Ethiek aan het levenseinde: hoe moet dat concreet?

Ethiek aan het levenseinde: hoe moet dat concreet? Linus Vanlaere Coördinator Ouderenethiek GVO Postdoc medewerker Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht K.U.Leuven

Inhoud n Waarom

aandacht voor ethiek aan het levenseinde? – Drie praktijkvoorbeelden als vertrekpunt – Ethische en juridische argumenten

Inhoud n Hoe

ethiek aan het levenseinde aanpakken? – Werken aan een palliatieve zorgcultuur – Deskundigheid van medewerkers groter maken → begrippenkader – Ethisch overleg mogelijk maken → vroegtijdige zorgplanning

Waarom ethiek aan het levenseinde? Praktijkvoorbeeld 1 n Mevrouw Peeters, 93 j, weduwe, reeds 15 jaar in WZC n Begin vorig jaar: vaststelling van borsttumor → bestraling n Metastasen- toestand gaat achteruit; in overleg met familie en huisarts wordt besloten mevrouw niet meer te laten opnemen (opstart pal. dos.)

n Pijnpomp

– Opstartfase: 5 mg morfine over 24u – Na maand observatie én in overleg met huisarts: verhoging naar 7,5 mg over 24u – Mevr blijft zichtbaar pijn lijden: in overleg met arts en palliatief netwerk wordt pijnpomp verhoogd – Familie dringt aan tot verlagen van pijnpomp (ondanks overleg): hoofdverpleegkundige weigert – familie schakelt huisarts in die telefonisch pijnpomp laat verlagen…

Waarom ethiek aan het levenseinde? Ethiek in praktijk: n Rol van verschillende betrokkenen bij het nemen van ethische beslissingen bij het levenseinde? – Huisarts en familie in hoofdrol? § Veel hangt af huisarts

– Rol zorgmedewerkers en (zorgvisie van) voorziening? – Rol terminale wilsonbekwame bewoner?

Waarom ethiek aan het levenseinde? n Overleg

tussen hulpverleners is cruciaal!

– Basisondersteuning (hoofd)verpleegkundigen – Zorgstrategie bepalen – Herevaluatie en opvolging n Sleutelrol

van CRA + huisarts!

Waarom ethiek aan het levenseinde? Praktijkvoorbeeld 2 n Dhr Janssens, 76 jaar, opname uit ziekenhuis: – algemene slechte lichamelijke toestand – chronische botontsteking rechterheup, decubituswonden beide heupen en stuit, wonde aan enkels – Prognose arts: geen verbetering wonden – Huisarts spreekt over een uitzichtloze situatie

– Geen duidelijke boodschap van familie (twee zonen, onderling conflict) – Huisarts ziet geen reden om palliatief dossier op te starten (‘het is te vroeg’) – Duidelijke vraag van verzorgend team tot adequate pijnmedicatie – huisarts schrijft pijnstillende medicatie voor en belooft gesprek familie – 14 dagen later: geen verandering; communicatie ts huisarts en voorziening: opstart palliatief dossier met optimalisatie comfortzorg + betrokkenheid familie – Eén maand later: overlijden bewoner

Waarom ethiek aan het levenseinde? Ethiek in praktijk: n Starten met het palliatief dossier? – – – –

Vaak te laat? Onvoldoende communicatie? Negatieve beeldvorming door beperken zorg? Te weinig tijd en ruimte voor ethisch overleg met betrokkenen (ook medewerkers onderling)? – Te weinig deskundigheid voor het voeren van ethisch overleg?

Waarom ethiek aan het levenseinde? Praktijkvoorbeeld 3: n Dhr. Jaspers, 81 j. – – – – – –

in verregaand fase van dementie Weinig contact met familie (zoon) Bedlegerig Recidiverende urineweginfectie + maagprbl’n Weinig eetlust + weigeren van vocht Na 1 week ziekenhuisopname: nieuwe medicatie voor maag + afbouw medicatie – Weekend: koorts + weigeren voedsel & vocht

– Huisarts van wacht laat Dhr. Jaspers opnemen in ziekenhuis (geen risico’s); HP niet akkoord, maar durft niet tegen arts ingaan; familie (zoon) niet bereikbaar – Ziekenhuis belt op en vraagt naar ‘code’ van meneer (die er niet is) – Familie (zoon) wordt toch nog bereikt en beslissing wordt aan hen (hem) overgelaten – Meneer Jaspers overlijdt diezelfde nacht

Waarom ethiek aan het levenseinde? Ethiek in praktijk: n Belang van besluitvormingsformulier of wilsverklaring n Gebruik

hiervan is niet uniform en nog teveel afhankelijk van… – Kennis (en goodwill) van zorgverleners – Zorgvoorziening (ethisch beleid, openheid om over levenseinde te communiceren,…)

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? n Bouwen

aan een palliatieve zorgcultuur

n Deskundigheid

van zorgverleners optimaliseren → begrippenkader

n Ethisch

overleg realiseren → vroegtijdige zorgplanning

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? n Bouwen

aan een palliatieve zorgcultuur: menswaardig sterven mogelijk maken – Kwaliteit van leven § Wanverhouding vermijden ts. inspanningen om leven in stand te houden enerzijds en aanvaardbare kwaliteit van leven anderzijds

– Therapeutische verbetenheid vermijden § Aandacht voor vraag: welke therapeutische winst valt nog te bereiken?

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? – Kwaliteitsvolle dienstverlening (cf. wet op patiëntenrechten, 2002) – Autonomie respecteren § Wilsverklaring is hulpmiddel

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? n Ethische

deskundigheid vergroten ° onderscheid tussen verschillende beslissingen rond het levenseinde: – Afzien van curatief of levensverlengend handelen – Pijn- en symptoomcontrole – Actieve levensbeëindiging

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? – Belangrijk om deze verschillende categorieën duidelijk te onderscheiden

→

Zoniet: eenzijdige en verwrongen perceptie van de delicate keuzes die aan het levenseinde gemaakt moeten worden

Casus (1) Bij de 64-jarige S.R. was inoperabele longkanker vastgesteld. Daarnaast had hij kleine metastase in de kleine hersenen. Hij had ervoor gekozen de laatste periode van zijn leven thuis samen met zijn vrouw door te brengen. Hoewel verzwakt, was hij nog in staat een groot deel van de dag op te zijn. Hij kon zichzelf nog verzorgen en kwam af en toe buiten voor een wandeling.

Casus (2) Tijdens één van deze wandelingen struikelde hij over een afgevallen tak en kwam hierbij ten val. Door een scherpe pijn in zijn rechterheup kon hij niet meer opstaan. Voorbijgangers belden een ambulance, waarna hij naar een middelgroot perifeer steekziekenhuis in de buurt werd vervoerd.

Casus (3) Op de spoedafdeling werd nader onderzoek gedaan en een gemaakte röntgenfoto bewees wat de orthopeed vermoedde: S.R. had een collomfractuur. De orthopeed stelde voor om de fractuur operatief te behandelen. De patiënt vertelde de arts over de longkanker en de uitzaaiing. De orthopeed zag daar voor de operatie geen probleem in. Niet opereren zou betekenen dat de man direct bedlegerig zou worden met alle gevolgen van dien.

Casus (4) Door de operatie zou hij nog enige tijd mobiel blijven. De patiënt overhandigde een geschreven wilsverklaring waarin hij reanimatie afwees vanwege de onbehandelbare longkanker. De orthopeed begreep het verzoek en stemde hiermee in. Bij de overdracht op de operatieafdeling vertelde de verpleegkundige aan de anesthesist dat er een DNR-beleid was afgesproken op verzoek van de patiënt.

Casus (5) De anesthesist reageerde wat lacherig en zei: “Elke patiënt waar ik verantwoordelijk voor ben en die op de operatietafel een circulatiestilstand krijgt, wordt gereanimeerd”.

Wat? n Curatief

(op genezing gericht) of levensverlengend (op levensverlenging gericht) handelen of het afzien ervan kan 3 richtingen uitgaan: – Het opstarten of voortzetten van bepaalde behandelingen – Het staken of nalaten van bepaalde behandelingen – Het weigeren van behandelingen

Wanneer? n n n n n n

Bepaalde levensbedreigende aandoening evolueert ongunstig Aantal moeilijk keuzes moeten gemaakt worden Stoppen met behandelingen, andere therapieën opstarten, verder doen zoals bezig? Zelden zwart-wit keuzes, afwegingen moeten gemakt worden Behandeling is nooit 100% zinvol of zinloos Beslissing die genomen wordt zal invloed hebben op kwaliteit van leven van de patiënt, de tijd die hem nog rest . Curatief of levensverlengend handelen

FUNDAMENTELE OPTIES n n n n n

Doel medisch handelen: bevorderen welzijn door herstellen/in stand houden gezondheid Therapeutische winst legitimeert medisch handelen Leven is fundamentele, geen absolute waarde Elk leven bereikt punt waarop niets meer kan gedaan worden, tenzij zorg Inherente onzekerheid van medisch handelen Curatief of levensverlengend handelen

WANNEER AFSPRAKENFORMULIER OPSTELLEN ? n n

Niet starten van levensverlengende medische behandeling (vb. in geval van complicaties) Staken van levensverlengende medische behandeling (indien geen uitzicht op therapeutische winst)

Curatief of levensverlengend handelen

DOEL AFSPRAKENFOMULIER n n n

Nastreven van menswaardig stervensproces Informeren artsen van wacht + verpleegkundig team over toestand patiënt Duidelijkheid scheppen over gemaakte afspraken


AANDACHTSPUNTEN (1) n

n n n

Bij onverwachte complicatie (vb. hartfalen) en onzekerheid van diagnose, behandeling en prognose: stabilisatie van patiënt Bij redelijke twijfel over voordelen van behandeling: afgebakende proefperiode Beslissing op geïndividualiseerde basis nemen en regelmatig evalueren Zorgopdracht niet afbouwen na invullen beperkingsformulier Curatief of levensverlengend handelen

AANDACHTSPUNTEN (2) n

Rekening houden met: - Waardepatroon patiënt - Visie naastbestaanden - Klinisch oordeel effectiviteit behandeling - Graad van belasting van behandeling


AANDACHTSPUNTEN (3) n n n

‘Niet starten’ is gemakkelijker dan ‘stoppen’ van behandeling Behandelend arts is eindverantwoordelijke voor medische behandelingen Overleg met andere betrokkenen is essentieel


HULPVERLENEND TEAM n n n n

Goede communicatie tussen leden van hulpverlenend team, patiënt, en naasten Verpleegkundigen moeten meningen kunnen kenbaar maken Respect voor morele twijfel Bij overbrenging naar andere afdeling, nemen verantwoordelijken eensgezinde houding aan


PATIENT n

n

Beslissing met patiënt voorbereiden en bespreken (cf. recht op informatie; recht op toestemming) Juiste tijdstip kiezen voor bespreking (niet te vroeg en niet te laat)


NAASTBESTAANDEN n n

Naastbestaanden dragen geen verantwoordelijkheid voor beslissing Tegenstrijdige informatie uitzuiveren en authentieke betrokkenheid opsporen


COMMISSIE VOOR ETHIEK n Ad

hoc commissie bij moeilijke situaties n Ethisch beleid opstellen


WEIGERING LEVENSVERLENGENDE BEHANDELING DOOR WILSBEKWAME PATIENT n n n n

Recht op weigering Weigering bespreken om kwaliteit van beslissing te evalueren Indien therapeutisch winst in vooruitzicht, patiënt motiveren tot behandeling Indien weigering vaststaat, schriftelijke bevestiging


VERZOEK TOT BEHANDELING ZONDER THERAPEUTISCHE WINST n n

Geen plicht tot behandeling in geval van geen therapeutische winst Motivatie van patiënt onderzoeken


WILSONBEKWAMEN n n

n n

Graduele opvatting van wilsonbekwaamheid Zoveel mogelijk rekening houden met vooraf uitgedrukte wil (voorafgaande wilsverklaring + vertrouwenspersoon) Gesprek met vertrouwenspersoon Indien nooit wilsbekwaam geweest, klinische voor- en nadelen afwegen


Casus (1) Bij een 49-jarige man wordt besloten de behandeling te staken. Hij was twee weken eerder op de IC opgenomen voor diagnostiek en behandeling van respiratoire insufficiëntie en malaise. Na onderzoek was de diagnose NonHodgkin lymfoon duidelijk. Een week na opname op de IC ging hij neurologisch achteruit. Een CTscan liet een intracerebrale bloeding in de linkerhersenhelft zien met doorbraak in een hersenventrikel.

Casus (2) De prognose werd als infaust bestempeld. Hij werd kunstmatig beademd, was hemodynamisch instabiel en comateus en werd met Midazolam gesedeerd. Na gesprekken met de naaste familieleden werd besloten de behandeling te staken en de patiënt te laten sterven. Zij hadden daar vrede mee. De kunstmatige beademing werd in ongeveer drie uur afgebouwd. Hij kon ‘losgelegd’ worden van de beademing, maar was wel nog geïntuberd.

Casus (3) De Midazolam-pomp was aan het begin van het ontwennen van de beademing stopgezet. De man was weliswaar nog steeds comateus, maar vertoonde veel onrust, hij verzette zich met zijn rechterarm tegen de aangelegde polsband, ademde snel, had een snelle hartslag en transpireerde. De naaste familieleden waren zeer verontrust over deze onrust en vroegen zich af of de man pijn zou hebben of zou lijden.

Casus (4) Hij kreeg 10 mg Midazolam I.V. toegediend, waarna de onrust afnam en de ademhaling en hartslag rustiger werden. Besloten werd hem te extuberen. Hij werd op zijn linkerzij gelegd en de mond- en keelholte werden uitgezogen. Hierna werd de tube verwijderd. Na een kwartier was een duidelijke stridor hoorbaar, vertoonde de man intrekkingen waarbij hij alle hulpademhalingsspieren gebruikte. Het oogde allemaal erg oncomfortabel.

Casus (5) De arts besloot tot opnieuw 10 mg Midazolam en daarnaast 10 mg morfine I.V. toe te dienen. De IC-verpleegkundige diende deze middelen toe. De patiënt werd hierna rustiger en de ademhaling zag er minder moeizaam uit. Na een uur werd, ‘voor de benauwdheid uit’ opnieuw Midazolam en morfine toegediend, en een uur later nogmaals. Drie kwartier later stopten het hart en de ademhaling en kon de man worden doodverklaard.

Casus (6) De familieleden waren bij het sterven aanwezig. In de koffiekamer van de IC merkte één van de verpleegkundigen op: “Zo die is ook weer doodgespoten”. Een andere verpleegkundige, die de zorg voor de patiënt had gehad, reageerde geschokt met: “Wat een onzin, aan Midazolam en morfine ga je niet zomaar dood; en wat had je dan willen doen, de man laten lijden?”. Een andere verpleegkundige zei: “Nou, ik weet niet, hij ging wel snel dood na de injecties, toch?”

De mythe n Pijn-

en symptoomcontrole is euthanasie

– “Morfine is levensverkortend” – “Morfine is het laatste”, “morfine kondigt de dood aan” n Euthanasie

door pijn- en symptoomcontrole

Palliatief handelen en symptoomcontrole

De mythe voorbij n Duidelijk

onderscheid tussen pijn- en symtoomcontrole en euthanasie – Euthanasie = actieve levensbeëindiging; het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een arts op verzoek van de patiënt ≠ pijn- en symptoomcontrole ≠ palliatieve sedatie


De mythe voorbij – Pijnbestrijding = het toedienen van analgetica en/of andere medicatie in doseringen en combinaties vereist om pijn op adequate wijze te controleren – Palliatieve sedatie = het toedienen van sedativa in doseringen en combinaties die vereist zijn om het bewustzijn van een terminale patiënt zoveel te verlagen als nodig om één of meerdere refractaire symptomen op adequate wijze te controleren Palliatief handelen en symptoomcontrole

Pijnbestrijding

Palliatieve sedatie

Actieve Levensbeëindiging

Intentie

Symptoombehandeling

Symptoombehandeling

Levensbeëindiging

Handeling

Zoveel medicatie als nodig om pijn onder controle te krijgen proportionaliteit

Zoveel medicatie als nodig om pijn onder controle te krijgen – proportionaliteit

Zoveel medicatie als nodig om leven te beëindigen

Resultaat

Verkorting van leven uitzonderlijk


Per definitie beëindiging van leven

Naar een ethisch verantwoorde pijn- en symptoomcontrole n Onderbehandeling

van pijn is ethisch volstrekt onverantwoord – Pijn tast levenskwaliteit in grote mate aan → kwaliteit van zorg staat hier op het spel – In vrijwel alle gevallen kan lichamelijke pijn door middel van aangepaste pijnmedicatie effectief worden bestreden – Adequate pijnbestrijding is een plicht


Naar een ethisch verantwoorde pijn- en symptoomcontrole n Geen

‘palliatieve zorg’ zonder adequate pijn- en symptoomcontrole – Palliatieve zorg = de actieve zorg die gericht is op het comfort van de terminale bewoner en diens familie en op het bieden van een zo hoog mogelijke levenskwaliteit


Naar een ethisch verantwoorde pijn- en symptoomcontrole n Verantwoordelijkheid

– Pijn niet laten zijn – iets ondernemen om de pijn te verzachten – Begin TIJDIG met pijnmedicatie → verantwoordelijkheid van verzorging – Overleg met arts – Communiceren vanuit een ‘palliatieve zorgcultuur’


De wet van dichtbij bekeken n Definitie

ØEuthanasie is het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een ander dan de betrokkene, op diens verzoek ≠ levensbeëindigend handelen op vraag van derden ≠ levensverkorting door symptoombestrijding ≠ dood als gevolg van niet-behandelingsbeslissing ≠ hulp bij zelfdoding ≠ palliatieve sedatie Actieve levensbeëindiging of euthanasie

Pijnbestrijding

Palliatieve sedatie

Actieve Levensbeëindiging

Intentie

Symptoombehandeling

Symptoombehandeling

Levensbeëindiging

Handeling

Zoveel medicatie als nodig om pijn onder controle te krijgen proportionaliteit

Zoveel medicatie als nodig om pijn onder controle te krijgen – proportionaliteit

Zoveel medicatie als nodig om leven te beëindigen

Resultaat



Per definitie beëindiging van leven

De wet van dichtbij bekeken n Belgische

wet betreffende euthanasie:

ØEuthanasie is niet meer strafbaar onder bepaalde voorwaarden. ØHoeksteen is autonome beslissing van wilsbekwame patiënt

Actieve levensbeëindiging of euthanasie

De wet van dichtbij bekeken n Inhoudelijke • • •

voorwaarden:

Patiënt: meerderjarig, handelingsbekwaam en bewust Verzoek: vrijwillig, overwogen, herhaald, duurzaam, geen externe druk Toestand: uitzichtloos en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden… üdat niet kan worden gelenigd üdat het gevolg is van een ernstige of ongeneeslijke aandoening üdat veroorzaakt is door ziekte of ongeval Actieve levensbeëindiging of euthanasie

De wet van dichtbij bekeken n Formele •

voorwaarden

Verplichtingen arts ü Informeren van patiënt over toestand en toetsen of patiënt aan inhoudelijke voorwaarden voldoet ü Consult tweede arts ü Eventueel bespreken met verpleegkundig team ü Aangifte doen (Federale Controle- en Evaluatiecom.)


De wet van dichtbij bekeken •

Bijkomende verplichtingen arts in niet-terminale situatie: ü Consult derde arts ü Maand wachttijd

•

Vereisten waaraan het verzoek van de patiënt moet voldoen: ü Het verzoek moet actueel zijn ü Het moet schriftelijk, gedateerd en getekend zijn ü Wilsverklaring is alleen geldig bij irreversibele coma


De wet van dichtbij bekeken n

Euthanasie is mogelijk… ØZowel bij fysiek als psychisch lijden ØZowel in terminale als niet-terminale situatie

n

Euthanasieprocedure wordt opgestart... Ø wanneer je meerderjarig bent, handelingsbekwaam en bewust Ø of op basis van wilsverklaring bij coma Actieve levensbeëindiging of euthanasie


Patiënt dient officieel euthanasie te vragen via een ‘schriftelijk verzoek’ – Hierin wordt de wens uitgedrukt dat ‘een arts mijn leven beëindigt’ – Ondertekend door patiënt of – wanneer je zelf niet meer kan schrijven – door een ander in jouw naam en door de arts die hierbij is ≠ ‘wilsverklaring’ ≠ ‘levenstestament’ Actieve levensbeëindiging of euthanasie


Verantwoordelijkheid ligt bij arts. Deze moet nagaan… – Of je handelingsbekwaam bent (…) – Hoe ernstig je verzoek is § Is het herhaald? Is er sprake van enige druk?

– Hoe ernstig je toestand is § Is je toestand ongeneeslijk/medisch uitzichtloos? § Lijd je ‘ondraaglijk’? § Kan dit lijden niet gelenigd worden? Actieve levensbeëindiging of euthanasie


Arts moet advies inroepen… – van tweede (wet spreekt van ‘andere’) arts om mee te oordelen over uitzichtloosheid en ondraaglijkheid van het lijden – van verpleegkundig team – van derde (wet spreekt van ‘tweede’) arts) bij niet-terminale situatie Dit is verplicht doch niet bindend.



Behandelend arts mag weigeren om op euthanasieverzoek in te gaan, maar moet dit ‘tijdig’ melden en dossier doorgeven aan een door de patiënt aangeduide arts.

n

Euthanasie wordt uitgevoerd… – Bij terminale patiënt: geen termijn voorzien, maar in praktijk enkele dagen na schriftelijk verzoek – Bij niet-terminale patiënt: minimum een maand na schriftelijk verzoek Actieve levensbeëindiging of euthanasie

De wet van dichtbij bekeken n Cijfers

van de Federale Controle en Evaluatie-commissie: – 2004-2005: 31 euthanasiegevallen/maand – 2006: 37 euthanasiegevallen/maand – Meerderheid: terminale gevallen; Minderheid betreft gevallen waarin patiënt niet binnen afzienbare tijd zou overlijden (vnl. evolutieve neuromusculaire aandoeningen met tetraplegieën en ernstige, meerdere verlammingen) Actieve levensbeëindiging of euthanasie

De wet van dichtbij bekeken – 54% euthanasie in ziekenhuis; 39% thuis; slechts zelden in WZC – Slechts 13 euthanasiegevallen op basis van wilsverklaring – In meeste gevallen wordt patiënt eerst buiten bewustzijn gebracht


De wet in ethisch perspectief n In

een terminale situatie

– Palliatieve filter § Pijncontrole § Niet-behandelingsbeslissingen § Palliatieve sedatie § Geestelijke zorg


Een praktijkvoorstel – Ethische filter § Vormt vraag naar euthanasie inbreuk op zorgrelatie? § Gaat euthanasievraag uit van de “wens om alles te blijven beheersen” of eerder “verbonden zijn met mensen, maar overmand door het lijden”? § Open beluisteren van de vraag (niet negeren) van de kant van de hulpverlener, niet ‘eisende’ houding van de kant van de patiënt → samen-beslissen? Respectvolle dialoog?


Een praktijkvoorstel – Wanneer de vraag blijft… § Eindverantwoordelijkheid bij arts (en niet bij familie) § Gewetensbeslissing van patiënt en van arts § Noodsituatie (casus perplexus)


Een praktijkvoorstel n In

een niet-terminale situatie…

– Moeilijkheid met psychisch lijden… → ‘objectieve’ maatstaven? – Verantwoordelijkheid van zorgverleners ter sprake brengen – Rekening houden met ‘levensbeschouwelijke’ identiteit van zorginstelling → waarachtige communicatie


En wat met dementie? n En

wat met dementie?

– Dementie: aan- en afwezigheid § Huidige persoon vertolkt in zijn kwetsbaarheid misschien geheel andere verlangens en preferenties dan de vroegere wilsbekwame persoon § Kan men van hulpverleners verlangen dat zij de huidige wil van een demente persoon negeren wanneer er sprake is van een euthanasieverzoek?


En wat met dementie? – Dementie: een proces § Op welk ogenblik moet euthanasie worden voltrokken? – –

Cf. Spiegel? Cf. Kinderen niet meer herkennen?

§ Kan men van hulpverleners verlangen dat zij de de verantwoordelijkheid nemen om te beslissen wanneer de (vroegere) wil van een demente persoon moet worden uitgevoerd?


En wat met dementie? – Dementie: ondraaglijk lijden…? § Objectieve standaard? § Perspectief van samenleving? § Kan van hulpverleners worden gevraagd om euthanasie uit te voeren bij iemand die op voorhand en vooral uit vrees voor lijden euthanasie heeft gevraagd terwijl zij niet objectief kunnen vaststellen of er op dit ogenblik effectief sprake is van doorleefd lijden?


Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? n Ethisch

overleg realiseren → vroegtijdige zorgplanning = Denkproces over toekomstige behandelingskeuzen en behandelingsdoelen en/of het kiezen van een vertrouwenspersoon die een andere vertegenwoordigt op een moment in de toekomst.

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? Vroegtijdige zorgplanning is een denkproces waarmee een instelling een bepaalde visie op zorg rond het levenseinde vorm geeft Een geïndividualiseerde benadering voor elke bewoner waarbij anticiperend op het verloop van het levenseinde bepaalde afspraken m.b.t. het zorgtraject worden gemaakt. Resultaat = onderhandelde zorg en behandelingsrichtlijn

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? n Doelstellingen

van ACP

– Integrale zorg – Bewoner, familie en zorgverstrekker worden betrokken – Kwaliteit verbeteren van de zorg – Zorg afstemmen op behoefte van bewoner – Wil van bejaarde – Medische toestand en evolutie van zijn gekende pathologieën – Te verwachten resultaten van de behandeling – Respect voor bejaarde, waardige verzorging

Hoe ethiek aan het levenseinde realiseren? n Toepassen

van ACP model

Aan welke eisen moet het model voldoen? § Visie moet duidelijk vervat zijn § Eenvoudig om toe te passen – Toepasbaar op alle bewoners – Begrijpelijk voor alle zorgverstrekkers – Eenvoudig om te gebruiken

§ § § § §

Flexibel en aanpasbaar op ieder moment Eigen professionele competentie invullen Geen enge beperkende keurslijf Duidelijke vermelding in dossier mogelijk Positieve benadering van de bewoner en familie

Ethiek aan het levenseinde: hoe moet dat concreet?

Recommend Documents