ERFGOED, WAARD OM TE KOESTEREN? door Wim Steenackers, Frans Vranckaert en Robert Meert Architecturale beschrijving door architecte Leen Van Aken Een uitlezing uit brochure “Architectuur … rond 1900. (OMD – 2004)”. INLEIDING Het laatste kwartaal van de 19e eeuw kende Londerzeel – Centrum heel wat welstand. Er verschenen verschillende nieuwe gebouwen in het dorp, dat uitbreidde naar het begin van Brusselsestraat, Meerstraat, Mechelsestraat, Molenstraat, Kerkhofstraat en vooral naar de Stationsstraat. Een nieuwe groeipool was door het bouwen van de “Weststatie” ontstaan en deze sloot aan op het centrum van toen. In deze zone staan ook nog een serie merkwaardige woningen. Wij beperken het opzet rond het oude centrum. De gevelreinigingen die de laatste 20 jaar uitgevoerd werden, hebben ons de mooie details van de oude woningen in Londerzeel laten zien. Het dorp is er mooier door geworden. De bouwstijlen van toen: - Neo – Vlaamse Renaissance gekenmerkt door zijn variatie in speklagen (in natuursteen, baksteen of kleurrijke tegels) en versierde bogen boven ramen en deuren, zwaar uitgewerkte kroonlijsten, frontons… - Art Nouveau met zijn ronde vormen, sierlijker, meer versiering maar veel “lichter” dan de klassieke stijlen. - Art Deco met zijn geometrische motieven, strak en eenvoudig. - Eclecticisme of de samenvoeging van elementen van verschillende stijlen. De burgers sloten landelijk aan op de architecturale (r)evoluties in de steden. Het dorp had een hart en een “gezicht”. Dit is gedeeltelijk verloren gegaan door de verbouwingen van de gelijkvloerse verdieping tot winkelpanden, waar bijna zelden rekening werd gehouden met de oorspronkelijke stijl van de woning. Vergelijk de woningen 23 en 25 in de Kerkstraat, die uit één burgerhuis - handelszaak ontstaan zijn. U zult onmiddellijk het verschil zien. Het aanwenden van nieuwe materialen, te pas en te onpas, heeft de bestaande stijlharmonie doorbroken. Vandaag is uit de verschillende “modernismen” nog geen echte nieuwe stijl gegroeid. Wij zitten voor een deel nog steeds in het eclecticisme. Het aangroeien van het gamma bouwmaterialen heeft de keuze nog verergerd. Het individualisme triomfeert. Experimenten met nieuwe stijlen, ook tussen de gebouwen in de vier hierboven vermelde stijlen, zijn toegelaten en zijn niet altijd een succes. Dit wil niet zeggen dat er geen verandering in stijl kan ontstaan. De hoevestijl in het landelijk gebied is het bewijs dat het mogelijk is. De harmonie van een straat, een plein en een dorp wordt bepaald door drie belangrijke elementen: wij maken een doorsnede van de straat en vinden links en rechts boven de gelijkvloerse verdieping de verdiepingen, waar de stijl dikwijls het meest representatief is uitgewerkt. De gelijkvloerse verdieping wordt een collage van bewoonbare gedeelten, garagepoorten en winkelpanden. Tussen deze twee onderste lagen vinden wij de bestrating met haar eigen specifieke kenmerken en het straatmeubilair, al dan niet aangepast door openbaar groen. Indien er een harmonie -die verder vloeit in de diepte van de straat of over het plein- kan tot stand komen in deze doorsnede, dan heeft men het doel bereikt en dan kan het resultaat niet anders dan geslaagd zijn.
167
Het is onmogelijk in dit artikel hier dieper op in te gaan. Bij de bespreking kwamen een paar punten immers niet aan bod, zoals de naam van de architecten, het bouwjaar, het al dan niet aanwezig zijn van privé groen,… Ook hebben wij ons beperkt tot de oude dorpskern. Nochtans moeten wij vaststellen dat wij tijdens de voorbereiding van deze brochure vele analoge gebouwen vinden verder van de dorpskern weg. Meer nog, ook in de andere deelgemeenten Malderen, Sint Jozef en Steenhuffel treffen wij woningen aan die beantwoorden aan de beschreven voorbeelden. Londerzeel-Centrum heeft alle basiselementen in zich om een mooi dorp te zijn. De toekomstige Erfgoedraad voor Londerzeel kan hier samen met het gemeentebestuur een zeer positieve inbreng hebben. Privé initiatieven hebben de laatste 20 jaar heel wat verkommerde gebouwen en percelen opgekuist. Wij hopen alleen dat de stedenbouwkundigen en de architecten misschien opnieuw meer discipline zullen opbrengen om weer meer harmonie in de stijl van woningen, straten en pleinen te bekomen.
Dorpsstraat 29. Oudste café van Londerzeel. Het werd ondertussen voorzien van een nieuw dak. Maar “de éénlagige” onderbouw en de raamverdeling bleven ongewijzigd. Woning: overgangstype van leembouw naar baksteenstructuur. Merk de lage vensterdorpels. De bestrating lag hier vroeger + 80 cm dieper.
168
ENKELE GEBOUWEN Vooreerst het huis met zijn rijke bouwstijlen, Horta is er gepasseerd om advies te geven bij de bouw van burgemeester Petrus Van Assche zijn huis, thans Brusselsestraat 57. Dit is één van de zeer mooie gebouwen van ons dorp met achteraan een mooie tuin. Vandaag is alles wat onverzorgd. Na een opknapbeurt zal het opnieuw zijn vroegere uitstraling krijgen. Achter de pastorie staan er zeer mooie bomen: een plataan en rode beuken overkoepelen het andere groen. Het gebouw telt 11 lokalen en sommige hebben een zeer merkwaardig interieur.
Onder invloed van de Renaissance, bij ons de Neo - Vlaamse Renaissance, werden burgerhuizen rond de vorige eeuwwisseling met ‘klassieke’ invloeden gebouwd. Hier ziet men duidelijk een zwaardere benedenverdieping met diepe voegen en uitspringende hoekstenen rond de ramen, alsof het huis in natuurstenen blokken werd gebouwd. De raamverdelingen en de bogen aan de ramen rechts, de waaier boven het raam in de dakkapel en de boog in de dakpunt van de uitsprong links verraden Art Nouveau - invloeden. Vandaar werd ook de zware kroonlijst ‘verlicht’ met versierde verticale steunbalkjes. Het huis is op een sokkel gebouwd. De inkomtrap is geflankeerd door rijen klassieke zuilen, wat dan weer verwijst naar Neo – Vlaamse Renaissance. In de grille voor de woning ziet men typische “zweepslag”-bogen van de Art Nouveau.
169
De twee lokalen vooraan rechts lopen in mekaar. Uitvoering: classicistische stijl met barok en rococo-invloeden in de panelen van de lambrisering. De binnendeuren zijn massief met ingelegde panelen, geschilderd volgens de oude technieken, gepatineerd afgewerkt met gouden lijnaccenten. De ingelegde panelen worden in de bovenste deurhelft soms vervangen door glazen elementen, gevat in houten geometrische figuren. Mooi deurbeslag. Het stukadoorwerk van het plafond, de zuilen en de pilasters, samen met de schouwen en de spiegels stralen het classicisme uit. Samen met het behang en de vloer, oorspronkelijk in parket, vormt het een rijk geheel.
170
Detail van plafond in inkomhal en van plafond in het lokaal vooraan, samen met zuil en pilaster. Voor beschrijving: zie vorige bladzijde.
Dorpsstraat 32. Neo - Vlaamse Renaissance. Klassiek strakke uitvoering. Geslaagde renovatie. Zie ook Mechelsestraat 15 voor beschrijving.
171
Wn De Vil. Dorpsstraat 34
Cartouche: “Meet twee maal eer ge snijdt”
ge snijdt
Wn De Vil
Dorpsstraat 34
Huis gebouwd in 1903 met neo-Vlaamse renaissance-inslag: horizontale lagen in witte steen, hoekstenen rand aan ramen en deuren. De typische risaliet (uitspringend gedeelte) van deze stijl werd hier gerealiseerd door twee pilasters langs het rechter gevelgedeelte. Dit wordt dan bekroond door een trapgevel. De asymmetrie wordt nogmaals benadrukt door de dakkapel links. Het grote raam links was een typisch winkelraam uit die periode. Het huis is versierd met verschillende “cartouches” met jaartal, de naam bouwheer “Wn DV” slaat op familie De Vil. De spreuk heeft betrekking op een “ellengoed” winkel. 172
Kerkstraat 23-25. Baksteengevel van begin 20e eeuw. Neo – Vlaamse Renaissance stijl: de typische speklagen in gele baksteen. Op de twee hoeken zijn er op de verdieping ronde asymmetrische erkers in dezelfde stijl, met daarboven twee puntgevels, waarvan één met topstuk. De ramen zijn versierd met ronde bogen, wat verwijst naar Art Nouveau. De versieringen boven de ramen: de stalen lateien met de metalen bloemen, majolicategels met kleurige tekeningen zijn Art Nouveau. De datum “1835” verwijst waarschijnlijk naar de stichting van een handelszaak en niet naar het jaar waarin het huis gebouwd is. Zware kroonlijst. Geslaagde renovatie nr.25.
Houtzaag en Jozefzaag
Hamer en trektang
173
Rijf en kippengaas
Spade en riek
Fornuis
Kinderwagen
Berch van Calvariën of Bergkapel
174
