open te stellen voor een derde partij organisatie van een matching database organisatie van fora waar ondernemers hun ideeën presenteren aan potentiële investeerders organisatie van ondernemingsplanwedstrijden publicatie van nieuwsbrieven of bulletins, die de leden informatie verschaffen over potentiële transacties, met daarin de volgende informatie over de onderneming: sector van de activiteit; bedrag van de gezochte financiering; korte beschrijving van het project of de onderneming; ontwikkelingsfase van de onderneming; regio van de investering,contactpersoon organisatie van seminars ondersteuning voor syndicaatvorming onder business angels. ontwikkeling van het hefboommechanismen, waaronder co‐beleggingsfondsen mentoring. verstrekken van juridische ondersteuning aan de business angels en ondernemers voor het slui‐ ten van een deal. Naast deze basisdiensten hebben vooral de grotere BAN’s de laatste jaren nieuwe activiteiten ontwik‐ keld. Vele BAN’s moesten immers vaststellen dat een goede informatiedoorstroming alleen niet vol‐ stond om het aantal investeringen en deals op te drijven. Een weerkerende kritiek van business angels was (en is vaak nog steeds) dat de voorgestelde dossiers nog niet “investeringsrijp” (investment ready) waren. Vanuit die bekommernis zijn BAN’s zich ook gaan toeleggen op het coachen en begeleiden van ondernemers zodat hun voorstellen meer kans zouden maken op een investering. Ook training en op‐ leiding van de business angels zelf wint steeds meer aan belang in Europa. Een ontwikkeling van de laatste jaren is ook de actieve rol van BAN’s in de ontwikkeling van co‐investe‐ ringsmechanismen en de versterking van de syndicaatvorming tussen business angels. Hierdoor kunnen [11]
grotere investeringsbedragen bij elkaar worden gebracht (wat nodig is nu steeds minder VC fondsen geïnteresseerd zijn in early stage financiering) zonder dat de individuele inbreng van business angels substantieel hoeft toe te nemen. Hoewel het aantal BAN’s in de Verenigde Staten vergelijkbaar is met de aantallen in Europa, is het aantal BA’s er meer dan 3 keer zo hoog. Het jaarlijks volume aan investeringen door business angels wordt er geschat op zo’n 20 miljard euro, ten opzichte van slechts 3 miljard euro in de Europese Unie.
1.2 1.2.1
BAN Vlaanderen Ontstaansgeschiedenis
BAN Vlaanderen is een vzw die in 2003 werd opgericht op initiatief van de Vlaamse overheid. De facto was het geen totaal nieuwe entiteit maar een fusie van de vier bestaande Vlaamse BA netwerken. De bedoeling van de oprichting van BAN Vlaanderen was om via een "pooling" van alle business angels in Vlaanderen en van risicokapitaal zoekende bedrijven het aantal investeringsdeals te doen toenemen. BAN Vlaanderen werd vanaf zijn oprichting ondersteund vanuit de Vlaamse overheid. In 2006 werd in opdracht van de Vlaamse overheid een onderzoeksproject uitgevoerd waarin de efficiëntie van over‐ heidssubsidies voor BAN’s bestudeerd werd6. De studie concludeerde dat overheidsinterventie in de informele risicokapitaalmarkt en verdere subsidiëren van BAN’s aangewezen was, onder meer omdat zonder het bestaan van de BAN’s de meeste van deze business angel‐gesteunde ondernemingen niet zouden bestaan. Ook het Agentschap Economie voerde in 2006 een evaluatie uit en identificeerde de volgende sterke en zwakke punten van BAN Vlaanderen op dat moment7: Sterke punten: o uniforme werkwijze over heel Vlaanderen o goede regionale aanwezigheid o hoge retentiegraad van aangesloten business angels o bereiken van een kritische massa van 100 aangesloten BA’s o grote tevredenheid van de BA’s over de gepresenteerde ondernemingsplannen o samenwerkingsovereenkomst met alle Belgische BAN’s. Zwakke punten: o beperkte naamsbekendheid o een gebrek aan substantiële eigen inkomsten en sponsoring. Einde 2006 werd de ondersteuning van de vzw BAN Vlaanderen door de Vlaamse overheid voor een nieuwe periode van 2007 t.e.m. 2010 vastgelegd in een Besluit Vlaamse Regering (BVR). In het BVR wer‐ den de kerntaken van BAN Vlaanderen omschreven als: 1. Bewustmaken van ondernemers en kandidaat‐business angels voor business‐angelfinanciering; 2. Het informeren en voorbereiden van de ondernemers; 3. Het informeren en voorbereiden van business angels; 4. Het in contact brengen van ondernemers met business angels (de matching); 5. Het samenbrengen van business angels met het oog op vorming van syndicaten. De subsidiëring van BAN Vlaanderen beperkt zich tot het Vlaams Gewest (dus zonder Brussel), wat im‐ pliceert dat de zetel van de ondernemingen die financiering krijgen zich in Vlaanderen moet bevinden. 6 Eindrapport onderzoeksproject: Een evaluatie van de efficiëntie van overheidssubsidies aan business angel net‐ werken. Sophie Manigart ‐ Universiteit Gent, Vlerick Leuven Gent Management School, Veroniek Collewaert en Lotte Goossens ‐ Universiteit Gent. 17 augustus 2006. 7 Zie Nota aan de Vlaamse Regering van minister Moerman betreffende het ontwerp van besluit voor de toeken‐ ning van steun aan de vzw BAN Vlaanderen.
[12]
In principe kan BAN Vlaanderen ook buiten het Vlaams Gewest opereren, maar de daaraan verbonden kosten zijn niet subsidieerbaar. In de praktijk gebeurt dit niet zo frequent, al is er de laatste jaren een toenemende interesse uit Brussel (o.m. omdat een Brusselse BAN fuseerde met een Waalse BAN en de nieuwe entiteit minder belangstelling voor Brussel aan de dag legt). Zoals de meeste andere BAN’s in Europa is BAN Vlaanderen dus een onafhankelijk platform waarbinnen startende of groeiende ondernemers op zoek naar risicokapitaal in contact worden gebracht met in‐ formele private investeerders, de business angels. BAN Vlaanderen is dus geen investeringsfonds, het neemt zelf geen participaties en neemt geen investeringsbeslissingen. Wel heeft BAN Vlaanderen ge‐ holpen om een investeringsfonds op te richten (Ark Angels Fund) waarin business angels participeren. BAN Vlaanderen is beginnen werken op basis van de doelstellingen en kerntaken zoals in de statuten en subsidiebesluiten vervat. Na verloop van tijd bleek het toch wenselijk een duidelijke omschrijving qua visie en missie te formuleren. Naar aanleiding van een strategische oefening in 2008 omschreef BAN Vlaanderen zijn missie als volgt: “Als neutrale en transparante non‐profitorganisatie wil BAN Vlaanderen op doortastende wijze een marktplaats zijn waar ondernemers en privé‐investeerders elkaar ontmoeten met als doel de finan‐ ciering van groeigerichte ondernemingen te faciliteren.” De visie is: “Vanuit de vaststelling dat er voor kleine groeigerichte bedrijven een inefficiëntie in de kapitaal‐ markt bestaat, wil BAN Vlaanderen op een geformaliseerde en onafhankelijke wijze deze niche‐ markt via privaat investeerderschap invullen zodat aan waardecreërende projecten kansen gebo‐ den worden.” Dit zijn nog steeds de gehanteerde versies. We stellen vast dat deze missie‐ en visieformuleringen eigen‐ lijk min of meer hetzelfde uitdrukken. Een beschrijving van de ambitie voor de toekomst ontbreekt in de visie, wellicht omdat de tijdshorizon voor financiering slechts enkele jaren bedraagt.
1.2.2
Doelstellingen voor BAN Vlaanderen
Het eigenlijke BVR is vrij summier over de doelstellingen voor BAN Vlaanderen: afgezien van de reeds vermelde kerntaken en de opdracht aan de Raad van Bestuur van de vzw om hierop toe te zien, bevat het BVR enkel nog artikels over het financieringsmechanisme. De begeleidende nota aan de Vlaamse Regering (die evenwel geen formele verplichtingen inhoudt) was wel specifieker over de verwachtingen. De relevante extracten zijn hieronder weergegeven:
[13]
De cijfers in deze laatste tabel werden evenwel niet door de Vlaamse overheid aan BAN Vlaanderen op‐ gelegd als te bereiken streefdoelen. Door de Raad van Bestuur van BAN Vlaanderen werden wel elk jaar doelstellingen geformuleerd voor BAN Vlaanderen. Deze zijn opgenomen in de volgende tabel8. Tabel 3 – Jaardoelstellingen voor BAN Vlaanderen
2007
Nieuw aangesloten BA's
2008
2009
2010
55
55
45
46
Hernieuwing BA's
100
105
120
136
Totaal BA's
155
160
165
182
Dossierinflow
480
480
535
450
201
337
285
150
115
115
Weerhouden projecten
Contracten met ondernemers
120
Ondernemers deelnemend aan opleidingen
55
Newsletters
24
25
Contacten tussen BA’s‐Ondernemers Deals BA's betrokken bij deals
2,170
2,500
2,300
2,500
25
32
23
22
70
37
33
46,000
48,000
6,325,000
6,050,000
11
7
1,254,000
798,000
Succesfee (in euro)
50,000
Geïnvesteerde bedragen (in euro)
3,600,000
Aantal BA+‐deals
Volume BA+‐leningen
Succesfee BA+ (in euro)
24,750
13,000
Participatie aan beurzen
18
20
Websitebezoekers
13,000
16,000
750,000
8
Een lege cel betekent dat er voor die indicator in dat jaar geen doelstelling was gedefinieerd.
[14]
De jaarlijkse bepaling van deze ‘targets’ is een iteratief proces. In het begin van het jaar stapt het team van BAN Vlaanderen naar de Raad van Bestuur stapt met een aantal voorstellen. Deze voorstellen zijn gebaseerd op de verwachtingen van de Raad van Bestuur, de ervaring van de medewerkers en de bud‐ gettaire situatie. De Raad van Bestuur bespreekt deze cijfers en keurt ze, mogelijk na aanpassing, goed. In september worden soms bepaalde doelstellingen bijgesteld (naar beneden) als blijkt dat deze totaal niet meer haalbaar zijn. De door de Vlaamse overheid aangestelde waarnemer in de Raad van Bestuur (Hans Kinoo) maakt dit proces mee. Er is evenwel geen formele goedkeuring van de doelstellingen door de Vlaamse overheid. Dit staat trouwens in het kader van het subsidiebesluit ook nergens als procedure omschreven. We stellen verder het volgende vast:
Voor het eerste jaar (2007) stemmen de targets overeen met de initiële verwachtingen van de Vlaamse overheid zoals aangegeven in de begeleidende nota bij het BVR. Voor 2008 is er reeds een lichte afwijking; voor 2009 en 2010 zijn de afwijkingen veel groter. Dit heeft te maken met een realistischer inschatting van de mogelijkheden van BAN Vlaanderen. We komen hierop terug in Hoofdstuk 5.
Het aantal targets is met de jaren toegenomen. Oorspronkelijk waren er 6, maar in 2010 waren er 18 (we rekenen de 3 targets voor de BA’s als 2, aangezien de derde de som is van de twee eerste). Deze uitbreiding is slechts in beperkte mate gerelateerd aan een uitbreiding van de ac‐ tiviteiten (zie verder hoofdstuk 2), maar eerder aan de intentie om over een brede set aan doel‐ stellingen te beschikken op de verschillende actiegebieden van BAN Vlaanderen.
Het ‘statuut’ van deze targets is wat onduidelijk. Bij de meeste (behalve bij deze die een rol spe‐ len in de variabele financiering) is er geen enkele consequentie naar het al dan niet behalen of overtreffen van de doelstellingen.
1.2.3
De financiering door de Vlaamse overheid
Ongeveer de helft van de inkomsten van BAN Vlaanderen bestaan uit subsidies door de Vlaamse over‐ heid (afkomstig uit het Hermesfonds). De subsidieregeling staat beschreven in de begeleidende nota bij het BVR, waarvan we de relevante extracten hier hebben overgenomen.
[15]
We noteren dus dat de variabele financiering gekoppeld is aan een beperkt aantal van de indicatoren waarvoor targets worden gedefinieerd (zie Tabel 3 in de vorige paragraaf). Er is ook één parameter (de eigen opbrengsten) waarvoor geen doelstellingen worden bepaald door de Raad van Bestuur. Bij geen enkele van de indicatoren waren begrenzingen of afvlakkingen naar boven gedefinieerd.
1.3
De evaluatieopdracht
1.3.1
Doel van de evaluatie
De beleidsnota 2009‐2014 “Economie. De Open ondernemer” van Kris Peeters, Minister‐President van de Vlaamse Regering en Vlaams minister van Economie, Buitenlands Beleid, Landbouw en Plattelandsont‐ wikkeling kondigde de evaluatie van BAN Vlaanderen aan. Deze evaluatie heeft te maken met het feit dat de huidige overeenkomst en de erbij horende subsidieregeling op 31 december 2010 afloopt. In de beleidsnota wordt ook al aangegeven dat er een nieuwe meerjarenovereenkomst zal worden afgeslo‐ ten; de resultaten van de evaluatie moeten dienen om deze nieuwe subsidiabele periode vorm te geven. Voor de Vlaamse overheid is de evaluatie van BAN Vlaanderen meer dan een louter administratieve con‐ trole. Ze wil op basis van de evaluatie van BAN Vlaanderen in staat zijn om op een gefundeerde manier de nodige krijtlijnen voor de nieuwe subsidiabele periode uit te tekenen. Daarom moet de volledige subsidieperiode (2007‐2010) onderzocht worden. De resultaten moeten toelaten om te beslissen over het al dan niet verder zetten van de financiële ondersteuning door de Vlaamse minister van Economie en (indien de ondersteuning wordt voortgezet) inzichten opleveren in de manier waarop dit bij voor‐ keur dient te gebeuren.
1.3.2
Te onderzoeken evaluatievragen
De volgende evaluatievragen dienen beantwoord te worden in het onderzoek: (1) Welke resultaten heeft BAN Vlaanderen op het vlak van zijn vijf kerntaken gehaald en was dit op een aanvaardbare manier? (2) Hoe is het dienstenaanbod geëvolueerd en dient dit aangepast in de volgende periode? [16]
(3) Welke systemen van kwaliteitsbewaking werden er gebruikt en hoe presteerden deze? (4) Sluiten de kerntaken en doelstellingen nog aan bij de huidige beleidsdoelstellingen? Dienen deze voor de volgende periode te worden gewijzigd? (5) Werden de middelen door BAN Vlaanderen in de periode 2007‐2010 op een correcte manier aangewend? Welke bijdrage levert de Vlaamse overheid in BAN Vlaanderen, hoe evolueert deze bijdrage, …. (6) Wat zijn de sterke/zwakke punten van BAN Vlaanderen? Welke uitdagingen en bedreigingen dienen zich aan in de nabije toekomst, rekening houdend met het ruime beleidskader (zowel in Vlaanderen als daarbuiten)? (7) In welke mate houdt BAN Vlaanderen rekening met andere actoren/acties/projecten in het veld (zowel in Vlaanderen als daarbuiten)? Wordt er gestreefd naar samenwerking, synergie, af‐ stemming, … en op welke manier gebeurt dit? Specifiek dient hier ook onderzocht of via de af‐ stemming en integratie van verscheidene al dan niet gesteunde initiatieven voor een (aspirant‐) ondernemer een traject kan gecreëerd worden van idee tot effectieve onderneming. (8) Op welke manier kan de performantie van BAN Vlaanderen in de toekomst worden gemonitord ‐ eventueel eveneens kwalitatief i.p.v. enkel kwantitatief? Specifieke aandacht dient hierbij te gaan naar huidige indicatoren (verbonden aan het variabele deel van de subsidie) en de prestaties van BAN Vlaanderen op dit vlak. (9) Welke effecten heeft de huidige manier van subsidiëring (vast versus variabel deel) en hoe kan de wijze van subsidiering verbeterd worden in functie van de doelstellingen?
1.3.3
Essentiële elementen in de evaluatie
De evaluatie dient alleszins de volgende elementen te omvatten:
(cf. Evaluatievraag 6) Een SWOT‐analyse van BAN Vlaanderen (en haar structuren) en dit reke‐ ning houdend met zowel de Vlaamse als de internationale context (EU, globaal, …).
(c f. Evaluatievragen 1 t/m 5) Een analyse van de wijze waarop BAN Vlaanderen haar kerntaken heeft vervuld in zowel de context van het Besluit van de Vlaamse Regering als in functie van het ruime beleidskader. Dit omvat zowel een inhoudelijke analyse als een financiële analyse (aan‐ wending subsidies, verantwoording subsidie, …).
(cf. Evaluatievragen 1, 2 en 7). Een analyse van de effecten en de impact van BAN Vlaanderen. Dit omvat o.a. analyse van de klantentevredenheid en een bevraging van de doelgroepen van BAN Vlaanderen over de bekendheid en impact van BAN Vlaanderen.
Conclusies en aanbevelingen betreffende een verbeterde werking en inschakeling in het ruime beleidskader (zowel in Vlaanderen als daarbuiten) en dit rekening houdend met de uitdagingen en bedreigingen waarmee BAN Vlaanderen in de toekomst zal worden geconfronteerd. Dit om‐ vat aanbevelingen voor de opmaak van een nieuwe Besluit van de Vlaamse Regering, kerntaken en performantie‐indicatoren, ….
1.3.4
Methodologie
Door omstandigheden diende deze evaluatie binnen een bijzonder kort tijdsbestek te worden uitge‐ voerd. De uitvoerder (STOIO – Vlerick Leuven Gent Management School) werkte in overleg met de op‐ [17]
drachtgever een methodologie uit waarbij in een eerste fase de informatiegaring centraal stond. De verschillende elementen daarvan waren: Deskstudie o wetenschappelijke literatuur, rapporten, websites, tools, … m.b.t. business angels en busi‐ ness angels netwerken o informatie beschikbaar over BAN Vlaanderen (BVR, jaarrapporten, Interne documenten, fi‐ nanciële gegevens, …) Interviews o leden van de Raad van Bestuur van BAN Vlaanderen o medewerkers van BAN Vlaanderen o dossierbehandelaars en andere sleutelpersonen in de Vlaamse overheid o bevoorrechte getuigen o enkele business angels en ondernemingen Online enquêtes o bij de business angels die deel uitmaken (of uitmaakten) van BAN Vlaanderen o bij ondernemingen die een dossier hebben ingediend bij BAN Vlaanderen Deze informatiegaring greep hoofdzakelijk plaats in de periode 15 juni – 15 juli 2010. De verwerking en de analyse van de informatie gebeurde in de periode 1 augustus tot 15 augustus, waarna een draft rapport werd overgemaakt aan de Vlaamse overheid. Na feedback werd het rapport gefinaliseerd op 15 sep‐ tember. Het onderzoeksteam bestond uit Prof. Dr. Miguel Meuleman van de Vlerick Leuven Gent Management School en ir. Wouter Van den Berghe van het Studie‐ en Adviesbureau Tilkon.
1.4
Indeling van dit rapport
Na dit inleidend hoofdstuk beslaat dit rapport nog vier hoofdstukken:
Hoofdstuk twee gaat over de organisatie en werking van BAN Vlaanderen. De volgende aspec‐ ten passeren de revue: de organisatiestructuur, de kerntaken en algemene werkwijze, de ver‐ schillende stappen van de matching, evenementen en opleiding, andere activiteiten, en inkom‐ sten en uitgaven. Het is een grotendeels beschrijvende tekst, hier en daar aangevuld met enkele eerste beschouwingen.
In het derde hoofdstuk vergelijken we BAN Vlaanderen met andere netwerken in Europa. De hoofdmoot wordt gevormd door een vergelijking van de prestaties van BAN Vlaanderen met de Europese gemiddelden. Enkele algemene Europese trends en lessen uit de evaluatie van een ander netwerk komen ook aan bod.
Hoofdstuk 4 bevat de resultaten van de twee enquêtes (bij ondernemers en business angels) en de interviews. We presenteren de drie onderdelen apart, al worden hier en daar reeds enkele kruisverwijzingingen gemaakt. Waar mogelijk wordt een link gelegd met andere beschikbare gegevens.
In het laatste hoofdstuk geven we uitsluitsel over de geformuleerde evaluatievragen. Dit zijn te‐ gelijkertijd ook onze conclusies. Daarnaast formuleren we een aantal aanbevelingen naar de Vlaamse overheid en BAN Vlaanderen (enkele daarvan hebben rechtstreeks te maken met de evaluatievragen).
We hebben ook de volgende bijlagen opgenomen: een lijst van de geïnterviewde personen een overzicht van de geraadpleegde literatuur. [18]
Organisatie en werking van BAN Vlaanderen9
2 2.1
Organisatiestructuur
2.1.1
Beheersstructuren
BAN Vlaanderen is sinds zijn oprichting een vzw. De algemene vergadering bestaat momenteel uit: Vlerick Leuven‐Gent Management School, Hadefis bvba, NV Finpower, Finpower Limburg NV, Hilde Goossens, ING België NV en het Vlaams Agentschap Ondernemen (AO). De samenstelling van de raad van bestuur is statutair bepaald en ziet er concreet als volgt uit: Voorzitter: Stany Boone Bestuurders: Dirk Haerinck (via Hadefis bvba), Sophie Manigart, Guido Verswijvel, Patrick Pype, Ingmar Symoens Waarnemer Vlaamse Overheid: Hans Kinoo Secretaris: Reginald Vossen
2.1.2
Het operationeel team
BAN Vlaanderen is een relatief kleine en vlakke organisatie, waarbij alle personen rapporteren aan de algemeen directeur. Het organigram is als volgt: Figuur 2 – Organigram BAN Vlaanderen
Bron: Jaarverslag BAN Vlaanderen 2009
9
De feitelijke informatie in dit hoofdstuk is afkomstig van BAN Vlaanderen (jaarrapporten, website, specifiek aan‐ geleverde gegevens).
[19]
BAN Vlaanderen heeft kantoren te Kortrijk, Gent, Leuven, Antwerpen en Hasselt. De regio’s Brussel en Halle‐Vilvoorde worden bediend vanuit de antenne te Gent. De regio Leuven wordt bediend vanuit de antenne te Hasselt. Sinds juli 2010 is er ook een aanspreekpunt in Geel, waar op gezette tijden de Ant‐ werpse coördinator spreekuur houdt. Dit gebeurt om de Kempense bedrijven beter te bereiken.
2.1.3
Leden
Wie als business angel wil toetreden tot BAN Vlaanderen moet aan een aantal criteria voldoen, zoals ervaring, voldoende financiële middelen, beschikbare tijd en reputatie. Na een motivatiegesprek wor‐ den de kandidaturen via een investeerdersprofiel aan de Raad van Bestuur voorgelegd. Deze verleent binnen de 48 uren haar goedkeuring. De voorbije jaren is er een bewuste expansiepolitiek gevoerd. Dit was een bewuste keuze omdat men ervan overtuigd is dat een groter ledenaantal zou leiden tot schaalvoordelen en meer deals; bovendien werd dit bevorderd door het financieringsmechanisme. Sinds de start in 2004 is het aantal aangesloten leden meer dan verdubbeld. Eind 2009 waren er 160 leden; momenteel (juni 2010) zijn het er 15210. De evolutie van het ledenaantal sinds 2004 is aangegeven in de volgende figuur. Figuur 3 – Ontwikkeling lidmaatschap van BAN Vlaanderen
Aantal leden van BAN Vlaanderen 175
160
150
133
138
2006
2007
147
120
125 100 75 75 50 25 0 2004
2005
2008
2009
Bron: Gebaseerd op cijfers in het Jaarverslag BAN Vlaanderen 2009
BAN Vlaanderen kent twee types lidmaatschappen: het lidmaatschap ten persoonlijke titel en het lid‐ maatschap van specifieke fondsen. Het profiel van desbetreffende fondsen dient nauw aan te sluiten bij het profiel van een business angel, met andere woorden: een toegevoegde waarde kunnen leveren uit hoofde van ondernemers‐ en/of managementervaring en bereid zijn te investeren in early stage initia‐ tieven. Momenteel zijn 7 leden van BAN Vlaanderen geen business angels maar fondsen (dit aantal is de laatste jaren stabiel). De registratiefee is dubbel zo hoog als deze van gewone leden, maar de fondsen mogen twee personen afvaardigen. 10
Dit is een schijnbare achteruitgang. Op het einde van het jaar worden de facturen voor de betaling van de her‐ nieuwing van het lidmaatschap uitgestuurd. In het begin van het daaropvolgende jaar worden dan de personen die hun lidmaatschapsbijdrage niet meer betalen geschrapt als lid. Dat creëert een plotse daling van het ledenaan‐ tal die in het midden van het jaar nog niet opgevangen is door nieuwe leden.
[20]
De aangroei van leden is kleiner dan het aantal nieuwe leden, aangezien sommige leden na verloop van tijd afhaken en hun lidmaatschap niet meer verlengen (de voorbije jaren ongeveer 25 per jaar). De voor‐ naamste redenen daarvoor zijn volgens een bevraging door BAN Vlaanderen: de verzadiging door reeds genomen participaties, gewijzigde interesses, tijdsgebrek en het inzicht dat men bij BAN Vlaanderen niet aan het juiste adres is (in hoofdstuk 4, bij de bespreking van de enquête bij de business angels, ko‐ men we hierop nog terug). De business angels zijn vrij goed gespreid over Vlaanderen, met de provincies Antwerpen en Oost‐ Vlaanderen momenteel als koploper.
2.1.4
Samenwerkingsverbanden
Via een aantal partnerships met geselecteerde partijen probeert BAN Vlaanderen verdere schaalvergro‐ ting en ‐effecten te bereiken. Waar het gaat om andere BA netwerken is het de bedoeling om de pro‐ jectinflow in de partnernetwerken ook binnen die van BAN Vlaanderen te incorporeren en tevens sup‐ plementaire kansen te creëren voor de projecten van BAN Vlaanderen. Schematisch kunnen de verschillende partnerships en hun rol in de verschillende activiteitsgebieden van BAN Vlaanderen als volgt voorgesteld worden.
Figuur 4 – Samenwerkingsrelaties tussen BAN Vlaanderen en andere organisaties
Legende: Rood = eigen werking BAN Vlaanderen; Oranje = verbonden partij; Groen = externe partij / samenwerkings‐ verband; Onderlijnd = ondertekende samenwerkingsovereenkomsten Bron: Jaarverslag BAN Vlaanderen 2009
[21]
Voor verdere toelichting over de aard van deze samenwerkingsverbanden verwijzen we naar het jaar‐ verslag van 2009. Algemeen kunnen we vaststellen dat veel van de vermelde banden vooral informeel van aard zijn en relatief weinig toegevoegde waarde opleveren naar de dealflow toe.
2.2 2.2.1
Algemene werkwijze Soorten activiteiten
Zoals reeds eerder aangegeven zijn de kerntaken van BAN Vlaanderen: 1. Ondernemers en kandidaat business angels bewust maken van business angel financiering 2. Ondernemers informeren en voorbereiden 3. Business angels informeren en voorbereiden 4. Ondernemers met business angels in contact brengen (‘de matching’) 5. Business angels samenbrengen met het oog op vorming van syndicaten. Om deze kerntaken te realiseren worden verschillende activiteiten uitgevoerd. Deze kunnen worden samengevat in de volgende tabel: Tabel 4 – Kerntaken en bijhorende activiteiten van BAN Vlaanderen Kerntaken
Activiteiten
Bewust maken van business angel financiering
Toelichtingen voor divers publiek Informatie aan andere spelers (banken, adviseurs, ...) Aanwezigheid in de media Informatie via Combifin‐sessies
Informeren en voorbereiden van ondernemers
Intake‐gesprekken Opleidingssessies Advies presentatie business plan Combifin‐sessies (als dry‐run) Dealmaking‐diensten
Informeren en voorbereiden van business angels
Intake‐gesprekken BA‐Academy BA‐Dag + Bootcamp Dealmaking diensten Participatie in Ark Angels Fund
Matching
Rondsturen anonieme profielen Matching events Organisatie persoonlijk onderhoud
Vorming van business angels syndicaten
Matchingactiviteiten Dealmaking‐diensten BA‐Academy BA‐Dag
Bron: eigen bewerking op basis van diverse inputs
2.2.2
Algemene werkwijze van BAN Vlaanderen
Ondernemers die op zoek zijn naar kapitaal en eventueel begeleiding worden na het eerste contact met BAN Vlaanderen begeleid door één van de regionale coördinatoren.
[22]
Bij een eerste afspraak wordt de structuur en werking van het netwerk toegelicht en wordt kennis ge‐ nomen van het ondernemersproject. De coördinator van BAN Vlaanderen screent het investeringsvoor‐ stel en bespreekt het businessplan met de ondernemer in een aantal vervolggesprekken. Als na deze screening een business idee aanvaard wordt – dat is evenwel gemiddeld slechts één op vijf – maakt BAN Vlaanderen een contract met de ondernemer op, waarin de samenwerkingsvoorwaarden en tarieven zijn vastgelegd. Vervolgens maakt een coördinator bij BAN Vlaanderen een anonieme fiche op met de kerngegevens van het voor te stellen project en verstuurt die via een nieuwsbrief naar haar aangesloten business angels. Maandelijks (behalve in juli en augustus) organiseert BAN Vlaanderen twee “matching events”, waar ondernemers hun project kunnen voorstellen aan aanwezige potentiële investeerders. De verdere on‐ derhandelingen en afsluiting gebeuren onafhankelijk en autonoom tussen ondernemer en investeerder maar kunnen eveneens begeleid worden door de coördinatoren “dealmaking”. Bij de toetreding van investeerders (business angels) legt BAN Vlaanderen hun wensen vast aan de hand van een investeerdersprofiel. Belangrijke kenmerken daarvan zijn het minimaal en maximaal bud‐ get dat de investeerders voorzien, de sectoren waarin zij geïnteresseerd zijn en hun regionale voorkeur. BAN Vlaanderen peilt eveneens in welke mate de investeerders actief betrokken willen worden bij het beleid van de gefinancierde onderneming. Na aanvaarding van het investeerdersprofiel wordt een overeenkomst met de business angel afgesloten. De investeerders ontvangen van BAN Vlaanderen regelmatig de hoger vermelde nieuwsbrief met ano‐ nieme fiches van gescreende projecten. Investeerders die interesse hebben kunnen het volledige busi‐ ness plan ontvangen, een afspraak met de ondernemer vastleggen en/of een presentatie bijwonen van het management op een van de matching events. De investeerder beslist dan zelf of er al dan niet geïn‐ vesteerd zal worden. Naar de toekomst toe heeft BAN Vlaanderen plannen voor een segmentatie van de BA’s, in het bijzon‐ der de identificatie van de kenmerken van de business angels die het meest investeren. De bedoeling van deze segmentatie is om groepen van BA’s gericht te bewerken / op te leiden, en ook actief te pros‐ pecteren naar nieuwe BA’s met bepaalde kenmerken. Deze segmentatie is evenwel nog niet gereali‐ seerd.
2.2.3
Kwaliteitsbewaking
BAN Vlaanderen gebruikt een eenvoudig kwaliteitsbewakingssysteem dat bestaat uit de volgende on‐ derdelen: De rechten en plichten van de business angels en de ondernemers (met wie in zee gegaan wordt) zijn vastgelegd in standaardovereenkomsten. BAN Vlaanderen leeft de verplichtingen van deze overeenkomst scrupuleus na. Er zijn criteria voor screening van de investeringsvoorstellen en voor de sectoren die niet verder behandeld worden (detailhandel, horeca, immobiliën, …). De archivering van de ondernemers‐ en BA‐dossiers gebeurt in de lokale antennes. Dit garan‐ deert een snelle (re‐)actietijd. Voor de BA’s is er ook een centraal administratief dossier. Voor zowel ondernemers als business angels zijn (niet‐verplichte) opleidingen voorzien. De essentiële stappen in het matching proces werden neergeschreven in enkele schematische procedures. De talrijke matching events hebben een uniform format. De gebruikte invulformulieren en fiches werden gestandaardiseerd: de projectfiche, de evalua‐ tiefiche, de dossiers, …
[23]
De matching events worden systematisch geëvalueerd door de business angels. Deze evaluatie‐ formulieren worden na elk matching event verzameld en geanalyseerd. Feedback wordt gege‐ ven naar ondernemers en geïnteresseerde investeerders. Eventuele klachten worden op een systematische wijze afgehandeld (klachtenfiche, beoorde‐ ling, bespreking, …). BAN Vlaanderen beschikt over een boordtabel en een dealstatus waarmee vanuit het operatio‐ nele niveau aan de Raad van Bestuur wordt gecommuniceerd over de voortgang in de werking. Verder vertrouwt de organisatie vooral op de competenties en inschattingsvermogen van de medewer‐ kers van BAN Vlaanderen, in het bijzonder voor de niet‐meetbare en meer subjectieve aspecten (zoals de investor‐readiness) van een project en zijn ondernemer. Dit relatief rudimentair kwaliteitsbewakingssysteem is blijkbaar afdoende want er worden weinig klach‐ ten geformuleerd. Er is ook uiteraard een indirecte controle op de werking aangezien de coördinatoren een hogere vergoeding krijgen als er deals tot stand komen.
2.2.4
Externe communicatie
BAN Vlaanderen gebruikt een brede waaier aan externe communicatiebenaderingen. Deze bestaat uit een mix van eigen communicatiemiddelen en externe berichtgeving: informerende folder die ook bruikbaar is als documentenmapje beeldvorming rond “netwerkmannetjes” (aangepast in 2010 met vrouwelijk accent) website (16.000 unieke bezoekers in 2009) maandelijkse digitale nieuwsbrief “E‐letter” beursstand advertenties radiospots spreekbeurten persartikels en gepubliceerde interviews. BAN Vlaanderen ontwikkelde ook partnerships met Concentra Media Group, Roularta Media Group en Manager Magazine met het oog op de publicatie van advertenties en redactionele artikels.
2.3 2.3.1
Beschrijving van de verschillende stappen van de matching De screening
Ieder investeringsproject dat door een ondernemer bij één van de antennes van BAN Vlaanderen wordt aangeboden wordt door een coördinator op zijn actuele status en rijpheid voor lancering binnen het netwerk getoetst. Als niet aan een aantal basisvoorwaarden is voldaan, dan stopt het proces hier. Uit‐ sluitingsvoorwaarden zijn gevallen waarbij het duidelijk is dat de ondernemer aan het verkeerde adres is (waarbij deze dan wordt doorverwezen), totaal irrealistische voorstellen, en voorstellen in bepaalde sectoren waarvan BAN Vlaanderen weet dat er geen interesse is vanuit de business angels: detailhandel, horeca, immobiliën, …Een kleine helft van de aangemelde dossiers overleeft deze eerste stap niet. Zijn de basisvoorwaarden wel vervuld, dan krijgt de ondernemer de gelegenheid zijn/haar project toe te lichten op een persoonlijk onderhoud. Tijdens dit intakegesprek wordt door de coördinator van BAN Vlaanderen gepeild naar de motivatie van de ondernemer. Een absolute voorwaarde om gelanceerd te worden binnen het netwerk is de aanwezigheid van een business plan. Dit business plan wordt door BAN Vlaanderen gescreend. De screening van de voorstellen gebeurt uitsluitend op basis van volledig‐ heid, begrijpbaarheid en mate van gestructureerdheid van het voorstel. BAN Vlaanderen mag zich niet uitspreken over de winstgevendheid of de haalbaarheid van het project. [24]
Het aantal aangemelde dossiers sinds 2004 is weergegeven in onderstaande figuur. Figuur 5 – Evolutie van het aantal aangemelde dossiers (bruto dossierinflow)
Aantal aangemelde dossiers 846
900 800 700 600
505
500
398
400
388 308
249
300 200 100 0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Bron: Jaarverslag BAN Vlaanderen 2009
In 2009 was er een opvallend sterke stijging qua dossierinflow (846 dossiers tegenover 505 in 2008). Hiervoor zijn wellicht twee oorzaken. Enerzijds was er de verslechterende economische situatie waar‐ door kredietverschaffers minder bereid waren kredieten toe te staan aan risicovolle startende of snel‐ groeiende ondernemingen, die hierdoor naar alternatieve financieringsbronnen moeten zoeken. Ander‐ zijds was er de reclamecampagne en de persbelangstelling voor BAN Vlaanderen en de organisatie van de tweede “Dag van het Kapitaal”. De te financieren bedragen die de ondernemers bij BAN Vlaanderen zoeken variëren van minder dan 75.000 euro tot meer dan 1 miljoen euro. De verdeling is gegeven in de volgende figuur. Figuur 6 – Evolutie van de spreiding van de gezochte investeringsbedragen 100% 90% 80%
3% 6%
1% 10%
6%
30%
7%
15%
17%
8%
19%
70%
10%
33% 30%
60% 50%
31%
40%
tot 1000K
41%
42%
tot 500K
17% 22%
30% 20%
tot 250K tot 125K
21%
26% 24%
20%
6%
8%
10%
10% 3%
10%
2005
2006
2007
2008
2009
15%
10% 0%
1000K‐
Bron: gebaseerd op gegevens in het Jaarverslag BAN 2009
[25]
tot 75K
Het meest gezochte segment is dat tussen 250.000 en 500.000 euro. De mediaanwaarde in 2009 be‐ droeg 300.000 euro. De gevraagde bedragen liggen nu hoger dan in 2005, maar drie vierde ligt nog al‐ tijd onder het half miljoen euro. We merken nu al op dat de gemiddeld toegekende bedragen lager lig‐ gen.
2.3.2
De lancering
Niet alle ondernemers met wie een gesprek plaatsheeft, krijgen de kans hun project voor te stellen aan investeerders. In een iteratief proces wordt het aantal aanvragen verder uitgedund. Met de overblij‐ vende ondernemers wordt een overeenkomst gesloten. Sinds 2004 schommelt het aantal gelanceerde contracten met ondernemers tussen de 72 en de 103 (zie volgende figuur). Figuur 7 – Evolutie van het aantal contracten met ondernemingen
Aantal contracten met ondernemingen 120 103 100 80
95
93 78
102
72
60 40 20 0 2004
2005
2006
2007
2008
2009
Bron: gegevens van BAN Vlaanderen
De sterke stijging van het aantal aanmeldingen in 2008 en 2009 heeft dus niet geleid tot een overeen‐ komstige stijging in het aantal gelanceerde projecten. Met andere woorden, de gemiddelde “geschikt‐ heid” van de aangemelde dossiers is dus afgenomen. In 2009 resulteerde slechts 12% van de ingediende dossiers in een contract voor lancering binnen BAN Vlaanderen. Naast een toename van het aantal niet‐ geschikte dossiers was er ook een strengere screening door het BAN‐team, op vraag van de business angels. Zodra het business plan goedgekeurd is wordt dit via verschillende kanalen met de business angels ge‐ communiceerd:
Nieuwsbrieven Op regelmatige basis (2 keer per maand buiten de vakantieperiode) stuurt BAN Vlaanderen haar nieuwsbrief naar de leden‐investeerders. Deze nieuwsbrief bevat de anonieme projectfiches van de projecten die op het eerstvolgende matching event zullen worden voorgesteld. Indien een geïnteresseerd lid niet aanwezig kan zijn op het matching event, dan kan het business plan wor‐ den opgevraagd of kan er een ontmoeting op een ander tijdstip plaatsvinden. De projectfiche is een document van twee pagina’s waarin het project anoniem wordt gepre‐ senteerd. Deze fiche geeft een bondige, duidelijke en kwalitatieve omschrijving van het project en is onderbouwd met financiële kerngegevens van de onderneming. [26]
Matching events (ook wel “fora” genoemd) Deze worden steeds voorafgegaan door een nieuwsbrief. Ze vinden maandelijks beurtelings plaats in Gent, Oostkamp, Antwerpen of Hasselt. Er wordt naar gestreefd het aantal gepresen‐ teerde projecten per matching event te beperken tot 5. Na iedere presentatie is er kort de tijd voor enkele vragen en feedback. In een andere zaal kunnen na afloop van de presentaties de business angels en ondernemers individueel contact leggen.
Verzendingen van een losse anonieme projectfiche (los van de matching events) Soms kunnen of willen ondernemers niet wachten op het eerstvolgende matching event. Voor deze ondernemers wordt er tussentijds een anonieme projectfiche verstuurd. Het gaat om ruw‐ weg een zesde van het aantal gelanceerde projecten. De business angel die interesse heeft in een project kan het business plan opvragen of een ontmoeting laten organiseren.
Individuele matching making Voor heel specifieke investeringsvoorstellen kan vooraf worden uitgemaakt dat slechts enkele investeerders interesse zouden kunnen hebben. Voor hen kan een one‐to‐one meeting georga‐ niseerd worden. Dit gebeurde tot nu toe enkel sporadisch.
Het gros van de contacten die in de loop van dit jaar tussen investeerders en ondernemers werden ge‐ genereerd, vonden plaats n.a.v. de fora. In 2009 ging het om 88 van de 102 voorstellen.
2.3.3
Follow‐up activiteiten
Nadat een project via de nieuwsbrief of het forum werd gepresenteerd, inventariseert de coördinator de reacties en de verder geplande acties van de business angels op dat specifieke project. Deze feed‐ back wordt naar de ondernemer en de geïnteresseerde business angels gecommuniceerd. De coördina‐ tor zorgt zelf voor de verzending van de opgevraagde business plans en rappelleert indien nodig de business angels voor de feedback hierop. Indien meerdere business angels geïnteresseerd zijn in een bepaald project neemt de coördinator het initiatief om een syndicaat te organiseren. Hij polst de business angels naar hun interesse daartoe en zal vervolgens een eerste gezamenlijke meeting beleggen en bijwonen. De betrokken coördinator kan de ondernemer en business angels ook bijstaan en informeren tijdens de verdere gesprekken. Projecten hebben naast deze procedure ook nog de kans om herhaald onder de aandacht van de inves‐ teerders te komen, via een deelname aan de projectenbeurzen op de Business Angels Academy of de Business Angels Dag (cfr. infra).
2.3.4
De “BAN dealmaking services”
In 2008 richtte BAN Vlaanderen een aparte cel “dealmaking services” op. Deze cel bestaat uit twee er‐ varen coördinatoren die de business angels en ondernemers bijstaan in het proces dat voorafgaat aan de totstandkoming van een deal. Zij zijn elk verantwoordelijk voor een regio die meerdere provincies omvat. Zij nemen het voortouw in: de agendaplanning voor meetings tussen de ondernemer en potentiële investeerders de syndicaatvorming waarbij alle betrokken investeerders worden geïnformeerd over relevante evoluties in het investeringsproces en worden samengebracht (al dan niet met de ondernemer) om de voortgang van de syndicaatvorming te bewerkstelligen. de administratieve organisatie van de deal, waarbij templates voor documenten zoals non‐ disclosure agreement, letter of intent, termsheet en contractclausules worden aangereikt. [27]
Waar nodig zorgen zij ook voor de afstemming met de fondsmanager van het ARK‐Angels Fund (cf. infra) zodat de business angels en het ARK‐Angels Fund meteen op dezelfde golflengte zitten. De coördinatoren van de BAN dealmaking services trachten ook om gezamenlijke investeringen van meerdere business angels te bevorderen en een lead angel te detecteren. De lead angel is de business angel van een syndicaat angels met de meeste affiniteit en interesse in het dossier. Hij zal vaak het be‐ drijf van nabij opvolgen, ook na de genomen participatie door het syndicaat. Ondernemers en business angels zijn vrij om een beroep te doen op de dealmaking services. Deze dienstverlening is tot nu toe gratis.
2.3.5
Gerealiseerde deals
De evolutie van het aantal gerealiseerde deals is weergegeven in de grafiek hieronder. Figuur 8 – Evolutie van het aantal gerealiseerde deals
Aantal gerealiseerde deals 25 21 20
18
17
16
15 10
13 8
5 0 2004
2005
2006
2007
2008
2009
Bron: Jaarverslag BAN Vlaanderen 2009
Tussen 2005 en 2009 werden er jaarlijks gemiddeld 17 deals afgesloten (21 in 2009). In totaal hebben tussen 2004 en 2009 reeds 84 verschillende angels geïnvesteerd via BAN Vlaanderen. Van deze 84 an‐ gels hebben er 58 via een syndicaat geïnvesteerd. De evolutie van de geïnvesteerde bedragen is aangegeven in de figuur op de volgende bladzijde (voor het opstartjaar 2004 zijn geen volledige exacte cijfers beschikbaar). Zoals men kan zien was er tussen 2007 en 2008 een quasi verdubbeling van de geïnvesteerde bedragen. De 21 deals van 2009 vertegenwoordigen een kapitaal van 4,5 miljoen euro aangebracht door BA’s. Daar bovenop wist BAN Vlaanderen hieraan nog 1 miljoen euro aan direct risicodragend vermogen bij te brengen via co‐financiers (BA+lening van het Participatiefonds en investering door het Ark Angels Fund – zie verder). De eerste cijfers voor 2010 laten gelijkaardige resultaten verwachten in vergelijking met 2008 en 2009.
[28]
Figuur 9 – Evolutie van de geïnvesteerde bedragen
Investeringen via BAN Vlaanderen In miljoen euro 7 6 5
Investering Ark Angels Fund
4
BA+lening
3
Investeringen business angels
2 1 0 2005
2006
2007
2008
2009
Bron: eigen berekeningen op basis van informatie verstrekt door BAN Vlaanderen
Sinds 2004 werd via BAN Vlaanderen bijna 25 miljoen euro geïnvesteerd in groeibedrijven (m.i.v. co‐ financiering). Er zijn grote schommelingen in de geïnvesteerde bedragen: zowel investeringen van min‐ der dan tienduizend als meer dan één miljoen euro zijn reeds voorgekomen. Een histogram van de ver‐ deling van de bedragen van de deals (op een logaritmische schaal) tussen 2005 en midden 2010 is hier‐ onder weergegeven. Figuur 10 – Spreiding van de omvang van de deals (2005 tot medio 2010)
Histogram van de omvang van de deals 29
30 25
22
24
20
16
15 10 5
3
3
2
1
1
0 0‐10
10 tot 20 20 tot 50
50 tot 100
100 tot 200
300 tot 500
500 tot 1000
1000 tot Meer dan 2000 2000
In 1000 euro
Bron: eigen berekeningen op basis van cijfers van BAN Vlaanderen
Gelet op de aard van deze verdeling (het gaat immers om een logaritmische schaal) is de gemiddelde waarde van de deals niet zo’n goede maatstaf. De bovenstaande grafiek illustreert dat de mediaan‐ waarde over de periode 2005‐2010 zo’n 100.000 euro bedroeg. De mediaan is de voorbije jaren toege‐ nomen. In 2008 en 2009 bedroeg deze ongeveer 125.000 euro. [29]
De 21 gerealiseerde deals op 102 gepresenteerde projecten in 2009 betekent een succesratio van één op vijf. Deze ratio werd ook nagenoeg gehaald in 2006 en 2007, maar niet in 2005 en 2008 (zie figuur hier‐ onder). Figuur 11 – Evolutie van de ratio tussen contracten met ondernemers en deals
Ratio deals/gepresenteerde projecten 25% 20% 20%
18%
20%
19% 17%
15% 10% 5% 0% 2005
2006
2007
2008
2009
Bron: eigen berekeningen op basis van cijfers van BAN Vlaanderen
2.3.6 Zorgen voor bijkomende financiering BAN Vlaanderen helpt ook om de door de business angels ondersteunde ondernemers aan bijkomende financiering te geraken. Dit gebeurt in essentie via drie kanalen: samenwerking met het (federale) Participatiefonds voor co‐financiering (BA+ lening) via het eigen durfkapitaalfonds, Ark‐Angels Fund NV, opgericht door BAN Vlaanderen einde 2007 (zie § 2.5.1 verder in dit rapport) via Combifin (zie § 2.5.2 verder in dit rapport). Het Participatiefonds is een federale kredietinstelling met een sterke traditie in KMO‐financiering. BAN Vlaanderen heeft een samenwerking met het Participatiefonds als indiener voor “Business Angel +” leningen. De “BA+lening” is een achtergestelde lening van ten hoogste €125.000 aan interessante rente‐ tarieven. Deze lening wordt door het Participatiefonds toegekend aan jonge bedrijven die door business angels meegefinancierd zijn. De doelstelling van de BA+ lening is efficiënter inspelen op de financieringsbehoeften van startende en groeiende ondernemingen. In de praktijk blijkt dat de koppeling van persoonlijk vermogen, informeel kapitaal van business angels en financiering met achtergestelde leningen vaak een goed uitgebalan‐ ceerde financieringsconstructie is en ook een goede financieringshefboom vormt voor later bankkre‐ diet. Sinds 2004 werd reeds 4 miljoen euro geïnvesteerd in groeibedrijven via de BA+ formule. In de meeste gevallen werd het maximumbedrag van 125.000 euro uitgekeerd.
[30]
2.4 2.4.1
Evenementen en opleidingen Opleiding voor ondernemers
Op regelmatige tijdstippen worden aan geïnteresseerde ondernemers (met wie een contract is afgeslo‐ ten) opleidingen gegeven. Typische onderwerpen die aan bod komen zijn praktische tips bij het opstel‐ len van een business plan en onderhandelingen met potentiële investeerders. Deze opleidingssessies worden gegeven door de BAN Vlaanderen‐coördinatoren, en door Prof. Sophie Manigart van de Vlerick School. Er is ook steeds een praktijkgetuigenis door een ondernemer die via BAN Vlaanderen een busi‐ ness angel heeft gevonden. In 2009 werden 5 dergelijke sessies georganiseerd met in het totaal 45 deelnemers. Dit wil ook zeggen dat minder dan de helft van de gecontracteerde ondernemers aan deze opleidingen deelneemt. Daarnaast organiseert BAN Vlaanderen sinds 2009, in het kader van haar partnership met Deloitte, ook opleidingsdagen rond relevante juridische, technische, financiële, administratieve thema’s voor starten‐ de innovatieve bedrijven. Deze opleidingen werden inhoudelijk volledig verzorgd door Deloitte. Tot nu toe werden er drie sessies georganiseerd, een vierde is voorzien in november 2010. Het gemiddeld aan‐ tal deelnemers per sessie bedroeg 15. Het gaat hier om een zeer diverse groep van ondernemers die een contract met BAN Vlaanderen afsloten.
2.4.2
Opleiding en netwerking voor business angels
De BA‐Academy is een jaarlijkse opleidingsdag voor de leden en aspirant‐leden van BAN Vlaanderen. Deze vindt jaarlijks plaats op de laatste donderdag van mei. Via expert‐toespraken, praktijkgetuigenis‐ sen en workshops worden de investeerders geïnformeerd over juridische, fiscale, technische en andere aspecten van het business angelschap. Topsprekers uit het veld, afgewisseld met getuigenissen van ervaren business angels zorgen voor een kwalitatief sterk onderbouwd programma. Tijdens deze dag worden ook informele momenten voor netwerking voorzien. De dag wordt telkens afgesloten met een investeringsbeurs waarbij een twintigtal te financieren bedrijven zich voorstellen aan de aanwezige investeerders. De BA‐Dag (in principe de laatste donderdag van november) is vergelijkbaar met het opzet van de BA‐ Academy, maar is meer gericht op kennismaking en netwerking tussen nieuwe en bestaande leden van BAN Vlaanderen. Dit wordt bereikt door interactieve workshops en groepsgesprekken waarbij nauwe contacten tussen de aanwezigen kunnen resulteren in latere samenwerkingsverbanden. Ook deze dag wordt traditioneel afgesloten met een investeringsbeurs. In 2009 werd die onder de vorm van een speeddatingsessie georganiseerd waarbij een 25‐tal te financieren bedrijven zich in korte pitches kon‐ den voorstellen aan de aanwezige investeerders. Aan de BA‐Dag (november) en/of BA‐Academy (mei) nemen ongeveer een derde tot de helft van de leden van BAN‐Vlaanderen deel. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het aantal deelnemers per evenement over de jaren heen. Tabel 5 – Aantal deelnemers aan de BA‐dag en de BA‐Academy
2007
2008
2009
2010
BA‐Dag
70
60
54
(november)
BA‐Academy
38
42
38
57
Bron: gegevens van BAN Vlaanderen
[31]
De voorbije jaren was er een wat dalende interesse voor de BA‐Dag. De participatie aan de BA‐Academy is in 2010 fors toegenomen. Om nieuwe ‘virgin angels’ kwalitatief en voldoende te informeren over al de mogelijkheden en de voor‐ delen van BAN Vlaanderen, wordt vanaf 2009 een zogenaamd “BA‐Bootcamp” georganiseerd. Het idee voor dit “bootcamp” werd opgepikt na bezoek aan buitenlandse BAN netwerken. Hiermee wordt inge‐ speeld op de vaststelling dat nieuw toegetreden leden een grote bereidheid hebben om te investeren en dat het dus essentieel is hen snel op gelijke voet te brengen met de overige privé‐investeerders. De‐ ze informatieve dag gaat vooraf aan de BA‐dag. De dag nadien kunnen de virgin angels dus ook netwer‐ ken met de andere business angels.
2.4.3
De Dag van het Kapitaal
Eenmaal per jaar wordt er vanuit het Combifin‐project de “Dag van het Kapitaal” georganiseerd. In een informatieve beursformule kunnen de verschillende investeringsorganisaties en financieringsinstellin‐ gen zich voorstellen aan ondernemers. De aanwezige ondernemers kunnen tussen hun afspraken door workshops volgen over de werking van BAN Vlaanderen, ze kunnen financiële begeleiding krijgen via Deloitte, en ze kunnen informatie krijgen over de producten en mogelijkheden van de Participatiemaat‐ schappij Vlaanderen. Ze kunnen ook vragen stellen aan succesvolle ondernemers. In 2009 werd de “Dag van het Kapitaal” simultaan georganiseerd op 5 plaatsen (Hasselt, Kortrijk, Ant‐ werpen, Leuven en Gent). Er waren in totaal 36 standhouders en 306 geregistreerde ondernemers aanwezig die contacten hebben kunnen leggen met betrekking tot hun financieringsvragen. De Dag van het Kapitaal zorgt voor een bijkomende instroom van investeringsvoorstellen naar BAN Vlaanderen.
2.5 2.5.1
Andere belangrijke activiteiten en diensten van BAN Vlaanderen Het Ark Angels Fund
Het ARK‐Angels Fund werd opgericht op 21 november 2007. De doelstelling van het Ark Angels Fund is om samen met business angels innovatieve bedrijven te financieren. BAN Vlaanderen zorgt voor het beheer van het fonds. De managementvergoeding die het daarvoor ontvangt is een belangrijke bron van eigen inkomsten. Het ARK‐Angels Fund NV heeft de volgende kenmerken: co‐financieringsfonds van en voor Vlaamse BA’s gericht op groeibedrijven met een financieringsbehoefte tussen 50.000 € en 672.000 € minimale fondsgrootte: 5.000.000 € (waarvan min. 50% door BA’s) max. fondsinbreng in portfoliobedrijf tot 2 maal de BA‐inbreng minimale aandeelhoudersparticipatie: 50.000 € (private plaatsing) gesloten type (looptijd tot uiterlijk 30/06/2018) fondsbeheer door BAN Vlaanderen via aan te stellen fondsmanager(s) paritair samengesteld investeringscomité BA’s + experten KMO‐financiering individueel investerende BA vertegenwoordigt AAF in portfoliobedrijf. Een eerste closing bracht 2,7 miljoen euro aan private middelen samen die bij 36 business angels verza‐ meld werden. Samen met de inleg van ARKimedes Fonds nv beschikte het ARK‐Angels Fund bij oprich‐ ting over een kapitaal van 5,3 miljoen euro. Een tweede closing resulteerde op 29 april 2008 in een kapi‐
[32]
taalverhoging tot 6,7 miljoen euro door extra inschrijvingen van 6 bestaande aandeelhouders en 5 nieuwe aandeelhouders. Momenteel heeft het Ark Angels Fund al 12 participaties genomen met een totale investeringswaarde van bijna 2 miljoen euro.
2.5.2
Combifin
Combifin staat voor “gecombineerde financiering”. Het betreft een geïntegreerde financieringsaanpak, waarbij ondernemers en bedrijfsleiders begeleid worden in hun keuze naar de optimale financierings‐ mix. Combifin is een project van BAN Vlaanderen, kaderend in de Call geïntegreerde financiering door de Vlaamse Overheid. Bij de opstart van Combifin in 2008 was de eigen instroom van dossiers dominant. Tegenwoordig komt al meer dan de helft van de aangemelde dossiers via BAN Vlaanderen. In 2009 ontving Combifin 412 dossiers, waarvan een groot gedeelte via de organisatie van de infobeurs ‘Dag van het Kapitaal’ (cf. infra). Anderzijds zorgt Combifin ook voor een bijkomende dealflow naar BAN Vlaanderen. Al de bij Combifin aangemelde dossiers werden samen met de desbetreffende regiocoördinator ge‐ screend inzake ondernemingsfase, financieringsbehoefte, aanwezigheid van een kwalitatief en kwanti‐ tatief businessplan en presentatie. Hieruit werd in 2009 een selectie gemaakt van 38 projecten die de mogelijkheid hebben gekregen om te presenteren aan een panel van financieringsexperts, tijdens 10 panelsessies in de 5 Vlaamse provincies (de omvang van het project laat overigens maar toe om op jaar‐ basis een 40‐tal bedrijven te helpen). Via deze panelsessies brengt Combifin ondernemers in contact met business angels, venture capitalists, (corporate) bankiers, subsidiedeskundigen en andere overheidssteunmaatregelen zoals: PMV, VINNOF, AO, IWT, Participatiefonds, …Tijdens deze panelsessies krijgen de ondernemers de kans hun project of onderneming voor te stellen aan een panel van een 8‐tal experts in alle mogelijke financieringskanalen. Uiteraard wordt er hierbij ook betracht om tot deals te komen. Ieder project dat gepresenteerd werd aan het panel van Combifin wordt na een periode van enkele maanden geëvalueerd om te kijken of het inhoudelijk en financieel advies iets heeft opgeleverd en of de contacten die werden aangereikt in het schriftelijk rapport, er toe bijgedragen hebben om te komen tot deals. De dossiers die niet werden geselecteerd werden zo goed mogelijk doorverwezen naar andere relevan‐ te organisaties of instanties, op maat van de behoefte van het project. In sommige gevallen werd dade‐ lijk de mogelijkheid geboden om te presenteren aan de business angels van BAN Vlaanderen. Sinds de start van het project in 2008 werd er voor €8,6 miljoen aan gecombineerde financiering gevon‐ den binnen 9 verschillende dossiers (stand 31 december 2009); het aandeel van BA‐financiering hierin bedroeg € 250.000 in twee dossiers. Er moet gewezen worden op het tijdrovende karakter van de zoek‐ tocht naar kapitaal, waardoor nieuwe investeringen een tijdje op zich kunnen laten wachten. Eind juli 2010 werd daarom een nieuwe opvolging gerealiseerd, ook van de projecten uit het werkingsjaar 2008. Daaruit blijkt dat sinds de start van het project in totaal reeds voor €12 miljoen werd geïnvesteerd in 18 dossiers. Het aandeel aan BA‐financiering per eind juli 2010 bedroeg daarin € 590.000 in 4 dossiers. Uit de dossiers die hun financieringsronde volledig hebben kunnen afronden is gebleken dat de geïnves‐ teerde bedragen voornamelijk bestaan uit bancaire leningen en business angel financiering. Andere financiering kwam via het Participatiefonds, in functie van alle mogelijke producten in dit fonds (starteo, optimeo, BA+lening, …), Cultuurinvest en Vinnof van PMV. In één dossier werd financiering gevonden met behulp van een private equity investeerder.
[33]
Voor de verdere realisatie en optimalisatie van het Combifin project is ook de website www.combifin.be beschikbaar. Op deze website wordt er een onderscheid gemaakt tussen de groeifase van een onder‐ neming en de verschillende mogelijke financieringsdomeinen. Ook is er voor starters een document voor het opmaken van een businessplan. Naast deze informatie wordt via de site de werking van Com‐ bifin toegelicht en kunnen ondernemers hun businessplan versturen via de daartoe voorziene link. Het project Combifin loopt af einde 2010. De mogelijke voortzetting ervan is onduidelijk.
2.5.3
Bizidee
BAN Vlaanderen is sterk betrokken bij de Vlaamse ondernemingsplanwedstrijd Bizidee. BAN Vlaanderen zorgt voor presentaties op verschillende Bizidee‐events, jurydeelname en ‐voorzitterschap en visibiliteit in de Bizidee‐communicatie. Op verzoek van initiatiefnemer McKinsey werd de rol van BAN Vlaanderen binnen Bizidee sinds 2007 opgewaardeerd en kwam zowel de ontwikkeling van een nieuw meerjarenplan als de operationele su‐ pervisie voor de editie 2007‐2008 onder toezicht van BAN Vlaanderen te staan. In overleg met de Vlaamse overheid slaagde BAN Vlaanderen erin een 3‐jarensubsidie te bekomen. Naar aanloop van de zevende editie (2008‐2009) werd de Algemene Vergadering en Raad van Bestuur van Bizidee (Onder‐ nemingsplanwedstrijd Vlaanderen vzw) opnieuw samengesteld en deed BAN Vlaanderen formeel haar intrede via Stany Boone en Reginald Vossen (beide ten persoonlijke titel), die als bestuurder respectie‐ velijk de posities van voorzitter en penningmeester waarnemen. Het operationele kantoor van Bizidee werd verhuisd naar het hoofdkantoor van BAN Vlaanderen, teneinde naar kostenefficiëntie en output‐ optimalisatie te streven. De achtste editie (2009 – 2010) van Bizidee werd opgestart medio december 2009 met een persconfe‐ rentie in aanwezigheid van de minister‐president en liep tot mei 2010. Doelstelling was om binnen deze editie, naast de wedstrijdafwikkeling, ook een online Bizidee‐community op te starten (als basis voor alumni‐netwerk) en de fast‐track voor deelnemers buiten de wedstrijd te verbeteren. Dit werd ook ge‐ realiseerd.
2.6 2.6.1
Inkomsten en uitgaven Uitgaven
De evolutie van de subsidiabele kosten11 van BAN Vlaanderen (m.i.v. de kosten voor Combifin) is weer‐ gegeven in de tabel op de volgende bladzijde. We hebben daarin een aantal grote kostencategorieën opgenomen, evenals een aantal specifieke kosten. Enkele observaties op basis van deze tabel: De uitgaven van BAN Vlaanderen zijn bijna verdubbeld op 4 jaar tijd. Dit is het gevolg van de ex‐ pansie van de activiteiten, de lancering van nieuwe activiteiten zoals het Ark Angels Fund en Combifin en de betrokkenheid bij initiatieven zoals BizIdee. De directe personeelskost bedraagt op het eerste zicht “slechts” 54% van de totale uitgaven. Maar er zitten ook veel personeelskosten onder “diensten en diverse goederen” en vooral “Management Ark Angel Fund” waardoor de personeelskosten eerder 2/3 van het budget uit‐ maken. De verhouding van de diverse kostenposten tot het totaal is vrij stabiel doorheen de tijd. 11
BAN Vlaanderen heeft ook niet‐subsidiabele kosten (bijv. voor activiteiten buiten het Vlaams Gewest en voor nevenactiviteiten die buiten de overeenkomst met de Vlaamse overheid vallen).
[34]
Naast de personeelskosten, Combfin en AAF zijn vooral promotiekosten, huur en niet‐recupe‐ reerbare BTW de laatste jaren toegenomen. Vele andere kostenposten zijn vrij stabiel over de ja‐ ren heen. Tabel 6 – Evolutie van de subsidiabele kosten van BAN Vlaanderen
2006
Personeelskosten
2007
2008
2009
331.773 € 298.659 € 416.236 € 449.308 €
Reis‐ en transportkosten
% 2009 54.2%
8.698 €
8.759 €
7.268 €
10.917 €
1.3%
889 €
3.599 €
1.528 €
6.675 €
0.8%
72.043 €
72.923 €
167.201 € 182.980 €
22.1%
waaronder promotie
17.445 €
18.960 €
45.975 €
48.941 €
5.9%
waaronder organisatie fora en BA dag
27.240 €
29.840 €
20.121 €
36.763 €
4.4%
waaronder projectmanager Combifin12
0
0
29.254 €
36.781 €
4.4%
0
87.082 €
93.309 € 103.097 €
12.4%
Huur
10.822 €
13.577 €
19.106 €
17.324 €
2.1%
Andere kosten
26.052 €
18.903 €
46.041 €
51.181 €
6.2%
22.925 €
13.755 €
35.793 €
41.115 €
5.0%
547 €
1.323 €
3.871 €
4.211 €
0.5%
13.000 €
3.113 €
725 €
2.773 €
0.3%
755.285 € 828.466 €
100.0%
Computeruitrusting Diensten en diverse goederen
Management Ark Angels Fund
waaronder niet‐recupereerbare BTW Afschrijvingen Provisie dubieuze debiteuren Totale subsidiabele kost
463.824 € 507.938 €
Bron: eigen verwerking van financiële cijfers van BAN Vlaanderen
Een vergelijking met de oorspronkelijke begrotingscijfers geeft verder aan dat veel kosten werden overschat in de begroting (wat dus getuigt van een voorzichtige houding), in het bijzonder de perso‐ neelskost. Een specifiek probleem voor BAN Vlaanderen is de onduidelijkheid over het BTW‐statuut van de organi‐ satie. In het bijzonder de indirecte koppeling van variabele financiering aan bepaalde fees zou kunnen een invloed hebben op de BTW (aangezien prijsbeïnvloedende subsidies, zoals voor het aantal deals en business angels, in principe onderworpen zijn aan BTW). Omwille van de voortdurende onduidelijkheid ziet BAN Vlaanderen zich verplicht provisies te voorzien.
2.6.2
Inkomsten en resultaat
De tabel op de volgende bladzijde geeft de voornaamste inkomstenbronnen weer. Ook de winst/verlies‐ situatie op jaarbasis is aangegeven. Voor 2010 worden de budgetcijfers opgenomen.
12
Dit is slechts een deel van de kosten voor Combifin.
[35]
Tabel 7 – Evolutie van de inkomsten en financieel resultaat van BAN Vlaanderen
2006
Eigen opbrengsten
130.717 €
194.262 €
272.751 €
304.73 2 €
344.490 €
Sponsoring
36.376 €
43.055 €
101.896 €
122.666 €
132.750 €
184.800 €
184.800 €
154.000 €
123.200 €
92.400 €
133.681 €
74.275 €
203.290 €
200.756 €
199.279 €
45.000 €
45.000 €
60.000 €
485.574 €
496.392 €
776.937 €
796.354 €
828.919 €
21.750 €
‐11.546 €
21.652 €
‐32.112 €
‐5.998 €
Subsidies vast Subsidies variabel Subsidies Combifin Totaal inkomsten Winst/verlies
2007
2008
2009
BUDGET 2010
Bron: financiële cijfers van BAN Vlaanderen
De subsidies13 van de Vlaamse overheid bestaan uit een vast en een variabel gedeelte. Het vaste gedeel‐ te was sterk degressief in de periode 2007‐2010: een halvering op vier jaar tijd. De variabele, resultaats‐ gebonden steun is gebaseerd op de volgende parameters: 1000 euro per deal 75 euro per gelanceerd project 120 euro per BA‐lid 50 euro per (eerste) contact tussen een BA en een ondernemer 0,03 euro per euro eigen opbrengsten. Dit financieringsalgoritme is toegespitst op het klassieke matchingproces. Het houdt dus geen (of alleen onrechtstreeks) rekening met een aantal andere mogelijke parameters zoals: het aantal ingediende / gescreende voorstellen het totaal geïnvesteerde bedrag bij de deals de begeleiding en vorming van business angels en ondernemers nieuwe ontwikkelingen, zoals Combifin, Ark Angels Fund, dealmaking services, … elektronische of papieren contacten de economische resultaten van de bedrijven waarin geïnvesteerd wordt, zoals groei, toege‐ voegde waarde, tewerkstelling, … De realiteit toont aan dat met de huidige werking van BAN Vlaanderen, het grootste gedeelte van de variabele subsidie gaat naar het aantal contacten. In de verificatie daarvan wordt zowel door de Vlaam‐ se overheid als BAN Vlaanderen veel tijd gestoken. Omdat BAN Vlaanderen op dit punt goed scoort, haalt de organisatie het grootste deel van de in 2006 door de Vlaamse overheid voorziene variabele financiering binnen. Het aandeel van de subsidies in de totale inkomsten en kosten neemt jaar na jaar af. In 2006 bedroegen de subsidies voor BAN Vlaanderen nog 68,7% van de totale subsidiabele kosten. In 2009 was dit gedaald tot 44,5%. Voor 2010 wordt zelfs 42,1% gebudgetteerd. Spectaculair is de toename van de eigen opbrengsten en, in mindere mate maar toch nog steeds aan‐ zienlijk, van sponsoring. De eigen opbrengsten bestaan vooral uit diverse soorten fees (registratiefee leden, success fee deals, opleidingsfee, …), samen goed voor meer dan 142.000 euro, in 2009 en de bestuurdersvergoeding voor het AAF (136.000 euro in 2009). De verdeling van de eigen opbrengsten en sponsoring in 2009 is aangegeven in de volgende tabel. 13
Afgezien van de subsidies voor het project Combifin, die onder een aparte regeling vallen.
[36]
Tabel 8 ‐ Verdeling eigen opbrengsten en sponsoring in 2009
Aandeel (op een totaal van 427.398 euro14)
Ondernemers Opleidingsfees Fees voor ontmoetingsfora Fees m.b.t. lening Participatiefonds
14%
6% 4% 3%
Business Angels Registratiefee Success fee
24%
12% 11%
Sponsoring
29%
Diverse opbrengsten Waarvan beheersvergoeding AAF
34%
32%
Bron: Jaarverslag BAN Vlaanderen 2009
De fees vormen dus minder dan 40% van de inkomsten buiten de subsidies. De grootste inkomstencate‐ gorie is momenteel de beheersvergoeding voor het Ark Angel Fund. De BA’s betalen in absolute termen ook meer fees dan de ondernemers. De fee structuur die BAN Vlaanderen momenteel hanteert is als volgt (hierbij telkens nog BTW toe te voegen): Fees betaald door de ondernemers: o een opleidingsfee (300 euro) o een fee naar aanleiding van de presentatie op een matching event (200 euro) o een fee verschuldigd in geval van bekomen van een BA+‐lening (2,5%). Fees betaald door de business angels: o een jaarlijkse registratiefee (‘lidgeld’) van 400 euro o een succes fee: een procentuele berekening op het door de business angel geïnvesteer‐ de bedrag (degressief te beginnen met 5%; meestel effectief rond de 3%). Idealiter zou de success fee naar de ondernemer en niet naar de business angels moeten gaan. Dat ge‐ beurt ook voor andere vormen van financiering. De huidige Belgische wetgeving laat dit evenwel niet toe, omdat BAN Vlaanderen dan als een financiële instelling zou moeten beschouwd worden. In de praktijk rekenen sommige business angels deze succes fee nadien door aan de ondernemer. BAN Vlaanderen zou liever niet met zijn activiteiten onder het publieke spaarwezen vallen (deze pro‐ blematiek wordt momenteel onderzocht door de Bankcommissie). Als dat niet het geval is, dan zou men success fees aan ondernemers kunnen aanrekenen en zou men ook de investeringsprojecten aan meer dan 100 personen tegelijk kunnen voorstellen. Nog twee algemene observaties: Sommige jaren wordt er verlies gemaakt, in andere winst. In 2009 was er een aanzienlijk verlies. Het gecumuleerd verlies bedroeg 26.496 euro op 31 december 2009. In 2010 wordt opnieuw een verlies voorzien en gebudgetteerd. Dit is een gevolg van de BTW‐provisies. Indien na 2010 het vast gedeelte van de subsidie verder zou afnemen dan zou dit voor nog grotere problemen zor‐ gen om de begroting sluitend te maken. De voorbije jaren werden bij de begrotingsopmaak (net zoals voor de uitgaven) de inkomsten vaak overschat. Dit geldt in het bijzonder voor de sponsorkosten. 14
Eigen opbrengsten + sponsoring
[37]
3 3.1 3.1.1
BAN Vlaanderen ten opzichte van buitenlandse BAN netwerken Business angel netwerken in Europa Aantallen en evolutie
In Europa (m.i.v. Turkije en Rusland) zijn er momenteel naar schatting meer dan 350 BA netwerken ac‐ tief. Het aantal netwerken is de laatste 10 jaar steeds maar in stijgende lijn gegaan. Dit wordt geïllus‐ treerd door de cijfers in de volgende figuur, afkomstig van EBAN (European Business Angel Network), de Europese federatie van BA netwerken. Figuur 12 – Ontwikkeling van het aantal BA netwerken in Europa
Bron: EBAN Statistics Compendium 2009
Er dient hierbij onderstreept te worden dat de configuratie, omvang en aard van de activiteiten van deze netwerken sterk kan verschillen. Waarnemers verwachten dat deze aantallen de komende jaren nog zullen stijgen.
3.1.2
Algemene ontwikkelingen binnen Europa
Op basis van de in 2009 verzamelde gegevens (statistieken van 2008 + tendensen in de eerste helft van 2009) kwam EBAN tot de volgende algemene conclusies over de ontwikkeling van de BA netwerken (vrij vertaald): “De belangrijkste bevinding van het compendium van dit jaar is dat business angels het goed blijven doen in een tijd van financiële en economische neergang. Gebaseerd op de grootste steek‐ proef van de respondenten tot op heden, blijkt uit de enquête dat in heel Europa de meeste belang‐ rijke indicatoren van de business angels markt verbeterden in 2008 t.o.v. 2007 en dat, terwijl bijna de helft van de respondenten een vertraging meldde voor het einde van 2008, de meeste weer een positieve trend zagen in 2009.
[38]
Gegevens verzameld in 2009 zijn in overeenstemming met gegevens uit 2008 in een aantal gebie‐ den. Enkele interessante bevindingen zijn: o o
o
o o
o
o
Het aantal netwerken van business angels in Europa is blijven stijgen. Ze blijven grotendeels associatieve structuren met een non‐profit karakter. Het aantal nieuwe business angels was vorig jaar hoger dan het aantal BA’s dat de netwer‐ ken verliet. In de meeste landen was er een toename van het aantal leden en ervaarde men een stijging in de kwaliteit van de deal flow van de ontvangen dossiers. De gemiddelde omvang van de deals is in 2008 licht gestegen ‐ dit kan een aanwijzing zijn van de investeringen in de bestaande portfolio of in bedrijven die normaal toegang hadden tot andere bronnen van kapitaal, maar moesten worden opgevolgd door business angels omdat er geen andere alternatief was op de markt. De impact van co‐investering mechanismen in het Verenigd Koninkrijk is meetbaar, met een quasi verdubbeling van het bedrag geïnvesteerd in bedrijven dankzij deze regelingen. Het aantal investeringen buiten de regio of het land van de netwerken is gedaald – business angels richten zich op de lokale deal flow, waarschijnlijk als gevolg van de huidige uitdagin‐ gen en het belang van het blijven voeden van de bedrijven waarin is geïnvesteerd. BA netwerken werken aanzienlijk samen met andere investeerders, in het “early stage” venture capital fondsen en “family offices”. Deze trend zal zich waarschijnlijk de komende jaren blijven doorzetten omdat de equity gap blijft verbreden en investeerders actief in de zaai‐en start‐up fase van bedrijven moeten samenwerken. ICT en software blijven de belangrijkste sectoren van de investeringen voor business angels in heel Europa. Business angels bliven echter nog steeds te investeren in een groot aantal sectoren, met in begrip van bedrijven actief op gebied van gezondheidszorg en milieu.
Gesprekken gevoerd n.a.v. deze evaluatie met Claire Munck, manager van EBAN, geven aan dat deze tendensen nog steeds gelden.
3.2 3.2.1
Vergelijking van BAN Vlaanderen met de Europese BA netwerken Inleiding
In de volgende paragrafen vergelijken we BAN Vlaanderen met de andere Europese BA netwerken. Dit gebeurt exclusief op basis van het “Statistics Compendium 2009” van EBAN. Deze publicatie is geba‐ seerd op de gegevens van meer dan 200 Europese BAN’s uit het jaar 2008. Hoewel dit zeer interessant vergelijkingsmateriaal is, is er wel enige voorzichtigheid geboden bij het interpreteren van deze gegevens: De Europese cijfers dateren uit 2008. Er was geen verificatie van de verstrekte gegevens door EBAN. De interpretatie van de vragen gebeurde door de BAN’s zelf; BAN Vlaanderen vermoedt dat sommige andere BAN’s soms wat verbloemde cijfers doorgeven aan EBAN. De kwaliteit van de gegevens is dus niet optimaal. Veel BAN’s beantwoordden een of meerdere vragen niet (vaak omdat ze geen sluitend registra‐ tiesysteem hebben). Voor zowat elke vraag heeft dus een verschillend aantal BAN’s gegevens verstrekt, waardoor berekende gemiddelde en ratio’s eerder indicatief zijn. Voor BAN Vlaanderen gebruiken we als vergelijkingsmateriaal niet enkel de cijfers van 2008, maar ook deze van 2009 en de eerste helft van 2010. [39]
3.2.2
Juridische vorm, lidmaatschap en partnerschappen
BAN Vlaanderen is een vzw‐structuur die deels gesubsidieerd wordt door de overheid. De organisatie behoort dus, strikt juridisch, tot de non‐profit sector. In Europa behoren 7 op de 10 BA netwerken even‐ eens tot de non‐profit‐sector. BAN Vlaanderen telt 11 medewerkers. Naar Europese normen is dit hoog (het gemiddelde in Europa is 2). Dit kan deels verklaard worden door het feit dat in andere BANs veel minder diensten worden gele‐ verd en/of dat deze worden uitgevoerd door consultants of partnerorganisaties. Maar het heeft ook vooral te maken met het feit dat BAN Vlaanderen veel groter is dan de gemiddelde BAN in Europa. In Frankrijk bijvoorbeeld zijn veel BAN’s eerder te beschouwen als losse groeperingen of clubs van zaken‐ mensen; de helft van de BAN’s telt er geen enkel personeelslid. In Europa is het gemiddeld aantal leden‐ investeerders per BAN 82; de mediaan is 72. BAN Vlaanderen stijgt, met 147 leden in 2008 (en 160 in 2009), dus sterk uit boven dit gemiddelde. De meeste BA netwerken zijn gebaseerd op een ledenstructuur. Sommige daarvan zijn relatief restric‐ tief, dat wil zeggen dat enkel private investeerders lid kunnen zijn. In andere netwerken is het lidmaat‐ schap opener en heeft men ook andere groepen toegelaten als lid. In Europa zijn dit, in volgorde van belangrijkheid: durfkapitaalfondsen (professionele intermediairs die middelen investeren in startende en groei‐ ende private ondernemingen) family offices (organisaties die het vermogen van één of meer vermogende families beheren) instellingen die subsidies toekennen andere organisaties zoals advocatenkantoren, boekhoudkantoren, fiscale kantoren Bij BAN Vlaanderen zijn slechts enkele van dergelijke organisaties als leden aangesloten, en het gaat enkel om fondsen (momenteel 7). BAN Vlaanderen aanvaardt enkel investeerders als lid. Zoals eerder vermeld zijn er wel samenwerkingsverbanden met een aantal andere actoren. De volgende tabel bevat enkele kerncijfers over het lidmaatschap van BA netwerken. Tabel 9 – Kerncijfers over lidmaatschap van Europese BAN’s en BAN Vlaanderen Aantal leden (business angels)
Gemiddelde BAN VLA EBAN (2008) (2008) 82 147
BAN VLA (2009) 160
BAN VLA (2010)15 152
3
3
4
4
Percentage vrouwelijke business angels
4%
2%
3%
3%
Aantal nieuwe business angels
18
37
38
16
Verhouding nieuwe/bestaande business angels
22%
25%
24%
11%
Aantal business angels dat het netwerk verlaat
6
28
25
24
Verhouding weggaande/bestaande angels
7%
19%
16%
16%
Netto toename business angels
12
9
13
‐816
Aantal vrouwelijke angels
Bron: eigen bewerking van cijfers uit EBAN Statistics Compendium 2009 en gegevens van BAN Vlaanderen
Hieruit kunnen we vaststellen dat BAN Vlaanderen weliswaar een stuk groter is dan het gemiddelde BA netwerk, maar voor de rest gelijkaardige kenmerken heeft inzake ledenbestand en ontwikkeling. Een belangrijk verschil is het relatief groter verloop (maar ook de relatieve grotere ledenaanwas). Dit heeft 15
Alle cijfers die we in deze en volgende tabellen geven voor 2010 slaan op de situatie op 30 juni 2010. Bij deze cijfers dient rekening gehouden te worden met mogelijke asymetrieën tussen de eerste en tweede helft van het werkingsjaar (vb. ledenwervingsactie in eindejaarsperiode). 16 Zoals eerder aangegeven is dit geen effectieve achteruitgang en mag tegen einde 2010 een netto toename ver‐ wacht worden.
[40]
te maken met de grootte van het netwerk en het streefdoel om een groot aantal leden te hebben (con‐ form de verwachtingen van de Vlaamse overheid). De selectie was daardoor soms niet erg streng. In dit verband kunnen we nog opmerken dat ledenprospectie in sommige landen eenvoudiger is dan in Vlaan‐ deren omwille van de fiscale omgeving. In de UK bijvoorbeeld zijn “high net worth investors” een ge‐ specifieerde groep die bepaalde fiscale voordelen geniet. Ook in Frankrijk zijn er belangrijke fiscale in‐ centives voor BA’s. In Europa hebben 75% van de netwerken een regionale focus, zoals BAN Vlaanderen. 22% hebben een nationale focus en 3 % werkt internationaal. Volgens EBAN hebben veel BA netwerken partnerships met andere organisaties: regionale ontwikke‐ lingsmaatschappijen, universiteiten, kamers van koophandel, business schools, incubators, weten‐ schapsparken, consulting bedrijven, venture capital verenigingen, werkgeverorganisaties, … Er zijn evenwel geen gegevens beschikbaar over de sterkte en toegevoegde waarde van deze partnerschap‐ pen. BAN Vlaanderen zelf gaf als partnerschappen op: regionale ontwikkelingsmaatschappijen, business school en consulting bedrijven. Maar in de praktijk wordt met meer soorten organisaties samenge‐ werkt. We kunnen op deze basis dus geen uitspraken doen of BAN Vlaanderen hier sterker of minder sterk scoort dan het Europees gemiddelde.
3.2.3
Budget en financieringsbronnen
Volgens de EBAN gegevens (die evenwel slechts slaan op 135 BA netwerken in Europa) heeft 60% van de BA netwerken een jaarbudget tussen 50.000 en 100.000 euro. Een kwart heeft een budget van meer dan 100.000 euro, terwijl 15% een jaarbudget heeft van minder dan 50.000 euro. In 2008 kwam EBAN tot een gemiddeld budget van 180.000 euro. Als we dit vergelijken met het budget van BAN Vlaanderen in 2008 (750.000 euro), dan is het duidelijk dat BAN Vlaanderen inzake budget bij de top behoort – zelfs als we rekening houden met het feit dat een aantal grotere BAN’s hun gegevens niet aan EBAN hebben overgemaakt en/of het feit dat sommige activiteiten door partners worden uitgevoerd en dus niet in het budget verschijnen. Ook als we de acti‐ viteiten als Combifin en het AAF niet in rekening zouden brengen, zou het budget van BAN Vlaanderen nog steeds veel hoger zijn dan het gemiddelde in Europa. De verdeling van de inkomstenbronnen17 is aangegeven in de volgende tabel: Tabel 10 – Verdeling van inkomstenbronnen van Europese BAN’s en BAN Vlaanderen Gemiddeld EBAN (2008) 20%
BAN VLA (2008) 6%
BAN VLA (2009) 7%
BAN VLA (schatting 2010) 8%
Sponsorship
18%
13%
15%
16%
Financiering door moederorganisatie
15%
Publieke fondsen
24%
52%
46%
42%
Success fees
9%
6%
8%
7%
Fees van ondernemers
8%
5%
6%
7%
Andere
7%
18%
18%
20%
Fees van business angels
Bron: eigen bewerking van cijfers uit EBAN Statistics Compendium 2009 en gegevens van BAN Vlaanderen
17
BAN Vlaanderen heeft (zoals andere BAN’s) ook sponsoring die buiten de balans verloopt omdat het gaat om een soort ruiloperatie (zonder wederzijdse facturatie). Bij BAN Vlaanderen gaat het om mediasponsoring. Indien men de geschatte waarde van deze sponsoring zou inbrengen, dan vallen de percentages in de tabel lager uit.
[41]
De twee grootste verschillen tussen de Europese gemiddelden en BAN Vlaanderen zijn:
De publieke financiering (nationaal + regionaal + Europees). Waar deze in Europa in 2008 ge‐ middeld 24% bedroeg was dit aandeel bij BAN Vlaanderen in 2008 nog dubbel zo hoog (52%). Ge‐ let op het hoge budget van BAN Vlaanderen in vergelijking met het gemiddelde BA netwerk in Europa, is het absolute verschil met de meeste BAN’s aanzienlijk. We herinneren eraan dat het aandeel van de Vlaamse overheid afneemt: gebudgetteerd op 42% voor 2010. Een tweede be‐ merking is dat niet alle netwerken (en vooral niet de kleine informele netwerken) publieke sub‐ sidies krijgen. We schatten dat, indien we enkel de BAN’s zouden beschouwen die publieke sub‐ sidies krijgen, de gemiddelde subsidie eerder hoger dan 30% zou zijn. Er zijn alleszins BAN’s met een veel hoger percentage aan publieke subsidie dan BAN Vlaanderen (bijv. het SWAIN netwerk dat we verder in deel 3.3 bespreken en waarvan bijna 70% van de inkomsten uit subsidies be‐ staat).
De bijdragen (fees) die de business angels moeten betalen: die zijn in verhouding, gemiddeld veel lager bij BAN Vlaanderen dan gemiddeld in Europa. In absolute cijfers is het verschil even‐ wel omgekeerd: BAN Vlaanderen ontvangt meer euro’s aan lidmaatschapsfees van business an‐ gels dan het gemiddelde Europese BA netwerk.
Uit het EBAN‐onderzoek komen ook grote verschillen naar voren inzake het gebruik van fees:
47% van de BA netwerken vraagt een bijdrage (fee) aan de ondernemers die een voorstel indie‐ nen (53% dus niet)
49% van de BA netwerken vraagt een ledenbijdrage (fee) aan de leden‐business angels (51% dus niet)
Wanneer er een ledenbijdrage is, dan kan die schommelen tussen 100 en 3000 euro. In de mees‐ te gevallen gaat het om een bedrag tussen 300 en 500 euro.
44% vraagt een success fee aan de ondernemers, 56% dus niet. De meerderheid van de aangere‐ kende success fees ligt tussen 3% en 5% (in het Verenigd Koninkrijk meestal 5%).
Slechts 26% rekent een success fee aan de business angels. Het meest voorkomende percentage is 3%.
We herinneren eraan dat BAN Vlaanderen al deze fees aanrekent. De percentages situeren zich rond het Europese gemiddelde (voor die BAN’s die dergelijke fees aanrekenen). Het is wel minder duidelijk (op basis van de EBAN gegevens) of daar vergelijkbare diensten tegenover staan; we vermoeden dat er gemiddeld minder dienstverlening is (cf. volgende paragrafen).
3.2.4
Activiteiten en dienstverlening
BA netwerken ontwikkelen tal van diensten en activiteiten. De tabel18 op de volgende bladzijde geeft aan welk percentage van de Europese BAN’s bepaalde activiteiten uitvoert en diensten ontwikkelt. Ook of BAN Vlaanderen deze diensten al dan niet aanbiedt is erin aangegeven. Deze cijfers illustreren de kleinschaligheid en het beperkt dienstenaanbod van veel Europese BA net‐ werken: 3 op 10 organiseren zelfs geen bedrijfspresentaties, bijna de helft heeft geen nieuwsbrief en slechts een derde is behulpzaam bij het vinden van co‐financiering. Het aanbod van BAN Vlaanderen is dus zeer ruim in vergelijking met de gemiddelde Europese BAN. De enige activiteit op de lijst die de or‐ ganisatie niet uitvoert is “online matching”, iets wat trouwens door slechts 1 op de 5 BA netwerken gebeurt (zonder veel succes overigens). Bovendien ontwikkelt BAN Vlaanderen ook andere activiteiten dan deze die in de tabel vermeld staan (cf. vorig hoofdstuk). 18
Vanaf de 4de lijn gaat het over benaderingen (afgerond op 5%). Daarom zijn deze cijfers in schuinschrift.
[42]
Tabel 11 – Diensten aangeboden door Europese BAN’s
% BAN’s in Europa
BAN Vlaanderen
Presentatie‐evenementen door bedrijven
71%
X
Nieuwsbrieven en informatiebulletins
56%
X
Trainingen voor investeerders
50%
X
Trainingen voor ondernemers
50%
X
Syndicaatvorming
45%
X
Ondersteuning voor due diligence
40%
X
Mechanismen voor co‐investering
35%
X
Online matching
20%
30%
X
19
Andere diensten Bron: EBAN Statistics Compendium 2009 en gegevens van BAN Vlaanderen
3.2.5
Dossierflow en deals
De volgende tabel bevat een aantal kerncijfers over de dossierflow bij BA netwerken in Europa en bij BAN Vlaanderen. Voor de Europese BAN’s presenteren we gemiddelde20 cijfers. Vooral de ratio’s zijn interessant vergelijkingsmateriaal. Tabel 12 – Enkele kerncijfers over de werking van Europese BAN’s en BAN Vlaanderen Gemiddelde EBAN (2008)
BAN VLA (2008)
BAN VLA (2009)
BAN VLA (1ste helft 2010)21
Aantal ontvangen aanvragen
183
505
846
345
Aantal gepresenteerde investeringsvoorstellen
27
95
102
49
Verhouding aanvragen / presentaties
15%
19%
12%
14%
Aantal deals
4,7
16
21
12
Verhouding deals / aanvragen
2,6%
3,2%
2,5%
3,5%
Verhouding deals / presentaties
17%
17%
21%
24%
Aantal angels betrokken bij deals
15
42
29
23
Aandeel van de betrokken angels
18%
29%
18%
15%
Aantal angels per deal
2,7
2,6
1,4
1,9
Totaal geïnvesteerd volume door angels
1.017.195 €
4.668.000 €
4.411.579 €
1.487.000 €
Gemiddelde investering per deal
216.262 €
291.750 €
210.075
123.917
Gemiddelde investering per (betrokken) angel
67.837 €
111.143 €
152.123 €
64.652 €
Bron: eigen bewerking van gegevens afkomstig van EBAN Statistics Compendium 2009 en BAN Vlaanderen.
Uit deze tabel kunnen we het volgende afleiden: Het aantal aangemelde dossiers, het aantal deals en de geïnvesteerde bedragen zijn bij BAN Vlaanderen drie tot vier keer groter dan bij het gemiddelde BA netwerk in Europa. 19
Voor BAN Vlaanderen gaat het hier om de Expert Panel sessies over geïntegreerde financiering. Voor Europa is een verdere opdeling van deze “Andere diensten” niet beschikbaar. 20 We herinneren eraan dat in dit geval de gemiddelden voor EBAN benaderingen zijn, en dit vooral omwille van het feit dat het aantal BAN’s dat gegevens verstrekte verschilt van item tot item. 21 Bij deze cijfers dient rekening gehouden te worden met mogelijke asymmetrieën tussen eerste en tweede helft van werkingsjaar (vb. ledenwervingsactie in eindejaarsperiode).
[43]
BAN Vlaanderen scoort de laatste jaren beter dan het Europese gemiddelde voor de verhouding deals/presentaties (17%) en voor de verhouding deals/aanvragen. De performantie van de orga‐ nisatie is dus hoger. Bij BAN Vlaanderen situeerde het aantal investeerders per deal zich in 2008 op het Europese gemiddelde, maar sindsdien is deze ratio gedaald. Deze evolutie kan deels verklaard worden door de oprichting van het AAF waardoor heel wat grotere deals – normaal via syndicaten gefi‐ nancierd – sindsdien mede door AAF werden gefinancierd. Het relatief aantal business angels (onder de leden) dat betrokken is bij deals is even hoog of hoger (2008, wellicht 2010) dan het Europees gemiddelde. Zowel de gemiddelde investering per deal als de gemiddelde investering per (betrokken) angel is hoger dan het Europees gemiddelde, behalve in de eerste helft van 2010.
Verder blijkt uit de tabel dat voor de eerste helft van 2010 de gemiddelde waarde van de deals en de gemiddelde investering per BA heel wat lager liggen dan in 2008 en 2009. BAN Vlaanderen kan hier niet direct een algemeen geldende verklaring voor geven. Mogelijk heeft het te maken met het feit dat een aantal leden die in 2009 met vrij forse bedragen participeerden, in 2010 minder investeringsinteresse vertonen omwille van follow‐up van genomen participaties. De verwachtingen voor het geheel van 2010 zijn dat het aantal aanmeldingen en presentaties wellicht iets onder het niveau van 2009 zal zitten (om‐ dat er in juli en augustus duidelijk minder activiteiten zijn). Maar omdat er traditioneel tegen het jaar‐ einde meer deals worden afgesloten, is het volgens BAN Vlaanderen niet onrealistisch te verwachten dat het record aantal deals van 2009 (21) geëvenaard of zelfs overtroffen zou kunnen worden. Ook de verhoudingen deals/presentaties en deals/aanvragen zullen mogelijk nog beter zijn. De volgende tabel geeft een aantal cijfers en trends voor verschillende Europese landen (voor 2008). Tabel 13 – Evoluties in de BA markt in Europa
BA’s in netwerken
Trend
Door BA’s geïnvesteerde bedragen
5.700
53.189 k€
n.v.t.
n.v.t.
16.380 k€
3.000
60.000 k€
310
n.v.t.
1.465
1.772
# res‐ pons
# deals
Trend
Ver. Koninkrijk22
22
254
Schotland
19
72
Frankrijk
61
300
Italië
10
120
Spanje
40
46
Zweden
16
54
Nederland
10
76
België
3
32
Ierland
4
13
Portugal
10
12
1.300 540 135 437
Trend
Gemiddeld dealbedrag 209 k€
31.100 k€
n.v.t.
13.000 k€
n.v.t.
283 k€
9.145 k€
169 k€
8.590 k€ 7.058 k€ 2.280 k€ 1.300 k€
228 k€ 200 k€ 100 k€
113 k€ 221 k€ 175 k€ 108 k€
Bron: EBAN Statistics Compendium 2009
Hieruit kunnen we o.a. afleiden dat de gemiddelde deal‐bedragen bij BAN Vlaanderen (meer dan 200.000 euro) tot de hoogste in Europa behoren. We herinneren er wel aan dat deze gemiddelde waar‐ den wat scheefgetrokken worden door sommige vrij grote deals. De mediaanwaarde voor deals bij BAN Vlaanderen ligt momenteel rond de 125.000 euro.
22
Zonder Schotland
[44]
Als we in de tabel het cijfer voor België nemen, dan is BAN Vlaanderen goed voor 27% van de (georgani‐ seerde) business angels in België, maar voor 50% van de deals en 66% van de door angels geïnvesteerde bedragen. We noteren verder dat België qua investeringsniveau op een vergelijkbaar niveau als Nederland zit, maar lager scoort dan Zweden en Schotland, die minder inwoners tellen. Dit zijn landen met een beter ondernemerschapsklimaat kennen zoals aangegeven in onderstaande tabel. Tabel 14 – TEA (Total Entrepreneurial Activity) in een aantal landen
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
3,0
3,9
3,5
3,9
2,7
3,2
2,9
‐
‐
2,7
3,7
3,0
3,4
3,0
Denemarken
6,5
5,9
5,3
4,8
5,3
5,4
4,4
Duitsland
5,2
5,2
4,5
5,4
4,2
‐
3,8
Finland
4,6
6,9
4,4
5,0
5,0
6,9
7,3
Frankrijk
3,2
1,6
6,0
5,4
4,4
3,2
5,6
‐
6,8
5,8
6,5
7,9
5,7
9,9
Ierland
9,1
8,1
7,7
9,8
7,4
8,2
7,6
Italië
5,9
3,2
4,3
4,9
3,5
5,0
4,6
Nederland
4,6
3,6
5,1
4,4
5,4
5,2
5,2
Oostenrijk
‐
‐
‐
5,3
‐
2,4
‐
Portugal
‐
‐
4,0
‐
‐
8,8
‐
Spanje
4,6
6,8
5,2
5,7
7,3
7,6
7,0
Verenigd Koninkrijk
5,4
6,4
6,3
6,2
5,8
5,5
5,9
Zweden
4,0
4,1
3,7
4,0
3,5
4,2
‐
EU
5,1
5,2
5,1
5,5
5,2
5,5
5,8
België Vlaanderen
Griekenland
Bron: Global Entrepreneurship Monitor
Deze cijfers geven de TEA (Total Entrepreneurial Activity‐index) voor de periode 2002‐2008 zoals bere‐ kend binnen de Global Entrepreneurship Monitor. De TEA is het percentage van de beroepsbevolking dat op het ogenblik van de bevraging bezig is met het opstarten van een bedrijf of dat eigenaar of zaak‐ voerder is van een bedrijf jonger dan 42 maanden oud. Het ondernemerschapsniveau ligt in Zweden en Schotland (UK) consistent hoger dan in Vlaanderen waardoor de vraag naar informeel durfkapitaal er ook hoger ligt.
3.3 3.3.1
Enkele lessen uit de evaluatie van een vergelijkbaar BAN netwerk (SWAIN) Waarom een vergelijking met SWAIN?
We vinden het nuttig om ook enkele resultaten te vermelden van een recente evaluatie23 van een bui‐ tenlandse BAN. Het gaat met name om SWAIN (South West Angel & Investor Network) uit het zuidwes‐ ten van Engeland. 23
South West of England Regional Development Agency: “South West Angel & Investor Network Evaluation. Final report from Shared Intelligence.” November 2009.
[45]
Het opnemen van enkele bevindingen uit deze evaluatie is interessant omdat het gaat om een regio van een vergelijkbare grootte als Vlaanderen: de South West is 23.800 km² groot en telt ongeveer 5 miljoen inwoners. Deze BAN ontvangt een vergelijkbare hoge subsidie ontvangt van de regionale overheid. Bo‐ vendien is het een uitstekend geschreven rapport waarin ook vergelijkingen worden gemaakt met an‐ dere BAN’s. We wijzen er wel op dat de investeringsomgeving voor BA’s in het Verenigd Koninkrijk ver‐ schillend is van deze in Vlaanderen. De BA markt is daar matuur en er is meer ervaring beschikbaar; er zijn ook de reeds vermelde fiscale voordelen voor erkende high networth‐investors.
3.3.2
Het financiële plaatje
De volgende tabel vergelijkt enkele financiële24 gegevens en prestatie‐indicatoren tussen SWAIN en BAN Vlaanderen: Tabel 15 – Vergelijking van enkele indicatoren tussen SWAIN en BAN Vlaanderen
SWAIN (Gemiddeld per jaar in phase 2)
BAN Vlaanderen (gemiddelde 2007‐2009)
Regionale subsidie
232.000 €
343.000 €
Eigen inkomsten
103.000 €
346.000 €
Totale inkomsten25
335 000 €
690.000 €
17
17
14.000 € / deal
20.000 € / deal
Investeringen door business angels
1.400.000 €
3.800.000 €
Verhouding subsidie/investeringen
1 op 6
1 op 11 27
Aantal deals26 Verhouding subsidie/deals
Bron: eigen bewerking van gegevens uit de SWAIN evaluatie en van BAN Vlaanderen
Hieruit blijkt onder meer dat het aandeel van de overheidssubsidie bij SWAIN veel hoger ligt dan bij BAN Vlaanderen en dat BAN Vlaanderen veel meer eigen opbrengsten genereert. Hoewel de verhouding overheidssubsidie per deal minder gunstig ligt bij BAN Vlaanderen dan bij SWAIN, is de verhouding sub‐ sidie / investeringen door business angels dan weer veel beter. Inzake subsidiëring door de overheid merken de onderzoekers het volgende op dat deze noodzakelijk is en blijft: “Evidence from elsewhere suggests that it is highly unlikely that a ‘not‐for‐profit’ BAN like SWAIN can generate sufficient commercial income (from deals and fees) to become self‐sustaining. Those which have achieved this have tended to rely on significant private sector sponsorship and this has tended to compromise their independence. Even if this were possible in SWAIN’s case, a degree of pump priming would have been required during the current funding round to create a stronger asset base upon which SWAIN could build new income streams. This approach has not been adopted by SWRDA and it is clearly too late to do so now.” De volgende tabel vergelijkt de verdeling van de kostenstructuur voor SWAIN en BAN Vlaanderen (na verrekening van Combifin en AAF): 24
Voor de berekening werd 1 brits pond gelijkgesteld aan 1,22 euro. We wijzen er wel op dat enkele jaren geleden het pond veel duurder stond. Met een hogere wisselkoers zou de overheidssubsidie van SWAIN deze van BAN Vlaanderen benaderen. 25 Bij SWAIN worden een aantal kosten ook door sponsors gedragen (niet inbegrepen). 26 Voor SWAIN was het totale cijfer voor het derde jaar nog niet gekend en werd dit geschat. Ook het door de BA geïnvesteerde bedrag is daarom een schatting. 27 De verhouding is berekend exclusief de financiering via BA+plus leningen en AAF. Indien deze ook in rekening worden gebracht is de verhouding nog gunstiger.
[46]
Tabel 16 – Vergelijking van de kostenverdeling tussen SWAIN en BAN Vlaanderen
SWAIN (2007‐2009)
BAN Vlaanderen (2009)
Personeel
62%
69%
Evenementen
7%
6%
Reiskosten
6%
1%
Communicatie
5%
8%
Huur
5%
2%
Andere
15%
13%
Bron: eigen bewerking van gegevens uit de SWAIN evaluatie en van BAN Vlaanderen
Deze tabel illustreert dat SWAIN en BAN Vlaanderen een vergelijkbare kostenstructuur hebben. BAN Vlaanderen besteedt relatief iets meer middelen aan personeel en communicatie maar minder aan huur en reiskosten. De fees die SWAIN aanrekent zijn gemiddeld hoger dan deze van BAN Vlaanderen. Ze hangen ook meer af van de geleverde dienstverlening. Voor de ondernemers is er het volgende plaatje (+ BTW) Screening van het ondernemingsplan (papier) Gratis Evaluatie van het business plan £125 (€153 )28 Review door een panel van experten £75 (€92 ) Ondernemingsplan doorsturen naar BA’s £300 (€366) Proefpresentatie (‘dry run’) Gratis Presentatie op matching forum £450 (€549) De business angels betalen een jaarlijks lidgeld van ongeveer 150 euro (wat minder is dan bij BAN Vlaan‐ deren) maar de ‘associates’ betalen meer dan 600 euro per jaar. BAN Vlaanderen heeft dergelijke asso‐ ciates niet, maar daar tegenover staan wel een aantal sponsors. De success fee is 4% met een minimaal bedrag van 1000 pond (1220 euro). Bij BAN Vlaanderen is deze fee gemiddeld wat lager. De onderzoekers merken op dat “[…] the 4% success fee […] undermines the inde‐ pendence of SWAIN a little bit. However, this is common practice amongst many BANs to ensure their sus‐ tainability.” Er is ook bij BAN Vlaanderen een risico voor een spanningsveld tussen enerzijds het geven van onafhankelijk advies en anderzijds het vragen van een success fee.
3.3.3
Andere interessante bevindingen
Enkele interessante bevindingen uit het evaluatierapport van SWAIN zijn de volgende:
De onderzoekers wijzen op het belang van het aantal deals als centrale KPI: “The key driver of performance within any angel network is deals transacted. Only with a completed transaction will jobs, GVA [Gross Value Added], and private sector leverage be achieved. The number of deals com‐ pleted also generates interest and publicity, leading to a virtuous circle of activity. […] It is a cen‐ tral target as other outputs and outcomes flow from this, and therefore it was monitored by the SWAIN project.” Desondanks speelde deze parameter (voor zover we konden nagaan) geen rol in de financiering van het netwerk.
SWAIN haalde in een eerste fase (mid 2003 tot mid 2007) met 30 deals niet de verwachte doel‐ stellingen; met 35 deals over de volgende 2,5 jaar lukte dat wel in de tweede fase. In de eerste 28
Voor de omrekening is een wisselkoers gebruikt van 1 £ = 1,22 €. Enkele jaren geleden stond het Britse Pond veel hoger en waren de in euro omgerekende bedragen veel hoger.
[47]
fase haalde SWAIN een ratio van 1 op 6 voor de verhouding deals/voorstellen. In de tweede fase was dit opgelopen tot 1 in 3 (wat nog beter is dan BAN Vlaanderen). De onderzoekers besloten dat een BAN tijd nodig heeft om een stabiele deal‐flow op te bouwen.
SWAIN besteedt veel aandacht aan de voorbereiding van de ondernemers, onder meer door hen voorafgaandelijk te confronteren met een ‘expert panel’ en een test presentatie (‘dry run’): “ At ‘expert panels’ the business plans and presentations of the entrepreneurs are thoroughly examined and tested by members of the professional community. This gives businesses the oppor‐ tunity to strengthen any areas of weakness in the content of their business plans before presenting to investors. The ‘dry run’ sessions then provide any entrepreneurs less skilled or confident in pre‐ senting, the opportunity to practice and perfect their presentations before pitching their business ideas to investors at a forum.” We noteren dat de ‘expert panel’‐activiteit gelijkaardige kenmer‐ ken heeft als Combifin, maar wel aan alle ondernemers aangeboden wordt.
Naast begeleiding voor ondernemers organiseert SWAIN ook ‘prepare to invest seminars’, waarbij de ondernemers, business angels en de associates elkaar ontmoeten: “The [prepare to invest seminar] enables investors, businesses and associates to meet in an informal setting, long before the ‘match‐making’ forums take place, to get a better understanding of each others’ expec‐ tations of equity investment and the critical things each party is seeking.”
SWAIN heeft zowel relationele matchmaking (met matching events) als virtuele matchmaking (via mail, internet, papier) geprobeerd, maar het laatste was geen succes: “According to SWAIN the success rate of business opportunities presented to investors at a forum is 1 for every 3.4 com‐ pared to 1 for every 19 by circular.” De onderzoekers geloven evenwel dat het moet mogelijk zijn om de success rate bij virtuele matchmaking te verhogen; een deel van de ondernemers komt nog te amateuristisch over: “[This] could be improved to make them more attractive to investors, for example: making the business plan summary note more professional in style; and, circulating an online video presentation of the business opportunity.”
Bij de methoden om business angel financiering meer bekend te maken in de regio valt op dat SWAIN, meer dan BAN Vlaanderen, samenwerkt met universiteiten, hogescholen en oplei‐ dingscentra: “The SWAIN project team has worked alongside its public sector partners, Business Link, as well as Further and Higher Education institutions to design initiatives to promote the po‐ tential of equity finance to a wider range of businesses and future entrepreneurs. The SWAIN team have invested a significant amount of time and effort to work closely with higher and further edu‐ cation sectors in many different ways to raise awareness about entrepreneurialism and equity fi‐ nance as well as link start‐up firms with investors within the BAN.” Een voorbeeld van een derge‐ lijk initiatief is de zeer nauwe samenwerking met de incubatiecellen van de Exeter University en Bristol University. Bovendien traden de BA’s uit het netwerk op als juryleden voor studenten in een business plan competitie.
Twee aandachtspunten bij de verhoging van de effectiviteit bij SWAIN (die we ook terugvinden bij BAN Vlaanderen zijn (1) versterking van de “investment readiness” van de ondernemers en (2) verbetering van de sectoriële clustering tussen ondernemers en business angels.
Voor de business angels zijn er twee incentives: o er is een “free trial period”: elke potentiële business angel mag één matching event gra‐ tis bijwonen vooraleer het lidmaatschap te betalen29 o indien een business angel een investering maakt dan moet hij het jaar nadien geen lid‐ geld betalen.
Een van de grootste verschillen tussen SWAIN en BAN Vlaanderen is de wijze waarop er met “associates” wordt omgegaan. Waar BAN Vlaanderen een beperkt aantal sponsorende partners heeft (en ook maar één uit elke sector), voert SWAIN een open politiek: consultants, financiële instellingen, juristen, … kunnen allemaal lid worden (tegen een veel hoger tarief dan de busi‐ 29
In de praktijk blijkt dit ook mogelijk te zijn bij BAN Vlaanderen, hoewel het niet neergeschreven is als regel. De kandidaat‐BA moet wel een verklaring ondertekenen.
[48]
ness angels). SWAIN heeft zo een 40‐tal associates die de organisatie sponsoren. We merken wel op dat het totaal bedrag dat daarmee gegenereerd wordt beduidend lager is dan bij BAN Vlaanderen, met zijn selectief sponsorbeleid. De organisatie ziet het groot aantal associates ook als een manier om haar onafhankelijkheid te bewaren: “For their annual membership fee associates are able to advertise their company logo on SWAIN’s website. However, it is important to note that the SWAIN project has managed to main‐ tain its independence from associates. SWAIN achieves this through offering membership to a wide range of associates rather than receiving large sponsorship deals from a small number of firms within the professional services community.” Noteer dat de associates van SWAIN niet aanwezig mogen zijn op de matching fora. De ervaring van Vlaamse BAN’s voor 2004 toonde ook al aan het mengen van BA’s en consultants funest kan zijn voor de reputatie van het netwerk, in het bijzonder als ze aanwezig zijn op de fora.
Het groot aantal associates levert verder de volgende voordelen op voor SWAIN o “receive referrals from the associates of businesses seeking access to equity finance or in‐ vestors looking to invest in business opportunities thereby increasing the supply and de‐ mand of business angel activity; o use the associates’ offices to meet their SWAIN clients which enables SWAIN to hold meet‐ ings elsewhere than its Bristol base; o speak at associates’ events therefore raising the profile of SWAIN and opportunities for equity finance to new audiences of businesses and investors e.g. speech at Winter Rule event (see above); and o hold joint events which bring together SWAIN’s clients to meet the associate and the asso‐ ciate’s clients to meet SWAIN e.g. SWAIN and Coutts held an event where they brought their investors along to find out more about each other’s services.”
Onder de aanbevelingen voor de regionale overheid noteren we: o Continuïteit in de financiering, met een voldoende lange tijdshorizon o Bepalen van realistische streefdoelen die coherent zijn met het niveau van subsidiëring o Nog meer inspanningen leveren naar opleiding van ondernemers (investment readiness) o Opbouwen van een monitoringsysteem zodat een longitudinale evaluatie mogelijk wordt o Opvolgen van de toegevoegde waarde van bedrijven die via het netwerk gefinancierd werden om op lange termijn evaluatie mogelijk te maken. Sommige van bovenstaande aanbevelingen zijn ook gericht naar SWAIN zelf. Andere aanbevelingen naar SWAIN toe zijn: o Herstructureren en verhogen van de success fees o Verbeteren van de communicatie strategie met een bijzondere focus op de website zodat het een tool wordt om nieuwe ondernemers en virgin angels aan te trekken o Bijkomende sponsoring zoeken voor de organisatie van bepaalde evenementen zonder hierbij de onafhankelijkheid van het netwerk te hypothekeren. o Het opzetten van een co‐investeringsfonds om hogere deal bedragen mogelijk te maken.
[49]
4
Appreciatie van de werking van BAN Vlaanderen door verschillende partijen
4.1
Gevolgde benadering
Om een beeld te krijgen van hoe de werking van BAN Vlaanderen geapprecieerd werd, hebben we in‐ formatie verzameld via drie kanalen: gesprekken met bevoorrechte getuigen en experten een online enquête bij leden en ex‐leden een online enquête met ondernemers die in contact geweest waren met BAN Vlaanderen Voor de gesprekken met bevoorrechte getuigen en experten werd een algemene vragenlijst opgesteld. Deze vragenlijst vertrok vanuit de evaluatievragen die door de werkgroep die deze evaluatie opvolgt waren geformuleerd. Deze vragenlijst werd ook door deze werkgroep gevalideerd. Uiteraard werden bij elk interview slechts die vragen uit de vragenlijst gesteld waarover de geïnterviewde in staat was zich uit te spreken. De meeste gesprekken konden tegen midden juli worden afgerond. In het totaal werden meer dan 24 personen geïnterviewd. Deels ging het om mensen die rechtstreeks met BAN Vlaanderen te maken hebben (leden Raad van Bestuur, personeelsleden, belangrijke toeleve‐ ranciers van diensten), deels om mensen die wat verderaf stonden van de organisatie. Ook met ambte‐ naren van het Agentschap ondernemen werden gesprekken gevoerd. Tenslotte werden een aantal bui‐ tenlandse experten geconsulteerd met kennis van de BA‐omgeving. In enkele gevallen ging het om groepsgesprekken en telefonische of e‐mail contacten. De lijst van geïnterviewden is in de bijlage. Voor de informatiegaring bij de ondernemers en business angels werden twee online enquêtes opge‐ steld. De meeste vragen hadden te maken met de werking van BAN Vlaanderen en hoe deze door hen ervaren werd. De enquêteformulieren werden eveneens gevalideerd door de werkgroep. Elke enquête bevatte naast een reeks gesloten vragen ook twee open vragen. Voor enkele onderwerpen werden in de twee enquêtes exact dezelfde vraag gesteld. Omwille van de confidentialiteit van de adressenbestanden en om de vertrouwensrelatie tussen BAN Vlaanderen en de ondernemers en business angels niet te doorkruisen werd beslist dat BAN Vlaanderen de uitnodigingen zou uitsturen om de enquête in te vullen. Er werden een 300‐tal BA’s en een 200‐tal ondernemers aangeschreven. Dit gebeurde einde juni. Een rappel werd verstuurd einde juli. De verwer‐ king van de enquêtegegevens gebeurde in de eerste helft van augustus. Een belangrijke beperking bij de enquête naar de ondernemers is dat BAN Vlaanderen enkel beschikte over de e‐mailadressen van de ondernemingen waarmee een contract was afgesloten (en zelfs deze lijst omvatte niet alle ondernemers van de laatste 4 jaar). Al deze ondernemers werden aangeschreven. Maar met deze dataset was het dus niet mogelijk om ook de ondernemers te bevragen die enkel een contact hadden gehad met BAN Vlaanderen, zonder ooit een contract te sluiten. Het beeld over de te‐ vredenheid van de ondernemers over BAN Vlaanderen is dus onvolledig.
4.2
Appreciatie van BAN Vlaanderen door de business angels
4.2.1
Kenmerken van de respondenten en representativiteit
De enquête bij de business angels bevatte drie vragen die toelaten enkele kenmerken van de respon‐ denten te identificeren: “Wanneer bent u lid geworden van BAN Vlaanderen?” “Bent u nog steeds lid van BAN Vlaanderen?” “Bij hoeveel gesloten deals binnen BAN Vlaanderen was u reeds betrokken?” De volgende tabel geeft de situatie inzake lidmaatschap weer. [50]
Tabel 17 – Situatie lidmaatschap van respondenten Lid sinds
Nog steeds lid
Geen lid meer
Alle respondenten
2003 of vroeger30 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
9 1 3 3 14 7 20 6
3 2 3 3 2 1 1
12 3 6 6 16 8 21 6
Totaal
63
15
78
Er waren dus 78 respondenten (wat een responsgraad van 1 op 4 betekent). Daarvan zijn er 15 momen‐ teel geen lid meer van BAN Vlaanderen. Meer dan 40% van de respondenten is lid geworden in 2009 of 2010, maar het is ook opvallend dat er 9 business angels al actief waren van voor 2004. We kunnen ook een verband leggen tussen het actueel lidmaatschap en het aantal deals waarbij deze business angels reeds betrokken waren: Tabel 18 – Verband tussen lidmaatschap en aantal deals van respondenten Aantal deals
Nog steeds lid
Geen lid meer
Alle respondenten
1 deal 2 deals 3 of meer deals Geen enkele Geen antwoord
20 7 3 26 7
4 1 1 9
24 8 4 35 7
Totaal
63
15
78
Ongeveer de helft van de respondenten is nog bij geen enkele deal betrokken geweest. Een derde heeft reeds één deal afgesloten en een zesde zelfs meer dan één. Van de 63 respondenten die nog lid zijn hebben er 30 in het verleden geïnvesteerd. Dit kan erop duiden dat veel ‘actieve leden’, d.w.z. leden die geïnvesteerd hebben, nadien lid blijven om de komende jaren nog opportuniteiten te spotten. Slechts 2 van de 10 personen die al tweemaal investeerders haakten af als lid31. De vraag is natuurlijk in welke mate deze groep respondenten een goede weerspiegeling is van het hui‐ dig ledenbestand van BAN Vlaanderen. Feedback van BAN Vlaanderen geeft aan dat de respons van de actieve (investerende) leden iets hoger ligt dan deze van de minder actieve leden.
4.2.2
Redenen om uit te stappen
De business angels die geen lid meer zijn van BAN Vlaanderen moesten de vraag beantwoorden: “Als u geen lid meer bent van BAN Vlaanderen, wat was dan de reden om eruit te stappen?”. Alle 15 responden‐ 30
Het gaat hier eigenlijk om leden van vroegere 4 BAN’s. Het gaat hier om bevindingen op basis van de enquête. BAN Vlaanderen heeft nog geen analyse van zijn (ex‐) ledenbestand gemaakt die zou toelaten te bevestigen of deze vaststellingen mogen geëxtrapoleerd worden.
31
[51]
ten die geen lid meer waren hebben deze vraag beantwoord. De antwoorden kunnen als volgt gegroe‐ peerd worden32: BAN Vlaanderen biedt niet de gewenste opportuniteiten aan (6 reacties) Gebrek aan tijd / niet meer “beschikbaar” als BA (4 reacties) Ontevredenheid over de werking/methodiek van BAN Vlaanderen (4 reacties) Meer verwachtingen naar internationale activiteiten (1 reactie) Slechte ervaring met investering (1 reactie)
4.2.3
Motivatie voor lidmaatschap
De volgende vraag peilde naar de oorspronkelijke motivatie van de respondenten om lid te worden van BAN Vlaanderen: “Geef aan hoe belangrijk voor u de volgende zaken waren toen u lid werd van BAN Vlaan‐ deren.” Voor elk van de volgende statements Enkel reeds vooraf gescreende investeringsvoorstellen voorgeschoteld krijgen Investeringssyndicaten vormen met andere business angels Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met andere business angels Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met ondernemers Opleiding en informatie krijgen over investeringen Persoonlijk betrokken kunnen zijn bij de bedrijven waarin ik investeer Regelmatig interessante investeringsvoorstellen krijgen waren de antwoordmogelijkheden: Niet belangrijk; Een beetje belangrijk; Vrij belangrijk; Heel belangrijk. Dezelfde items kwamen voor in de volgende vraag (met dezelfde antwoordmogelijkheden): “Geef aan hoe belangrijk voor u de volgende zaken nu zijn.” De antwoorden op beide vragen werden omgezet naar een schaal van 0 tot 10, waarbij “Niet belang‐ rijk” = 0 en “Heel belangrijk” = 10. De volgende twee tabellen geven de resultaten. Daarbij werd voor de aanvangsfase een onderscheid gemaakt tussen de respondenten die momenteel lid zijn van BAN Vlaan‐ deren en deze die dat niet meer zijn. De items zijn gerangschikt in volgorde van belangrijkheid. Tabel 19 ‐ Graad van belangrijkheid toen de BA’s lid werden van BAN Vlaanderen Score leden
Score ex‐leden
Alle respondenten
Regelmatig interessante investeringsvoorstellen krijgen
8,3
7,1
8,1
Persoonlijk betrokken kunnen zijn bij de bedrijven waar‐ in ik investeer
7,4
8,0
7,5
Enkel reeds vooraf gescreende investeringsvoorstellen voorgeschoteld krijgen
6,7
6,9
6,8
Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met andere business angels
6,1
4,8
5,8
Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met ondernemers
5,6
5,2
5,5
Investeringssyndicaten vormen met andere business angels
5,0
4,0
4,8
Opleiding en informatie krijgen over investeringen
4,6
2,9
4,3
32
De antwoorden op deze open vraag, evenals de antwoorden op de andere open vragen inde enquête, maken deel uit van een technische bijlage die werd overgemaakt aan de Vlaamse overheid.
[52]
Tabel 20 ‐ Graad van belangrijkheid voor de BA’s op dit ogenblik
Score leden
Persoonlijk betrokken kunnen zijn bij de bedrijven waarin ik investeer
7,8
Regelmatig interessante investeringsvoorstellen krijgen
7,9
Enkel reeds vooraf gescreende investeringsvoorstellen voorgeschoteld krijgen
6,8
Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met andere business angels
6,0
Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met ondernemers
5,7
Investeringssyndicaten vormen met andere business angels
5,9
Opleiding en informatie krijgen over investeringen
4,5
Uit deze tabellen kunnen we de volgende conclusies trekken:
De drie belangrijkste motivatoren zijn: o persoonlijk betrokken kunnen zijn bij de bedrijven waarin men investeert o regelmatig interessante investeringsvoorstellen krijgen o enkel reeds vooraf gescreende investeringsvoorstellen voorgeschoteld krijgen Er is nauwelijks verschil tussen de beginsituatie en de actuele situatie bij de huidige leden.
De ex‐leden verschillen op een aantal punten van de leden. Ze vonden het initieel belangrijker om persoonlijk betrokken te zijn bij de bedrijven waarin ze zouden investeren. Ze waren ook veel minder geïnteresseerd om bij BAN Vlaanderen te komen om hun professioneel netwerk uit te breiden of opleidingen te krijgen over investeringen.
Voor de huidige leden is er al bij al weinig verschil tussen de initiële motivatie (wat men bij aan‐ vang belangrijk vond) en de actuele motivatie van de BA’s voor BAN Vlaanderen. Enkel de inte‐ resse voor syndicaatvorming is wat toegenomen.
Het zou ook kunnen dat recente leden anders tegen BAN Vlaanderen aankijken dan leden met veel meer BA‐ervaring. In de volgende tabel hebben we een onderscheid gemaakt naar het jaar waarin de huidige leden lid werden van BAN. De tabel gaat over de graad van belangrijkheid toen ze lid werden van BAN‐Vlaanderen. Tabel 21 ‐ Actuele graad van belangrijkheid in functie van het jaar van toetreding bij BAN‐Vlaanderen Voor 2007
2007 & 2008
2009 & 20010
Regelmatig interessante investeringsvoorstellen krijgen
8,5
8,3
8,3
Persoonlijk betrokken kunnen zijn bij de bedrijven waarin ik investeer
8,3
6,8
7,2
7,3
6,5
6,5
6,9
5,1
6,4
Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met ondernemers
5,6
4,8
6,3
Investeringssyndicaten vormen met andere business angels
4,4
4,9
5,5
Opleiding en informatie krijgen over investeringen
4,2
4,6
4,8
Enkel reeds vooraf gescreende investeringsvoorstellen voorgeschoteld krijgen Mijn professioneel netwerk kunnen uitbreiden met andere business angels
[53]
Zoals de tabel illustreert zijn er nauwelijks grote verschillen over de jaren heen. Enkele lichte tendensen: de interesse voor persoonlijke betrokkenheid wordt wat minder belangrijk de uitbreiding professioneel netwerk wordt de laatste twee jaar een beetje belangrijker als ar‐ gument de interesse voor het vormen van investeringssyndicaten neemt wat toe.
4.2.4 Nuttigheid van de activiteiten van BAN Vlaanderen voor de business angels De inschatting van de toegevoegde waarde van bepaalde activiteiten van BAN Vlaanderen werd gevat door de volgende vraag in de enquête: “Geef aan hoe belangrijk het momenteel voor u is om vanuit BAN Vlaanderen deskundig advies te krijgen over de volgende punten.” De punten waarover de respondenten zich konden uitspreken waren: Additionele financieringsbronnen zoals subsidies, venture capital en bankfinanciering De verschillende aspecten en stappen van het investeringsproces De waardering van een potentiële investering 'Due diligence' of het grondig evalueren van potentiële deals Het opstellen van contracten (bv. aandeelhoudersovereenkomst) met ondernemers Managen van de 'exit' of de 'verkoop' van een participatie Managen van een onderneming eenmaal de investering gedaan is met als antwoordmogelijkheden: “Niet belangrijk”, “Een beetje belangrijk”, “Vrij belangrijk”, “Heel belangrijk”. Ook deze antwoorden werden omgezet naar een schaal van 0 tot 10 en worden weergegeven in de volgende tabel (resultaten zonder de ex‐leden): Tabel 22 – Belang van verschillende soorten advies van BAN Vlaanderen voor de BA’s
Score
De waardering van een potentiële investering
7,2
Additionele financieringsbronnen zoals subsidies, venture capital en bankfinanciering
6,7
'Due diligence' of het grondig evalueren van potentiële deals
6,6
Het opstellen van contracten (bv. aandeelhoudersovereenkomst) met ondernemers
6,3
De verschillende aspecten en stappen van het investeringsproces
5,9
Managen van de 'exit' of de 'verkoop' van een participatie
5,7
Managen van een onderneming eenmaal de investering gedaan is
3,9
De business angels wensen vooral deskundig advies te krijgen over de waardering van een potentiële investering, over additionele financieringsbronnen en over due diligence. In tweede orde (maar nog steeds belangrijk) volgt advies over het opstellen van contracten, over de verschillende aspecten en stappen van het investeringsproces en het managen van de exit. Niet onverwacht is er – gemiddeld ‐ het minste interesse voor advies over het managen van een onderneming. [54]
De volgende vraag had betrekking op de door BAN Vlaanderen georganiseerde activiteiten: “Geef op een schaal van 0 tot 10 aan hoe nuttig u de volgende activiteiten van BAN Vlaanderen vindt voor uzelf.” De scores voor de zes vernoemende items staan in de volgende tabel (leden en ex‐leden). Tabel 23 ‐ Nuttigheid van de BAN‐activiteiten volgens de BA’s
Score leden
Score ex‐leden
Alle respondenten
De tweewekelijkse nieuwsbrief met anonieme projectprofielen
7,5
5,2
7,2
De ondersteuning van syndicaatvorming
7,5
4,0
7,0
De deal‐making services van BAN
7,4
3,9
6,9
De tweewekelijkse matching events ("fora")
7,2
5,0
6,9
De jaarlijkse BA‐Dag (november)
7,1
4,4
6,6
De jaarlijkse BA‐Academy (in mei)
6,8
4,3
6,4
Het nut van al deze activiteiten wordt hoog tot zeer hoog ingeschat door de leden, maar veel minder door de ex‐leden. Het minst hoog scoort de jaarlijkse BA‐Academy in mei, maar ook daar is er bij de le‐ den nog een gemiddelde score van bijna 7 op 10.
4.2.5
Kwaliteit van de dienstverlening van BAN Vlaanderen
De respondenten konden via een score op een schaal van 0 tot 10 aangeven hoe goed BAN Vlaanderen volgens hen scoorde op 15 verschillende items. Deze items hadden te maken met de activiteiten van BAN Vlaanderen, met de competenties en attitudes van het personeel, en met de ingediende voorstel‐ len. De resultaten, zowel voor leden als ex‐leden, staan aangegeven in de volgende tabel (zie volgende bladzijde). Zoals verwacht scoren de leden BAN Vlaanderen (veel) hoger dan de ex‐leden. We bespreken eerst de scores van de leden: Algemeen valt op de scores van de leden hoog tot zeer hoog zijn. Vooral de competenties van de medewerkers worden gewaardeerd. De gemiddelde score is meer dan 7,5 op 10 voor de vol‐ gende zes aspecten: De toegankelijkheid van de medewerkers Het bewaken van de confidentialiteit De organisatie van de matching events ("fora") De deskundigheid van de medewerkers De efficiëntie van de medewerkers De mogelijkheden om te communiceren met ondernemers die financiering zoeken. Enkel voor 4 punten wordt minder dan 7 op 10 gescoord, maar nog steeds meer dan 6 op 10. Dit zijn aandachtspunten: De informatie in de anonieme projectprofielen De voorafgaandelijke screening van de investeringsvoorstellen De opleiding van business angels De kwaliteit van de voorgestelde investeringsvoorstellen.
[55]
Tabel 24 – Kwaliteit van dienstverlening van BAN Vlaanderen volgens de BA’s
Score leden
Score ex‐leden
Alle respondenten
De toegankelijkheid van de medewerkers
8,3
7,2
8,1
Het bewaken van de confidentialiteit
8,1
5,8
7,8
De organisatie van de matching events ("fora")
7,7
5,1
7,4
De deskundigheid van de medewerkers
7,7
6,0
7,4
De efficiëntie van de medewerkers
7,6
5,9
7,3
De mogelijkheden om te communiceren met ondernemers die financiering zoeken
7,5
5,8
7,3
De ondersteuning bij het maken van deals
7,3
3,8
6,8
7,2
3,9
6,8
7,2
4,8
6,9
7,1
4,3
6,7
7,0
4,0
6,5
6,8
5,0
6,5
6,3
4,1
5,9
6,1
4,1
5,8
6,1
3,9
5,7
De ondersteuning van de syndicaatvorming voor gemeenschappelijke investeringen De mogelijkheden tot netwerking met andere bu‐ siness angels Het bemiddelen voor het bekomen van bijkomende financiering De begeleiding van business angels in de verschillende fasen De informatie in de anonieme projectprofielen in de fiches De voorafgaandelijke screening van de investeringsdossiers De opleiding van business angels (contracting, waardering, ...) De kwaliteit van de voorgestelde investerings‐ voorstellen
Zelfs de ex‐leden geven voor een aantal aspecten nog vrij hoge scores. Ze zijn vooral minder tevreden over de kwaliteit en de screening van de ingediende voorstellen, de ondersteuning bij het maken van deals, de begeleiding en opleiding van de business angels en de ondersteuning van de syndicaatvor‐ ming. Hieruit komt een beetje een beeld naar voren van ex‐leden die vinden dat er geen goede voorstel‐ len op tafel kwamen en die zich een beetje in de steek gelaten voelen. We wijzen er wel op dat het hier om een minderheid gaat. Bovendien is er op deze gebieden de laatste jaren vooruitgang geboekt door BAN Vlaanderen (waarvan de leden die vóór 2008 afhaakten niet hebben kunnen genieten) : de deal‐ making services, de Bootcamp, de fondsmanager, Combifin, … Er was ook een algemene vraag over de tevredenheid: “Algemeen gesproken, hoe tevreden bent u over de diensten van BAN Vlaanderen?”. Antwoordmogelijkheden waren “Zeer ontevreden”, “Eerder ontevre‐ den”, “Noch tevreden, noch ontevreden”, “Eerder tevreden” en “Zeer tevreden”. Uit de volgende tabel blijkt dat bijna 80% van de leden tevreden is, maar slechts 20% van de ex‐leden.
[56]
Tabel 25 – Algemene tevredenheid van de BA’s over BAN Vlaanderen
% leden
% ex‐leden
Alle
Zeer ontevreden
3%
13%
5%
Eerder ontevreden
8%
27%
12%
Noch tevreden, noch ontevreden
10%
40%
16%
Eerder tevreden
42%
20%
38%
Zeer tevreden
37%
0%
30%
100%
100%
100%
4.2.6 Opinie over mogelijke veranderingen en verbetersuggesties De business angels kregen ook een aantal vragen voorgeschoteld over mogelijke of wenselijke evolu‐ ties. De eerste was: “Hoe mogen volgens u de volgende zaken evolueren (toenemen, afnemen, stabiel blij‐ ven, ...)?” met als onderwerpen: De verscheidenheid en originaliteit van de voorstellen Het aantal voorgestelde investeringsprojecten per jaar (102 in 2009) Het aantal presentaties per forum (nu gemiddeld vijf) Het aantal evenementen per jaar voor alle leden (nu 2 per jaar: BA‐Academy en BA‐Day) Het aantal fora per maand (nu twee) De typische omvang van de gezochte financiële middelen (nu mediaan van 300.000 euro). De antwoordmogelijkheden waren: “Geen mening”, “Mag afnemen”, “Mag blijven zoals het is”, “Mag toenemen”. De antwoorden werden opnieuw omgezet naar een score van 0 tot 10 (waarbij “0” = afne‐ men; “5” = stabiel; “10” = toenemen). De volgende tabel bevat de omgezette scores voor de leden: Tabel 26 – Gewenste evoluties (toename of afname) door de BA’s
Evolutie
De verscheidenheid en originaliteit van de voorstellen
7,5
Het aantal voorgestelde investeringsprojecten per jaar (102 in 2009)
6,0
Het aantal presentaties per forum (nu gemiddeld vijf)
5,7
Het aantal evenementen per jaar voor alle leden (nu twee per jaar: BA‐Academy en BA‐Day)
5,3
Het aantal fora per maand (nu twee)
4,3
De typische omvang van de gezochte financiële middelen (nu mediaan van 300.000 euro)
4,2
Er is dus niet veel vraag naar verandering. Er is vooral vraag naar meer en een grotere verscheidenheid aan investeringsvoorstellen, zonder dat evenwel het aantal fora mag toenemen (eventueel wel (licht) het aantal presentaties per forum). De tweede vraag was speculatiever: “In de veronderstelling dat er een afgeschermde website voor de leden van BAN Vlaanderen zou komen met informatie over de investeringsvoorstellen, hoe nuttig zou u dan de volgende mogelijkheden vinden?” Items om zich over uit te spreken waren: De gefilmde presentaties van de ondernemers tijdens de matching fora [57]
Een kopie van de slides gebruikt door de ondernemers tijdens de matching fora Informatie over de andere business angels die interesse hebben in de gepresenteerde investerings‐ voorstellen Toegang tot de geanonimiseerde fiches met investeringsvoorstellen (na het matching forum) Toegang tot de geanonimiseerde fiches met investeringsvoorstellen (voor het matching forum)
met als antwoordmogelijkheden: “Nutteloos”, “Beperkt nuttig”, “Nuttig” en “Heel nuttig”. Omgezet naar score van 0 tot 10 (0 = Nutteloos; 10 = Heel nuttig) geeft dit volgend resultaat voor huidige leden: Tabel 27 – Nuttigheid van mogelijke onderdelen op een afgeschermde website
Interesse
Een kopie van de slides gebruikt door de ondernemers tijdens de matching fora
7,9
Informatie over de andere business angels die interesse hebben in de gepresen‐ teerde investeringsvoorstellen Toegang tot de geanonimiseerde fiches met investeringsvoorstellen (na het matching forum) Toegang tot de geanonimiseerde fiches met investeringsvoorstellen (voor het matching forum)
7,6
De gefilmde presentaties van de ondernemers tijdens de matching fora
4,9
7,9
7,5
Algemeen gesproken spreekt hieruit een zeer grote interesse voor een dergelijke afgeschermde websi‐ te. Enkel over het nut van de gefilmde presentaties zijn de meningen verdeeld. Een derde vraag ging over een mogelijke uitbreiding van de scope: “BAN Vlaanderen stimuleert nu hoofdzakelijk deals voor investeringen in groeiondernemingen. Mogelijk zou BAN Vlaanderen ook andere soorten deals kunnen faciliteren. Hoe sterk zou uw interesse zijn voor deals met betrekking tot de volgende gebieden?” Uitspraken waren mogelijk over: Deals in verband met de opvolgingsproblematiek in bedrijven Deals in verband met herstructureringen van bedrijven ("distress") Deals in verband met management buy‐ins of buy‐outs Andere deals (te specificeren) met als antwoordmogelijkheden: Ik heb daar totaal geen interesse voor. Dit zou me occasioneel kunnen interesseren. Dit zou me wel interesseren. Ik zou dit een heel interessante verbreding van het activiteitsgebied vinden. De resultaten, op basis van een omzetting naar een score van 0 tot 10, zijn voor de leden weergegeven in de volgende tabel: Tabel 28 – Interesse van BA’s voor andere soorten deals
Interesse
Deals in verband met management buy‐ins of buy‐outs
7,4
Deals in verband met de opvolgingsproblematiek in bedrijven
6,9
Deals in verband met herstructureringen van bedrijven ("distress")
5,6
Andere deals
5,3 [58]
Er is alleszins een redelijke interesse voor een dergelijke uitbreiding van de scope, zeker als het gaat over MBI en MBO. Opmerking: 17 respondenten kruisten “andere deals” aan, maar slechts de helft gaf een specificatie. Deels vielen die dan nog onder de drie eerste soorten deals (herstructureringen) of de huidige activitei‐ ten (seed money, groei‐investeringen).
4.2.7
Verbetersuggesties
De laatste vraag in de enquête was: “Heeft u nog suggesties voor de verbetering van de werking van BAN Vlaanderen?” Hierop werd geantwoord door 31 van de 78 respondenten, of 40% (wat zeer hoog is bij open vragen in online enquêtes). Er waren 26 leden die reageerden en 5 ex‐leden. Sommigen formu‐ leerden meerdere suggesties of opmerkingen. Een ruwe indeling van de antwoorden is hieronder aangegeven: Vraag naar verandering scope (weliswaar in verschillende richtingen) (5 reacties) Diversificatie naar sector en grootte van de investeringsvoorstellen (5 reacties) Betere kwaliteit en screening van dossiers / ondernemers (9 reacties) Betere informatie en begeleiding (4 reacties) Verhoging professionalisme medewerkers (5 reacties) Optimalisatie van de organisatie van de fora (4 reacties) Versterking netwerking / relatievorming tussen business angels (3 reacties) Andere / diverse / losse commentaar (9 reacties, ook heel positieve feedback). Algemene opmerkingen over deze ‘suggesties’: Het gaat niet enkel om voorstellen maar vaak vooral om commentaar (positief en negatief). Drie van de vijf ex‐leden die reageerden op deze vraag formuleerden negatieve commentaren. De commentaren sluiten aan bij wat al duidelijk was op basis van de voorgaande vragen. De suggesties zijn zeer verscheiden. Ze zijn ook weinig revolutionair Er zijn grote verschillen van mening naar mogelijke evolutie van de core business (opgelet: slechts een beperkt aantal respondenten bepleit hier een verandering in).
4.3 4.3.1
Appreciatie door de ondernemers Kenmerken van de respondenten
De enquête voor de ondernemers startte met enkele vragen die toelieten een algemeen beeld te cre‐ ëren van de relatie van de respondenten met BAN Vlaanderen: “Wanneer hebt u voor de eerste keer contact gezocht met BAN Vlaanderen?” “Hoeveel keer heeft u reeds een investeringsvoorstel overgemaakt aan BAN Vlaanderen?” “In welke sector situeerde uw voorstel zich?” “Welke van de volgende situaties is van toepassing op u?” ‐ ‐
‐ ‐
Ik heb enkel contact gehad met BAN Vlaanderen maar geen enkel investeringsvoorstel ingediend bij BAN Vlaanderen. Ik heb één of meer investeringsvoorstellen ingediend bij BAN Vlaanderen, maar deze werden bij de initië‐ le screening afgewezen. Ik heb nooit via BAN Vlaanderen mijn voorstel(len) kunnen toelichten aan busi‐ ness angels. Ik heb de kans gekregen om mijn business plan en investeringsvraag voor te leggen aan een of meer bu‐ siness angels van BAN Vlaanderen, maar dit heeft niet geleid tot een deal. Ik ben erin geslaagd om via BAN Vlaanderen financiering te krijgen van een of meer business angels.
[59]
In het totaal antwoorden 80 ondernemers op de enquête (responsgraad van 40%; de aangeschreven ondernemers betroffen enkel een selectie). Van de 80 respondenten hadden er 24 ooit een deal geslo‐ ten, hadden er 53 wel een presentatie kunnen doen maar (nog) geen deal gesloten en waren er 3 die enkel een contact gehad hadden maar zonder voorstelling aan BA’s (dit zijn de eerste 2 categorieën samengenomen). In feite hadden we daar geen enkel antwoord verwacht aangezien, zoals aangegeven, BAN Vlaanderen de gegevens van deze groep niet systematisch bijhoudt en ze ook niet werden aange‐ schreven. We zullen deze 3 antwoorden bij de meeste statistieken verderop (behalve de allereerste) buiten beschouwing laten. Voor de meeste vragen zullen we de antwoorden ook steeds apart vermel‐ den voor de groepen “deals” en “presentaties”. De volgende tabellen geven de verdeling van de respondenten aan. Tabel 29 ‐ Verdeling respondenten i.f.v. eerste contact met BAN Vlaanderen
2006 2007 2008
2009
2010 Totaal
Presentaties
2
9
33
9
53
Deals
1
4
8
9
2
24
Enkel contact
1
2
3
Totaal
3
4
18
44
11
80
Tabel 30 ‐ Verdeling respondenten i.f.v. aantal investeringsvoorstellen
Niet
1 keer
2 keer
3 keer
Totaal
Presentaties
44
9
53
Deals
22
1
1
24
Enkel contact
2
1
3
Totaal
2
67
10
1
80
De meeste respondenten uit de drie groepen zochten dus relatief recent contact met BAN Vlaanderen. De meeste hebben één keer een investeringsvoorstel gepresenteerd. De sectoren waarin de investe‐ ringsvoorstellen zich situeerden zijn als volgt verdeeld: Tabel 31 – Sectoren van de investeringsvoorstellen van de ondernemers ICT
28%
Diensten
14%
Productie
13%
Andere
11%
Energie & Milieu
10%
Health Care
10%
Distributie
8%
Marketing & Communicatie
6%
Biotech & Pharma
1%
Totaal
100%
[60]
De percentages voor een aantal sectoren – ICT, Diensten, Distributie, Marketing & Communicatie – zijn goed vergelijkbaar met de percentages voor de gecontracteerde projecten van ondernemingen in 2008 en 2009 (zie volgende figuur). Daarentegen is productie wat minder goed vertegenwoordigd in de steekproef. Figuur 13 – Sectoriële verdeling van de gecontracteerde projecten in 2008 en 2009
Gecontracteerde projecten per sector 100% 8% 90% 80%
5% 5% 5%
70%
8%
60%
10%
4% 3% 3% 5%
Andere
8%
E‐commerce Productie food
13%
Biotech & Pharma Healthcare 17%
Energie & Milieu
50%
Marketing & Communicatie
21% 40% 30%
Distributie
18%
Productie non‐food
9%
Diensten ICT
20% 10%
26%
28%
2008
2009
0%
Bron: Jaarverslag BAN Vlaanderen 2009
De algemene conclusie is dat de ondernemingen die aan de enquête participeerden vormen in veel op‐ zichten een representatief staal voor ondernemingen die de laatste 2 jaar een presentatie hebben mo‐ gen doen. Van de ondernemingen die vroeger contact hadden en/of niet tot een contract kwamen met BAN Vlaanderen hebben we onvoldoende informatie om zinnige uitspraken te doen.
4.3.2
Motivatie van de ondernemers
De ondernemers dienden aan te geven hoe belangrijk zij bepaalde factoren vonden om contact te zoe‐ ken met BAN Vlaanderen. De vraag was, meer specifiek: “Geef aan hoe belangrijk voor u de volgende aspecten waren toen u voor de eerste keer contact zocht met BAN Vlaanderen.” Ze moesten een uitspraak doen over: In contact kunnen komen met verschillende potentiële investeerders Een investeerder vinden die mijn onderneming ook kan ondersteunen met know‐how Snel kunnen groeien met mijn onderneming Deskundig advies krijgen over het sluiten van een investeringsovereenkomst met een investeerder Deskundig advies krijgen over de waardering van mijn onderneming [61]
Deskundig advies krijgen over verschillende soorten financieringsbronnen Deskundige feedback krijgen over de haalbaarheid van mijn groeiplannen Deskundig advies krijgen over het opstellen van een financieel plan Deskundig advies krijgen over het opstellen van een business plan met als antwoordmogelijkheden: “Niet belangrijk”; “Een beetje belangrijk”; “Vrij belangrijk”; “Heel be‐ langrijk”. De antwoorden werden omgezet naar een score van 0 tot 10 (0 = niet belangrijk; 10 = heel belangrijk) en zijn te vinden in de volgende tabel (onderverdeeld naar ondernemers die enkel een presentatie hielden en zij die ook deals gesloten hebben). Tabel 32 ‐ Graad van belangrijkheid van bepaalde items voor de ondernemers
In contact kunnen komen met verschillende potentiële investeerders Een investeerder vinden die mijn onderneming ook kan ondersteunen met know‐how Snel kunnen groeien met mijn onderneming Deskundig advies krijgen over het sluiten van een investeringsovereenkomst met een investeerder Deskundig advies krijgen over verschillende soorten financieringsbronnen Deskundig advies krijgen over de waardering van mijn onderneming Deskundige feedback krijgen over de haalbaarheid van mijn groeiplannen Deskundig advies krijgen over het opstellen van een financieel plan Deskundig advies krijgen over het opstellen van een business plan
Presenta‐ ties
Deals
Alle respondenten
9,4
9,7
9,5
7,7
6,5
7,3
6,5
7,5
6,8
7,3
5,3
6,7
5,3
5,6
5,4
5,5
4,9
5,3
4,7
4,4
4,6
3,3
2,8
3,2
3,0
3,3
3,1
We leiden hieruit af dat de ondernemers advies krijgen minder belangrijk achten dan geld en investeer‐ ders vinden (hoewel ze vaak dat advies goed zouden kunnen gebruiken…). Dit geldt in het bijzonder voor advies inzake het opstellen van een business plan en financieel plan. De ondernemers staan relatief het meest open voor advies met betrekking tot het sluiten van een overeenkomst met investeerders. Een merkwaardige vaststelling is dat de ondernemers die erin slaagden om een deal te krijgen relatief minder op zoek waren naar business angels die hen konden ondersteunen met know how. Dit zou erop kunnen wijzen dat men gemakkelijker tot een deal komt als er geen know how ondersteuning vanuit een business angel verwacht wordt. Het aantal BA’s dat in aanmerking komt als investeerder is immers groter als de ondernemer geen specifieke know‐how vraagt. Een andere mogelijke verklaring is dat de ondernemers die financiering krijgen het sterkst staan en ook minder behoefte hebben aan begeleiding.
4.3.3 Inschatting van de redenen voor het niet behalen van deals De ondernemers die wel een presentatie hadden kunnen maken maar (nog) niet tot een deal gekomen waren, werd de vraag gesteld: “Indien u geen deal hebt kunnen sluiten tot nu toe, wat was daarvoor de belangrijkste reden?” De antwoorden hierop kunnen als volgt geresumeerd worden (sommige respon‐ denten vermeldden meer dan één element): [62]
Kritiek op BA’s: weinig risicobereidheid (7 reacties) Kritiek op BA’s: weinig interesse (5 reacties) Kritiek op BA’s: te hoge eisen (4 reacties) Geen match in verwachtingen (7 reacties) Gebrek aan samenwerking BA’s / AAF (5 reacties) Eigen redenen / terugtrekking (6 reacties) Kritiek op begeleiding / medewerkers BAN Vlaanderen (5 reacties) Onduidelijke reden (3 reacties) De onderhandelingen lopen nog (8 reacties) Diverse andere redenen (4 reacties)
Opvallend is dat de ondernemers zeer weinig de hand in eigen boezem steken. Slechts enkele geven toe dat hun dossier nog niet matuur is of hebben zichzelf teruggetrokken. Sommigen beseften ook dat ze met hun vraag niet aan het juiste adres waren. Enkelen uiten ook kritiek op de medewerkers van BAN Vlaanderen en de gehanteerde werkmethode. Maar de grote meerderheid heeft vooral kritiek op de business angels: ze zijn weinig risicobereid, ze hebben te weinig interesse, ze stellen te hoge eisen, ze werken niet goed samen, … We vermoeden dat dit slechts ten dele correct is (en dus een aandachts‐ punt), maar dat de kritiek ook te maken heeft met onrealistische verwachtingen en het slecht inschat‐ ten van hun kansen door de ondernemers. Dit suggereert alvast dat ondernemers nog meer ertoe ge‐ bracht moeten worden om de beschikbare opleiding te volgen. Er zijn wel nog geen statistieken be‐ schikbaar die aantonen dat ondernemers die de opleiding gevolgd hebben ook een grotere kans heb‐ ben om tot een deal te komen?
4.3.4 Kwaliteit van de dienstverlening van BAN Vlaanderen Net zoals de business angels konden de ondernemers de dienstverlening van BAN Vlaanderen beoorde‐ len op een aantal punten (“Geef op een schaal van 0 tot 10 aan hoe goed BAN Vlaanderen volgens u scoort op de volgende punten.”). Sommige van deze punten waren identiek aan deze voor de business angels. De resultaten zijn weergegeven in de tabel op de volgende bladzijde. Enkele observaties: Uiteraard zijn de ondernemers die een deal konden afsluiten over het algemeen meer tevreden dan deze die daar niet in slaagden. Het grootste verschil in appreciatie zien we bij het bemiddelen voor het bekomen van bijko‐ mende financiering. Dat is plausibel, aangezien er moeilijk bijkomende financiering kan gevon‐ den worden als er nog geen deal gesloten is. De ondernemers die een deal konden sluiten gaven gemiddeld nergens een score lager dan 6.4. De hoogste appreciatie ging naar toegankelijkheid, discrete, deskundigheid en efficiëntie van de medewerkers Aandachtspunten op basis van deze resultaten zijn de voorbereiding bij de presentatie en de ondersteuning bij het formuleren van het business plan. Momenteel maakt dit laatste evenwel geen deel uit van het expliciete takenpakket van BAN Vlaanderen. Als we de beoordelingen vergelijken met deze van de business angels (voor de items waar dit mogelijk is), dan valt op dat de scores zeer gelijklopend zijn (toegankelijkheid, deskundigheid, discretie, efficiën‐ tie, ondersteuning bij dealmaking (waar van toepassing)). De ondernemers beoordelen de fora iets minder gunstig dan de business angels. De business angels vinden meer dat ze goed kunnen communi‐ ceren (vanuit hun standpunt) met de ondernemers dan omgekeerd. [63]
Tabel 33 – Kwaliteit van dienstverlening van BAN Vlaanderen volgens de ondernemers
Presentaties
Deals
Alle respondenten
De toegankelijkheid van de medewerkers
7,9
8,3
8,0
Het bewaken van de confidentialiteit
7,6
7,6
7,6
De deskundigheid van de medewerkers
7,2
8,2
7,5
De efficiëntie van de medewerkers
7,0
8,2
7,4
De organisatie van de matching events ("fora")
6,6
7,5
6,8
Het correct samenvatten van uw voorstel in de anonieme projectprofielen in de fiches
6,0
7,3
6,4
De mogelijkheden om te communiceren met business angels
5,9
7,5
6,4
De feedback na de screening van uw dossier
5,5
7,5
6,1
De verstrekte informatie en opleiding
5,7
6,8
6,0
U ondersteunen bij de voorbereiding van uw presentatie aan de business angels
5,6
6,4
5,8
Het bemiddelen bij eventuele problemen tussen uzelf en de business angels
5,2
7,1
5,8
U ondersteunen bij het sluiten van deals
4,9
7,2
5,6
U ondersteunen bij het formuleren van het business plan
4,9
6,5
5,3
Het bemiddelen voor het bekomen van bijkomende financiering
3,7
7,3
5,1
Het beeld is al bij al positief (al herinneren we eraan dat het enkel gaat om ondernemers die een presen‐ tatie hebben kunnen maken). Dit blijkt ook uit de meting van de tevredenheid (zie tabel): Tabel 34 – Algemene tevredenheid van de ondernemers over de diensten van BAN Vlaanderen
% van onderne‐ mers met enkel een presentatie
% van ondernemers met deals
% van alle respondenten
Zeer ontevreden
13%
13%33
13%
Eerder ontevreden
19%
8%
16%
Noch tevreden, noch ontevreden
26%
8%
21%
Eerder tevreden
26%
21%
25%
Zeer tevreden
15%
50%
26%
100%
100%
100%
Van de dealmakers is 71% tevreden (mogelijk nog hoger: zie voetnoot); dat is slechts zo voor 41% van de niet‐dealmakers. 33
Dit cijfer van 13% lijkt vrij hoog voor ondernemers die een deal hebben kunnen sluiten. Het gaat om 3 responden‐ ten. Nazicht van de antwoorden geeft aan dat 1 van de 3 respondenten ook op andere vragen lage scores gaf; maar dit is niet het geval bij de 2 andere, die hoge scores gaven op gebied van de dienstverlening van BAN Vlaan‐ deren.
[64]
4.3.5 Verbetersuggesties Zoals bij de business angels waren de “verbetersuggesties” eigenlijk een mix van positieve appreciatie, kritiek op bestaande aspecten (in dezelfde lijn als de commentaren over het niet lukken van deals) en een aantal praktische suggesties. We kunnen deze als volgt samenvatten: Algemene positieve appreciatie (4 reacties) Reflecties over de rol en de scope van BAN‐Vlaanderen (verschillende visies ‐ 10 reacties) Ongeïnteresseerde of arrogante houding van veel BA’s (11 reacties) Te weinig sectoriële know how aanwezig bij BA’s (4 reacties) Suggesties voor aanpassing van de formule van de matching events (4 reacties) Onvoldoende feedback en opvolging na contacten / presentaties (9 reacties) Kritiek op professionalisme medewerkers BAN Vlaanderen (6 reacties) Diverse suggestie voor mogelijke nieuwe activiteiten of aanpak (10 reacties) Vraag naar betere opleiding / informatie (5 reacties) Diverse opmerkingen (3 reacties).
4.4 4.4.1
Appreciatie door verschillende stakeholders en bevoorrechte getuigen De werking van BAN Vlaanderen in het algemeen
De gesprekspartners waren over het algemeen van mening dat BAN Vlaanderen zeer professioneel te werk gaat. Bovendien is de organisatie sterk en positief geëvolueerd in de voorbije jaren. De stakehol‐ ders vinden dat BAN Vlaanderen goed werk verricht en een cruciale schakel blijft in het financierings‐ landschap – wellicht in de toekomst nog meer. Verschillende geïnterviewden vonden dat met de in hun ogen zeer beperkte middelen zeer veel wordt gedaan. BAN Vlaanderen wordt ook aanzien als een van de beter georganiseerde netwerken in Europa. BAN Vlaanderen neemt vaak het initiatief in het opzetten van nieuwe pilootprojecten. Toch blijkt duidelijk dat er een aantal punten voor verbetering vatbaar zijn. De regionale aanwezigheid is een zeer sterk pluspunt, maar uit verschillende gesprekken is gebleken dat BAN Vlaanderen niet in elke provincie even goed scoort. Dit moet zeker opgevolgd worden. Een ander aandachtspunt volgens som‐ mige experten is dat BAN Vlaanderen er baat bij zou hebben om een of meerdere nieuwe “match ma‐ kers” aan te trekken als dealmaker. Hoewel de bestaande “match makers” goed werk verrichten, heb‐ ben ze een te gelijkaardig profiel. Hierdoor sluit hun manier van werken niet steeds aan bij de nieuwe generatie BA’s. Enige vernieuwing lijkt dus wenselijk. De behoefte aan een sterkere informatisering wordt algemeen erkend. De problematiek is dat over de enige “BA software” die momenteel op de markt is (Angelsoft) gemengde geluiden te horen zijn in bin‐ nen‐ en buitenland. De software kan niet zomaar gebruikt worden door BAN Vlaanderen (o.m. omwille van de manier waarop wordt omgegaan met projectvoorstellen) en er is een probleem van de vertrou‐ welijkheid van de gestockeerde informatie (misbruik van gegevens door de eigenaars van Angelsoft). Algemeen gesproken vinden de meeste geïnterviewden dat de prioriteit van BAN Vlaanderen de verbe‐ tering van de huidige kerntaken moet zijn, eerder dan zich toe te leggen op nieuwe kerntaken.
[65]
4.4.2 Kerntaak 1: bewustmaken van ondernemers en kandidaat‐business angels voor busi‐ ness‐angelfinanciering BAN Vlaanderen is goed gekend bij leidinggevenden van bedrijfsorganisaties, intermediairen en actoren die een belangrijke rol spelen in het financieringslandschap. Toch blijkt uit de interviews dat BAN Vlaanderen nog te weinig gekend is bij het bredere publiek én bij belangrijke tussenpersonen zoals bankiers, consultants, boekhouders en zelfs adviesverleners voor starters (bv. ondernemersloket). Hoewel de naam BAN Vlaanderen wel een belletje doet rinkelen, is het in deze kringen vaak niet duidelijk waar de organisatie voor staat en wat de verschillende diensten zijn die het netwerk aanbiedt. De belangrijkste oorzaken zijn volgens de gesprekspartners het feit dat er voor de vernoemde tussen‐ personen geen enkele incentive is om BAN Vlaanderen te promoten en dat het budget voor publiciteit relatief beperkt is. Niemand gelooft evenwel in uitgebreide informatiecampagnes. Het afsluiten van betere samenwer‐ kingsverbanden met middenveldorganisaties en het aantrekken van meer sponsors (bv. een sociaal secretariaat) lijkt een meer zinvolle oplossing gezien dergelijke organisaties vaak het eerste aanspreek‐ punt zijn voor ondernemers. Extra opleidingen voorzien voor dergelijke doelgroep zou eveneens effec‐ tief kunnen zijn. BAN Vlaanderen zou ook moeten proberen om meer vrouwelijke BA’s aan te trekken. Zij financieren vaak ander soorten deals dan hun mannelijke collega’s.
4.4.3 Kerntaak 2: informeren en voorbereiden van de ondernemers De geïnterviewde experten geven aan dat de opleiding en voorbereiding van de ondernemers door BAN Vlaanderen degelijk en zeer waardevol is. Een knelpunt is evenwel dat veel ondernemers denken dat zij de aangeboden opleiding niet nodig heb‐ ben en er ook niet aan deelnemen. BAN Vlaanderen zou hen dus nog meer moeten motiveren om dit wel te doen. Dit zou verkeerde verwachtingspatronen over het te doorlopen proces en de rol van BA’s kunnen bijstellen. Anderzijds wijzen sommige experten erop dat het adviseren van de ondernemers door BAN Vlaanderen niet te ver mag gaan. BAN Vlaanderen moet zich immers neutraal opstellen en kan nooit garant kan staan voor de uiteindelijke kwaliteit van de deals. Een grotere betrokkenheid zou deze rol in het ge‐ drang kunnen brengen.
4.4.4 Kerntaak 3: informeren en voorbereiden van business angels BAN Vlaanderen levert degelijk werk bij het informeren en soms zelfs opleiden van BA’s. Vastgesteld wordt dat de BA Academy goed geëvalueerd wordt maar op relatief weinig belangstelling kon rekenen. Een betere promotie campagne dringt zich hier dan ook op. Een drukker bijgewoonde BA Academy zou ook de netwerking en de kennisuitwisseling tussen BA’s onderling promoten. Het ontbreken van vol‐ doende dynamiek tussen de BA’s onderling werd immers door sommige experten als een punt voor verbetering gezien. Initiatieven in het buitenland tonen aan dat buitenlandse studietrips (bv. bezoeken van buitenlande BA netwerken) of aangepaste educatieve events (bv. lunch met gastspreker) voor der‐ gelijke dynamiek zouden kunnen zorgen.
[66]
Een ander probleem is volgens de geïnterviewden dat sommige “would‐be BA’s” die zich aansluiten bij BAN Vlaanderen verkeerde verwachtingen hebben. Bovendien gaat BAN Vlaanderen er volgens sommi‐ gen te vaak van uit de BA’s de juiste kennis en motivatie hebben om te investeren in groeibedrijven. De geïnterviewden denken dat een beter screening en langere intake‐procedure er kunnen toe bijdragen dat BAN Vlaanderen een beter zicht heeft op de verwachtingen, behoeften en mogelijkheden van de BA’s enerzijds, maar anderzijds ook dat de BA’s beter beseffen wat er van hen verwacht wordt. Een betere afstemming van de verwachtingen kan er toe leiden dat de meest geschikte BA’s geïnteres‐ seerd geraken in bepaalde ondernemingsvoorstellen en dat minder geschikte potentiële investeerders tijdig afhaken. Bovendien zal dergelijke afstemming toelaten om de opleidingsbehoeften van de BA’s beter in kaart te brengen en om meer gefocust in te spelen op de behoeften van de BAs dankzij een juiste segmentatie. Dit alles zou ook kunnen bijdragen tot een meer kwalitatieve pool van BA’s. Dit is belangrijk omdat de kwaliteit en heterogeniteit van de BA’s zowel voor sommige BA’s als voor ondernemers een hinderpaal vormt om te komen tot deals. De gesprekspartners hebben erop gewezen dat het feit dat de subsidies van BAN Vlaanderen deels afhangen van het aantal aangesloten BA’s momenteel contraproductief werkt voor het bekomen van een meer kwalitatieve pool van BA’s. Een voldoende groep aan BA’s is weliswaar noodzakelijk voor de goede werking van een BA netwerk (de dynamiek op de events is groter bij een grotere groep BA’s, de kans dat er een geïnteresseerde BA aanwezig is op de events is groter, enz.) maar het streven naar kwantiteit heeft ook als nadeel dat de kwaliteit van de BA’s minder even‐ wichtig wordt. Een verdere sterkere groei van het aantal BA’s lijkt dus minder wenselijk en noodzakelijk dan de totstandkoming van een meer kwalitatieve groep aan BA’s. Verschillende geïnterviewden meen‐ den dat het lidgeld voor BA’s opgetrokken zou mogen worden: het zou weliswaar leiden tot een ver‐ mindering van het ledenaantal maar ook tot een grotere motivatie bij de resterende leden. Al is niet iedereen overtuigd dat een kleinere organisatie met meer actieve leden beter zou zijn. Bij de informatie en voorbereiding van business angels zou er ook meer aandacht moeten gaan naar de exit (zonder dat dit zover hoeft te gaan als bij de venture capital investeerders). Verschillende experts denken dat exits moeten opgevolgd worden zodat BAN Vlaanderen statistieken zou kunnen geven over te verwachten investeringsrendementen. Meer algemeen werd erop gewezen dat BAN Vlaanderen nog te weinig beschikt over case studies en success stories die zouden kunnen gebruikt worden bij promo‐ tie, informatie en opleiding. Een gesprekspartner suggereerde om de leden van BAN Vlaanderen meer te betrekken bij de EBAN events. Dat kan een manier zijn om hen meer voor te bereiden op hun rol als investeerder en ook de internationele dimensie van BAN Vlaanderen wat te versterken.
4.4.5 Kerntaak 4: in contact brengen van ondernemers met business angels (de matching) De geïnterviewden zijn het erover eens dat BAN Vlaanderen aanzienlijke inspanningen levert om onder‐ nemers en business angels in contact te brengen met elkaar met het oog op het sluiten van deals. De formule van de matching events (en alles wat daarmee in verband staat) is een vrij efficiënte methode, die ook in het buitenland haar waarde bewezen heeft. Hoewel BAN Vlaanderen internationaal gezien redelijk goed scoort voor de ratio aantal gefinancierde deals t.o.v. het aantal gepresenteerde deals, zijn een aantal geïnterviewde experten van mening dat de matching nog aanzienlijk verbeterd kan worden. BAN Vlaanderen wordt door sommigen als te passief aanzien bij het met elkaar in contact brengen van ondernemers en business angels. Verschillende sug‐ gesties werden geformuleerd. Eerst en vooral zou BAN Vlaanderen meer proactief kunnen te werk gaan. Aangezien niet elke BA op elk matching event kan aanwezig zijn (en zich soms ook beperken tot events in hun streek) is het belangrijk [67]
dat interessante deals doorverwezen kunnen worden naar BA’s met het juiste profiel. Dit is enkel moge‐ lijk als de coördinatoren beschikken over een zeer grondige kennis van de BA’s aangesloten bij het net‐ werk én over sterke netwerk capaciteiten – iets wat volgens sommige gesprekspartners bij de verschil‐ lende coördinatoren niet in dezelfde mate aanwezig is. Het moet ook uitgeklaard worden hoe een meer proactief optreden kan verzoend worden met het vigerende gelijkwaardigheidsprincipe, waardoor geen voorkeurbehandeling mogelijk is (alle leden zien alle dossiers). Een tweede suggestie is de ontwikkeling van een goed elektronisch platform. Op dit (beveiligd) plat‐ form zou informatie kunnen beschikbaar zijn over bijvoorbeeld investeringsvoorstellen, profielen van BA’s, stand van zaken van deals, afgesloten deals, enz. Velen geloven dat dit een belangrijke toege‐ voegde waarde zou kunnen creëren voor zowel de netwerkbeheerder, de BA’s als de ondernemers. Ook de hoger vermelde enquêteresultaten bevestigen dit. Een dergelijk platform zou toelaten een grondige inventarisatie te maken van het aantal ingediende en verwerkte deals, van het profiel van de investeringen, van het profiel van de aangesloten BA’s en van de afhandeling van het “match making” proces. Dit zal ook een zekere investering en ook IT‐expertise vergen (die nu slechts beperkt aanwezig is). De ingebruikname van een dergelijk IT platform zou eveneens impliceren dat de klassieke bepaling van het aantal “contacten” minder zinvol wordt als KPI en zeker als parameter in de berekening van de subsidie. Een derde piste om de effectiviteit van het matching proces te verhogen is het creëren van een meer diverse en kwalitatieve stroom van deals. De diversiteit kan o.a. verhoogd worden door ook andere soorten deals te promoten. Ook in het buitenland is er een trend waarbij BA netwerken een bredere scope van deals aansnijden. Het potentieel hiervan moet duidelijk in detail bestudeerd worden. Moge‐ lijkheden die hier naar voor gebracht werden zijn: deals waarin in een vroegere fase door BA’s of andere durfkapitralisten geïnvesteerd werd en waarbij een exit wil gerealiseerd worden (secondary deals), deals van bedrijven die zich tijdelijk in moeilijkheden bevinden en waar extra liquiditeiten nodig zijn (distress deals) en deals waarbij de oprichters of de familie geheel of gedeeltelijk uit het kapitaal willen stappen (succession deals). Dit biedt de mogelijkheid om tegemoet te komen aan de diverse behoeften van BA’s en het kan helpen om sommige meer risico‐averse BA’s over de streep te trekken. Het gevaar bestaat wel dat dergelijke deals de financiering voor de meer traditionele starter of groeier zou doen opdrogen. De focus van BAN Vlaanderen mag door deze verbreding dus niet verloren gaan. Een meer kwalitatieve stroom aan deals zou ook kunnen bereikt worden door te zorgen dat er aan de bron een groter aantal voorstellen binnenkomen, waaruit vervolgens een betere selectie kan gemaakt worden. Meer kwantiteit kan volgens sommige experten bekomen worden door beter samen te wer‐ ken met een aantal organisaties zoals PMV, IWT, spin‐off cellen van de universitaire instellingen, VOKA, e.d. Deze organisaties zouden consequent dossiers moeten kunnen doorverwijzen naar BAN Vlaande‐ ren. Meer kwaliteit in dealflow kan eveneens bekomen worden door actief aanwezig te zijn op een aan‐ tal vernieuwende initiatieven in het ondernemerschapslandschap zoals bv. TechCrunch, Betagroup, Benelux Venture Forum, enz. Ook BAN Vlaanderen moet meegaan met deze nieuwe media‐initiatieven. Een aantal experten opperden het idee om speciale matching events te organiseren voor specifieke industrieën of specifieke soorten deals (bv. secondary deals). Een laatste idee, gesuggereerd door enkele experten, was om iets meer te doen met de in de screening afgewezen investeringsvoorstellen (die dus niet leiden tot een presentatie). Voor een klein deel van de in de screening afgewezen voorstellen zou misschien toch zeer beperkte informatie kunnen ter be‐ schikking gesteld worden via het elektronisch platform. Af en toe zullen dergelijke ideeën opgepikt worden door BA’s en kunnen ze leiden tot een deal. Er waren ook een aantal opmerkingen over het Ark Angel Fund. Algemeen gesproken wordt het be‐ staan ervan als zeer positief ervaren. Het vergroot de draagkracht van de deals, haalt virgin angels over de streep en doet het volume aan investeringen toenemen. Maar de grote zwakte is dat het fonds zeer afhankelijk is van de BA’s. Er is ook een zeker gevaar voor “conflict of interest”.
[68]
4.4.6 Kerntaak 5: samenbrengen van business angels met het oog op vorming van syndicaten Een van de meer recente “kerntaken” van BAN Vlaanderen is het promoten, vormen en begeleiden van investeringssyndicaten. Deze opdracht wordt door alle experten als uiterst waardevol beschouwd en heeft volgens hen geleid tot verschillende positieve effecten. Ten eerste verlaagt syndicaatvorming de drempel voor “virgin angels” om effectief een investering te maken aangezien ze begeleid worden door andere BA’s. Het biedt op die manier als het ware een stage aan voor de “virgin angels”. Ten tweede laat het toe om grotere bedragen te investeren gespreid over verschillende BA’s. Het is duidelijk dat dergelijke activiteit meer coördinatie vergt en daarom ook meer financiële middelen. Een aandachtspunt is dat men bij het opzetten van syndicaten moet trachten te vermijden bepaalde leden te bevoordelen door hen te verkiezen boven andere leden wanneer het aankomt op het uitnodi‐ gen van BA’s voor syndicaten. De vraag is ook of dit eigenlijk een “kerntaak” moet genoemd worden, en niet eerder zou moeten op‐ gaan in een breder geformuleerde kerntaak “begeleiden van ondernemers en business angels bij het maken van deals en zoeken van bijkomende financiering” (zie verder).
4.4.7 Meer kerntaken voor BAN Vlaanderen? De activiteiten van BAN Vlaanderen zijn de voorbije jaren stelselmatig toegenomen, strikt genomen zelfs buiten de opgelegde kerntaken. Een centrale vraag is of naar de toekomst toe de kerntaken niet anders moeten worden geformuleerd en/of worden uitgebreid? Een voor de hand liggende uitbreidingspiste is de geïntegreerde financiering (actueel project Combifin), gericht op het oplossen van de financieringsproblematiek van groeigerichte ondernemingen. Hoewel de meningen verdeeld zijn, vertoont dit project duidelijk een aantal synergieën met de bestaande activitei‐ ten van BAN Vlaanderen. Bovendien kan de voortzetting van deze activiteit voor een verdere schaalver‐ groting zorgen, wat volgens nogal wat geïnterviewden wenselijk is. Indien dergelijke activiteiten tot de kerntaken van BAN Vlaanderen zouden behoren, is het volgens de mening van de experten essentieel dat ze niet te veel overlapping vertonen met andere bestaande initi‐ atieven en dat er samengewerkt wordt met andere relevante partijen (bv. PMV). Anders bestaat het gevaar dat bestaande initiatieven worden beconcurreerd waardoor potentiële samenwerking zou kun‐ nen belemmerd worden. Meerdere van dergelijke initiatieven kunnen echter goed zijn indien ze zouden leiden tot het aantrekken van een meer diverse stroom van deals. Een bijkomend risico is dat BAN Vlaanderen door het organiseren van dergelijke events een bevoorrechte positie krijgt als potentiële investeerder. Enige omzichtigheid is dus noodzakelijk indien dergelijk kerntaak tot het takenpakket van BAN Vlaanderen zou behoren. Een tweede activiteit die BAN Vlaanderen in het voorbije jaar op zich nam was de organisatie van Bizz‐ Idee. Hoewel het de meeste experten zinvol lijkt dat BAN Vlaanderen zou betrokken blijven bij deze organisatie – BizIdee draagt immers bij tot een meer gediversifieerde inflow van kwalitatieve dossiers en zorgt ook voor publiciteit – vinden ze niet dat dit een nieuwe kerntaak van BAN Vlaanderen zou moeten worden. Een derde activiteit die BAN Vlaanderen recentelijk lanceerde is het begeleiden van het “dealmaking” proces. De bedoeling hiervan is ervoor te zorgen dat potentiële deals ook effectief gesloten worden. De eerste evaluaties van deze activiteit zijn positief, hoewel het nog vroeg is om hier definitieve uitspraken over te doen. Een belangrijke vraag voor de toekomst is of er een fee zal moeten aangerekend worden, en zo ja, hoeveel en aan wie. [69]
4.4.8 Samenwerking met andere actoren Uit de interviews blijkt duidelijk dat BAN Vlaanderen op zeer veel verschillende manieren samenwerkt met andere actoren in het veld. Vaak verloopt deze samenwerking eerder informeel. Een formele samenwerking die als zeer positief ervaren werd is de samenwerking met het federale par‐ ticipatiefonds. Binnen deze samenwerking werd de BA+ lening ontwikkeld. De samenwerking verloopt volgens de betrokkenen zeer vlot en professioneel. Ook de samenwerking met EBAN wordt zeer positief geëvalueerd. BAN Vlaanderen is een van de actie‐ vere leden van dit netwerk. Er wordt bovendien goed samengewerkt met de Waalse tegenhanger BA Angels. Een terugkerend probleem in Vlaanderen en de Europese Unie is de samenwerking tussen BA’s en de venture capital fondsen. Uit interviews blijkt dat er niet steeds voldoende wederzijds respect bestaat en er vaak een verkeerd begrip is over de tegenpartij. Hoewel er duidelijk synergieën kunnen bestaan en er bereidheid is om nauwer samen te werken, zijn meer initiatieven nodig om beide groepen dichter bij elkaar te brengen en een beter wederzijds begrip te creëren. Hoewel dit reeds gebeurt met een aantal kleinere venture capital fondsen, lijkt er ruimte voor een bredere samenwerking. Een van de zaken die uit een interview naar voor kwam is het belang om venture capital fondsen in een vroeg stadium te be‐ trekken. Op die manier kan er nauw samengewerkt worden met de BA’s. Natuurlijk moet men voor ogen blijven houden dat venture capital fondsen vaak een ander soort dealflow voor ogen hebben, meer in het bijzonder bedrijven met een zeer hoog groeipotentieel en een aanzienlijke investeringsbe‐ hoefte. Een mogelijke hinderpaal om samen te werken met een kapitaalfonds (bv. PMV) is de fee‐structuur die BAN Vlaanderen hanteert. Grote fondsen zijn niet steeds bereid om de fees te betalen die BAN Vlaande‐ ren aanrekent. Bovendien zijn er vaak twistpunten over wie als eerste een deal heeft aanbracht. Gesug‐ gereerd werd om hier een andere lidmaatschapformule te hanteren met afzonderlijke afspraken. Een nieuw type speler die aan belang wint binnen het financieringslandschap en die tot nu toe over het hoofd gezien wordt zijn de “family offices”. Samengevat leren de interviews ons dat BAN Vlaanderen met zeer veel partijen samenwerkt maar er zeker ruimte bestaat om op een meer geïntegreerde en formele manier samen te werken met een aan‐ tal bestaande en nieuwe actoren.
4.4.9 Corporate governance De geïnterviewden zijn van mening dat BAN Vlaanderen professioneel bestuurd wordt. Reginald Vossen wordt als bekwaam ervaren en Stany Boone wordt aanzien als een uiterst geschikte en degelijke voor‐ zitter van de raad van bestuur. Gelet op de leeftijd van Stany Boone zal het de komende jaren een uit‐ daging zijn om een goede opvolger te vinden. De raad van bestuur werkt algemeen genomen goed. Enkele stakeholders suggereerden om meer rotatie te voorzien in de samenstelling van de raad van bestuur. Er zou bovendien een extra externe bestuurder kunnen worden aangetrokken. Een andere suggestie was om de raad van bestuur te versterken met een externe adviesraad opgebouwd uit een roterende, diverse groep van business angels aangesloten bij BAN Vlaanderen. [70]
4.4.10 Bijkomende bevindingen uit de interviews Tot slot geven we nog een aantal andere opmerkingen en suggesties mee uit de interviews die niet konden ondergebracht worden bij de vorige punten: De activiteiten van BAN Vlaanderen passen volkomen binnen het Vlaamse beleid. Ze zijn een es‐ sentieel puzzelstuk in het beleid m.b.t. financiering voor startende en groeiondernemingen. De duur van subsidieovereenkomst met BAN Vlaanderen zou langer moeten zijn zodat er een langetermijnvisie kan opgebouwd worden en er meer zekerheid zou komen voor de medewer‐ kers. De KPI’s moeten duidelijk herbekeken worden. Ze leggen teveel nadruk op kwantitatieve para‐ meters. Bovendien is er een vermenging van de parameters voor de financiering en de KPI’s voor monitoring. De bestaande parameters zijn ook niet evenwaardig (bijv. aantal deals versus aantal contacten; de contacten hebben de grootste invloed op de variabele financiering). Het bijhouden en controleren van het aantal contacten creëert een administratieve overlast. De combinatie van het degressief vast gedeelte en het groot aandeel van het variabel gedeelte in de financiering schiet zijn doel voorbij en creëert zelfs perverse effecten. Het zou moeten mogelijk worden om een deel van het subsidiebedrag als investering te zien die niet jaarlijks terugkomt (bv. software). Het is niet zo duidelijk welke netwerkactiviteiten de mensen van BAN bijwonen. Het zou goed zijn om hier een zicht op te hebben.
[71]
5 5.1 5.1.1
Conclusies en aanbevelingen Inleidend: realiseren van de doelstellingen Initiële verwachtingen in 2006
In het Besluit van de Vlaamse Regering dat de subsidieregeling voor BAN Vlaanderen bepaalde voor de periode 2007‐2010 werden geen directe resultaatsdoelstellingen geformuleerd. Wel werden, zoals eer‐ der in dit rapport aangegeven, bij de subsidiëring een aantal parameters ingebouwd die de kwantitatie‐ ve groei van BAN Vlaanderen moesten stimuleren. In de toenmalige begeleidende nota aan de Vlaamse regering werden wel een aantal verwachtingen en doelstellingen geformuleerd, zowel van kwalitatieve als van kwantitatieve aard. Deze hebben we reeds vermeld in § 1.2.2. We kunnen stellen, op basis van de vergaarde informatie dat de meer generiek geformuleerde verwach‐ tingen van 2006, met name: genereren van meer naamsbekendheid genereren van meer eigen inkomsten verhogen van de activiteitsgraad van de business angels verhogen van de kwaliteit van de investeringsvoorstellen verbeteren van de afstemming op co‐financieringsmechanismen alle min of meer werden ingelost. Daarnaast werden in 2006 ook een aantal kwantitatief geformuleerde verwachtingen geformuleerd in de begeleidende nota van het BVR: een jaarlijkse netto aangroei van 15 BA‐leden zodat er tegen einde 2010 200 BA’s lid zouden zijn van BAN Vlaanderen; bij een (veronderstelde) retentiegraad van 70% impliceerde dit om jaarlijks een 50‐tal nieuwe BA’s te moeten aantrekken 570 presentaties van investeringsvoorstellen tegen einde 2010; dit werd verondersteld overeen te komen met een screening van 1.775 voorstellen 9940 contacten tussen business angels en ondernemers 149 deals over een periode van vier jaar. De verhoopte evolutie over de periode 2007‐2010 was als volgt: Tabel 35 – Verwachtingen van de Vlaamse overheid in 2006
2007
2008
2009
2010
Aantal business angels
155
170
185
200
Aantal gelanceerde projecten
120
140
150
160
2.170
2.380
2.590
2.800
25
32
42
50
Aantal contacten Aantal deals
Deze cijfers waren een extrapolatie van de groeicijfers in de eerste jaren van BAN Vlaanderen. De vol‐ gende tabel geeft aan dat BAN Vlaanderen tot 2009 deze verwachtingen slechts gedeeltelijk heeft kun‐ nen realiseren (en dit zal ook tegen einde 2010 niet meer kunnen gerealiseerd worden), al is er wel spra‐ ke van een gestage groei (en dit ondanks de economische crisis). De tabel geeft aan dat in 2009 het aantal contacten en het aantal business angels zowat 90% bedroeg van wat was vooropgezet. Maar het aantal gelanceerde projecten lag meer dan 30% lager dan de ver‐ [72]
wachtingen en het aantal gerealiseerde deals zelfs meer dan 50%. Door het slechts gedeeltelijk halen van de doelstellingen heeft BAN Vlaanderen uiteindelijk iets minder subsidie gekregen dan oorspronke‐ lijk voorzien. Tabel 36 – Behaalde resultaten in 2007, 2008 en 2009
2007
2008
2009
Aantal business angels
138
147
160
Aantal gelanceerde projecten
72
95
102
1.952
2.388
2.694
13
16
21
Aantal contacten Aantal deals
We maken hier wel enkele kanttekeningen bij. Ze lijken, met wat we vandaag weten, alleszins bijzonder ambitieus en wat onrealistisch, zeker gezien vanuit een Europees benchmarkingperspectief.
5.1.2
Jaardoelstellingen van de Raad van Bestuur
Zoals aangegeven in het eerste hoofdstuk werden jaarlijks kwantitatieve doelstellingen geformuleerd door de Raad van Bestuur van BAN Vlaanderen (Tabel 3). De volgende twee tabellen bevatten de gere‐ aliseerde cijfers en het realisatiepercentage ten opzichte van targets. De cijfers en percentages voor 2010 zijn deze voor begin september; uiteraard zullen de meeste cijfers en percentages nog toenemen tegen einde 2010. Tabel 37 – Gerealiseerde cijfers
2007
Nieuw aangesloten BA's
2008
2009
2010 (begin sept.)
38
37
38
25
Hernieuwing BA's
102
110
122
122
Totaal BA's
140
147
160
147
Dossierinflow
307
505
434
314
Weerhouden projecten
195
211
208
112
72
95
102
66
Ondernemers deelnemend aan opleidingen
45
43
Newsletters
20
23
1,886
2,212
2,496
1,133
13
16
21
18
42
30
29
38,113
32,546
50,649
48,602
Geïnvesteerde bedragen (in euro)
4,666,898
4,406,000
2,163,000
Aantal BA+‐deals
5
11
Volume BA+‐leningen
572,000
521,500
1,158,000
Succesfee BA+ (in euro)
13,038
28,948
Participatie aan beurzen
19
14
Websitebezoekers
15,890
10154
Contracten met ondernemers
Contacten tussen BA’s‐Ondernemers Deals BA's betrokken bij deals Succesfee (in euro)
[73]
Tabel 38 – Realisatiegraad van de kwantitatieve doelstellingen
2007
2008
2009
2010 (begin sept.)
Nieuw aangesloten BA's
69%
67%
84%
54%
Hernieuwing BA's
102%
105%
102%
90%
Totaal BA's
90%
92%
97%
81%
Dossierinflow
64%
105%
81%
70%
105%
62%
39%
60%
63%
89%
57%
Ondernemers deelnemend aan opleidingen
78%
Newsletters
83%
92%
Contacten tussen BA’s‐Ondernemers
87%
88%
109%
45%
Deals
52%
50%
91%
82%
60%
81%
88%
76%
110%
101%
Geïnvesteerde bedragen (in euro)
130%
70%
36%
Aantal BA+‐deals
45%
157%
Volume BA+‐leningen
76%
42%
145%
Succesfee BA+ (in euro)
53%
223%
Participatie aan beurzen
106%
70%
Websitebezoekers
122%
63%
Weerhouden projecten Contracten met ondernemers
BA's betrokken bij deals Succesfee (in euro)
We stellen onder meer het volgende vast:
Er zijn veel streefdoelen van de Raad van Bestuur die niet werden gehaald, en dit jaar na jaar. In 2009 werden slechts 5 van de doelstellingen gehaald. De situatie in 2010 zal wellicht iets beter zijn. Dit suggereert dat het proces van doelstellingen formuleren niet optimaal verloopt.
Er wordt relatief goed gescoord op het aantal BA’s en bijzonder goed voor de BA+‐streefdoelen (in 2010).
Een hoger realisatiepercentage kan niet enkel een beter dan voorziene prestatie betekenen (bv. i.v.m. de BA+ deals), maar ook te maken hebben met een target die sterk verlaagd was ten op‐ zichte van het vorige jaar (bv. aantal deals). Eigenlijk laten de meeste percentages niet toe te besluiten of men op dit gebied goed of slecht gepresteerd heeft.
We herinneren er verder aan (zie Hoofdstuk 1) dat vanaf 2008 de doelstellingen van de Raad van Be‐ stuur afwijken van de initiële verwachtingen van de Vlaamse overheid. We besluiten alleszins dat het mechanisme voor de jaarlijkse bepaling van doelstellingen (targets), hun gebruik als managementinstrument en de consistentie met de verwachtingen van de Vlaamse overheid aan herziening toe zijn.
[74]
5.2 5.2.1
Beantwoorden van de onderzoeksvragen34 Relevantie van de kerntaken en doelstellingen
(1) Sluiten de kerntaken en doelstellingen nog aan bij de huidige beleidsdoelstellingen? Dienen deze voor de volgende periode te worden gewijzigd? De kerntaken en doelstellingen van BAN Vlaanderen sluiten nog steeds aan bij de doelstellingen van de Vlaamse regering om ondernemerschap actief te ondersteunen. BAN Vlaanderen is een belangrijk puz‐ zelstuk onder de beleidsinitiatieven gericht naar de stimulering en financiering van starters, groeibedrij‐ ven en gazelles. Dankzij de activiteiten van BAN Vlaanderen wordt een stuk van de “equity gap” gevuld. Aangezien de equity gap nog toeneemt en de banken na de financiële crisis minder risico’s willen nemen bij de financiering, neemt het economisch belang van business angel financiering bovendien nog toe. Voor de deelvraag “Dienen deze voor de volgende periode te worden gewijzigd” verwijzen we naar de aan‐ bevelingen. (2) Hoe is het dienstenaanbod geëvolueerd en dient dit aangepast in de volgende periode? Het dienstenaanbod van BAN Vlaanderen is aanzienlijk uitgebreid in de voorbije jaren, onder meer op de volgende gebieden: invoering van de dealmaking services lancering van het project Combifin, m.i.v. de Dag van het Kapitaal oprichting van het Ark Angels Fund actieve betrokkenheid bij BizIdee organisatie van bijkomende opleidingsinitiatieven, zoals een “Bootcamp” voor nieuwe BA’s. BAN Vlaanderen lanceerde diensten met betrekking tot “dealmaking” die er voor gezorgd hebben dat ondernemers en BA’s beter ondersteund worden in het afsluiten van een deal. Deze diensten creëren duidelijk toegevoegde waarde. Momenteel is deze dienst gratis en vrijwillig). Een belangrijke vraag is in welke mate dit in de toekomst extra vergoed zou moeten worden door BA’s en ondernemers. Het dienstenaanbod van BAN Vlaanderen is eveneens uitgebreid door een aantal projecten waarop in het verleden ingetekend werd. Zo kreeg BAN Vlaanderen de projectleiding over BizIdee en werd het project COMBIFIN gelanceerd. COMBIFIN vertoont duidelijk een aantal synergieën met de huidige acti‐ viteiten van BAN Vlaanderen en kan zorgen voor een gezonde schaalvergroting. De complementariteit tussen BizIdee en de activiteiten van BAN Vlaanderen is daarentegen beperkter. Een nauwe samenwer‐ king tussen BAN Vlaanderen en BizIdee blijft echter wel noodzakelijk aangezien BizIdee voor de nodige publiciteit zorgt en bovendien dealflow met zich meebrengt. BAN Vlaanderen kan bovendien ervaren experten leveren om bv. in experten panels te zetelen. Het ARK Angel Fund werd in 2007 opgericht en wordt momenteel beheerd door BAN Vlaanderen. Dit fonds zorgt duidelijk voor een toegevoegde waarde aangezien het de schaalgrootte van bepaalde gefi‐ nancierde projecten vergroot en risico’s voor de business angels spreidt. Een belangrijke vraag is of het fonds op termijn performant zal zijn. Voor de deelvraag “dient dit aangepast in de volgende periode” verwijzen we naar de aanbevelingen ver‐ derop in § 5.3. 34
We beantwoorden in dit gedeelte enkel de onderzoeksvragen die te maken hebben met vaststellingen en con‐ clusies over BAN Vlaanderen tot op vandaag. De antwoorden op de onderzoeksvragen die te maken hebben met mogelijke wijzigingen in de toekomst, vallen onder de “Aanbevelingen” in het derde deel van dit hoofdstuk.
[75]
5.2.2
Resultaten en performantie
(3) Welke resultaten heeft BAN Vlaanderen op het vlak van zijn 5 kerntaken gehaald en was dit op een aan‐ vaardbare manier? 1. Ondernemers en kandidaat business angels bewust maken van business angel financiering De voorbije jaren is het aantal ingediende dossiers en het aantal BA’s gevoelig toegenomen. In 2009 waren er meer dan 800 ingediende dossiers en zo’n 160 leden. Voor beide aantallen was dit meer dan een verdubbeling t.o.v. 2004. Dit geeft aan dat de bewustmaking voor business angel financiering in Vlaanderen sterk is toegenomen. BAN Vlaanderen kent momenteel een aanzienlijke instroom van dossiers, veel hoger dan het Europese gemiddelde. De kwaliteit van de aangemelde dossiers kan soms beter (al is dit ook vaak een probleem in het buitenland). BAN Vlaanderen is het grootste BA netwerk in België en behoort tot de grotere netwerken in Europa. Er is wel nog wat groeipotentieel; een nog hoger aantal BA’s zou BAN Vlaanderen in staat stellen om nog meer deals te realiseren. Toch bestaat er wellicht een bovengrens aan het aantal BA’s dat een dergelijk netwerk kan dragen zonder aan efficiëntie en effectiviteit in te boeten. BAN Vlaanderen is duidelijk gekend bij de leidinggevenden van belangrijke organisaties zoals Unizo, het Participatiefonds en de ParticpatieMaatschappij Vlaanderen. Deze instellingen erkennen de rol van BAN Vlaanderen. Hoewel BAN Vlaanderen vaak gekend is bij leidinggevenden van intermediairs (zoals Unizo, Voka, banken, consultants, …) is dit vaak niet het geval bij de adviesgevers die er werken. Nochtans is dit eerstelijnsadvies wellicht het meest effectieve kanaal. BAN Vlaanderen is nog steeds vrij weinig be‐ kend bij jonge ondernemingen en hun financiële adviesgevers zoals boekhouders en kantoorhouders in banken. 2. Ondernemers informeren en voorbereiden Ondernemers worden op een systematische manier onthaald. Minder geschikte dossiers worden door‐ verwezen naar andere organisaties. Ondernemers die potentieel in aanmerking komen voor business angel financiering worden bijgestaan op een professionele manier. De opleidingen voorzien voor ondernemers zijn van goede kwaliteit, maar de participatiegraad aan deze opleidingen is laag. Ondernemers beseffen nog te weinig het belang van een goede voorbereiding om succesvol te zijn in het bekomen van BA financiering. 3. Business angels informeren en voorbereiden Bij hun toetreding worden BA’s gescreend en worden verwachtingen in kaart gebracht. Tegelijkertijd wordt hen aangegeven welke verwachtingen ze kunnen koesteren. BAN Vlaanderen organiseert jaarlijks verschillende informatie‐ en opleidingsmomenten: de BA‐day, de BA‐Academy en het bootcamp voor nieuwe BA’s. De informatie en opleidingen voorzien voor BAs zijn goed. Ook de matching events en de begeleiding bij syndicaatvorming en dealmaking kunnen be‐ schouwd worden als kanalen voor informatiedoorstroming en ervaringsuitwisseling, ook tussen BA’s. Ondanks deze inspanningen blijkt toch dat er vaak BA’s met verkeerde verwachtingen in BAN Vlaande‐ ren stappen en daar niet op hun plaats zitten. Het verloop is dan ook hoger dan gemiddeld elders in Europa. Dit is de voorbije jaren wel gecompenseerd door een grote aangroei van nieuwe BA’s. 4. Ondernemers met business angels in contact brengen (‘de matching’) Het matchingproces wordt op een gestandaardiseerde en professionele manier aangepakt. De verschil‐ lende partijen staan positief tegenover dit proces en appreciëren sterk de competenties van de mede‐ [76]
werkers van BAN Vlaanderen die hierbij betrokken zijn. Deze tevredenheid is het grootst bij de onder‐ nemers en BA’s die een deal hebben kunnen sluiten. Het matchingproces heeft de laatste jaren geleid tot een toename van het aantal deals, het gemobili‐ seerde kapitaal en het aantal BA’s betrokken bij deals. Dit is te danken aan zowel een toename van de groei van het netwerk als aan een meer effectieve begeleiding via de dealmaking services. Desalniettemin kan het matchingproces nog op een aantal punten verbeterd worden. Verschillende van onze aanbevelingen zijn daarop gericht(zie verder § 5.3). 5. Business angels samenbrengen met het oog op vorming van syndicaten De diensten die BAN Vlaanderen verleent m.b.t. syndicaatvorming werpen duidelijk hun vruchten af. Het helpt om grotere deals te financieren en zorgt ervoor dat meer “virgin” angels de stap naar een effectieve investering zetten. Hoewel niet voorzien in het BVR heeft de oprichting van het AAF vergelijkbare effecten teweeg ge‐ bracht en bovendien het opgehaalde kapitaal doen toenemen. (4) Werden de middelen door BAN Vlaanderen in de periode 2007‐2010 op een correcte manier aange‐ wend?Welke bijdrage levert de Vlaamse overheid in BAN Vlaanderen, hoe evolueert deze bijdrage, …. Het budget van BAN Vlaanderen is aanzienlijk toegenomen in de voorbije jaren door een uitgebreider dienstenaanbod en een groter aantal leden. De kostenstructuur van BAN Vlaanderen is vrij stabiel en de organisatie wordt efficiënt gemanaged. De middelen werden op een correcte manier aangewend. BAN Vlaanderen is er met succes in geslaagd om extra financiële middelen te bekomen door het aan‐ trekken van extra projecten en sponsoring. Dit is noodzakelijk voor een gezonde schaalgrootte. Hoewel de totale subsidie wat is toegenomen sinds 2006, is het percentage subsidie in de totale subsi‐ diale kost tussen 2007 en 2010 afgenomen van 69% tot 42%. Het degressief karakter van het vast gedeel‐ te van de financiering en de onduidelijkheid rond de BTW‐situatie (die provisionering nodig maakt) ma‐ ken het in 2010 niet meer mogelijk om een break‐even te bereiken. Het is niet realistisch er vanuit te gaan dat een BA netwerk zoals BAN Vlaanderen in de nabije toekomst zonder subsidies kan voortbestaan. Toch is een grotere zelfstandigheid aangewezen.
5.2.3
Werking
(5) Welke systemen van kwaliteitsbewaking werden er gebruikt en hoe presteerden deze? BAN Vlaanderen gebruikt een relatief eenvoudig kwaliteitsbewakingssysteem. Vertrekpunt zijn de rech‐ ten en plichten van de business angels en de ondernemers die een presentatie mogen geven. Deze rechten en plichten zijn vastgelegd in een standaardovereenkomst. BAN Vlaanderen leeft de verplich‐ tingen van deze overeenkomst scrupuleus na. Er is een systeem voor klachtenbehandeling. De stappen voor het matchingproces zijn omschreven in een aantal procedures; hieraan zijn ook een aantal gestandaardiseerde fiches gekoppeld (o.m. voor de beschrijving van de investeringsvoorstellen en voor de evaluatie van de matching fora). Hoewel de naleving ervan niet is gedocumenteerd, zijn er geen indicaties dat er problemen zijn met het respecteren van deze procedures.
[77]
Verder vertrouwt BAN Vlaanderen op de competenties en het inschattingsvermogen van haar mede‐ werkers, in het bijzonder voor de moeilijk meetbare aspecten (zoals investor‐readiness) van een project en zijn ondernemer. Dit relatief rudimentair kwaliteitsbewakingssysteem lijkt momenteel afdoende want er worden weinig klachten geformuleerd. Aandachtspunten zijn het ontbreken van geaggregeerde cijfers over de evalua‐ tie van de fora en het feit dat er enkel kwantitatieve indicatoren bestaan. (6) In welke mate houdt BAN Vlaanderen rekening met andere actoren/acties/projecten in het veld (zowel in Vlaanderen als daarbuiten)? Wordt er gestreefd naar samenwerking, synergie, afstemming, … en op welke manier gebeurt dit? Specifiek dient hier ook onderzocht of via de afstemming en integratie van verscheidene al dan niet gesteunde initiatieven voor een (aspirant‐) ondernemer een traject kan gecre‐ ëerd worden van idee tot effectieve onderneming. BAN Vlaanderen probeert op verschillende manieren samenwerking te zoeken met andere actoren in het veld zoals werkgeversorganisaties en andere organisaties zoals banken en subsidie‐instanties (bv. Participatiefonds). Met een aantal van deze actoren bestaan er structurele relaties. Een aantal bestaande partners van BAN Vlaanderen spreken zich zeer positief uit over de samenwerking (bv. ParticipatieFonds, Be Angels). De door BAN Vlaanderen gezochte samenwerking met diverse actoren heeft evenwel tot nu toe niet altijd geleid tot structurele samenwerkingsverbanden of tot een grote toegevoegde waarde. Het lijkt ons verder niet aangewezen dat BAN Vlaanderen zich zou moeten bezig houden met het opzet‐ ten van een traject van idee tot onderneming en een meer intensieve begeleiding van ondernemers in dat traject. We zijn van mening dat dit te weinig synergieën creëert met de kerntaken. Een te intensieve begeleiding van ondernemers zou bovendien de onafhankelijkheid van het BA netwerk kunnen hypo‐ thekeren. (7) Wat zijn de sterke/zwakke punten van BAN Vlaanderen? Welke uitdagingen en bedreigingen dienen zich aan in de nabije toekomst, rekening houdend met het ruime beleidskader (zowel in Vlaanderen als daarbuiten)? De SWOT‐tabel op de volgende bladzijde bevat de belangrijkste sterke en zwakke punten, opportunitei‐ ten en bedreigingen. Noteer dat sommige opportuniteiten zouden kunnen evolueren naar bedreigingen en omgekeerd.
[78]
Tabel 39 – SWOT‐analyse van BAN Vlaanderen STERKE PUNTEN
ZWAKKE PUNTEN
‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
‐ ‐ ‐ ‐
Goede dekking in Vlaanderen Groot aantal BA leden Grote instroom dossiers Continue groei Professionele aanpak Competente medewerkers Dynamische organisatie op zoek naar complementaire activiteiten Goed imago bij intermediairen Performantie goed op Europees niveau Dealmaking services Syndicaatvorming & AAF
‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
Naambekendheid bij grote publiek Weinig differentiatie in matching formules Verwachtingen bij nota BVR niet gehaald Informatisering is zwak Weinig structurele samenwerkingsverbanden Take‐up opleidingen bij BAs en ondernemers te laag Professionaliteit en attitude deel BAs Kwaliteit dealflow niet steeds goed Grotendeels beperkt tot Vlaams gewest Eerder traditionele dealflow aanpak Financiering met perverse effecten Ontbreken voldoende succes verhalen Geen segmentatie BA’s
OPPORTUNITEITEN
BEDREIGINGEN
‐ ‐ ‐ ‐ ‐
‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐
‐ ‐ ‐ ‐ ‐
Toename van de equity gap Minder risicobereidheid bij banken Onbenut potentieel aan BA’s Meer vrouwelijke BA’s Samenwerking met andere spelers zoals VCs, “family offices”, … Nieuwe inkomstenstromen door nieuwe samenwerkingsverbanden Structurele inbedding COMBIFIN Nieuwe soorten deals Sterkere aanwezigheid in Brussel Meer kwalitatieve deals als middel om nieuwe BA’s, sponsors, … aan te trekken
‐ ‐
Afhankelijkheid overheidsfinanciering Verminderde Vlaamse subsidies Minder risicobereidheid bij BA’s Korte termijn perspectief bij BAs Discontinuïteit raad van bestuur Opvolgingsproblematiek voor aantal oudere coördinatoren Concurrentie met andere netwerken en initia‐ tieven Conflict of interest met andere spelers in het veld indien COMBIFIN permanente activiteit wordt
5.2.4
Monitoring en subsidiëringsmechanismen
(8) Op welke manier kan de performantie van BAN Vlaanderen in de toekomst worden gemonitord ‐ eventueel eveneens kwalitatief i.p.v. enkel kwantitatief? Specifieke aandacht dient hierbij te gaan naar huidige indicatoren (verbonden aan het variabele deel van de subsidie) en de prestaties van BAN Vlaan‐ deren op dit vlak. Dit wordt behandeld onder de aanbevelingen (zie verder in §5.3) (9) Welke effecten heeft de huidige manier van subsidiëring (vast versus variabel deel) en hoe kan de wijze van subsidiëring verbeterd worden in functie van de doelstellingen? Wij menen dat het een goed idee was om een deel van de subsidies te koppelen aan de prestaties. Ook een zekere degressiviteit van het vaste gedeelte kan een goede incentive zijn om de performantie van de organisatie te verhogen.
[79]
Maar de huidige manier van subsidiëring is niet zonder problemen. Het vrij sterk degressief karakter van het vaste gedeelte creëert steeds meer budgettaire spanning, in het bijzonder in een groeiende organi‐ satie. Bovendien zorgt het groot variabel gedeelte voor problemen met de BTW‐administratie. De parameters die het variabel gedeelte van de financiering bepalen zijn kwantitatief van aard, waar‐ door de druk op kwantitatieve groei de voorbije jaren groot was. Deze druk heeft soms geleid tot de rekrutering van BA’s met onvoldoende motivatie en tot ondernemersdossiers van onvoldoende kwali‐ teit. Het belang van de parameter “aantal gerealiseerde contacten” lijkt te groot. De rol van deze para‐ meter in de financiering doet kwantiteit boven kwaliteit primeren en belemmert innovatie in het ge‐ bruikte format voor matching. Het creëert bovendien een grote administratieve rompslomp. Het gedeelte van de vraag “Hoe kan de wijze van subsidiëring verbeterd worden in functie van de doelstel‐ lingen” wordt behandeld onder de aanbevelingen (zie verder in §5.3).
5.3 5.3.1
Aanbevelingen Algemeen
Aangezien BAN Vlaanderen voldoet aan een maatschappelijke nood en goed werk levert, is het belang‐ rijk dat de organisatie verder blijft bestaan. BAN Vlaanderen is niet in staat om de komende jaren zonder subsidie zijn dienstverlening te blijven handhaven; we bevelen daarom aan om de subsidiëring vanuit de Vlaamse overheid voort te zetten.
5.3.2
Aanbevelingen aan de Vlaamse overheid
Wij stellen voor dat de overeenkomst tussen de Vlaamse overheid en BAN Vlaanderen in de toekomst een langer tijdsperspectief heeft. Dit moet toelaten om een langetermijnvisie en een aangepast HR‐ beleid te ontwikkelen. Concreet denken wij aan een termijn van zes jaar, waarbij na drie jaar een tussen‐ tijdse evaluatie wordt ingebouwd. Deze evaluatie kan de aanleiding vormen om bepaalde onderdelen van de overeenkomst te herzien. Wat de kerntaken betreft, stellen wij voor om die wat te verbreden. Concreet stellen wij voor om: een “Overkoepelende opdracht” te definiëren, bijvoorbeeld iets in de zin van “Bevorderen van investeringen in Vlaams groeibedrijven”35 de eerste 4 kerntaken ongewijzigd te behouden de vijfde kerntaak te verruimen tot “Begeleiden bij deals en bijkomende financiering” (waarin dealmaking, syndicaatvorming en co‐investeringsfondsen vervat zitten). Verder denken wij ook dat het zinvol zou zijn om de functie Combifin structureel te integreren en dus ook als een zesde kerntaak op te nemen (logischerwijze zou het wellicht de eerste worden). Dit dient grondig bestudeerd te worden en mogelijke belangenconflicten met andere organisaties dienen gron‐ dig geëvalueerd te worden. Wij menen niet dat BAN Vlaanderen een nog ruimere bijkomende kerntaak zou moeten hebben: “stimu‐ leren van nieuwe ondernemingen” (cf. Bizidee) omdat BAN Vlaanderen de komende jaren best blijft focussen op zijn bestaande soorten activiteiten. Wel kan BAN Vlaanderen in belangrijke rol blijven spe‐ len in BizIdee aangezien het een belangrijk kanaal is voor de instroom van deals en het bovendien voor de nodige publiciteit zorgt. 35
Dit zou kunnen aangevuld worden met een vermelding van de focus van BAN Vlaanderen op bepaalde segmen‐ ten, bijv. investeringen tussen 20.000 en 1.000.000 euro, en investeringen buiten bepaalde sectoren (bijv. horeca, immobiliën, ...). Deze aanvulling kan van in het begin foutieve verwachtingen vermijden.
[80]
Om een grotere dynamiek te creëren en nieuwe ondernemers en BA’s aan te trekken lijkt het ons nuttig om na te gaan in welke mate BAN Vlaanderen ook buiten het Vlaams Gewest meer actief zou kunnen worden (matching, BA+ lening, …), o.m. ook in Brussel en de buurlanden. Hiervoor moet dan een aan‐ gepaste regeling worden getroffen (buiten de subsidiabele kost houden en/of de fee structuur voor dergelijke activiteiten aanpassen). Dergelijke initiatieven kunnen leerervaringen bevorderen en zorgen voor een extra dynamiek. Inzake de financiering van BAN Vlaanderen in de toekomst stellen wij de volgende principes voorop: voortzetting van de subsidies op een vergelijkbaar absoluut niveau (grootteorde €300,000) waarbij maximaal 50% van de totale subsidieerbare kost wordt gefinancierd een aanzienlijke vermindering van het variabel gedeelte t.o.v. het vaste gedeelte een verandering van de parameters voor het variabele gedeelte (zie verder) een indexering van het vaste gedeelte een herziening van de parameters na drie jaar mogelijkheid tot bijkomende subsidies voor specifieke projecten en initiatieven (zie verder) De parameters die wij voorstellen voor het variabel gedeelte zijn een combinatie van het: het aantal deals het aantal bij de deals betrokken investeerders (BA’s), waarbij wel investeringen via het AAF op een of anders wijze moeten verdisconteerd worden het bedrag van het opgehaald kapitaal (m.i.v. de co‐investering). Wij menen dat dit een evenwichtig geheel is waarbij ook “perverse” effecten van de parameters kun‐ nen vermeden worden. Eventueel kan de Vlaamse overheid ook begrenzingen aan de variabele financie‐ ring inbouwen. Het aantal BA’s zouden wij niet meer laten meespelen in de financiering. Het verloop van BA’s en de andere parameters nopen immers toch tot het blijven aantrekken van nieuwe BA’s. Daarnaast stellen wij voor om de mogelijkheid te voorzien voor bijkomende financiering voor specifieke projecten en/of investeringen, uiteraard op basis van een duidelijk plan en voorstel van BAN Vlaanderen. Een kandidaat voor een dergelijke financiering lijkt ons alvast de informatisering (zie verder). De Vlaamse overheid zou best, samen met BAN Vlaanderen, ook de indicatoren van een monitoring‐ systeem bepalen. Deze indicatoren kunnen dan driemaandelijks, halfjaarlijks of jaarlijks worden bere‐ kend (de frequentie kan verschillen per indicator). Deels kan hierbij geput worden uit de bestaande boordtabellen. Verschillende soorten indicatoren zouden in dat systeem kunnen opgenomen worden, bijvoorbeeld: de parameters gebruikt voor de variabele financiering (zie hoger) andere kwantitatieve indicatoren, zoals bijvoorbeeld o het aantal BA’s o het aantal nieuwe BA’s o het bijkomende gerealiseerd kapitaal (hefboomwerking) o het aantal BA’s dat participeert aan syndicaten (en/of AAF) kwalitatieve indicatoren o ratio deals / aanmeldingen (maatstaf voor kwaliteit instroom) o ratio deals / gecontracteerde ondernemers (maatstaf performantie matching proces) o tevredenheid van de business angels over verschillende aspecten o tevredenheid van de ondernemers over verschillende aspecten (ook deze met wie geen contract gesloten wordt) economische indicatoren: impact van de investeringen gemeten door groei in (bijvoorbeeld) o omzet o toegevoegde waarde o jobcreatie o export.
[81]
Het verzamelen van longitudinale gegevens over de effecten van de investeringen zal ook de transpa‐ rantie ten goede komen en een correcter beeld scheppen naar BA’s en de Vlaamse overheid over de effecten van de activiteiten van BAN Vlaanderen. Voor verschillende (maar niet noodzakelijk alle) indicatoren zouden in overleg met BAN Vlaanderen realistische streefdoelen moeten worden bepaald. Voorgesteld wordt dit initieel te doen voor een peri‐ ode van drie jaar, waarna ze kunnen worden herzien. Twee andere activiteiten voor de Vlaamse overheid zijn de volgende: Stappen zetten voor de BTW‐problematiek. Deze problematiek zal nog prangender worden als het aantal contacten zou wegvallen als parameter. Stappen naar Bankcommissie zodat BAN Vlaanderen niet beschouwd wordt als deel van het spaarwezen. Dit zal een aantal activiteiten van BAN Vlaanderen gemakkelijker maken
5.3.3
Aanbevelingen aan BAN Vlaanderen
De aanbevelingen voor de Vlaamse overheid hebben uiteraard ook een aantal rechtstreekse implicaties voor BAN Vlaanderen:
Rekening houden met de aangepaste financieringsregels in de budgettering van inkomsten en uitgaven.
Uitbouw van een monitoringsysteem met de gesuggereerde indicatoren en streefdoelen. Deze indicatoren worden best op een overzichtelijke wijze voorgesteld en gevisualiseerd in een set eenvoudige grafieken die duidelijk hun evolutie over de onderscheiden perioden weergeven. We stellen voor om dit in de mate van het mogelijke ook enkele jaren retroactief te doen. Dit zal het gemakkelijker maken om ambitieuze maar ook realistische streefcijfers voorop te zetten. Het kan ook nuttig zijn om in Europa enkele BA netwerken van een vergelijkbare grootte en context te vinden waarmee kan gebenchmarkt worden.
Een aanpassing of verruiming van de kerntaken heeft uiteraard ook implicaties naar het aan‐ trekken en behouden van de geschikte interne competenties en medewerkers. Dit geldt trou‐ wens ook voor een aantal van de aanbevelingen die volgen.
BAN Vlaanderen zou, binnen een langer tijdsperspectief, een strategisch plan moeten uitwerken dat vertrekt van het nieuwe BVR en dat rekening houdt met de (door de Vlaamse overheid be‐ aamde) opmerkingen en voorstellen vermeld in dit rapport.
Wat de werking van BAN Vlaanderen zelf betreft, denken wij dat een sterkere informatisering van de activiteiten zich opdringt. De schaal (en nog verwachte groei) van de organisatie maken dit noodzake‐ lijk, zo niet riskeert BAN Vlaanderen in te boeten aan effectiviteit en efficiëntie. Voor de hand liggende gebieden zijn een meer interactieve website met een afgeschermd gedeelte voor BA’s met informatie over de projectvoorstellen, een “CRM”‐benadering van de business‐angels, documentatie en monito‐ ring van de dealflow, … Ook de uitbouw van het monitoring systeem zal een meer doorgedreven vorm van informatisering vragen. De toenemende schaal en het belang van een groter aantal deals is ook een argument om meer te gaan differentiëren in de activiteiten. Zoals blijkt uit de enquête bij de BA’s is er ook interesse voor betrok‐ kenheid in andere soorten deals (opvolging, MBO, secundary deals, …). Dit moet wel grondig bekeken worden aangezien er bij leden verschillende visies over bestaan. Ook in de aanpak en de benadering van de matching kan gedifferentieerd worden. Tenslotte kan ook meer gericht rekening gehouden worden met de verschillende profielen van BA’s (dit vergt wel een voorafgaandelijke segmentatie). Dit zal een betere, persoonlijke opvolging van dossiers toelaten waardoor het matching‐percentage kan verhoogd worden. Het spreekt verder vanzelf dat een sterkere differentiatie in aanpak ook een aantal aanpassin‐ gen aan de werking met zich mee zal brengen.
[82]
Een belangrijk aandachtspunt lijkt ons ook te komen met een betere searching en screening van BA’s. Nu BAN Vlaanderen een zekere grootte heeft bereikt, hoeft er minder focus te zijn op kwantiteit. Daar‐ om hebben we trouwens ook de parameter “aantal BA’s” niet meer opgenomen bij de variabele fiancie‐ ring. Bij de screening moeten de verwachtingen van BA’s duidelijker in kaart gebracht worden. Maar BAN Vlaanderen moet ook correcte verwachtingen creëren bij de BA’s. Er moet meer transparantie komen over bestaande ratio’s, verloop van deals, benodigde tijdsinvestering, reëel behaalde rendemen‐ ten, effectieve exit‐strategieën, oorzaken van succes en faling, … We menen dat er ook nog ruimte én noodzaak is voor BAN Vlaanderen om te komen tot meer, en tot meer structurele samenwerkingsverbanden met een aantal relevante organisaties zodat de mogelijk‐ heid van BA financiering voor bepaalde projecten en de diensten van BAN Vlaanderen beter gekend worden bij het bredere publiek en er een bijkomende kwalitatieve instroom van dossiers ontstaat. Hoewel er verschillende samenwerkingsovereenkomsten bestaan, kan BAN Vlaanderen nieuwe vor‐ men van dealflow aansnijden door meer structurele samenwerking met bv. universitaire instellingen, IWT en vernieuwende initiatieven zoals bv. BetaGroup, Flanders DC en de ondernemingsplanwedstrij‐ den. De kwaliteit van de dealflow moet een aandachtspunt blijven. Ondernemers moeten nog meer over‐ tuigd worden om zich goed te informeren en opleiding te volgen. De participatiegraad van de opleidin‐ gen voor ondernemers moet dus verhoogd worden om ondernemers beter voor te bereiden om BA financiering aan te trekken. Erkenning van de opleiding bij de KMO‐portefeuille kan een financiële stimu‐ lans zijn om hieraan deel te nemen. BAN Vlaanderen zou best ook een analyse maken van de relatie tussen het volgen van de opleiding en de kans op het sluiten van deals. Dit kan dan gebruikt worden om ondernemers te overtuigen de opleiding te volgen. Inzake het bestuur van BAN Vlaanderen pleiten wij voor een grotere rotatie in de Raad van Bestuur en de oprichting van een adviesraad (met roterende leden BA’s, vertegenwoordigers van ondernemers en partners). Op gebied van personeel moet BAN Vlaanderen pro‐actief een plan uitwerken om opvolging te voorzien voor een aantal sleutelpersonen. Enige vernieuwing in de manier van aanpak kan zeer com‐ plementair zijn met bestaande manier van aanpak. Bovendien zullen er aanpassingen nodig zijn gelet op de hoger geformuleerde aanbevelingen. We stellen tot slot nog de volgende suggesties ter overweging voor een hoger lidgeld vragen aan business angels (selectiviteit) speciale matching events organiseren voor bepaalde sectoren (bv. ICT, high‐tech) een minder arrogante houding van BA’s proberen te bewerkstelligen meer netwerking tussen BA’s promoten en meer segmenteren in de nevenactiviteiten BA’s meer in contact brengen met voorstellen uit de regio’s van andere coördinatoren iets doen met “afgewezen” voorstellen (bv. toch beperkte info bekendmaken) ondernemers de kans geven om BA’s op voorhand te ontmoeten naar aanleiding van andere matching events zodat verwachtingen duidelijk afgetoetst worden een aangepaste voorstelling maken van de financiële cijfers met een meer analytisch karakter (Algemeen, Matching, Dealmaking, AAF, Combifin, … ) nagaan hoe het toelaten van meer “associate partners” tot BAN Vlaanderen (bankiers, consul‐ tants, juristen, accountants, …) zou kunnen leiden tot bijkomende dealflow (zonder in te boe‐ ten aan sponsorinkomsten) betere relaties opbouwen met de VC gemeenschap en andere actoren zoals “Family Offices”.
[83]
Literatuurlijst Avdeitchikova, S. en L. Niklasson, Ramböll, 2009, Initiatives and programmes to develop the informal venture capital market in Europe, Report written for the Swedish Agency for Economic and Regional Growth (SAERG). Business Angel Netwerk Vlaanderen, 2010, Jaarverslag 2009 Business Angel Netwerk Vlaanderen, 2009, Jaarverslag 2008 Business Angel Netwerk Vlaanderen, 2008, Jaarverslag 2007 Collewaert, V., Manigart, S., Aernoudt, R., 2007, An assessment of government funding of business an‐ gel networks: A regional study, Working Paper Vlerick Leuven Gent Management School. CORDIS, 2001. Informal investors and high‐tech entrepreneurship, Innovation, Innovation papers No. 12. EBAN, October 2009, Statistics Compendium, Prepared by the EBAN Secretariat. EBAN, June 2009, EBAN Tool Kit: Introduction to business angels network activities in Europe. EBAN, 2007, Stimulating the European informal venture capital market: The contribution of business angels to the EU strategy for growth and jobs.
Kjaergaard Rolf, Napier Glenda, and Nordstrom Borup Jacob, 2002. Business Angels in Den‐ mark. Mason, C., 2009, Public policy support for the informal venture capital market in Europe: A critical re‐ view, Working paper. Mulcahy Diane, 2005. Venturing forward – A practical guide to raising equity capital in Ireland”, Oak Tree Press, , p.95. Shared Intelligence, 2009, South West Angel & Investor Network (SWAIN) evaluation, Final report.
[84]
Lijst van geïnterviewde en gecontacteerde personen BAN Vlaanderen Naam
Organisatie
Functie
Reginald Vossen Michel Vander Eecken Ignace Lootvoet Rik Van den Hende Rik Goossens Jo Keunen
BAN Vlaanderen BAN Vlaanderen BAN Vlaanderen BAN Vlaanderen BAN Vlaanderen BAN Vlaanderen
Algemeen directeur Coordinator Dealmaking Coordinator Kortrijk Coordinator Gent Coordinator Antwerpen Coordinator Limburg / Vlaams Brabant
Raad van Bestuur BAN Vlaanderen Naam Organisatie
Functie
Sophie Manigart
Professor Finance
Stany Boone Ingmar Symoens Patrick Pype
Vlerick Leuven Gent Management School Hadefis bvba Finpower Agentschap Onderne‐ men ING VLAO
Andere organisaties Naam
Organisatie
Functie
Koen Batsleer Hilde Goossens
Finpower UBS
John Neven Marc Van Gastel Bart De Smet Johan Bortier Claire Munck Mark Vandenbergh Alex Brabers Luisa Alemany
Neven & Partners Deloitte PMV Unizo EBAN Participatiefonds GIMV ESADE
Colin Mason
University of Strathclyde
Partner Director of Wealth Management ‐ Mede‐ oprichter BAN Vlaanderen Ruime ervaring KMO financiering tools Director Innovation Center of Excellence Business unit manager PMV‐kmo Directeur Unizo studiedienst Managing Director EBAN Directeur Algemene Zaken Vice‐President GIMV ICT Director Institute for Entrepreneurial Initia‐ tive / Founder Business Angel Network ESADE Professor of Entrepreneurship
Dirk Haerinck Guido Verswijvel Hans Kinoo
[85]
CEO Adjunct van de Directeur Voorzitter RvB BAN Vlaanderen
[86]
