ER : Greet Schamp, Prins Boudewijnlaan 133, 2650 Edegem Erkenningsnummer P802002

Bureau de dépôt / Afgifte kantoor : Edegem 1 VU / ER : Greet Schamp, Prins Boudewijnlaan 133, 2650 Edegem Erkenningsnummer P802002

België—Belgique 2650 Edegem 1 8/4660

Geluit-Luthinerie Driemaandelijkse uitgave van de Belgische Luitacademie Publication trimestrielle de l'Académie belge du Luth

N°44 12/ 2008

sponsor

E

dito

Après notre Journée du luth et la discussion que nous avons eue à la fin du concert, nous sommes arrivés à devoir Christine Ballman Présidente prendre des décisions. La majorité des présents s’est décidée plutôt pour des activités concrètes comme les Journées du luth, le festival de Renesse, des réunions tarte ou autres où le luth et sa pratique seraient les points forts. Comme nous vous l’avons déjà écrit plus d’une fois, nous cherchons de l’aide pour continuer la revue, mais sous quelle forme ? Nous aimerions également que l’un ou l’autre se présente pour nous soulager dans tout le travail administratif. Jusqu’ici, personne ne répond ! L’idée de ne faire qu’une revue par an a été plébiscitée. Tout ce qui relève de l’agenda pourrait être mis sur le site, la majorité d’entre vous étant connectés à internet. Les membres présents se sont déclarés pour une cotisation de soutien plus que comme abonnement à une revue. Voyez dans ce numéro le compterendu de la séance et les comptes de notre association. Vous verrez que la moitié des cotisations disparaît en frais d’imprimerie et de poste. D’autre part, nous sommes toujours quelques-uns à faire tout le travail et la fatigue de ces 12 années se fait sentir. Si vous trouvez que notre action est valable, s’il vous plaît soutenez -nous et montrez par votre réponse qu’au moins vous nous lisez. En attendant, nous continuons à défendre et à promouvoir le luth. Rendez-vous en février pour le festival européen à Anvers.

Sommaire Inhoud Edito/Van de redactie ............................. p. 1 Agenda ................................................... p. 2 Petites annonces/Zoekertjes ................... p. 2 Luitdag 12/10/08 .................................... p. 3 Journée du luth 12/10/08 ........................ p. 3 Roger Valentin P. Lemaigre .................. p. 4 Raphael Viola G. Spiessens .................. p. 6 Nouvelle considération sur R. Viola...... p. 8 Editions .................................................. p. 9 Supplément musical/Muziekbijlage ....... p. 11 Pavane d’Aurick L. de Moy ................... p. 12 Remember o thou arr. J. Van Herck ....... p. 14 Cd’s ........................................................ p. 16 Luitles in Brussel .................................... p. 16 Elzenveld & Amuz intern. lute festival .. p. 17 Nieuws uit andere luitverenigingen ........ p. 18 Bilan de / Balans van 2008 ..................... p. 19 Mededelingen/Colofon .......................... p. 20

V

Even een balans opmaken: zoals het er nu uitziet, wordt dit misschien het laatste Greet Schamp, tijdschrift in deze vorm tenzij er onder jullie, leden, vrijwilligers opstaan die een gedeelte van deze taak willen overnemen. De actualiteitsgebonden zaken als agenda, nieuwe cd’s en uitgaven kunnen perfect op de website geconsulteerd worden. Uit een bevraging bij het publiek op de vorige luitdag bleek dat iedereen intussen over internetverbinding beschikt. Enerzijds zou het jammer zijn mocht de ervaring van twaalf jaar publiceren verloren gaan. Anderzijds moeten we realistisch zijn en organiseren wat onze leden zonder uitzondering goed vinden: de luitdagen in Brussel en in het kasteel de Renesse in Oostmalle. Verder workshops, luittaartnamiddagen, en groepsbezoek aan tentoonstellingen en luitconcerten. Wie begaan is met het lot van de luitacademie en haar verworvenheden, kan zijn talenten ter beschikking stellen van het huidige team. We hebben nood aan praktische medewerkers, creatief en idealistisch genoeg om een fantastisch project in stand te houden. We hopen u talrijk te mogen begroeten op het Luitfestival in Elzenveld en Amuz in februari 09 en in maart in kasteel de Renesse.

an de redactie

Geluit—Luthinerie

A

n° 44

genda

12 / 2008

p. 2

J akob Lindberg in Elzenveld

Dit is de laatste agenda die op papier verschijnt, voortaan kunt u die uitsluitend consulteren op de website. Zo kunnen we alles ook beter actueel houden. 7/12/08 kerk van Jalhay: Haendelaria's met Julie Mossay, Jonathan De Ceuster en Philippe Malfeyt 12/12/08 Mechelen Kerstconcert met Paul Rans, Philippe Malfeyt en Coope, Boyes & Simpson 13/12/08 Halle idem als 12/12 19/12/08 Asse idem als 12/12 20/12/08 Koksijde idem als 12/12 17/01/09 9:30 en 11:00 Muziekacademie Roeselare: Luthomania Philippe Malfeyt 17/1/09 18:30 PSK Brussel: Rans/Flagel: 3 tableaux de guerre 23/01/09 20:00 CC Bornem: Rans/Flagel: idem 15/2/09 17:00 Lasne-St Lambert: La Pastorella met P. Malfeyt 19/02/09 20:00 - Begijnhofkerk, Sint-Truiden “Assim” Compositie, bewerking en concept: Dick van der Harst –naar Jakob Obrecht. Uitvoering: Zefiro Torna (Cécile Kempenaers: sopraan, percussie; Els Van Laethem: mezzo-sopraan, percussie, trombone; Petra Noskaiovà: alt, percussie; Liam Fennelly: vedel, percussie; Jurgen De bruyn: luit, percussie) en Het Nieuw Gents Stadsblazerscollectief (Jean-Philippe Poncin: klarinet, tenora, percussie; Kurt Budé: klarinet, sax, percussie; Dick van der Harst: doedelzak, snaren, tible, percussie, bandoneon; Michiel Weidner: cimbalom, percussie; Wim Konink: percussie) - Productie: LOD, Zefiro Torna, Muziekcentrum De Bijloke & Internationaal Festival Van Vlaanderen Gent. We hebben genoten van het concert op 31 augustus door www.debogaard.be - +32 (0)11 70 17 00 20-22/02/09 Luitfestival Antwerpen Elzenveld & Amuz: p. 17 Jakob Lindberg. in de Kapel van het Elzenveld. We wisten al 22/02/09 16:00 - 30 CC / Predikherenkerk, Leuven Assim Ze- wat een klasse luitspeler hij is, maar de wetenschap te luisteren naar een origineel renaissance-instrument (een luit gefiro Torna (zie 19/2) www.30CC.be - +32 (0)16 20 30 20 01/03/09 15:00 Amuz Poissance d’amours: mystici, minnestre- bouwd in 1590 door Sixtus Rauwolf ) gaf het concert een extra len en meesters van het organum in het 13de-eeuwse Brabant dimensie. Bij een praatje na het concert bleek Lindberg een Graindelavoix: Björn Schmelzer - zang & muzikale leiding- open en goedlachs persoon. Wij mochten zelfs het bovenblad Patrizia Hardt – zang-Silvie Moors – zang-Thomas Vanlede – van de luit even strelen. De boom waaruit het blad gezaagd is zang-Bart Meynckens – zang-Thomas Baeté – vedel-Jan Van werd geveld in 1560. Echt waar, specialisten kunnen dat zien aan de jaarringen. Outryve – guiterne-Floris De Rycker - luit Gepolst over een eventuele masterclass in Antwerpen rea12/03/09 11:15 MIM Brussel Pantagruel 13/03/09 20:00 - Collegekerk, Sint-Niklaas Assim Zefiro Torna geerde Lindberg enthousiast. De Belgische Luitacademie wil graag een cursus met hem organiseren. (zie 19/2) www.ccsint-niklaas.be - +32 (0)3 766 39 39 Belangstellenden kunnen zich opgeven bij ons secretariaat 15/03/08 Luitfestival kasteel de Renesse, zie p. 20 of via [email protected] (het programma binnenkort op de website en in nieuwsbrief)

Z

oekertjes / Petites Annonces

Te koop: Studentenluit gebouwd door Renzo Salvadorperfecte staat 1700€ met hoes als rugzak te dragen inbegrepen. Inl. Vincent Vanassche : [email protected]. Te koop: Prachtige 13 korige barokluit met koffer en boeken, Fedchenko, Sint Petersburg, heel mooie klank: 3000 € Lebbeke Oost-Vlaanderen. [email protected]

Te koop: 7-korige renaissanceluit (Lörinczi György, 1994). Diapason = 60cm. Schelp bestaat uit 11 duigen en de hals bevat mooi inlegwerk. Prijs: 1500 euro. Interesse? Katleen Van Bavel [email protected] 0477/543.555 Te Koop : 7-korige Renaissanceluit, bouwer : Chris Allen (GB), bouwjaar 2003, vorig jaar gekocht, nauwelijks bespeeld, mooi afgewerkt, schelp in zebra, prijs (+ koffer) : 1800 €, contact : Jos Lambregs T (kantooruren) 03/233 60 25 mail : [email protected]

Geluit—Luthinerie

J

n° 44

12 / 2008

L

ournée du luth 12/10/2008 Bruxelles

p. 3

uitdag 12 /10/ 2008 Brussel Jong talent!

Verslag van Dries Baumers: Ik was er niet zo lang, maar het was wel tof. ik heb leren frets knopen en geluisterd naar iets over de snaren van een luit (in het frans, dus ik verstond er niets van) en ook les gekregen van Tim Burris. daarna nog wat gespeeld in een groep(je) onder leiding van Tim. Uiteraard waren de brownies heeeeeeeeeel lekker! (foto links Dries samen met Tim Burris)

Dirk De Hertogh geeft uitleg over het onderhoud van de luit, Stan Kelchtermans luistert aandachtig (foto rechts)

Onze jongste deelnemer: Jiri Callens, 8 jaar. (foto links)

Assemblée Générale à la Journée du Luth le 12/10/2008 Lieu : W.S.L. Salle de bal Présents : Christine Ballman, Renzo Salvador, Pascale Bocquet, Tim Burris, Emmanuelle Baudour, … +/- 30 personnes, à la suite du concert de Tim Burris notre « association » compte 74 membres exposé du bilan comptable de l’année académique 2007-2008 (voir aussi p. 19) l’impression et la diffusion de la revue trimestrielle revient à +/900€ et les cotisations des membres rapportent +/- 1600€ la différence nous permet d’organiser des événements comme celui-ci, mais la marge est faible pour pouvoir se permettre de faire encore mieux d’autre part, la charge de travail pour ceux qui s’en occupent, est très lourde, et il devient difficile de continuer au même rythme allons-nous maintenir la brochure ? 4X/an ? 1X/ an ? ou allons-nous la diffuser sur le site ? proposition de mettre sur pieds un site interactif. Qui va s’en charger ? proposition de faire une revue annuelle avec des articles de fond, 1X/an qu’attendent les membres en retour de leur cotisation ? proposition de régler cette cotisation comme étant un « soutien » à l’AcaLuth. Ce devrait être un état d’esprit … comme au sénat, l’assemblée se dissipant au fur et à mesure des débats, nous pouvons presque entériner les points soulevés, comme étant approuvés à l’unanimité ! … (dixit : Jean Cordaro)

Verslag van de jaarvergadering op 12/10/2008 Muziekacademie van St-Lambrechts Woluwe Het financieel verslag* van het jaar 2007-2008 werd op de luitdag in oktober aan de leden voorgelegd. Onze vereniging telt 74 betalende leden, de kosten voor het tijdschrift lopen op tot 900€ per jaar terwijl de lidgelden 1600€ opleveren. Er is dus weinig marge om met het verschil nog vele manifestaties in te richten zoals deze luitdag. Langs de andere kant is het werk ontzettend zwaar voor de enkele mensen die zich inzetten voor het tijdschrift. Het wordt moeilijk om dit werk aan hetzelfde tempo verder te zetten. Blijven we vier maal per jaar publiceren, geven we in het vervolg één jaarboek uit of gaan we alles voortaan via de website verspreiden ? Er is een voorstel om een interactieve site te maken, maar wie gaat daar dan voor instaan? Wat verwachten de leden eigenlijk in ruil voor hun bijdrage ? Wordt deze eerder gezien als een ondersteuning voor de luitacademie (een groter bedrag geven mag) dan als een abonnement op een tijdschrift ? Zoals in de senaat, verdwenen tijdens de debatten stilaan alle aanwezigen. Jean Cordaro merkte op dat we er daarom konden van uitgaan dat alle agendapunten met unanimiteit werden goedgekeurd *Een eindafreking van het afgelopen jaar kan u vinden op blz 19, daarbij moet nog rekening gehouden worden met de onkosten verbonden aan het drukken en verzenden van het tijdschrift dat u nu in handen hebt, nog zo’n bijkomende 220€

Geluit—Luthinerie

T

n° 44

12 / 2008

p. 4

er nagedachtenis van een verdwenen dichter R. Valentin (1944-2008) Philippe Lemaigre, vert. P. Van Daal

Omdat uitmuntendheid een raar goed is zou ik het mezelf kwalijk nemen om niet een laatste keer bij wijze van vriendschap en respectvol eerbetoon een laatste groet te brengen aan een persoonlijkheid die in onze sympathieke mikrokosmos een baken was: ik bedoel de heer Roger Valentin. Hij heeft ons in mei laatstleden verlaten na een lange tocht door de woestijn. Hij was een volleerd virtuoos, een gewetensvolle perfectionist, een onvermoeibare zoeker op zoek naar het absolute en vooral een oprecht en gepassioneerd man. Zijn zeer professionele veeleisendheid gaf hem de zorg voor het detail en een grenzenloos respect voor alle muziekvormen die hij beoefende Dat alles heeft spijtig genoeg niet belet dat hij in de loop van de jaren negentig verwijderd raakte van de artistieke wereld. "Te sterk, teveel persoonlijkheid leidt af" zei mijn vriend Hubert Grooteclaes me in verband met de politieke correctheid van concertorganisatoren, producenten, verdelers en andere handelaren waar de kunstenaar dikwijls van afhankelijk is. Nochtans vergastte Roger, de oudste van ons allen, in 1968, ver van het omgevingslawaai, -ik herinner me het nog als gisteren - de gitaarklas op meerdere fantastische prestaties. Ik ben hem mijn eerste topmomenten verschuldigd voor de ontdekking op gitaar van in die tijd al te zeldzame werken van Agustin Barrios (Prelude opus 5, La Catedral, Los Abejas, Choro Da Saudade, Danze Paraguaya), van John Dowland op de Elizabethaanse luit (Fancy, Farewell, Forlone Hope) en de suites voor barokluit (13- en 14-korig) van L. S. Weiss en J. S. Bach. Hij schakelde over van het ene instrument op het andere met even grote vreugde en hetzelfde artistieke engagement. Het was mooi om mee te maken, alles in acht genomen toch verrassend genoeg, maar vooral heel meeslepend om naar te luisteren. Denk even aan de prestatie die dit voorstelt: alle hiervoor geciteerde werken horen elk op zich bij de moeilijkste van het repertoire. Roger Valentin koos dus de meest eisende weg, zowel op het esthetische als muzikale vlak. Hij had, in navolging van de oude meesters, de bezetenheid om op de luit en de gitaar polyfonisch te improviseren, zoals korterbijj een Cochereau op het orgel of een Jewzki op de piano. Hij speelde alle oude muziek waaraan hij gehecht was met veel beweeglijkheid, vuur en energie, met een grote ritmische strengheid, telkens aangepast aan de dansstijlen van de 16de en 17-de eeuw (zijn opnamen getuigen daarvan). Hij was de exacte tegenpool van het merendeel van de heel hard werkende, op zichzelf gerichte en naar believen slaapverwekkende luitisten van zijn generatie. Soms is het moeilijk te begrijpen waarom "de gewone mensen er niet van houden dat men een andere weg volgt dan zij" (dixit Brassens) en vooral waarom een man met deze grote mogelijkheden zich meer en meer verwijderd vond van het prachtige beroep waar hij heel zijn bestaan aan heeft gewijd. Hij was buitensporig nauwgezet in de voorbereiding van zijn concerten. Hij besteedde dezelfde zorg aan de afwerking van zijn werk, of het nu een aperitiefconcert in het buurthuis op de

hoek was of een prestigieus concert op het Conservatorium voor een parterre met melomanen in chique klederen. Voor beide had hij dezelfde plankenkoorts, of eerder dezelfde stress, altijd er op uit om te verbeteren wat kon verbeterd worden, om zo in staat te zijn het beste van zichzelf te geven. In het openbaar was de inleiding bij elk van zijn interpretaties altijd toepasselijk en helder, altijd verrijkt met zelfs voor professionelen leerrijke historische commentaren. Zijn onbeholpenheid was tegelijk deze van een Pre-Rafaëlitische Dante en van een nostalgische achtenzestiger (echt wel een knappe mengeling). Er was in elk geval een absoluut verschil met zijn tijdgenoten. In weerwil van de moeilijke omgang heb ik deze man altijd buitengewoon boeiend gevonden. Later zagen we elkaar van ver, bij toevallige ontmoetingen op een boekenbeurs, op de CD-afdeling van de FNAC, in een winkelwandelstraat, bij een antiekhandelaar of een muziekhandelaar. Hij nam altijd zijn tijd (dat was belangrijk voor hem, zozeer was hij ervan bezeten) om me uit te leggen met welke nieuwe onderzoekingen hij bezig was. Tegelijk legde hij me zijn verschillende wegen naar een oplossing uit, zonder te weten welke te kiezen omdat zijn ideeën intelligent geargumenteerd en grondig genoeg waren. Dat alles moet hem zeker meer dan eens hebben doen omvallen van de slaap. Hij probeerde al zijn ideeën in een nauwgezette praktijk heel concreet uit op de aangepaste instrumenten. Daaruit kwamen af en toe nogal gedurfde materiële veranderingen op gebied van instrumentenbouw uit voort. De oorspronkelijkheid van zijn persoonlijkheid en de weg die hij koos brachten hem bovenop zijn schitterende carrière als solist regelmatig ook tot optredens op ongewone en nogal onverwachte plaatsen zoals de Belgische gevangenissen, de kazernes, fabrieken, universitaire homes, tehuizen, traditionele dorpsfeesten en heel populaire plaatsen zoals "Le Trou Perette" te Luik om maar enkel dat te citeren. Voor zover ik weet was en is hij misschien altijd nog de enige klassieke muzikant die zijn verschillende publieken die door het establishment toch miskend zijn als essentieel zag voor de culturele ontplooiing in ons land. Alleen, en ver boven het gewoel uit -zo kan men zeggenhoort Roger Valentin in een aparte categorie thuis. Volgens mij maakt hij deel uit van deze zuivere geesten met een tragische bestemming die de geschiedenis van de luit en gitaar in België hebben getekend. Daarvoor dank ik hem en -hoe verrassend dit ook mag lijken- ik de ongelovige- ik wens deze verdwenen dichter een oneindig geluk tussen de engelen in de hemel (diezelfde die men kan zien op Jouw Italiaans schilderij van de middeleeuwen en renaissance). In het schouwspel van de natuur heeft Roger een rijm toegevoegd, dank daarvoor aan hem. Tot weerziens, oude broeder!

Geluit—Luthinerie

A

n° 44

12 / 2008

p. 5

la mémoire d’un poète disparu Roger Valentin (1944-2008) Philippe Lemaigre 

L’excellence étant une denrée rare, je m’en voudrais de ne pas saluer une dernière fois, en guise d’amitié et d’hommage respectueux, une personnalité phare de notre sympathique microcosme : j’ai nommé monsieur Roger Valentin. Il nous a quitté au mois de mai dernier après une longue traversé du désert. Il était un virtuose accompli, un perfectionniste consciencieux, un chercheur infatigable en quête d’absolu et surtout un homme sincère et passionné. Son exigence très professionnelle lui inspire le souci du détail et un respect infini de toutes les musiques qu’il aborde. Tout cela n’a malheureusement pas manqué, au tournant des années nonantes, de l’éloigner du monde artistique. «Trop fort, trop de personnalité dérange » me disait mon ami Hubert Grooteclaes à propos du politiquement correct des organisateurs de concerts, des producteurs, des distributeurs et autres marchands, dont l’artiste est souvent tributaire. Pourtant en 1968 au Conservatoire de Liège, loin du tumulte ambiant, je m’en souviens comme si c’était hier, Roger, notre ainé à tous, gratifia la classe de Guitare de plusieurs magnifiques prestations. Je lui doit mes premiers coups de coeurs pour la découverte à la guitare des trop rares oeuvres existantes à l’époque de Agustin Barrios (Prélude opus 5, La Catedral, Los Abejas, Choro Da Saudade, Danza Paraguaya), de John Dowiand au luth élisabéthain (Fancy, Farwell, Forlone Hope) et des suites pour luth baroque (13 et 14 choeurs) de L.S. Weiss et J.S. Bach. Il passait d’un instrument à l’autre avec un égal bonheur et le même engagement artistique. C’était très beau à voir, malgré tout assez surprenant, mais surtout très émouvant à entendre. Imaginez un peu la performance que cela représente : toutes les oeuvres citées précédemment sont pour chacune d’entre elles parmi les plus difficiles du répertoire. Roger Valentin a donc choisi le chemin le plus contraignant qui soit, tant au niveau esthétique que musical. Il avait en plus, à l’instar des maitres anciens, l’obsession de pouvoir, sur le luth et la guitare, improviser polyphoniquement, comme plus récemment un Cochereau à l’orgue ou un Jewzki au piano. Il jouait toutes les musiques anciennes, auxquelles il était très attaché, avec beaucoup de volubilité, de fougue et d’énergie articulée par une très grande rigueur rythmique, chaque fois appropriée au style des danses des 16 et 17èmes siècles (ses enregistrements en témoignent). Il était l’exact contraire de la plupart de ses contemporains luthistes assez laborieux, introvertis et soporifiques à souhait. Il est parfois difficile de comprendre pourquoi « les braves gens n’aiment pas que l’on suive une autre route qu’eux» (dixit Brassens) et surtout pourquoi un homme de cette envergure s’est retrouvé de plus en plus écarté du magnifique métier auquel il a consacré toute son existence. Il était excessivement méticuleux dans la préparation de ses concerts. Il apportait le même soin à la finition de son travail, autant pour un concert apéritif à l’hospice du coin que pour un concert prestigieux au Conservatoire, devant un parterre de mélomanes endimanchés.

Pour l’un comme pour l’autre, il avait la même angoisse, disons plutôt le même stress, perpétuellement soucieux d’améliorer ce qui pouvait l’être, afin d’être en mesure de donner le meilleur de lui-même. En public, la pertinence du propos qui accompagnait chacune de ses interprétations était toujours limpide, enrichie chaque fois de commentaires historiques souvent instructifs même pour les pros. Sa dégaine était à la fois celle d’un dante préraphaèlitique et celle d’un soixante-huitard nostalgique (savant mélange, ma foi). En tout cas en complet décalage avec ses contemporains. Pour ma part, malgré un abord difficile, j’ai toujours trouvé ce personnage hors norme très attachant. Sur le tard on se voyait de loin en loin, au hasard des rencontres, à une foire du livre, au rayon disque de la Fnac, dans un piétonnier, chez un antiquaire ou un marchand de musique. Il prenait toujours le temps, (c’était important pour lui, tant il était habité) de m’expliquer dans quelles nouvelles interrogations il était. Dans le même moment, il m’expliquait ses différentes manières de les résoudre, ne sachant laquelle choisir, puisque toutes ses réflexions étaient intelligemment argumentées et approfondies à souhait. Tout cela devait certainement, et plus souvent qu’à l’occasion le faire dormir debout. Il expérimentait toutes ses idées concrètement par une pratique assidue sur les instruments adéquats. Il en découlait parfois des transformations en matière de lutherie assez audacieuses. L’originalité du personnage et de sa démarche l’amène en plus de sa brillante carrière de soliste à se produire régulièrement dans des lieux insolites et pour le moins inattendus comme les prisons de Belgique, les casernes, les usines, les homes universitaires, les hospices, les fêtes traditionnelles villageoises et dans des endroits très populaire comme «Le Trou Perrette » à Liège pour ne citer que celui-là. A ma connaissance il était et est peut-être toujours le seul musicien classique à avoir considéré ses différents publics, quelques peu ignorés par l’establishment, comme essentiel au développement de la culture dans notre pays. Seul, et loin au-dessus de la mêlée, on peut le dire, Roger Valentin, rentre dans une catégorie tout à fait à part. Il fait pour moi partie de ces âmes pures au destin tragique qui ont marqué l’histoire du luth et de la guitare en Belgique. Pour cela je l’en remercie et aussi étonnant que cela paraisse, moi le mécréant, je souhaite à ce poète disparu un bonheur infini parmi les anges du ciel ( ceux-là même que l’on peut voir dans Ta peinture italienne du Moyen Age et de la Renaissance). Dans le spectacle de la nature, Roger y a ajouté une rime, grâce lui en soit rendue. Adieu vieux frère!

Geluit—Luthinerie

R

n° 44

12 / 2008

p. 6

aphael Viola, 16de-eeuwse luitcomponist herbekeken Godelieve Spiessens

In 1998 publiceerde John H. Robinson twee luitcomposities van Raphael de Viola in moderne Franse luittabulatuur en dat hoogst beperkte oeuvre noemde hij "The Complete Lute Music of Raphael de Viola"! (1) Maar inderdaad kennen we van Viola tot dusver alleen deze twee stukken, nl. twee fantasia's. De eerste verscheen in nagenoeg dezelfde versie in drie Phalesiaanse luitboeken: Theatrum musicum (Leuven, 1563), met herdruk van 1571, en Luculentum Theatrum musicum (Leuven, 1568). Alle drie deze publicaties verschenen in facsimile bij Minkoff (Genève), respectievelijk in 2005, 2002 en 1983. Alleen in het eerstgenoemde luitboek wordt de componist vermeld bij de Fantasia nr. 16, maar Howard Mayer Brown identificeerde die reeds met de Fantasia Prima en de Fantasia, nr. 22, in de andere twee uitgaven (1568 en 1571)(2). Robinson publiceerde de versie van 1571. De tweede fantasia van Viola treft men aan in het Luitboek van Albert Dlugoraj (Leipzig, Stadtbibliothek, II.6.-15), een Duitse luittabulatuur in handschrift van ca. 16191625, waarvan inmiddels een fac-simile uitgegeven werd bij Tree Editions (Lübeck) in 2002. De compositie werd hier betiteld als: "Fantasia Raph. de Viola 2" en destijds veronderstelden wij ten onrechte dat het om dezelfde fantasia ging als bij Phalesius. (3) Maar Robinson heeft met zijn transcriptie bewezen dat het om een totaal andere fantasia ging. Bovendien vond hij dezelfde fantasia terug onder de rubriek "Phantasiae et Fugae", nr. 81, in Hortus musicalis novus (Straatsburg, 1615) van Elias Mertel, waarvan reeds in 1984 een facsimile verscheen bij Minkoff. De versie van Dlugo-raj is erg verschillend van die van Mertel: een groot aantal noten en akkoorden werden toegevoegd en vele ritmetekens ontbreken of werden verward. Voor zijn transcriptie verkoos Robin-son nochtans de versie van Dlugoraj, die hij kon verbeteren aan de hand van die van Mertel. Gezien de dateringen van de boeken van Mertel en Dlugoraj, ligt het nochtans voor de hand dat Dlugoraj het stuk copieerde uit Mertel's boek en het heeft aangedikt. Anderzijds moet er een heus luitboek van Viola verloren gegaan zijn, waarvan de titel Raphaelis Violae Carminum pro testudine liber bewaard bleef in een aantal oude Duitse boekencatalogi. Dat verloren luitboek zou in 1575 (of 1580) verschenen zijn, eveneens bij Phalesius in Leuven.(4) Volgens Robinson zijn de twee hoger genoemde fantasia's van Viola misschien afkomstig uit dit verloren luitboek, alhoewel de eerste reeds driemaal voordien bij Phalesius verschenen was. De volledige Latijnse titel in de catalogus van Willer vermeldt dat

Viola een Italiaan was (5) en bijgevolg speculeerde Robinson dat hij misschien verwant was met de 16de-eeuwse Italiaanse componistenfamilie (della) Viola uit Ferrara en Napels (6), maar dat hij ook in de Nederlanden kan geresideerd hebben, gezien zijn jarenlange samenwerking met Phalesius. De laatste optie lijkt wel erg aannemelijk want een Raphael Viola Bernardszn-., "marchier" uit Cremona, verwierf in 1558 het Antwerpse poorterschap en kocht er in 1561 een huis. In Antwerpen liet hij ook drie kinderen dopen, nl. Dorothea in 1564, Petrus in 1566 en Lynken in 1568; de moeder was Grietken. (7) Vermoedelijk was deze vrouw een Vlaamse maar een Antwerpse huwelijksakte hebben we niet teruggevonden. Ze kan echter ook een Engelse geweest zijn want in 1567 was Viola genoodzaakt om onmiddellijk naar Engeland te vertrekken om daar een proces voort te zetten i.v.m. de ouderlijke erfenis van zijn vrouw. De goederen die hij meenam, waren alleen bestemd voor de verkoop want hij had niet de bedoeling zich daar of elders te vestigen. In 1569 verkocht hij zijn huis in Antwerpen en tot dusver zijn er geen latere Antwerpse berichten over hem teruggevonden. Zijn Antwerpse periode moet in elk geval in de jaren 1558-1569 en daaromtrent gesitueerd worden. Misschien was deze Antwerpse Viola een betere amateurluitspeler en een intabulator en dus eventueel te identificeren als de gelijknamige Phalesiaanse medewerker. In dat geval kan hij hier ook langer geresideerd hebben, daar zijn verloren boek pas in 1575 zou verschenen zijn. Ten slotte werd in Maastricht een fragment van een verloren luitboek van ca. 1575 teruggevonden, nl. een nog niet versneden los blad dat een verbeterde drukproef bevat van vier bladzijden muziek met drie luitstukjes: Die Koye, Brant de Champaing-ne en Brant de Berghes (onvolledig)(8). De twee- tot drie -stemmige tablatuur is uiterst simpel en geeft niet veel meer dan de basnoten van de basisakkoorden tonica, dominant en sub-dominant. Maar dat is over het algemeen ook meestal het geval voor een branle en het stukje Die Koye hoort blijkbaar eveneens in die categorie thuis. Volgens Henri Vanhulst zou dit Maastrichtse fragment uit een verloren Phalesiaanse luitboek van 1575 kunnen afkomstig zijn, nl. een gewijzigde herdruk van Des chansons reduictsz en tabulature de lut (1545, 1547 en 1549). Men kan zich echter afvragen of het niet om het eveneens verloren luitboek van 1575 van Raphael Viola ging. Wij danken Gilbert Isbin die deze drie stukjes kritisch in moderne Franse luittabulatuur heeft herschreven voor de lezers van Geluit-Luthinerie (zie de Muziekbijlage in deze aflevering).

Geluit—Luthinerie

n° 44

Eindnoten: 1) Lute News (The Lute Society, Londen),nr. 48 (december 1998), bijlagen, p. i-ii, nrs. 1-2, met bijgaande nota op p. iv. 2 ) . H . M . BROWN,Instrumental Music printed before 1600. A Bibliography, Cambridge/ Mass., 1965, p. 208, 234, 259.Vgl. H. VANHULST,Catalogue des Editions de musique publiées à Louvain par Pierre Phalèse et ses fils 1545-1578, Brussel, 1990, nrs. 98/16, 123/1 en 156/22. 3).G. SPIESSENS, 'Luitcomponist Raphael Viola: een Antwerpse koopman van Italiaanse komaf (*Cremona, vóór 1535-+na 1569)?', in:Musica Antiqua, 16 (1999), p. 148-150. .4)H.M. BROWN,o.c., p. 280 (1575/4) en 301 (1580/4); H. VANHULST,Catalogue, o.c., p. 217, nr. 178. 5).G. WILLER,Collectio in unum corpus omnium librorum qui in nundinis Francofurtensibus 1564-1592 venales extiterunt ex catalogibus Willerianis,Frankfurt, 1592, I, p. 626 (a 1575):"Carminum pro testudine libercontinens fantasias, motetas, cantiones Gallicas&Italicas, Passomesas, Gaillardas, Almandas&Branles, à Raphaële Viola Italo, tum Musico preastantiss(imo) tum exactiss (imo) eiusdem Instrumenti modulatore, iam pr(imum) in luc (em) aeditas. 4. Lov(anii) exc(udebat P(etrus) Phal(esius) 1575." 6) O. CHILESOTTI, « Notes sur les tablatures de luth et de guitare », in : (red.) A. LAVIGNAC, Encyclopédie de la musique et dictionnaire du conservatoire, vol. 1/II, Parijs, 1931, p. 669 vermeldt éne Alessandro della Viola i.v.m. de mysterieuze luitcomponist « Eques Romanus » in Besard’s Thesaurus Harmonicus (1603). Vergelijk E. POHLMANN, Laute, Theorbe Chitarrone (1971) p. 83, als zou « Eques Romanus » echter een andere benaming geweest zijn voor Laurencinus Roma-

12 / 2008

p. 7

nus onder welke naam nochthans een groot aantal solostukken afzonderlijk in Thesaurus H. voorkomen. 7) Stadsarchief Antwerpen (SAA),Parochieregister5 (O.-L.Vrouw: dopen 1560-1569), f° 56r° (8 februari 1564), 89v° (30 juni 1566), 135v° (20 juni 1568). 8) Zie H. VANHULST,Catalogue, o.c., nr. 179; IDEM, 'A fragment of a lost lutebook printed by Phalèse (Louvain, c1575', in:Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis, XL-2 (1990), p. 57-80 (facsimile en moderne notatie).

Geluit—Luthinerie

N

n° 44

12 / 2008

p. 8

ouvelle considération sur Raphael Viola, compositeur de musique pour le luth du 16ème siècle G. Spiessens, trad. C. Ballman

En 1998, John H. Robinson publie, en tablature moderne française, deux pièces pour luth de Raphael de Viola. Il intitule ce tout petit répertoire "The Complete Lute Music of Raphael de Viola"1 ! Mais en effet, jusqu’à présent on ne connait de Viola que ces deux pièces, à savoir deux fantaisies. Trois versions pratiquement égales de la première paraissent dans les livres de luth de Phalèse : Theatrum musicum (Louvain, 1563), réédité en 1571, et le Luculentum Theatrum musicum (Louvain, 1568). Ces trois publications ont paru en fac-similé chez Minkoff (Genève), respectivement en 2005, 2002 en 1983. Le compositeur n’est mentionné que dans la première source, pour la fantaisie n° 16, mais Howard Mayer Brown avait déjà noté la concordance avec la Fantasia Prima et la Fantasia n° 22 des deux autres publications (1568 et 1571)2. C’est la version de 1571 que Robinson publie. On trouve la deuxième fantaisie de Viola dans le Livre de luth d’Albert Dlugoraj (Leipzig, Stadtbibliothek, II.6.15), un manuscrit en tablature allemande de c. 1619-1625, publié depuis en fac-similé par Tree Editions (Lübeck, 2002). Ici, la composition est mentionnée comme "Fantasia Raph. de Viola 2". Auparavant, nous avions supposé à tort qu’il s’agissait de la même fantaisie que chez Phalèse3. Mais la transcription de Robinson révèle une tout autre fantaisie. De plus, la même fantaisie se retrouve sous la rubrique "Phantasiae et Fugae", n° 81, dans l’Hortus musicalis novus (Strasbourg, 1615) d’Elias Mertel, dont un fac-similé a déjà paru chez Minkoff en 1984. La version de Dlugoraj est fort différente de celle de Mertel. Une série de notes et d’accords y sont ajoutés et de nombreux signes rythmiques manquent ou sont fautifs. C’est pourtant cette version que Robinson a choisie pour sa transcription, tout en se basant sur Mertel pour la corriger. Cependant, d’après les datations des deux livres, il résulte que c’est Dlugoraj qui a copié – et “amélioré” – la pièce de Mertel. D’autre part, un vrai livre de Viola, intitulé Raphaelis Violae Carminum pro testudine liber, doit avoir disparu, puisque certains vieux catalogues de libraires allemands le mentionnent. Ce livre de luth perdu aurait paru en 1575 (ou 1580), également chez Phalèse à Louvain4. D’après Robinson, les deux fantaisies sus-mentionnées pourraient provenir de cette édition, bien que la première ait déjà été publiée trois fois dans les anthologies antérieures de Phalèse. Dans le catalogue de Willer, le titre latin complet mentionne que Viola est italien5, c’est pourquoi Robinson avance l’hypothèse que le compositeur pourrait être membre de la famille de compositeurs italiens du 16e siècle, (della) Viola, originaires de Ferrare et Naples, mais qu’il a dû résider aux anciens Pays-Bas, vu sa longue collabaration avec Phalèse. Cette dernière option semble acceptable car un Raphael Viola Bernardszn., "marchier" originaire de Crémone acquiert en 1558 le titre de bourgeois d’Anvers, où il

achète une maison en 1561. C’est aussi à Anvers qu’il baptise trois enfants, Dorothea en 1564, Petrus en 1566 et Lynken en 1568. Leur mère s’appelait Grietken6. Cette femme devait probablement être flamande, mais nous n’avons trouvé aucune trace d’un acte de mariage à Anvers. Elle pourrait également être d’origine anglaise car, en 1567, Viola se voit obligé de se rendre incontinent en Angleterre pour un procès en rapport avec un héritage parental de sa femme. Les biens qu’il emporte ne sont destinés qu’à la vente, car il n’avait pas l’intention de se fixer là-bas ni autrepart. En 1569, il vend sa maison anversoise et on ne trouve ici plus d’autres mentions le concernant. Sa période anversoise doit donc se situer dans les années 1558-1569. Ce Viola d’Anvers était peut-être un bon luthiste amateur et metteur en tablature, qui pourrait être identifié avec le collaborateur de Phalèse. Dans lequel cas, Viola pourrait même avoir résidé plus longtemps à Anvers puisque son livre perdu aurait été publié en 1575. Enfin, un fragment d’un livre de luth perdu, des environs de 1575, a été découvert à Maastricht. Il s’agit d’une feuille, non encore découpé, une épreuve d’impression avec corrections, qui présente quatre pages de musique. On y trouve trois pièces : Die Koye, Brant de Champaingne et Brant de Berghes (incomplet). La tablature, à deux ou trois voix, en est très simple et ne donne pratiquement que les basses d’accords de tonique, dominante et sous-dominate. Mais c’est le cas de la plupart des branles et la pièce intitulée Die Koye appartient apparemment au même genre. D’après Henri Vanhulst, ce fragment proviendrait d’une édition perdue de Phalèse, de 1575, une réédition remaniée du recueil Des chansons reduictsz en tabulature de lut (1545, 1547 et 1549). Il est légitime de se poser la question : ne s’agit-il pas du livre perdu de Viola datant également de 1575 ?, Avec l’aide de Gilbert Isbin, on a remis de manière critique ces trois pièces en tablature française moderne pour les lecteurs de Geluit-Luthinerie (voyez le supplément musical p. 7, 9 et 10). Notes: page 7

Geluit—Luthinerie

n° 44

12 / 2008

E

In moderne tabulatuur omgezet door Gilbert Isbin De verschillende stukken van het Maastrichts manuscript staan verspreid op blz 7, 9 (dus deze blz) en 10. N. v. d. r. De titel Koye intrigeert me, gaat het om een koe(i) of is hier misschien verwantschap met het woord Coy? Vergelijk met het stuk van John Dowland A Coy….. G. Schamp

E

ditions

Van Gilbert Isbin, landgenoot en medewerker aan dit tijdschrift: verscheen een nieuwe uitgave bij de UK Lute Society 10 Compositions for Solo Lute: 10 new pieces in an accessible contemporary style for six course lute, calling for intermediate to advanced technique. Price: £7 plus postage ISBN 978 0 905655 68 0 http://www.lutesoc.co.uk/publications.htm#k http://users.telenet.be/gilbert.isbin/contents.html Zie ook muziekbijlage van Geluit nr 43 TREE Edition:Luys Milan: El Maestro Facsimile, with an introduction by Hopkinson Smith, for Vihuela / Renaissance Lute 220 pages in 2 volumes & CD ROM Euro 60.TREE Edition:Johann Sebastian Bach: Sonata for Lute BWV 1001, edited by Wilfred Foxe French tablature Euro 15.-

p. 9

ditions vervolg

Deleite del alma Vol. 1 J.S.Bach. BWV 995, 997 en 1006 Transcriptie voor barokgitaar met cd door Thomas Schmitt. Uitgeverij: El Gato Murr. Ik schrijf ongaarne recensies. Het respect voor andermans werk speelt meestal de baas over mijn kritisch vermogen. De uitgave die voor mij ligt getuigt echter van een dusdanige muzikaal-historische durf dat ik mij als uitvoerend musicus emotioneel aangesproken voel. Het is geen sinecure om de zogenaamde luitsuites van Bach, gewoonlijk gespeeld op 13-korige barokluit, te reduceren naar een partituur voor 6-korige barokgitaar. Hoewel beide instrumenten uit dezelfde periode stammen zijn ze totaal verschillend qua bouw, stemming en speeltechnische mogelijkheden. Thomas Schmitt heeft vanzelfsprekend een punt als hij in zijn inleiding aanhaalt dat barokkunstenaars er geen graten in zagen om stukken van het ene op het andere instrument over te dragen. Tot zover de geschiedkundige theorie. In de praktijk blijft het ontbreken van de diepe bassnaren een heikele kwestie. Door de typische stemming van de barokgitaar maakt de melodische lijn soms gewaagde bokkensprongen en springen dissonanten ongewild te veel in het oor. Ik mis ook het akkoordenspel dat kleur geeft aan de muziek voor barokgitaar. De opname is lovenswaardig: een life opname zonder al te veel trucage geeft een onvervangbare rijkdom aan een goed gespeeld werk. Maar er zijn grenzen. De superpiano’s die in een concertzaal de aandacht van het publiek kunnen aanscherpen zijn hier nog nauwelijks hoorbaar. Ze verworden tot een muziekdoosachtig getinkel waarbij het tjilpen van de vingerverplaatsingen duidelijker hoorbaar is dan de noten. Dat kan de bedoeling niet zijn. Ondanks die tekortkoming wordt er vaak hemels mooi gespeeld. Vooral in de meer melodische delen komt het meesterschap van de vertolker tot zijn volle recht. Over de uitgave niets dan lof. De studie die aan de transcriptie voorafgaat is geschreven in een heldere taal, begrijpelijk voor een niet al te gespecialiseerde lezer. Wie dieper graaft, verwerft inzicht in de manier waarop Schmitt deze muziek interpreteert. Een minpunt: Spaans mag dan een wereldtaal zijn, een vertaling (in het Engels bijvoorbeeld) was voor veel geïnteresseerden waarschijnlijk welkom geweest. De transcriptie is goed speelbaar, in een duidelijk handschrift en met een verzorgde bladspiegel. Een niet te verwaarlozen aspect voor het comfort van de podiumkunstenaar: de ringetjes waarin de publicatie gebonden is ogen niet erg historisch maar het boek blijft wel feilloos openstaan op een muzieklessenaar! Ik durf het aantal werkuren niet te schatten die Schmitt en zijn medewerkers aan dit experiment besteed hebben. Ondanks mijn bedenkingen is het een fascinerend werkstuk en een absolute aanrader voor wie nieuwsgierig is naar nieuwe perspectieven in de ‘oude’ muziek. N.Duymelinck PS: TREE edition: [email protected]

Geluit—Luthinerie

M

n° 44

12 / 2008

uziekbijlage / Supplément musical :

p. 10

Geluit—Luthinerie

M

n° 44

12 / 2008

p. 11

uziekbijlage / Supplément musical :

Toelichting: We kunnen jullie dit keer verwennen met verschillende stukken voor renaissanceluit. De dansmuziek blz 7, 9 en 10 uit het Maastrichtse manuscript zou mogelijk van Raphael Viola kunnen zijn, lees daarover meer in het artikel blz 6, het is makkelijk speelbaar, ook voor beginners. De Padvane d’Aurick van Louys de Moy (blz 11-13) is gebaseerd op het alombekende Lacrimae thema van Dowland. Het is een ideale gelegenheid om eens met een melodie- en een basinstrument samen te musiceren. We voerden dit werk uit op de luitdag met enkele aanwezigen en hebben een kleine correctie uitgevoerd nl. de bas Sol in maat 13 werd Si b en loopt nu gelijk met de baspartij. Voor het origineel (zie hierboven) danken wij dhr . Reyerman voor het ter beschikking stellen van dit uittreksel uit zijn uitgave van “Le Petit Bouquet”. We willen alvast ook verklappen dat er een tweede uitgave met werken van de Moy in aantocht is: zijn “Airs de Cour”. Ons trouwe lid Jo Van Herck zorgde voor een bewerking en eigen variaties op een Engels kerstlied Remember o thou man op blz 14. Gilbert Isbin hielp ons met het omzetten op pc naar makkelijker leesbare tabulatuur, veel speelplezier!

Explication: Cette fois, nous vous proposons comme gâterie quelques morceaux pour luth renaissance. La musique de danse (pages 7, 9 et 10) fait partie du manuscrit de Maastricht et pourrait être de Raphael Viola. Vous en saurez plus en lisant l’article de la page 5. Les morceaux sont faciles même pour des débutants. La pavane d’Aurick de Louys de Moy (pages 11-13) est basée sur le Lachrimae de Dowland, thème universellement connu. C’est l’occasion idéale pour un instrument mélodique et une basse de jouer ensemble. Lors de la journée du luth nous avons joué ce morceau avec quelques participants. Nous avons corrigé le sol de la basse (mesure 13) en si bémol afin qu'il corresponde avec la note correspondante de la basse. Pour l’original (voir ci-dessus) nous remercions cordialement le Dr. Reyerman d’avoir mis à notre disposition cet extrait de sa publication “Le Petit Bouquet”. Nous pouvons d’ors et déjà annoncer qu’une seconde publication avec des oeuvres de Demoy est prévue: ses “Airs de Cour”. Notre membre fidèle Jo van Herck nous a transmis une adaptation avec variations du chant de Noël Anglais “Remember o thou man (page 14). Gilbert Isbin nous a aidé en rendant plus lisibles les tablatures. Nous vous souhaitons beaucoup de plaisir en jouant ces pièces!

Geluit—Luthinerie

n° 44

12 / 2008

p. 12

Geluit—Luthinerie

n° 44

12 / 2008

p. 13

Geluit—Luthinerie

n° 44

12 / 2008

p. 14

Thomas Ravencroft Arr. Jo Van Herck

Geluit—Luthinerie

Remember, O thou man, O thou man, O thou man, Remember O thou man, Thy time is spent. Remember, O thou man, How thou cams't to me then, And I did what I can, Therefore repent. Remember Adam's fall, O thou man, O thou man! Remember Adam's fall From heaven to hell! Remember Adam's fall, How we were condemned all To hell perpetual, There for to dwell. Remember God's goodness, O thou man, O thou man! Remember God's goodness, And promise made! Remember God's goodness, How His only Son He sent Our sins for to redress, Be not afraid. The angels all did sing, O thou man, O thou man! The angels all did sing, On Sion hill O thou man, O thou man! The angels all did sing, Praises to our glorious King, And peace to man living, With a good will!' The Shepherds amazed was, O thou man, O thou man! The Shepherds amazed was, To hear the angels sing, The Shepherds amazed was How it should come to pass That Christ our Messias Should be our King! To Bethlehem did they go,

n° 44

12 / 2008

p. 15

Geluit—Luthinerie

C

n° 44

12 / 2008

p. 16

d’s Greet Schamp, Christine Ballman

De nieuwste van het jonge label Ramée: Giovanni Bononcini (1670-1747) San Nicola di Bari, een oratorio voor vier stemmen met concertino en grosso (1693) door Lavinia Bertotti, Elena Cecchi Fedi, Gabriella Martellacci, Furio Zanasi en les Muffatti’s onder leiding van Peter Van Heyghen en waar o.a. Bernard Zonderman de aartsluit bespeelt. Meer dan 80 minuten afwisselende barok muziek door een jong ensemble dat reeds zijn sporen heeft verdiend en momenteel een van de gezelschappen”in residence” is van Amuz. (RAM 0806)

MANUSCRIT SUSANNE VAN SOLDT, LES WITCHES, LES CHANTS DE LA TERRE, ALPHA 526 Le dernier enregistrement des Witches propose un choix de pièces extrait du Manuscrit van Soldt. Ce manuscrit, compilé par une jeune anversoise exilée pour raisons religieuses avec sa famille en Angleterre, reflète la pratique domestique et les goûts d’une famille d’alors. Le manuscrit est assez simple et compilé pour le clavier. Mais l’on sait qu’à l’époque, les arrangements de tous ordres étaient monnaie courante et nombre de ces pièces existent dans de nombreuses versions. Comme c’est l’habitude de nos « joyeuses sorcières », qui ici se sont adjoint trois « extra » (cornemuse, orgue, le célèbre « rommelpot », …), la musique se veut intégrée dans un cadre. Pensez aux tableaux flamands représentant une famille, une noce, un intérieur… et ouvrez les oreilles. La variété de combinaisons de timbres et le répertoire varié allant des danses aux psaumes font de ces 66 minutes d’enregistrement un plaisir recommandable. J’ai particulièrement aimé le timbre du virginal double et la douce sonorité de l’orgue positif. Pour les amateurs de luth et apparentés que vous êtes, vous serez peut-être un peu déçus par leur place modeste au sein de cet ensemble très coloré. Mais il y a des exceptions ! Baignez-vous dans un océan de douceur et de délicatesse (plage 14) qui fait alterner luth, virginal et ensemble dans ces variations peu connues de Sweelinck sur le psaume 23.

DVD: TROLL EYES - a fairy tale about a troll island. Choreografie und Tanz: Melanie Poser Musik, Film und Theorbe: Stefan Lundgren DVD Video Playtime: 20 Min. Picture format 16:9 In the far north lies a fairy island. It swarms with the shapes of fantasy: thousand-year-old knobbly oaks, windswept contorted pines, silky-soft stones, formed by ice and the eternal waves of the sea. Limestone slabs, broad as a highway, extend along the coast as far as the eye can see. This is the home of our fairy tale: a fairy tale about an elf and a troll.To get an impression of this DVD Video go to YouTube: http://se.youtube.com/watch?v=OMJSAJY5QzA To buy the whole film in good quality, go to www.luteonline.se or just send a mail back with your address. It costs SEK 90 / € 9 / $ 12 + postal charges Stefan Lundgren [[email protected]] Duo Mignarda just want to let everyone know that their Christmas CD is now available. It can be found on Amazon , or CD Baby http://cdbaby.com/cd/mignarda4. Of course, it's also available from us http://www.mignarda.com/cds/ Edward Martin just released a wonderful Baroque solo CD played all on gut strings, CD liner notes written by A. Ness, featuring a more new information on who Conradi really was! 1) the "allemande " recording includes the Conradi suites : Amajor/ C-major and 2 D-Minor pieces 2) the D-Major Kellner suite and the Phantasia in F. Order to Edward Martin: [email protected]

De nieuwe cd van Zefiro Torna, genaamd "Greghesche, a musical treasure of the Venetian renaissance", is zopas verschenen. WWW.ZEFIROTORNA.BE Het prachtige boek van Andreas Schlegel “The Lute in Europe” is nog steeds bij ons verkrijgbaar aan 16€ (plus 2,80 € verzendingskosten voor niet-leden).

N

ieuw: luitles in...

NIEUW: Luitles in Sint-Agatha Berchem, Dilbeek en Mechelen lerares is Sophie van den Eynde Vanaf januari 09 zijn er ook twee huurinstrumenten beschikbaar in de muziekacademie van St Agatha Berchem

Geluit—Luthinerie

L

n° 44

12 / 2008

p. 17

uitfestival in Elzenveld & Amuz Antwerpen 20-22 februari 2009

Vrijdag 20 februari 19.00 uur 20.15 – 20.45 uur 21.00 – 22.30 uur Zaterdag 21 februari 10.00 – 10.50 uur

11.00 – 15.00 uur 11.00 – 12.00 uur 14.00 – 14.50 uur

15.00 – 15.50 uur 15.50 – 19.00 uur 16.00 – 16.50 uur

Onthaal Foyer Inleiding op het concert met overzicht luitfestival Compagnie Chant de BallesJ S Bach, “Bach en balles”

AMUZ AMUZ gratis AMUZ €15/12/10

Lecture recital Christopher Wilson “The performance and interpretation of 17th century French lute music, from an English lute tutor, the Mary Burwell lute book” € 5 Kloosterzalen luitmarkt: stands van luitbouwers, luitverenigingen, partituren, cd’s… Kloosterzaal gratis Compagnie Chant de Balles Familievoorstelling Le Chant de Balles AMUZ € 6/3 Programma Nederlandse Luitvereniging concert Harry van Berne (tenor) & Willem Mook (luit) “Proba me Deus”: muziek van Constantijn Huygens en tijdgenoten” Kapel gratis Lecture recital Eric Bellocq & Véronique de Lavenère “Bach et le luth” Kloosterzalen € 5 luitmarkt: stands van luitbouwers, luitverenigingen, partituren, cd’s… Kloosterzalen gratis Programma Societé Française de Luth "Présentation des activités de la SFL et diaporama sur l'enseignement du luth aux enfants” Van Wijnzaal gratis

17.00 – 17.50 uur

Lecture recital Anthony Bailes"Learning to play the French lute: a look at repertoire of 17th century amateur players” Kapel Elzenveld € 5

20.15 – 20.50 uur

Rondetafelgesprek: moderator = Herman De Winné: Anthony Bailes, Pascale Boquet & Vertegenwoordiger Belgische Luitacademie AMUZ gratis

21.00 – 22.30 uur

José Miguel Moreno & Eligio Quinteiro John Dowland

Zondag 22 februari 10.00 - 10.50 uur

11.00 – 11.50 uur 12.00 – 12.50 uur 15.00 – 16.30 uur 16.30 – 17.30 uur

€ 15/12/10 AMUZ

Programma Belgische Luitacademie Lecture recital Henri Vanhulst met muzikale illustraties door Christine Ballman Œuvres originales dans le répertoire de luth publié par Phalèse à Louvain "Originele luitcomposities uitgegeven door Phalesius in Leuven (1545-1574)". Gratis Van Wijnzaal Lecture recital José Miguel Moreno “La evolución de los instrumentos de cuerda pulsada. Historia y construcción" met diavoorstelling Kloosterzalen € 5 Programma Deutsche Lautengesellschaft Lezing Joachim Lüdtke “From Antwerp to Cologne”: over Adriaen Denss Van Wijnzaal gratis La Sfera Armoniosa Girolamo Kapsberger AMUZ € 15/12/10 Afscheidsdrink AMUZ

Praktisch: De festivalpas is verkrijgbaar bij de Belgische Luitacademie door overschrijving van 45 Euro op rekening 310-1293656-53 . Hiermee kan u alle concerten en lezingen bijwonen. Van de 50 beschikbare passen zijn er reeds 31 verkocht dus wacht niet te lang. Het staat u uiteraard vrij alleen bepaalde lezingen bij te wonen, daarvoor wordt € 5 toegang gevraagd. Afzonderlijke tickets voor de concerten in AMUZ kan u enkel bij AMUZ bestellen via www.amuz.be of tijdens kantooruren op +32 (0)3 229 18 80. Hou er rekening mee dat sommige concerten al bijna uitverkocht zijn. Vous pouvez vous procurer le pass pour le Festival (concerts et conférences) d'une valeur de 71 euros pour le prix exceptionnel de 45 euros en versant la somme au compte suivant: Académie belge du Luth, avenue Dr Decroly, 17, B-1180 Bruxelles, Belgium n° 310-1293656-53 IBAN BE53 3101 2936 5653 Bic: BBRU BEBB Nous vous envoyons une confirmation de votre paiement et votre pass sera disponible à l'entrée dès le vendredi soir. Vous pouvez aussi réserver des places individuelles pour les concerts ou conférences directement au siège d'AMUZ : www.amuz.be ou au +32 (0)3 229 18 80 pendant les heures de bureau.

Geluit—Luthinerie

N

n° 44

12 / 2008

p. 18

ieuws uit andere luitverenigingen Greet Schamp & Christine Ballman

LGS: Nostalgia sept 2008 van de “Lute and Early Guitar society” van Japan -Artikel over de verloren gewaande Nanki bibliotheek -luitmuziek uit het Zeghere van Male Ms -cd van Rainer Waldeck “Neue Lautenstücke” met muziek van Conradi en Herold -de reeks Renaissancelute lessons for beginners eindigt met de Sarabande alla Francese van Piccinini vergeleken met La Sarabande Espagnol en Galliarde uit Secretum Musicum van Vallet. Vervolgens de prachtige troisième chant uit Entrée de luth van R. Ballard, wat eigenlijk al een barokstuk is, al is het nog voor renaissanceluitstemming. -artikels over Kowaka, pantoffel- en thee ceremonies in Japan Le joueur de luth, septembre 2008 Ce numéro d’automne porte en édito un poème extrait de Soir d’automne, dont je citerai le dernier quatrain : Pourquoi me semble-t-il que toute la nature / Cette nuit parle par ma voix ? / Qui chante ces accords sur mon luth qui murmure / Sans que ses cordes d’or frémissent sous mes doigts ? Le poème est de James E. P. Prendergast, un poète du Québec (18581945). Cette veine poétique se poursuit agréablement en page 7. Mais ce Joueur de luth de septembre nous fait aussi la surprise de voir notre Renzo « national » en première page ! En effet, Jean-Luc Bresson présente une longue interview, pour ceux qui ne savent pas encore tout sur Renzo… Nous restons dans la lutherie avec un article fort intéressant, mais parfois un peu trop technique pour la luthiste que je suis, sur un luth de Georg Aman, conservé à Paris, et qui serait à l’origine un théorbe allemand du XVIIIe siècle. L’auteur, Michael Schreiner, nous entraîne dans une étude serrée de tous les détails permettant de découvrir la forme d’origine de cet instrument. Côtes, construction de la caisse, table d’harmonie, rosaces et manche sont scrutés de près. Gérard Rebours nous offre ensuite une analyse structurelle du très beau rondeau les Silvains de Couperin, avec leurs diverses versions pour clavecin, luth ou théorbe et les problèmes formels liés aux répétitions qu’ils suscitent. Rebours souligne en outre l’intérêt pour les luthistes ou théorbistes de se référer à la pièce Couperin et aux détails très précis d’exécution contenus dans son Art de toucher le clavecin. Pascale Boquet nous détaille les qualités requises par le luthiste d’aujourd’hui qui veut se produire au sein d’un ensemble. Elle aborde successivement la réalisation

d’accords, la réduction de polyphonie, la diminution alla bastarda, la transposition, l’harmonisation, l’improvisation dans le style des ricercare ou préludes. Le tout adroitement illustré d’exemples musicaux. Outre ces articles de fond, vous trouverez les rubriques stages et CD… et un intéressant petit article sur le luth du Burkina-Faso ! DLG: Lauteninfo 2/2008 -Verslag over festival in Regensburg -Muziekbijlage: Ms München 1511b—Kremsmünster L.79 Lauteninfo 3/2008 -Interview mit Alberto Crugnola, J. Domning -Erfindung des Lautensaitenrechner: E. Sachs -Das Orpharion: F. Wieninger -Muziekbijlage: R. Ballard & F. I. Hinterleithner LSA: Quarterly vol XLIII nr 3 september. 2008 -Performance practice: reading Music onstage -Revisiting Guardame las vacas Narvaez by F. Koonce -LSA Summer Seminar 2008 Cleveland -Michael Craddock and the renaissance guitar -The “lost” guitar pieces of A. Le Roy -Beyond the Basics: Thumb under Ronn Mc Farlane Het Engelse The Lute News Nr 86 juli 2008 -The broadside Ballad: L. Skeaping -Hayne van Ghiseghem, lutenist? Hiroyuki Minamino -Music for lute & bass viol by J. Maynard, 2 anon. Pavans, 4 Recercars M. dell Aquila, BWV 998 Bach, Fantasia Telemann Nr 87 october 2008 -The Balcarres Lute Book: Matthew Spring -One last kick from the lutemaker’s donkey by A.Atkinson -Collected Lute Music by Diomedes Cato: J. Robinson verder nog Bach, E. Collard, M dell Aquila, J.A. Fraser NLV: De Tabulatuur nr 94 november 2008 -Oude Meesters: J. Gerritsz.,luitspeler en drapenier J.Scholten -Interview met Fred Jacobs -Luit in de kunst: Frans van Mieris de Oude -Muziekbijlage: 2 composities van Sandrin -Luitfamilie in engeland in 18e en 19e eeuw deel 2

Lezers laat ons a.u.b. dringend jullie e-mailadressen weten! Zo blijf je voortaan op de hoogte via een nieuwsbrief. Wij beloven uiteraard alle vereiste privacy en geven u in ruil de allernieuwste informatie over wat er reilt en zeilt in het luitwereldje. Surf naar onze webstek: www.lute-academy.be of stuur een mailtje naar [email protected] Chers lecteurs, veuillez également nous faire parvenir votre adresse d’email ! Nous promettons naturellement de respecter votre vie privée. Nous vous communiquerons en échange les informations de dernière minute concernant le monde du luth. Surfez sur notre site web : www.lute-academy.be ou envoyez-nous un mail à [email protected].

Geluit—Luthinerie

n° 44

12 / 2008

p. 19

Boekhouding-Comptabilité Académie belge du luth- Belgische Luitacademie IX-2007 – VIII- 2008 Lutenists

Caisse – Kassa 1-IX-2007 : ING

Caisse – Kassa 31-VIII-2008

2920,42€

Bilan encaisse : +195,35

ING IN

OUT

IN

OUT

BILAN

305€ 725,70€ 405€

Places de concert Concertplaatsen Remboursements frais bancaires Terugbetaling bankkosten Frais bancaires Bankkosten Administration communale Malle Gemeentebestuur Malle Concerts, cours & répétitions Renesse Concerten, cursussen & repetities Renesse Impression revue Drukwerk tijdschrift Frais de poste Onkosten Post Vente partitions-Verkoop partituren

9,12€ 16,50€ 1100€ 1120€

523,74€ 187,36 140€ 28,62€

Frais divers Onkosten allerlei Journée du luth 2007 cafeteria Luitdag 2007 Journée du luth 2007 concerts-cours Luitdag 2007 concerten -cursussen

94,93€ 600€ 123,03€

Assurances-Verzekeringen

Cotisations Revues impression plus poste 4 tirages Reste pour journées

BILAN

1656,11€

Cotisations – Bijdragen 74 membres-leden Masterclass & Workshop Paul O’Dette AMUZ + Paul O’Dette

Bilan

3115,77€

3615,23€ 3419,88€ +195,35€ 1656 935 721

Geluit—Luthinerie

n° 44

12 / 2008

p. 20

Plan d'accès Festival du luth Elzenveld & Amuz Wegwijzer Luitfestival

Elzenveld

Cultureel Congrescentrum Elzenveld Lange Gasthuisstraat 45 B - 2000 Antwerpen Openbaar vervoer halte Elzenveld Tram 7, 8 AMUZ AMUZ – Augustinus Muziekcentrum, Kammenstraat 81, B-2000 Antwerpen T: +32 (0)3 202.46.69 F: +32 (0)3 202.46.64 [email protected] Openbaar vervoer halte Kammenstraat trams 4, 8 halte Groenplaats: trams 2, 3, 4, 8, 15 halte Oudaan: trams 7, 8 halte Nationalestraat/Van Rijswijckplaats: trams 4, 8, bus 22, 25, 26 halte Komedieplaats: bus 9 Betaalparkings in de buurt Gratis (lang) parkeren op de kaai ZUID

mededeling: Hernieuwing Lidgeld 2009

communiqué : Cotisation 2009

- 20,00 EUR (België) - 30,00 EUR (Buitenland) - 30,00 EUR of meer (erelid) - 10,00 EUR (student)

- 20,00 EUR (Belgique) - 30,00 EUR (étranger) - 30,00 EUR ou plus (membre d’honneur) - 10,00 EUR (étudiant)

- 10,00 EUR prijs bij voorintekening op het boek « Geluit in Antwerpen tijdens het Ancien Regime» (plus 5€ verzendkosten bij niet afhaling tijdens het festival in Antwerpen)

- 10,00 EUR Prix de souscription: le livre “Le luth à Anvers pendant l’Ancien Régime”.(plus 5€ frais d’envoi au cas où vous ne retireriez pas le livre lors du festival à Anvers).

op rekening 310-1293656-53

sur le compte 310-1293656-53

Belgische Luitacademie / Académie belge du Luth, av Dr Decroly, 17, 1180 Bruxelles

Buitenland / étranger : IBAN BE53 3101 2936 5653

Bic: BBRU BEBB

De Belgische Luitacademie is een feitelijke vereniging die als doel heeft contacten te leggen tussen de luitliefhebbers in België. L’Académie belge du Luth est une association de fait dont le but est de favoriser les contacts entre les passionnés du luth en Belgique. Compte bancaire / Bankrekening : 310-1293656-53 Secrétariat-Secretariaat & Rédaction -Redactie : Greet Schamp Prins Boudewijnlaan 133, B-2650 Edegem tel & fax : 03 289 01 19 E-mail : [email protected] Internet site : http://www.lute-academy.be/ Les articles publiés n'engagent que la responsabilité de leurs auteurs . De artikels verschijnen onder de verantwoordelijkheid van de auteurs. Uiterste inzenddatum copy voor het tijdschrift van 2009: 1 februari 2009 Les annonces pour 2009 : 1 février 2009