Europese Commissie Comfortabele werkruimten Jozef II-straat 54 en Van Maerlandtstraat 18 - 1049 Brussel
J-54
VM-18
Opdrachtgever: Gebruiker:
Opdrachtgever: CFE Gebruiker: Europese Commissie, DG Onderwijs en Cultuur Architect: Marc Lacour Beheerder: OIB Ingenieursbureau: Solitech Einde van de werkzaamheden: 2002 Oppervlakte: 10.232 m2
Buelens Real Estate Europese Commissie: AIDCO (Dienst voor samenwerking EuropeAid), directoraten-generaal ADMIN (Personeel en Administratie), INFSO (Informatiedienst) en TREN (Energie en Transport). Architect: Mevr. Ingrid Debuyck Beheerder: Bureau voor Infrastructuur en Logistiek - Brussel (OIB) Vergunning: 1996 Einde van de werkzaamheden: 2001 Oppervlakte: oppervlakte bovenbouw 20.693 m2 totale oppervlakte: 26.677 m2
87
OIB Het Bureau voor Infrastructuur en Logistiek Brussel (OIB) dat het gebouwenpark beheert dat gebruikt wordt door de Europese Commissie in Brussel, stelde voor dit repertorium twee gebouwen voor: J-54 en VM-18. Het gebouw J-54
ecoconstructies
Het Century-gebouw, of J-54 volgens de benaming van de Europese Commissie, dateert uit 2001. Het bestaat uit twee met elkaar verbonden blokken met gevels aan de Jozef II-straat en de Tweekerkenstraat. Destijds werden de bestaande gebouwen op deze plaatsen afgebroken en slechts enkele beschermde gevels, de laatste getuigen van het begingebouw van de Leopoldwijk in de 19de eeuw, werden behouden. Het gaat hier om de nummers 50 en 52 in de Jozef II-straat en 17 tot 21 in de Tweekerkenstraat.
88
Lang voor ze de Europese wijk werd, was de Leopoldwijk een geliefde wijk geworden voor de hoge burgerij en de Belgische aristocratie, als gevolg van de stedelijke uitbreiding in de 19de eeuw. Kort na de onafhankelijkheid voelde de Belgische hoofdstad zich bekneld binnen haar vijfhoekige grenzen en voelde zij zich genoodzaakt uit te breiden. In 1837 wordt de Burgermaatschappij ter vergroting en verfraaiing van de hoofdstad van België opgericht, die de Leopoldwijk bouwt, in 1838 getekend door de architect Suys. Ook talloze architecten en aannemers vestigen zich in deze wijk, onder meer Felix Pauwels die de huizen op de nummers 50 en 52 in de Jozef II-straat bouwt en bewoont. Het geheel omvat een herenhuis (nr. 50) en een burgerhuis (nr. 52). De aan elkaar grenzende en homogene constructie van deze twee soorten woningen getuigt van de sociale structuur van de wijk in die tijd. Het gebouw dat gedeeltelijk achter deze historische gevels gebouwd is, wordt momenteel gebruikt door verschillende directo-
Leefmilieu Brussel - BIM
raten-generaal van de Europese Commissie, zoals vele gebouwen in de Leopoldwijk, die tegenwoordig Europese wijk wordt genoemd. Het gebouw huisvest gemiddeld 412 personen en ontvangt bovendien dagelijks een aantal bezoekers. Het gebouw VM-18 Het gebouw VM-18 is een oud klooster uit de jaren dertig, gerenoveerd door het architectenbureau Marc Lacour. De renovatie en herbestemming van het voormalige klooster werden voltooid in 2000. De voormalige kerk kreeg in 2002 een nieuwe bestemming als bibliotheek en cafetaria. Momenteel wordt dit administratiegebouw van 10.232 m² gebruikt door de Europese Commissie. Het biedt plaats aan 131 personen en dagelijks ongeveer hetzelfde aantal bezoekers. Naar aanleiding van de grondige renovaties die werden uitgevoerd, werden de funderingen, de muren en gebinten bewaard, evenals de bestaande structuur. Hierdoor behield het gebouw de charme van de locatie en bood het toch een optimaal comfort en functionaliteit. Door de renovatie van het gebouw konden de kantoren en vergaderzalen worden gegroepeerd rond een atrium in het midden van het gebouw, daar waar zich vroeger een klooster bevond. Door deze schikking kan elk vertrek van het gebouw voorzien worden van natuurlijk licht. Filosofie Het Bureau voor Infrastructuur en Logistiek Brussel (OIB), opgericht in 2003, heeft als opdracht de uitvoering te garanderen van alle activiteiten die verband houden met de huisvesting van het personeel, het beheer van de sociale infrastructuren en de logistiek van de Commissie in Brussel. In zijn beheer van de onroerende goederen draagt het OIB er ook zorg voor om hun impact op het milieu te controleren en te verminderen. De EMAS-certificatie
die is aangevraagd, zal het zichtbare teken zijn van deze bekommernis. In de aanloop naar deze certificatie zijn echter een aantal onderzoeken en acties ondernomen met betrekking tot het volledige vastgoedpark van de Commissie. Er werden een opvolging en vergelijking van het energieverbruik gedaan, en een aantal milieuaudits doorgevoerd. Het Document over het modelgebouw is het referentiedocument dat de technische kenmerken omschrijft van een gebouw dat bestemd is voor de huisvesting van de verschillende diensten van de Commissie. Onder de geldende criteria zien we hoge normen inzake comfort en milieubehoud. Uitgevoerde werkzaamheden in de gebouwen J-54 en VM-18 De gebouwen J-54 en VM-18 zijn geen voorbeeldgebouwen waar gebruik is gemaakt van bijzonder innovatieve technologieën voor hun ecologisch imago. Toch behoren ze tot de beste leerlingen van de Commissie, met name dankzij een goed beheer en de toepassing van elementaire technische principes.
De Europese Commissie wil een voorbeeld zijn op het vlak van milieubeheer. Er zijn mooie resultaten bereikt in gebouwen die niet noodzakelijk spectaculair zijn, maar wel goed beheerd.
ecoconstructies 90
De Europese Commissie heeft zich in de Leopoldswijk gevestigd, in gebouwen die een oud klooster herbergen (Van Maerlantstraat 18), of in oude herenhuizen zoals in de Jozef II straat 54.
Leefmilieu Brussel - BIM
Europese Commissie
91
ecoconstructies
Milieutroeven
92
Leefmilieu Brussel - BIM
Comfort en gezondheid Streven naar optimaal comfort In beide gebouwen werden aanzienlijke inspanningen gedaan om een optimaal comfort te garanderen voor het personeel van de Commissie, zowel wat akoestisch, visueel en thermisch comfort betreft als op het vlak van zuivere lucht. Ook de gezondheid is een voortdurende bekommernis, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de regelmatige controles van de watervoorziening op de aanwezigheid van legionella. Aangepast licht op het werk Het visuele comfort is verbeterd in de kantoren, die alle over een opening naar buiten beschikken. Elk venster is voorzien van binnenjaloezieën die manueel kunnen worden bediend om zich tegen de zon te beschermen. De verlichting wordt lokaal bediend en twee schakelaars per kantoor maken het mogelijk de verlichting bij het venster en aan de kant van de gang afzonderlijk aan te steken. Hierdoor kan de gebruiker de verlichting ook gedeeltelijk aansteken wanneer het licht dat binnenvalt door het venster voldoende is om te werken bij het raam. Verzorgd ademhalingscomfort De primaire lucht wordt voorbehandeld en gefilterd in ventilatiegroepen voordat hij in alle vertrekken wordt verspreid. Vervolgens wordt hij afgezogen via de verlichtingstoestellen en afgevoerd via de parkings of rechtstreeks naar buiten. Er wordt een zeer hoge luchtverversingsgraad gewaarborgd voor een optimaal ademhalingscomfort en een maximale luchtkwaliteit, die regelmatig wordt gecontroleerd. Deze luchtkwaliteit heeft nochtans een grote invloed op het energieverbruik, met name voor de verwarming in de winter wanneer de warmte van de afvoerlucht niet wordt teruggewonnen.
Openingen die veel daglicht binnenlaten, bevorderen het gezichtscomfort.
Europese Commissie
93
Energie Confort et Santé De vensters openen, ja, maar zonder nodeloos te verwarmen Elk kantoor is uitgerust met een of meer ventilatorconvectoren, die zowel instaan voor de afkoeling als de verwarming via warmwater- en ijswaterleidingen. De ventilatorconvectoren zijn uitgerust met thermostaten waarmee de gebruiker de temperatuur kan instellen in de buurt van de algemene insteltemperatuur. Wanneer er zich twee toestellen in hetzelfde kantoor bevinden, worden deze bediend volgens het meester-slaafprincipe, d.w.z. dat de regeling gebeurt via een van de thermostaten. Aangezien alle vensters van de kantoren kunnen worden geopend, zijn deze alle verbonden met de ventilatorconvectoren van het kantoor, die automatisch uitschakelen wanneer een raam wordt geopend. Zo voorkomt men energieverspilling door ventilatorconvectoren die verwarmen of koelen terwijl het venster open is. Centrale en goed georganiseerde sturing
ecoconstructies
Beide gebouwen worden aangestuurd door een Centrale Technische Sturing (CTS). De verwarmings- en koelkringen zijn in zones en per gevel georganiseerd voor een aan de situatie aangepaste regeling. De externe aanvoer verschilt immers naar gelang de ligging van de vertrekken, waarbij de noordgevel altijd meer moet worden verwarmd dan de zuidgevel.
94
De CTS maakt een uitstekende lokale regeling mogelijk doordat alle gegevens in verband met alle ventilatorconvectoren hier worden gemeld. Hierdoor is het mogelijk een goede regeling per zone te organiseren en bijvoorbeeld te beslissen op welk moment de verwarmingskring moet worden uitgeschakeld of de koeling moet worden gestart. Zo bieden algemene instelwaarden de mogelijkheid eventuele tegenstrijdigheden tussen individuele instellingen, die afhankelijk zijn van de gewoonten en de gevoeligheid van verschillende personen, te vermijden. Het begrip comforttemperatuur houdt niet noodzakelijk hetzelfde in voor iemand uit Griekenland of Zweden. Er zijn dus aanzienlijke
Leefmilieu Brussel - BIM
verschillen in perceptie mogelijk, vooral onder werknemers van de Europese Commissie. Een regelmatige opvolging via de CTS stelt de onderhoudsdienst in staat optimaal in te spelen op de comfortverwachtingen van iedereen, met behoud van een correcte organisatie voor een rationeel energiegebruik. Indien nodig, kan het personeel op elk ogenblik een nummer bellen om een eventueel technisch probleem of ongemak te melden, dat onmiddellijk wordt doorgegeven. De CTS maakt eveneens een tijdsturing van de verlichting en de ventilatie mogelijk, die op vaste tijdstippen automatisch worden uitgeschakeld. De herinschakeling ’s ochtends gebeurt met behulp van een optimizer die zelf het geschikte moment berekent voor de inschakeling van de verwarming om de insteltemperatuur te bereiken wanneer de eerste medewerkers aankomen. Tot slot vindt een regelmatige opvolging plaats aan de hand van prestatie-indicatoren die vergeleken worden met alle andere gebouwen van de Europese Commissie.
Wist u dit al? Het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (ARAB) verordent in zijn artikel 56 van deel II een aanvoer van verse lucht en een afvoer van vervuilde lucht van 30 m³ per uur en per aanwezige werknemer in het vertrek. De Europese norm EN 13779 stelt verschillende luchtdebieten voor die moeten worden nageleefd, afhankelijk van de opgelegde luchtkwaliteit. Deze debieten variëren tussen 36 m³/u/pers. voor een uitstekende luchtkwaliteit en 15 m³/u/pers. voor een lage maar aanvaardbare luchtkwaliteit. De standaardkwaliteit bedraagt volgens deze norm 25 m³/u/pers.
Het gebouw VM-18
Door de integratie van het gebouw in de bestaande structuren, blijft een rustige binnenruimte (atrium of tuin) beschikbaar waarop een groot deel van de kantoren uitziet.
Het gebouw J-54
Europese Commissie
95
Confort etWater Santé
Naast hun esthetische functie verbeteren de tuindaken aan de binnenzijde van het eiland in de Jozef II straat 54 de isolatie en de buffering van regenwater.
ecoconstructies
Een heuse binnentuin op het dak van het gebouw J-54
96
De binnenplaats van het blok en een gedeelte van de daken zijn ingericht als tuin. Dit biedt, naast andere voordelen, een aangename aanblik in volle stad. De isolatie van de groendaken wordt versterkt door de laag aarde en de begroeiing, en neerslag komt niet rechtstreeks in de goot terecht.
Leefmilieu Brussel - BIM
Beheer Op weg naar EMAS, door bewustmaking van het personeel De Europese Commissie hecht veel belang aan haar voorbeeldfunctie voor het beleid dat zij aanbeveelt. Ook de domeinen energie en leefmilieu ontsnappen hier niet aan. Zo hebben het OIB en vier andere diensten van de Commissie eind 2005 begin 2006 het EMAS-certificaat gekregen, en op middellange termijn is het de bedoeling dit certificaat te verwerven voor alle permanente gebouwen van de Europese Commissie in Brussel. De verbintenis binnen het EMAS-programma houdt een goed technisch beheer in, zoals reeds aangehaald, maar ook een doorgedreven sensibilisatie van het personeel.
Aan het eind van de twee jaar van het pilootproject, hebben het OIB (Bureau voor Infrastructuur en Logistiek Brussel) en drie andere diensten van de Europese Commissie het EMASregistratie gekregen. Het OIB is verantwoordelijk voor het merendeel van de EMAS-acties die erop gericht zijn de directe impact van de activiteiten van de Commissie op het milieu te evalueren, te beheren en te verminderen. Deze acties worden gelijktijdig doorgevoerd in de gebouwen J-54 en VM-18, net als in het volledige vastgoedpark van de Commissie. Het onderhoud en de vermindering van het energieverbruik van de gebouwen behoren tot de aspecten die bijzondere aandacht krijgen. De sensibilisatie en de medewerking van het personeel dat in de gebouwen is tewerkgesteld, zijn eveneens zeer belangrijk voor het welslagen van de EMAS-acties. Het komt erop aan milieuzorg te integreren in het dagelijks beheer van de gebouwen, zodanig dat het doel van de vermindering van de milieueffecten van onze activiteiten en onze gebouwen wordt gekoppeld aan de garantie van een kwaliteitsvolle dienstverlening aan de gebruikers ervan.” Gabrielle de Perignon, EMAS Officer, OIB
Het centrale atrium van het gebouw in de Van Maerlantstraat 18 is een aangename onthaalruimte voor de bezoekers en laat daglicht in de lokalen schijnen.
nom du bâtiment
12
Jaarlijks Confort verbruik et Santé Jaarlijks verbruik van het gebouw J-54 • • • • •
Elektriciteit: Gas: CO2-emissie: Water: Oppervlakte per persoon:
94,5 97,0 66,1 18,8 52,2
kWh/m² richtwaarde: kWh/m² richtwaarde: kg/m² richtwaarde: m³/pers. richtwaarde: m²/pers. (97 personen)
75 kWh/m² 104,2 kWh/m² 83,2 kg/m² 8,4 m³/pers.
Jaarlijks verbruik van het gebouw VM-18 • • • • •
Elektriciteit: Gas: CO2-emissie: Water: Oppervlakte per persoon: (131 personen behalve de
133,8 kWh/m² richtwaarde: 130,3 kWh/m² 135,4 kWh/m² richtwaarde: 142 kWh/m² 93,3 kg/m² richtwaarde: 96 kg/m² 26 m³/pers. richtwaarde: 8,4 m³/pers. 78,11m²/pers . bezoekers ; bibliotheek inbegrepen)
ecoconstructies
Net als alle gebouwen van de Europese Commissie, moeten de gebouwen J-54 en VM-18 voldoen aan hoge prestige- en comfortcriteria. De werktijden zijn variabel (7 tot 21 u voor de J-54 en 6 tot 22 u voor de VM-18), de medewerkers stellen hoge en zeer uiteenlo-pende eisen en ontvangen talloze bezoekers.
98
“Het aspect sensibilisatie en medewerking van het personeel dat in de gebouwen is tewerkgesteld, is primordiaal voor het slagen van de EMAS-acties: stimuleren van afvalsortering door de plaatsing van blauwe (in de cafetaria’s) en gele (in alle kantoren) afvalemmers. In het kader van het mobiliteitsbeleid van de Commissie, zetten affichecampagnes aan tot het gebruik van het openbaar vervoer of de fiets in plaats van de eigen wagen. Er worden dienstfietsen aangeboden aan het personeel voor de verplaatsingen tussen de gebouwen en elk jaar wordt er een mobiliteitsweek georganiseerd om alternatieven voor de eigen wagen te promoten.” Gabrielle de Perignon, EMAS Officer, OIB
Leefmilieu Brussel - BIM
EMAS
>
Het milieubeheer- en -auditsysteem EMAS (of Eco-Management and Audit Scheme) is het vrijwillige Europese instrument dat organisaties erkent die hun milieuprestaties voortdurend verbeteren. Instanties met het EMAS-certificaat zijn wettelijk conform, gebruiken een milieubeheersysteem en maken hun milieuprestaties bekend door de publicatie van een milieurapport dat door een onafhankelijke instantie wordt gecontroleerd. Ze zijn herkenbaar aan het EMAS-logo, dat garandeert dat de verstrekte gegevens betrouwbaar zijn.
Het oude klooster werd gerestaureerd zonder aan zijn eigenheid te raken. Opvallend is de inrichting van functionele binnenruimten zoals de bibliotheek. Deze renovatie met een nieuwe bestemming resulteerde in een aanzienlijke besparing van grondstoffen en energie ten opzichte van een nieuwbouw.
>
