Ervaringenboekje diversiteitsproject Boyokani Met steun de steun vanvan de Vlaamse de Vlaamse overheid Overheid Vlaamse overheid
Liberale Beweging voor Volksontwikkeling vzw Livornostraat 25 - 1050 Brussel tel.: 02 538 59 05 - e-mail:
[email protected] - www.lbvvzw.be
Over de Liberale Beweging voor Volksontwikkeling De Liberale Beweging voor Volksontwikkeling is een landelijke sociaal-culturele vereniging van en voor 50-plussers en met aandacht voor kansengroepen. We werken vanuit een humaan-liberale visie op mens en samenleving waarbij basisdemocratie, keuzevrijheid, vrije en kritische meningsuiting centraal staan. Vertrouwen in de competenties van mensen en respect voor de sociale, culturele en filosofische diversiteit vormen hierbij sleutelbegrippen. Vrijwilligers en beroepskrachten engageren zich om 50-plussers te verenigen in vorming, cultuur en ontmoeting. Hiervoor wordt een waaier van methodieken gehanteerd op maat van de leden, met ruimte voor inspraak, creativiteit en interactie. Aansluitend creëert LBV een meerwaarde door op diverse niveaus actief deel te nemen aan samenwerkingsprocessen. LBV engageert zich voor een brede en volwaardige participatie binnen de snel veranderende samenleving. Daartoe organiseert en stimuleert LBV sociaal-culturele activiteiten en maatschappelijk gerichte acties via een netwerk van afdelingen over gans Vlaanderen. LBV wil voor de huidige en volgende generaties een vernieuwende actor zijn in het omgaan met de uitdagingen van de vergrijzende maatschappij.
Liberale Beweging voor Volksontwikkeling vzw - landelijk secretariaat Livornostraat 25 - 1050 Brussel Tel.: 02/538.59.05 E-mail:
[email protected] Website: www.lbvvzw.be 2
Voorwoord Beste lezer,
Als liberale ledenbeweging zien wij diversiteit in een ruim perspectief. In onze visie betekent werken rond diversiteit het ontplooien en stimuleren van initiatieven over culturele en maatschappelijke thema’s die bijdragen tot verrijking, inzicht en dialoog met respect voor eenieder zijn waarden en keuzevrijheid. Diversiteit vormt voor LBV een uitdaging om steeds op zoek te gaan naar wat ons bindt en niet, zoals dat vaak gebeurt om verschillen te beklemtonen. Dit vormt voor LBV nog steeds het uitgangspunt om rond diversiteit en interculturaliteit te werken en strategieën te ontwikkelen. Begin 2009 is het aan LBV toegekende diversiteitsproject Boyokani van start gegaan. Met dit initiatief heeft LBV gepoogd om meer diversiteit te creëren binnen haar werking. Gedurende 2 jaar is er nauw samengewerkt met het Platform van de Afrikaanse Gemeenschappen. De ervaring van dit project leert ons dat tussen allochtonen en autochtonen tal van overeenkomsten zijn. Met dit initiatief willen we onze leden en het ruimere sociaal-culturele veld een stimulans geven om deze ontdekkingstocht te maken en gelijkaardige initiatieven op te richten. Verder wil ik al onze vrijwilligers en leden bedanken voor de medewerking aan het Boyokani project. Zonder hen had dit project ons niet deze resultaten kunnen opleveren.
Kathy Vermeulen Educatief Medewerkster
3
Inhoudsopgave Het diversiteitsproject Boyokani Inleiding Op zoek naar een partner In vogelvlucht doorheen 2009 Werkjaar 2010
5 5 6 6 8
Ervaringenluik Inleiding Het Afrikaans Platform aan het woord Terugblik op een divers jaar Norbert Ngila, in gesprek met Rance Aubin De Liberale Beweging van Volksontwikkeling aan het woord Terugblik op een divers jaar Kathy Vermeulen, in gesprek met Clementine Hanseel
9 9 9 9 11 12 12 14
Intercultureel werken, hoe begin je eraan? Algemeen Aan de slag met intercultureel werken binnen je afdeling Good practices
16 16 17 19
Fotoreis doorheen het diversiteitsproject Boyokani
21
4
Het diversiteitsproject Boyokani Inleiding Het diversiteitsproject Boyokani kadert in het initiatief van managers voor diversiteit. Hiermee wil de overheid een impuls geven aan initiatieven ter versterking van het inburgeringsbeleid en het managen van diversiteit. Meer bepaald wil men resultaatgerichte projecten van bepaalde duur ondersteunen die de zelfredzaamheid van burgers van diverse herkomst verhogen en die een positief effect hebben op verschillende aspecten van de leefbaarheid van het samenleven tussen Vlamingen van diverse afkomst. In april 2008 heeft LBV een projectvoorstel ingediend en op het einde van het jaar kregen we officieel de goedkeuring van het project voor een looptijd van 2 jaar. Waarom is het belangrijk dat een seniorenorganisatie rond diversiteit werkt? In de komende deccenia zal Vlaanderen verder verkleuren als gevolg van aanhoudende migratiebewegingen. Op lange termijn zal deze immigratie en de daarmee verbonden etnische diversiteit waarschijnlijk een aantal positieve effecten hebben. Maar op korte tot middellange termijn kunnen recente immigraties tot spanningen leiden: etnische diversiteit
kan het sociaal kapitaal aantasten. Etnische ongelijkheden plaatsen de maatschappij vooral op het lokale niveau voor uitdagingen. De omvang van diversiteit neemt toe. Het aantal (legale) aankomsten van vreemdelingen in België en Vlaanderen heeft vandaag een historisch hoogtepunt bereikt. De oudere bevolking is dus ook aan het vergrijzen en daarom trachten we binnen onze vereniging werk te maken van acties met aandacht voor culturele diversiteit. De provinciale en lokale afdelingen worden aangespoord om activiteiten rond dit thema te organiseren. Ook binnen het landelijk secretariaat wil men niet bij de pakken blijven zitten, diversiteit en interculturaliteit komen uitgebreid aan bod. Vooraleer men kan komen tot het organiseren van laagdrempelige interculturele activiteiten moet men een beeld hebben van de diverse culturele achtergronden en de verschillende culturen met elkaar in contact brengen. Om hiervan een beeld te krijgen kan je een kijkje gaan nemen in diverse stedelijke wijken. Vaak tonen deze een grote diversiteit aan culturen. Allochtonen en autochtonen leven en wonen naast elkaar. Ze komen elkaar tegen op straat, op de bus, in de winkel... En toch ontstaat er meestal geen werkelijk contact tussen beide groepen. Zelden ziet men allochtonen en autoch5
tonen geanimeerd met elkaar in gesprek. Integendeel , bij beide groepen overheersen talrijke vooroordelen en stereotypen. Met dit project willen we deze vooroordelen wegwerken, een open communicatie bevorderen en de talrijke overeenkomsten tussen allochtonen en autochtonen aantonen. Op zoek naar een partner Om het project mogelijk te maken dienden we op zoek te gaan naar een partnerorganisatie. Daarom heeft LBV een samenwerkingsakkoord afgesloten met het Platform van de Afrikaanse Gemeenschappen. De hoofdzetel van deze vereniging is gesitueerd in de provincie Antwerpen en kent tal van afdelingen verspreid over de verschillende provincies van Vlaanderen. Het platform is een federatie die Vlamingen van vreemde afkomst verenigt en die onze kijk op diversiteit deelt. De federatie werd opgericht in 1998 en in 2001 werd deze door de Vlaamse regering effectief erkend als sociaal-culturele vereniging. Voor 1990 was de aanwezigheid van de Afrikaanse gemeenschap in Vlaanderen weinig zichtbaar. In het begin van het jaar 6
2000 werd de gemeenschap zich meer bewust van haar problemen en noden als nieuwe allochtonen. De behoefte om zich te organiseren drong zich bijgevolg op. De reeds bestaande verenigingen stonden toen aan de basis van de oprichting van een organisatie die gekend is als ‘Het Platform van de Afrikaanse Gemeenschappen”. Het platform spoort de zwarte gemeenschap in Vlaanderen en Brussel aan om zich te organiseren in verenigingen, om hun deelname aan het sociale leven te stimuleren en hen ondersteuning te bieden. Samen gingen we op zoek naar een wervende titel voor het project, namelijk Boyokani. Kort gezegd betekent dit “samenwerking, de handen in elkaar slaan”. In vogelvlucht doorheen 2009 Alvorens men kon komen tot het organiseren van activiteiten gebaseerd op de samenwerking tussen allochtonen en autochtonen, moest men een beeld hebben van de diverse levenswijzen. Zowel allochtonen als autochtonen hebben een verschillende visie, een verschillende manier van leven, verschillende waarden,.... Om elkaar met respect te kunnen benaderen moesten beiden groepen een zicht krijgen op elkaars levenswijze.
Het doel van het project is Vlaamse en Afrikaanse senioren samen te brengen en hen te laten terugblikken op hun belangrijkste levensloopmomenten. Ouderen uit beide culturen worden uitgenodigd om op zoek te gaan naar verschillen en gelijkenissen in de manier van opvoeden, het aangaan van relaties en het dagdagelijks handelen in Afrika en Vlaanderen.
Deze ontmoetingsmomenten werden vastegelegd op een DVD die gebruikt kan worden als educatief instrument om met groepen ouderen interculturele gesprekken op gang te brengen. De thema’s die hierin aan bod gekomen zijn: kindertijd en jeugd, eetgewoontes, vrijetijdsbeleving, relaties en huwelijk, studie en eerste werkervaring, hobby’s, pensioen en
deelname aan het verenigingsleven. Als afsluiter werd er een positieve boodschap uitgebracht naar de jongere generatie. Eind 2009 zijn we begonnen met de verspreiding van de DVD onder de afdelingen van LBV en belangstellenden buiten de organisatie. Dit was de eerste fase, namelijk deze van de beeldvorming. De tweede fase van het project was de communicatie- en vormingsfase. Na kennismaking van de culturele achtergrond zijn we met beide groepen in communicatie getreden aan de hand van de DVD en de reminiscentietechniek . We hebben gezorgd voor een open communicatie tussen allochtonen en autochtonen. Tijdens deze fase zijn we erin geslaagd de nadruk te leggen op de talrijke overeenkomsten tussen de verschillende culturen.
7
Belangrijk voor de slaagkansen van het project was zorgen voor meer bekendheid. Bij aanvang van het project heeft LBV een uniek logo ontwikkeld dat bij elke communicatie rond het project gebruikt is. Ook is er een Boyokani-banner ontwikkeld die het project promotioneel ondersteunde.
artikels en foto’s verschenen. Tevens is het project voorgesteld aan het grote publiek op 2 publieke evenementen van “het straatsalon”. (Het Straatsalon was een initiatief van Sociumi, die activiteiten organiseren rond actief burgerschap en diversiteit). Slotjaar 2010
Om leden en buitenstaanders op de hoogte te houden van het verloop van het project, zijn er in 2009 diverse publicaties verschenen in verschillende mediakanalen. Op deze manier hebben we het belang van het kunnen en willen omgaan met een diverse samenleving beklemtoond. Zo zijn er op de website van LBV regelmatig verslagen gepubliceerd van de vorderingen van het project. Ook in het ledenblad Courant zijn er regelmatig
8
In 2010 konden beide doelgroepen deelnemen aan verschillende laagdrempelige kennismakingsactiviteiten. De contacten tussen de allochtonen en autochtonen waren gelegd en de vooroordelen waren wegwerkt. Zodoende konden we effectief gaan samenwerken en samen activiteiten gaan organiseren. Er hebben een 18 tal activiteiten plaatsgevonden verspreid over gans Vlaanderen. Onze leden hadden de keuze tussen: Afrikaans koken, maak kennis met de Afrikaanse cultuur, Afrikaanse zang, muziek en dans of de Afrikaanse klederdracht. Bij deze activiteiten zijn cultuur, normen, taal en gewoontes aan bod gekomen in een ontspannen vrijetijdssfeer waardoor men de voordelen van een multiculturele samenleving ontdekt heeft.
Ervaringenluik Inleiding Een andere belangrijke doelstelling van het diversiteitsproject Boyokani was het publiceren van een ervaringenboekje rond intercultureel werken. Het doel is tweevoudig. In de eerste plaats is het de bedoeling om zoveel mogelijk ervaringen van deelnemers te bundelen en in de tweede plaats is het boekje bedoeld als instrument voor lokale afdelingen om aan de slag te gaan rond intercultureel werken. Het Platform van de Afrikaanse Gemeenschappen aan het woord Terugblik op een divers jaar Boyokani was een project in samenwerking met de Liberale Beweging voor Volksontwikkeling (LBV). Het Afrikaans Platform kreeg de vraag van LBV om mee te werken als partnerorganisatie. Een eerste gezamenlijke opdracht was het zoeken van een toepasselijke naam voor het project. Boyokani behoort tot de Lingalataal (één van de bekende Congolse talen) en betekent “wederzijds begrijpen, elkaar leren kennen”. In brede zin betekent Boyokani “verdraagzaamheid, dialoog en geduld”. Hoe is de samenwerking tussen het Afrikaans Platform en LBV tot stand ge-
komen? Kort voor de start van het project Boyokani hadden het Afrikaans Platform en LBV sporadische contacten. Beide organisaties waren op zoek naar een gezamelijk intercultureel project. Het Afrikaans Platform had nog een andere reden om met LBV samen te werken. Het diversiteitsproject is namelijk in overeenstemming met één van haar doelstellingen: “het bevorderen van een beter samenwonen van de zwarte gemeenschap met andere gemeenschappen in het demografisch landschap van Vlaanderen”. Het project Boyokani werd door het Afrikaans Platform beschouwd als een instrument voor de operationalisering van deze doelstelling. Daarnaast vormen de Afrikaanse senioren (de beoogde doelgroep van het project) een groep met weinig mogelijkheden om Vlaamse senioren of senioren van andere gemeenschappen te leren kennen. De redenen ervoor zijn vooral taalproblemen, verbondenheid met eigen cultuur of tendens naar het communautarisme. Met het project kreeg deze doelgroep de kans om zich beter te integreren. Bij aanvang van het project was het niet eenvoudig om Afrikaanse senioren te betrekken. Ze hadden vragen over hun rol 9
in het project. Verder waren velen bang om contacten te leggen met Vlaamse senioren. Een groot aantal senioren die het Afrikaans Platform contacteerde weigerden dan ook om deel te nemen aan het project. Een tiental Afrikaanse senioren reageerden positief en waren bereid om deel te nemen aan het project. Verder verwachtte het Afrikaanse Platform meer bekendheid als organisatie door deel te nemen aan het project. Door de brede verspreiding van het project is deze verwachting zeker ingelost. Werkjaar 2009 De opname van de educatieve DVD met bijhorende kadervormingen vormden het theoretisch gedeelte van het project. Volgens onze Afrikaanse senioren was deze bijeenkomst zéér succesvol omwille van twee redenen. In de eerste plaats vonden de Afrikaanse senioren het bijzonder
leuk om zich vrij te kunnen uitdrukken over hun cultuur. Het tweede element was dat de senioren van Afrikaanse afkomst de kans kregen om kennis te maken met de belevingswereld van Vlaamse senioren. Omgekeerd hebben de Vlaamse senioren ook veel bijgeleerd van hen. Dit project heeft geleid tot wederzijdse waardering, erkenning en respect. Dankzij het diversiteitsproject zijn er talrijke echte vriendschappen ontwikkeld tussen Afrikaanse en Vlaamse senioren. De DVD is een belangrijk element dat het project Boyokani duurzaam maakt. Talrijke afdelingen van het Afrikaans Platform maken reeds gebruik van deze DVD. In 2009 hebben er kadervormingsmomenten plaatsgevonden in Oost- en West-Vlaanderen, Limburg, Antwerpen en Vlaams Brabant. Onze Afrikaanse senioren vonden het telkens een aangename ervaring om hieraan deel te nemen. Werkjaar 2010 Dit jaar lag de nadruk op de organisatie van diverse laagdrempelige doe-activiteiten. Onze Afrikaanse senioren wilden de Vlaamse senioren laten kennis maken met een aantal typische Afrikaanse gewoontes. Zo konden onze afdelingen kiezen tussen 4 thema’s. Een veelgevraagde activiteit was “ kennismaking met Afrikaans koken”.
10
Hierbij leerden Afrikaanse en Vlaamse senioren samen een typisch Afrikaans gerecht te bereiden. Een ander thema hield in dat Vlaamse senioren kennis maakten met de typische Afrikaanse klederdracht. Telkens werd er uitleg gegeven door een medewerker van het Afrikaans Platform wat de symboliek achter de klederdracht was. Een derde activiteit was een voorstelling van de typische Afrikaanse dans, muziek en zang. Alle senioren kregen de kans om één te worden met het ritme gevoel van de Afrikaanse cultuur. Het laatste thema was een kennismaking met de Afrikaanse cultuur. Senioren van het Afrikaans Platform vertelden enthousiast over typische gebruiken en rituelen eigen aan het Afrikaanse leven. Algemeen is het Afrikaans Platform zéér tevreden over de samenwerking met LBV. Het project was voor onze Afrikaanse senioren een heel boeiende ervaring. Het Afrikaans Platform is steeds bereid om in de toekomst verder samen te werken met LBV. Norbert Ngila, educatief medewerker Afrikaans Platform, in gesprek met Rance Aubin De educatieve medewerker van het Afrikaans Platform peilt kort naar de ervaringen van een deelnemer.
Rance Aubin, 62 jaar Lid van Ghana Welfare Association (lidorganisatie van het Afrikaans Platform) Hoe bent u betrokken geraakt bij het project Boyokani? Al geruime tijd ben ik nauw betrokken bij de werkzaamheden van het Afrikaans Platform. Het Platform werkt namelijk nauw samen met de Ghana Welfare Association waarvan ik lid ben. Op een dag vertelt Norbert mij over het diversiteitsproject. De integratieproblematiek van oudere senioren ligt mij nauw aan het hard en onmiddellijk was ik bereid om aan het project mee te werken. Wat vond u van de opname van de educatieve DVD die de rode draad vormt doorheen het project? Aanvankelijk stond ik hier twijfelachtig tegenover. Ik was voornamelijk bang dat veel senioren geremd zouden worden door de aanwezigheid van camera’s. Toch moet ik toegeven dat iedereen na vijf minuten de cameralui al vergeten was en honderduit vertelde over vroegere ervaringen. Leuk was ook dat veel senioren speelgoed van vroeger meegebracht hadden. Het was een dag om nooit te vergeten. Ik heb veel bijgeleerd over de gebruiken van Vlaamse senioren. 11
Wat was uw motivatie om mee te werken aan het project? Ik ben op de hoogte van de verkleurde vergrijzingsproblematiek in Vlaanderen. Ik merk dan ook vaak dat oudere allochtonen en autochtonen vaak naast elkaar leven. We zijn niet op de hoogte van elkanders cultuur en gaan er maar vanuit dat de verschillen tussen beide culturen te groot zijn om in harmonie te kunnen samenleven. Door deel te nemen aan het project ben ik er nog meer van overtuigd dat er talrijke overeenkomsten zijn tussen de verschillende culturen en dat dit aan het ruimere veld bekend gemaakt moet worden.
Zijn er zaken die volgens u nog beter gekund hadden tijdens het project? De samenwerking met LBV is volgens mij altijd heel vlot verlopen. De Afrikaanse senioren waren ook heel enthousiast over de activiteiten die hebben plaatsgevonden met de Vlaamse senioren. Eigenlijk zijn we teleurgesteld dat het project afgelopen is want we hadden nog veel meer van elkaar kunnen leren. De Liberale Beweging voor Volksontwikkeling aan het woord Terugblik op een divers jaar Bij de aanvang van het diversiteitsproject Boyokani stonden we voor de uitdaging om een vereniging te vinden die met ons in zee wilde. Het Afrikaans Platform reageerde enthousiast op onze oproep en algauw werden er samenwerkingsplannen gesmeed. Nu we een partner gevonden hadden, was het zaak om binnen LBV uit te kijken naar vrijwillige senioren die bereid waren om mee hun schouders onder het project te zetten. Al vrij snel konden we rekenen op enkele enthousiaste senioren die hun medewerking verleenden. Om ons initiatief zo ruim mogelijk te kunnen verspreiden werd besloten een heuse DVD samen te stellen. Door beurtelings
12
Vlaamse en Afrikaanse senioren aan het woord te laten over cruciale levensloopsmomenten, konden we een beeld tonen van de overeenkomsten en verschillen tussen beide culturen. Het initiatief nam stilaan de vorm aan van een echt filmproject. Er werden scenaristen, cameralui en geluidsmannen ingeschakeld om alles in goede banen te leiden. Bij aanvang van de opnames voelden deelnemers zich nog wat onwennig, maar na een kwartiertje werden de camera’s uit het oog verloren en praatte iedereen honderduit over zijn en haar ervaringen. De gesprekken werden geleid door Joke Willaert, docente van de Hogeschool Gent en specialiste in het begeleiden van reminiscentieactiviteiten. Enkele deelnemers hadden speelgoed, boekjes en oude foto’s meegebracht om hun verhaal te illustreren. Verschillende thema’s kwamen aan bod. Als afsluiter werd er een positieve boodschap uitgebracht, gericht naar de jeugd. Via deze weg wil ik iedereen nogmaals bedanken voor hun inzet en bereidwillige medewerking. Na de opnames kon het puzzelwerk beginnen. Er diende namelijk 8u opnames herleid te worden tot een DVD van ongeveer 20 minuten. Tevens werd er gezorgd voor ondertiteling, aangepaste muziek en visuele effecten toegevoegd. Van de final cut werden DVD’s gebrand en in een mooi verzorgde hoes verpakt.
Het technisch aspect was daarmee succesvol afgerond, maar de vraag bleef of deze DVD in de praktijk zou aanslaan. Het was immers de bedoeling om met deze opname seniorengroepen vertrouwd te maken met het thema diversiteit en om vervolgens een dialoog op te starten tussen leeftijdsgenoten van Vlaamse en andere origine. Belangrijk hierbij is dat eerst de vooroordelen stereotypen omtrent het samenleven in diversiteit bestreden worden. Enkel in een sfeer van vertrouwen en wederzijds respect kunnen bepaalde thema’s bespreekbaar gemaakt worden en ontstaat er een platform waar communicatie mogelijk gemaakt wordt. Er werden drie ontmoetingsmomenten georganiseerd tussen beide groepen. De Antwerpenaren mochten de spits afbijten. Iedereen verzamelde zich in zaal De Meirminne. Om de innerlijke mens te versterken schoven de deelnemers aan tafel voor een gezellige breughelmaaltijd. Geen betere gelegenheid om de Vlaamse en Afrikaanse senioren met elkaar te laten kennismaken. Algauw was het tijd voor actie en het publiek werd opgedeeld in 6 werkgroepen met telkens een gemengde samenstelling. De vertoning kon van start gaan en nam ongeveer 20 minuten in beslag. Hierna kregen de werkgroepen de opdracht de thema’s te toetsen aan de eigen persoonlijke ervaringen. Vervolgens 13
werden de resultaten van de werkgroepdialogen telkens aan de hele groep voorgesteld. Ook in Oost-Vlaanderen en Vlaams Brabant is er een kadervormingsmoment ingericht. In 2010 stonden de laagdrempelige, praktische doe-activiteiten op het programma. Afdelingen konden kiezen tussen Afrikaans koken, maak kennis met de Afrikaanse cultuur, Afrikaanse klederdracht en Afrikaanse zang, muziek en dans. Veel bestuursleden van LBV reageerden enthousiast en boekten meteen een activiteit voor hun afdeling. Bij iedere activiteit waren er zowel senioren van LBV als van het Afrikaans Platform aanwezig. De activiteiten zijn stuk voor stuk enorm vlot verlopen en telkens konden we rekenen op een grote belangstelling van de deelnemers. De drempel om als senior van een andere origine deel te nemen aan activiteiten van een lokale afdeling is enorm hoog. Door samenwerkingen op te starten met allochtone verenigingen hopen wij om op deze manier die drempels geleidelijk aan weg te werken en een echte open werking te creëren. Nogmaals bedankt aan iedereen die een Boyokani activiteit in zijn of haar afdeling geboekt heeft.
14
Kathy Vermeulen, educatief medewerker LBV, in gesprek met Clementine Hanseel Clementine Hanseel 66 jaar Actief in de afdeling Sint-Amandsberg en Sint-Denijs-Westrem Wat was je eerste gedacht toen je van het Boyokani project hoorde en daarbij moest gaan samenwerken met mensen van het Afrikaans Platform? Ik had absoluut geen idee wat ik ervan moest verwachten maar vond het wel van in het begin enorm interessant. In het Gentse zijn er ook veel Afrikanen maar van hun levensstjil en hun cultuur zelf wist ik weinig vanaf. Wat vond je van de DVD opnames? Was dit een verrijkende ervaring? Het was een enorm boeiende dag, waarvan ik veel heb bijgeleerd. In de eerste plaats had ik geen verwachtingen van die dag zelf en vele zaken die aan bod gekomen zijn waren totaal nieuw voor mij. Je leest en hoort wel veel over andere culturen, maar als je de mensen zelf aan het woord laat kom je toch veel meer te weten en kan je dieper ingaan op bepaalde zaken. Vooral de manier van leven
vond ik een zeer interessant thema en hierbij moest ik vaststellen dat er toch vele dingen aan bod gekomen zijn die gelijklopend zijn met het leven hier. Iedereen als kind wil aanvaard worden, dat was daar niet anders. Wat mij wel opviel was dat de Afrikanen nooit humeurig of ontevreden zijn, zelfs als ze weinig hebben. Het schrijnende aan heel het levensverhaal van de Afrikanen was dat deze mensen weinig of geen pensioen hebben. Ze werken tenslotte ook heel hun leven. Hierbij stel ik mij dan de vraag of de kolonisatie hier wel goed aan gedaan heeft. De 2e fase van het project waren de kadervormingen. Was dit een leuke manier om ervaringen uit te wisselen? Ik vond dit wel interessant, maar door het publiek, voornamelijk zeer oude mensen, verliep dit aanvankelijk ietwat moeizaam. Het probleem was dat zij vaak niet wisten hoe ze met andere culturen moeten omgaan. Ik denk dat sommige Afrikanen meer respons verwachtten. Wat ik ook gemerkt heb is dat het taalprobleem soms wel een barriére vormde doordat sommige senioren het Frans of het Engels niet machtig zijn. Gelukkig konden we een beroep doen op een goede begeleiding van de educatieve medewerker die de barriéres wist te overbruggen.
Welke doe-activiteiten in samenwerking met het Afrikaans Platform heb jij bijgewoond? Ik heb de sessie “maak kennis met de Afrikaanse cultuur” georganiseerd in mijn afdeling. Iedereen heeft hier enthousiast op gereageerd. Wat mij vooral opviel was dat de leden spontaan veel vragen gesteld hebben aan de leden van het Afrikaans Platform. Denk je dat het project een interessante ervaring voor LBV geweest is? Ik heb nu toch een andere kijk op de Afrikaanse cultuur. Ze worden hier vaak raar bekeken en toch blijven ze positief ingesteld. Deze mensen hebben veel potentieel in zich en we benutten dit niet genoeg. Ik vond het een heel leuke ervaring en zou graag volgend jaar nog een sessie “Afrikaanse zang, muziek en dans” organiseren in mijn afdeling. Vooral het ritme gevoel en meer bepaald een djembé sessie zou ik graag meemaken. Bedankt Clementine voor je medewerking aan het project! Ik contacteer alvast het Afrikaans Platform voor een djembé sessie.
15
Interculturaliseren, hoe begin je eraan? Inleiding Er wordt veel gesproken over woorden als diversiteit, cultuur, interculturaliteit, multiculturaliteit,... Ze vinden hun weg in het publieke leven, ze duiken op in de pers, bij de overheden, het middenveld,.... Toch is het lang niet duidelijk wat hiermee nu eigenlijk bedoeld wordt. Woorden als interculturaliteit stellen ons in vraag en zetten ons in beweging. Interculturalisering is een veranderingsproces. Laat ons even de zaken op een rijtje zetten en wat duidelijkheid scheppen: Diversiteit Alle aspecten waarop mensen van elkaar kunnen verschillen. Multiculturaliteit Is een gegeven, duidt op het feit dat verschillende culturen naast elkaar aanwezig zijn in de samenleving. Interculturaliteit Duidt op het feit dat verschillende culturen elkaar wederzijds kunnen bëinvloeden zonder echter geheel te verdwijnen.
16
Interculturele competentie Het geheel van kennis, attitudes en vaardigheden om constructief om te gaan met diversiteit. Interculturaliseren Het opzetten van processen zodat er contact is tussen verschillende culturen en waarbij wisselwerking van ideeën, waarden en normen en praktijken mogelijk is tussen gelijkwaardige partners. De uitwisseling heeft een wederzijdse invloed op en kan leiden tot verandering van de betrokken culturen. Interculturaliseringsprocessen grijpen in op zaken die mensen nauw aan het hart liggen: waarden en normen, omgangsvormen, gewoontes en culturele gevoeligheden. Er zijn geen standaardrichtlijnen om binnen je organisatie of afdeling “te gaan interculturaliseren”. Het proces is maatwerk afgestemd op de specifieke behoefte van je organisatie. Tijd en communicatie met alle betrokkenen zijn 2 belangrijke sleutelfactoren. Verder is het enorm belangrijk dat er voldoende over het proces gecommuniceerd wordt.
Aan de slag met intercultureel werken binnen je afdeling Voordat je aan de slag gaat met interculturaliseren in je afdeling is het aangeraden jezelf te informeren over de multiculturele samenleving en het interculturaliseringsproces. Dit kan je helpen om een visie, een richtlijn voor je afdeling uit te werken. Belangrijk is om even stil te staan bij wat interculturaliseren voor jouw afdeling kan betekenen. Een vraag die je je hierbij kan stellen is: hoe zien wij onze afdeling in de wereld van morgen? Belangrijk is dat je intercultureel aanbod een zo ruim mogelijk publiek zal aanspreken. Dit kan je nagaan aan de hand van de zogenaamde vijf B’s. De vijf B’s worden met succes gebruikt in verschillende sectoren om na te gaan of de dienstverlening geschikt is voor een zo ruim mogelijk publiek. De vijf B’s zijn: bereikbaarheid, bruikbaarheid, begrijpbaarheid, betaalbaarheid en beschikbaarheid. Bereikbaarheid Bereikbaarheid gaat over de manier waarop mensen tot bij je aanbod geraken. Niet iedereen heeft dezelfde mobiliteit of dezelfde dagindeling. Mensen uit een andere cultuur hebben vaak een andere dagindeling. Natuurlijk kan je wei-
nig veranderen aan de plaats waar je afdeling gevestigd is. Maar soms is het wel mogelijk om je aanbod zelf te verplaatsen om zo bij je publiek te geraken. Kan de doelgroep het aanbod bereiken met het openbaar vervoer? Houden de openingsuren rekening met het tijdsgebruik van de gebruikers? Is er een mogelijkheid om het aanbod ook op andere tijdstippen aan te bieden? Is de infrastructuur aangepast aan mensen met een beperking? Bruikbaarheid Bruikbaarheid gaat over het feit of mensen iets hebben aan het aanbod. Hierbij is het de doelstelling om het aanbod ‘bruikbaar’ te maken voor een breed publiek. Soms moeten inspanningen gedaan worden om ook de interesse van moeilijk te bereiken (doel)groepen te wekken. Begrijpbaarheid Begrijpbaarheid is vaak een kwestie van taal, maar taal gaat ruimer dan de woorden die we uitspreken. Het gaat ook om uitdrukkingen, beeldspraak, nonverbale communicatie,… Weet iedereen wat de juiste bedoeling is en wat van hen verwacht wordt? Weet iedereen waarover het gaat?
17
Betaalbaarheid Betaalbaarheid gaat over meer dan de kostprijs van het aanbod. Uiteraard is het geld dat men voor je aanbod moet neertellen een niet te onderschatten factor, maar soms zijn er nog andere ‘kosten’ verbonden aan je aanbod. Zo kan het dat mensen bepaalde psychologische drempels moeten overstijgen, bijvoorbeeld wanneer een controversieel thema behandeld wordt. Beschikbaarheid Beschikbaarheid gaat over de manier waarop je aanbod aangeboden wordt voor je publiek. Hierbij kan het aangewezen zijn om verschillende communicatiekanalen te bekijken en op zoek te gaan naar die kanalen die door een divers publiek gebruikt worden. Durf ook nieuwe kanalen aan te spreken. Misschien zijn sommige kanalen op het eerste zicht niet relevant maar ze kunnen je aanbod wel aan een breder publiek bekend maken. Als je als organisatie wil communiceren met personen met een etnisch-culturele diverse achtergrond dien je bewust te zijn van een aantal specifieke aandachtspunten, etnocommunicatie heet dat dan. Etnocommunicatie gaat over communicatie tussen gemeenschappen met een andere cultuur. Cultuur is het geheel 18
van taal, gewoonten, praktijken, rituelen, opvattingen, waarden en normen, enz. Ze bepaalt onze omgangsvormen, ons denken, ons gedrag. Ze is grotendeels onbewust. Pas als je met een andere cultuur in aanraking komt besef je hoe richtinggevend je eigen cultuur is. a) schriftelijk communiceren Met schriftelijke communicatie kan je een grote groep tegelijkertijd benaderen. Het nadeel is dat je het effect moet kunnen inschatten. Bij klassieke schriftelijke media zijn de interactiemogelijkheden beperkt. Digitale media bieden op dat vlak meer perspectief. Een afdeling kan ofwel het Nederlands gebruiken, een andere taal of een combinatie. Veel hangt af van de inspanning die de organisatie wil leveren en de knowhow die al dan niet aanwezig is. Een algemene richtlijn: gebruik altijd het Nederlands en zorg indien nodig voor een vertaling. Op die manier wordt het schriftelijke materiaal toegankelijk voor personen met een etnisch cultureel diverse achtergrond. b) mondeling communiceren Mondeling communiceren met mensen met een etnisch cultureel diverse achtergrond werkt goed. Deze vorm sluit nauw
aan bij de verbale cultuur van bepaalde etnische groepen. Persoonlijk contact vergroot ook de vertrouwensrelatie. Een nadeel is dan weer dat het arbeidsintensief is en je er relatief weinig mensen tegelijkertijd mee bereikt. Good practices Als lokale afdeling aan de slag gaan met interculturele activiteiten is niet altijd even eenvoudig. We merken vaak dat het begrip diversiteit of intercultulturaliseren mensen afschrikt. Dat is onterecht, want interculturele activiteiten kunnen op een zeer laagdrempelige wijze georganiseerd worden, ongeacht de culturele bagage van je deelnemers. Hieronder worden enkele laagdrempelige voorbeeldactiviteiten geschetst die je op weg kunnen helpen bij het organiseren van een interculturele activiteit. Voorbeelden: - Vormingsactiviteiten en cursussen over diverse culturele onderwerpen - Organiseren van of meedoen aan internationale uitwisseling en projecten - Activiteiten gericht op de kennismaking met andere culturen - Het inrichten van een meerdaagse reis in binnen- en buitenland - Interculturele babbelnamiddag: hier
leren allochtone en autochtone ouderen zich voor elkaar open te stellen. Resultaat: ze gaan sneller gesprekken aan met elkaar, het menselijk contact neemt toe, de vooroordelen en het wijzij denken wordt doorbroken. - Huren van “diversidentiteit spel”: allochtone en autochtone ouderen spelen in groepen van max. 15 personen. Door verschillende onderwerpen te bespreken via vraagkaartjes, communiceren de gemengde groepen over acceptatie, verdraagzaamheid en intercultureel samenleven. - ...enz. Contexten zijn ook medebepalend voor de wijze waarop een afdeling met diversiteit kan omgaan. Organisaties en sociaalcultureel werkers kunnen die contexten beïnvloeden. Het is net die context die bepaald hoeveel diversiteit je binnen een lokale afdeling toelaat. Hieronder worden enkele aandachtspunten opgesomd om een goede interculturele context te creëren. - Wordt bij de samenstelling van groepen aandacht geschonken aan samenwerking en groepswerk? Stimuleert men hierbij werken in heterogeen samengestelde groepen?
19
- Zijn de taken voor alle leden uitdagend? - Biedt de inrichting van onze infrastructuur en onze lokalen kansen voor diversiteit? Weerspiegelt de inrichting de huidige diversiteit? - Vertrekt men bij interculturele activiteiten vanuit de verscheiden ervaringswerelden van de deelnemers? Er is geen uniek model om met diversiteit aan de slag te gaan binnen je organisatie of afdeling. Diversiteit vorm geven binnen 20
je lokale afdeling is mensenwerk en hierin spelen machtsverhoudingen. Het ideaal en de praktijken liggen soms ver van elkaar. Ook het tempo waarin mensen veranderingen kunnen verwerken is verschillend en ook daar moet rekening mee gehouden worden. Hoe dan ook moeten we aandacht hebben voor drempels die mensen beletten om te participeren aan interculturele activiteiten.
Fotoreis doorheen het diversiteitsproject Boyokani
21
22
Bronnen ° www.interculturaliseren.be ° Intercultureel leren in het sociaal-cultureel volwassenwerk, Socius, 2006. ° Het land van Maas en Waal, over diversiteit en sociaal-cultureel werk, Socius, 2008. ° Gids Interculturele ouderenzorg, 2006 ° Spoor zoeken - Handboek sociaal-cultureel werk met volwassenen, Socius 2005 23
Een uitgave van LBV i.s.m. de Liberale Mutualiteit
