Mijn naam, functie. Vanaf begin af aan (verkenningenfase, Planologische Kernbeslissing) betrokken bij Ruimte voor de Rivier. Dit is een bijzonder programma, omdat naast de hoofddoelstelling het zorgdragen voor hoogwaterveiligheid het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit expliciet als 2e doelstelling is geformuleerd in de PKB. Vanaf start planstudies tot aan realisatie (nu) verantwoordelijk voor het behalen van deze tweede doelstelling van het Programma Ruimte voor de Rivier. Ik wil laten zien dat ruimtelijke kwaliteit verbeteren naast samenwerken met omgevingspartijen vooral een kwestie van vakmanschap is, ingenieurswerk! Binnen Ruimte voor de Rivier zijn twee regelwerken van de Rijn, “de nieuwe kranen van Nederland”, gebouwd. Deze gebruik is als voorbeeld om te laten zien dat vakmanschap een hele kunst is. Gist in het brood en geen kers op de taart.
1
Er heerst een Babylonische spraakverwarring over ruimtelijke kwaliteit. Het lijkt een begrip waar iedereen een andere mening over toegedaan is, wat “lastig” is, een luxeproduct. “Niet het water maar schoonheid als leidend principe” noemt Han Vrijling in zijn inleiding, en “prachtige beelden zonder enig nut”. Ik ben van mening dat als je zo’n stempel op een waterbouwkundig ontwerp kunt zetten, dit dan geen goed ontwerp is. Een goed ontwerp is namelijk 1 functioneel, 2 aantrekkelijk en passend in zijn omgeving en 3 anticiperend op de toekomst. Resultante van dit goede ontwerp is ruimtelijke kwaliteit. Nut, beeld en toekomstgericht gaan dus samen. Dat is de zoektocht in een ontwerpproces. Het gaat om een slim, vernuftig ontwerp en dit ontstaat in samenspraak tussen ingenieurs, architecten en de stakeholders in de omgeving van het project.
2
Dit is een foto genomen in de Noordwaard, onderdeel van de Biesbosch. De ontpolderde Noordwaard is 4.450 hectare – circa 6.000 voetbalvelden groot en stroomt nu bij hoogwater mee. Over de vele kreken zijn in totaal meer dan 30 bruggen aangelegd. Nut en schoonheid gaan samen, aantrekkelijk doordat het ontwerp de identiteit van het bestaande historische landschap versterkt.
3
Rond Slot Loevestein wordt de dijk fors teruggelegd. Grote ingreep, veel landbouwgebied wordt omgezet naar natuur. Alles zorgvuldig ontworpen. Ook een klimaatdijk die dient als “tribune”. En dan….
4
Is er een initatief van de Provincie om aan dit bescheiden ontwerp waarbij het grootschalige wijdse landschap van de Waal spreekt een kunstobject toe te voegen. Kunst en tevens uitkijktoren, maar waarom? De tribunedijk is 1 groot uitkijkpunt & kunstwerk!
5
Laat de ontstaansgeschiedenis en de kracht van het bestaande landschap de basis zijn! Bepaal wat de identiteit van het landschap waar een waterbouwwerk in geplaatst wordt is, en laat het waterbouwwerk de identiteit van het landschap versterken.
6
Bepaal als projectteam in dialoog met relevante deskundigen, de omgeving en bestuurders wat ruimtelijke kwaliteit is, in de verkenningenfase, in de planstudiefase, in de realisatiefase….
7
Punt is dat er eigenlijk nooit een duidelijke opdracht ligt voor ruimtelijke kwaliteit. Dit willen we in het Hoogwaterbeschermingsprogramma beter gaan doen. Er ligt nu een plan om in een voorverkenning al te gaan starten met de zoektocht naar een passende omgevingskwaliteit (zoals het nu heet). Hoewel ruimtelijke kwaliteit in de PKB Ruimte voor de Rivier als tweede doelstelling opgenomen was, was er geen duidelijke formulering van de opdracht hiervan. De opdrachten zijn lopende de planstudies geformuleerd en uitgekristalliseerd. Gevolg was dat we soms te laat waren en zaken al zo vast lagen dat wijzigingen niet meer mogelijk waren zonder dat dit geld en tijd zou kosten. Voor de twee projecten die ik hier als case wil gebruiken was ook geen opdrachtformulering beschikbaar. Het Pannerdens Regelwerk zou in ieder geval copy paste van het regelwerk bij de Hondsbroeksche Pley worden, maar na intern discussie is besloten dat de inpassing in het landschap wel anders, beter moest worden.
8
Quiz: Hoe is de opdracht bij het Pannerdense Regelwerk geformuleerd?
9
Zo zag het landschap en de vaste overlaat bij Pannerden er in het verleden uit.
10
Dit is het regelwerk bij de Hondsbroeksche Pley. Let op de weg, de paaltjes, hekwerken, keerwand.
11
Dit wilden we beter hebben in Pannerden. Minder rommelig, meer een eenheid en robuuster.
12
En de valbeveiliging…liever niet zulke lelijke en verschillende hekwerken. Het lijken en zijn misschien allemaal details, maar de devil is in the details, hoe je met dit soort zaken omgaat maakt een groot verschil in het uiteindelijke beeld en de uitstraling van het waterbouwwerk.
13
Quiz: Maar als je dan een duidelijke opdrachtformulering hebt. Hoe zorg je er dan voor dat deze ruimtelijke kwaliteit ook tot stand komt? Wat is belangrijk?
14
Binnen Ruimte voor de Rivier hebben we het adagium: “maatwerk en mensenwerk””. Dit zijn de instrumenten die we gebruikt hebben. Zowel formele als informele, zowel inhoud als proces. Alles is nodig, alleen ligt per fase en per type project de nadruk ergens anders.
15
Voor Ruimte voor de Rivier is een extern kwaliteitsteam opgericht met de Rijksadviseur voor het Landschap als voorzitter. Dit kwaliteitsteam was extern, en gaf gevraagd advies maar kon ook ongevraagd advies aan de Programmadirecteur geven. Zij zijn in de planstudiefase minimaal 3 keer bij de projecten langs geweest om te faciliteren. In de uitvoering is er per project 1 uitvoeringsbezoek geweest. Op dit moment leggen we de opleveringsbezoeken af waarna het Q‐team per project een Eindoordeel uitspreekt. Dit is een kwaliteitsthermometer die door de Opdrachtgever (Directieniveau) in de projecten gestopt wordt. Waar nodig beslist de Opdrachtgever te faciliteren of bij te sturen.
16
Steeds weer is het belangrijk om focus te houden in waar je naar toe wilt. Om de rode draad van het streven naar een vernieuwd, samenhangend landschap vast te houden. Wij hebben per project een Essentie bepaald en die steeds weer terug laten komen. Voor Pannerden was de essentie gelijk aan de opdrachtformulering. De esssentie is doorvertaald naar vraagspecificaties. Dit is door een landschapsarchitect gebeurd. Belangrijk, want dit is echt werk voor een expert! Naast deze inhoudelijke eisen, zijn er ook procesmatige eisen in de Vraagspecificaties opgenomen, bijvoorbeeld de verplichting voor de aannemer om een landschapsarchitect in te schakelen.
17
Hier de verschillen tussen Hondsbroek en Pannerden voor wat betreft de valbeveiliging.
18
En hier het verschil voor wat betreft de keerwand, de verankering van het regelwerk. Kunde bleek in de relatief eenvoudige opgave, namelijk de ruimtelijke inpassing van het copy‐paste regelwerk nog een hele kunst. De devil is in the details. Hier gaat meestal niet als vanzelf de meeste aandacht naar uit, maar is wel hetgene dat uiteindelijk tot in lengte der jaren zichtbaar is! Onze HID Cees Brandsen noemde dit pas “de scheve tegel”…
19
20
