Energiebesparing boven de sluis Nieuw bedieningshuis Tsjerk Hiddessluizen schoolvoorbeeld van een integrale aanpak van energiebesparing
De Tsjerk Hiddessluizen in Harlingen spelen een belangrijke rol in het waterbeheer in Friesland. Niet alleen zorgen zij voor de bescherming van Friesland tegen de zee, maar ook voor het spuien van overtollig water van de Friese binnenwateren. Daarnaast schutten de sluizen dagelijks vele schepen. Het sluizencomplex, dat in beheer is bij de Provinsje Fryslân, kreeg onlangs een nieuw bedieningsgebouw. Energiebesparing speelde een belangrijke rol in het ontwerpproces
De renovatie Het Tsjerk Hiddessluizencomplex is gebouwd rond 1950 en bestaat uit twee kolken en twee bruggen over beide kolken. Het bedieningssysteem, dat vijftig jaar geleden werd aangelegd, voldeed niet meer aan de ARBO-normen en was toe aan renovatie. De bediening van de sluis vond decentraal plaats: voor ieder sluishoofd en de beide bruggen was er een aparte bedieningsgelegenheid aanwezig. Deze bestonden uit plaatstalen hokjes waarin de sluiswachter enigszins beschut zijn werk kon doen. Eén van de bedieningsgebouwtjes lag onder de brug die over de sluis heen gaat. Dagelijks rijden daar veel auto’s, vrachtauto’s en bussen overheen, wat voor veel geluidoverlast zorgde. Omdat ook de totale elektrische bedrading van het
sluizencomplex na vijftig jaar dienst aan vervanging toe was, werd besloten tot de bouw van een nieuw centraal bedieningshuis. Het nieuwe bedieninghuis werd zo ingericht dat ook een nieuwe brug bij Franeker en de bestaande brug bij Kiesterzijl te bedienen zijn vanaf de Tsjerk Hiddessluizen in Harlingen. Hiervoor had men twee redenen. De kosten voor de aanleg van een glasvezelkabel naar de nieuwe brug bij Franeker bedroegen ongeveer de helft van de geraamde kosten van een nieuw bedieningsgebouw. Ook de bedieningslasten zouden veel lager zijn. De aan te leggen glasvezelkabel kwam via de brug bij Kiesterzijl te lopen. Het lag voor de hand deze brug ook aan te sluiten op de glasvezelkabel. In de toekomst zal ook de rijksbrug bij Harlingen op de glasvezelkabel worden aangesloten.
Multidisciplinair ontwerpteam Het ontwerpproces van het bedieningsgebouw is een schoolvoorbeeld van hoe het zou moeten. Alle disciplines zijn vanaf het eerste moment betrokken geweest bij het ontwerpproces. In het bouwteam hadden zitting: • De beheerder Provinsje Fryslân. • De ontwerper Wetterskip Fryslân in samenwerking met Ingenieursbureau Oranjewoud t.b.v. de klimaatinstallatie. • Het personeel van het sluizencomplex. Namens de Provinsje Fryslân stuurden Theo Soeten van de afdeling Ondersteuning Hoofdgroep Wegen en Kanalen en Klaas Kattouw van de afdeling Vaarwegen, Inspectie Scheepvaart Hoofdgroep Wegen en Kanalen het ontwerpproces aan. Insteek daarbij waren duurzaam bouwen en energiebesparing. De motivatie hiervoor is vooral gelegen in de maatschappelijke rol die de provincie vervult. ‘We hebben een voorbeeldfunctie te vervullen’, vindt Theo Soeten. ‘Waarom zouden we bij de bouw van een bedieningsgebouw anders omgaan met deze aspecten dan bij de bouw van een woning of kantoorgebouw? Wie vooraf goed nadenkt, kan aanzienlijke besparing realiseren.’ De verdeling van het totale energieverbruik van het sluizencomplex werd als volgt ingeschat: • 20% voor bediening (aandrijving); • 30% voor klimaatbeheersing (met name verwarming); • 50% voor seingeving, openbare verlichting en objectverlichting. Gezien het variabele karakter van de post ‘bediening’ was het vooral interessant om te kijken naar de mogelijke besparingen op de overige twee posten.
‘Het is in alle opzichten een werkplek geworden die ook rekening houdt met de mensen die er de hele dag moeten verblijven’.
Uiteindelijk is gekozen voor de volgende energiebesparende opties: 1 Compartimentering van het gebouw met aparte temperatuurregelingen in de gebruiksruimtes; 2 Dakoverstekken t.b.v. beperken zoninstraling; 3 Lage bovenkozijnen t.b.v. beperken zoninstraling; 4 HR++ glas dat schuin geplaatst en bovendien vuilafstotend is; 5 HR cv-ketel; 6 Hoogrendement warmteterugwinning in de ventilatielucht; 7 Hoogrendement ventilatoren; 8 Energiezuinige, dimbare verlichting in alle ruimten; 9 TFT-monitoren vanwege ruimtebesparing en het lage energiegebruik.
Energiebesparing en gebruiksgemak Tijdens het maken van het ontwerp is nagegaan welke energiebesparende opties voor de bouw van dit bedieningshuis interessant waren. Aan de hand van onder meer de Leidraad energiezuinig ontwerpen van civiele kunstwerken (CUR publicatie 99-8) is een besluitenlijst opgesteld, waarin per optie de keuzemogelijkheden, de voor- en nadelen, de globale kostenconsequenties en de uiteindelijke keuzes zijn vastgelegd. Ook is veel aandacht besteed aan ergonomie. Dit speelde met name bij de keuze tussen de bediening via traditionele bedieningslessenaars of bediening via beeldschermen. Het personeel dat werkzaam is op de Tsjerk Hiddessluizen had hierin een grote stem. Men deed hiervoor op twee plaatsen in het land kennis en ervaring op.
Keuzes Er werd gekozen voor een technisch hoogstaand klimaatbeheersingssysteem. Dit had in eerste instantie niet de voorkeur van de bedieners van de sluizen. Zij wilden liever een werkruimte waarin het mogelijk was ramen te openen. Het openen van ramen verstoort echter de klimaatbeheersing. Geopende ramen of ventilatieopeningen geven bovendien vaak klachten over koude tocht. Voldoende mechanische ventilatie maakt het openen van ramen overbodig. Voor de zonwering is heel bewust gekozen voor binnenzonwering. Zonwering buiten was in dit geval geen optie omdat het in de omgeving van het bedieningshuis soms hard waait. Daarom werd gekozen voor zeer hoogwaardige binnenzonwering die ook in verkeerstorens van vliegvelden worden gebruikt. Daarnaast liet men het dak zestig cm oversteken en zijn de ramen schuin geplaatst. Bijkomend voordeel van de schuin geplaatste ramen is dat er een beter zicht is in de kolken. Voor het glas is uiteraard gekozen voor HR++ glas.
Leertraject De Provinsje Fryslân heeft de aanpak van het ontwerpproces en de aandacht voor energiebesparende opties als
zeer positief ervaren. Alle disciplines waren van het begin af aan betrokken bij de ontwerpfase. Daardoor zaken zijn gerealiseerd die voor de beheerfase van belang zijn, maar die zonder deze aanpak niet (of veel minder) meegenomen zouden zijn. Daar zijn alle partijen het over eens. Men besteedde zo’n vijftien procent van de aanneemsom aan de voorbereidingen tegen de tien procent die een voorbereidingstraject normaal kost. Klaas Kattouw van de Provinsje Fryslân hierover: ‘Dat is het leertraject, ik ga er vanuit dat we dit bij volgende projecten gemakkelijk terugverdienen.’ Theo Soeten: ‘De Leidraad energiezuinig ontwerpen van civiele kunstwerken is een erg handig instrument gebleken. Daar hebben we veel aan gehad. Ook handig was dat de aannemer en de installateur ‘feeling’ voor de materie hadden en meedachten in het proces. Dat voorkwam onnodige discussie.’
Ook de sluiswachters zijn zeer tevreden met het nieuwe bedieningsgebouw. Sluiswachter Leo Kooi: ‘Het is in alle opzichten een werkplek geworden die ook rekening houdt met de mensen die er de hele dag moeten verblijven. Dat was nooit gelukt als men ons er niet van het begin af aan bij betrokken had.’
Aanpak voor de toekomst Het gebouw kostte ongeveer € 650.000 inclusief BTW (excl. voorbereiding en toezicht). Het aandeel van de energiebesparende maatregelen bedraagt ongeveer 15% van de totale kosten. Het gaat hier dus niet alleen om de meerkosten ten opzichte van minder energiebesparende technieken. De vervanging en aanleg van de elektrische installaties kostte ongeveer € 1 miljoen inclusief BTW (excl. voorbereiding en toezicht). Energiebesparende zaken als de vervanging van de verlichting, de seinen en de toepassing van energiezuinige relais zijn hierin nog niet opgenomen. Naar aanleiding van de positieve ervaringen en resultaten gaat de provincie dezelfde aanpak ook toepassen bij de renovatie van de andere kunstwerken die zij beheert, te weten de draaibruggen bij Stroobos en Schuilenburg. Deze bruggen worden in de toekomst ook centraal bediend vanuit één nieuw te bouwen bedieningsgebouw. Ook hiervoor zal een geïntegreerd projectteam worden opgezet. De ervaring die zijn opgedaan bij Tsjerk Hiddessluizen neemt men hierin uiteraard mee.
Projectgegevens Naam
Tsjerk Hiddessluizen
Plaats
Harlingen
Opdrachtgever
Provinsje Fryslân
Ontwerp
Wetterskip Fryslân i.s.m. Ingenieursbureau Oranjewoud (klimaatinstallatie)
Aannemer
J.J. de Vries
Installateur
Mensonidus Installatie B.V. Harlingen
Bouwjaar sluis
1951
Gerenoveerd
2001
Aanneemsom bouwkundig
€ 650.000 incl. BTW
Type project
Zeesluizen
Lengte
138 m
Breedte
12 m
Diepte
4,40 m -NAP, kleine sluis 2,70 m -NAP
Aantal kolken
2
Aantal deuren
22
Aanvullende projectinformatie
Over de sluizen loopt aan de Waddenzee-zijde een weg die met een brug over de sluizen heen gaat. De brug bestaat uit twee apart bedienbare delen. Vanuit het bedieningsgebouw kunnen tevens de bruggen bij Franeker en Kiesterzijl worden bediend. De lengte van de verbindende glasvezelkabel bedraagt ongeveer 7,5 kilometer. De mogelijkheid bestaat om in de toekomst vanaf de Tsjerk Hiddessluizen ook de rijksbrug bij Harlingen te gaan bedienen.
Uitgave Projectbureau Energiebesparing GWW Samenstelling Novem, Sittard Redactie Videm Communicatie, Utrecht Vormgeving Bobbert van Wezel Ontwerpers, Luyksgestel Fotografie Hans Pattist / Novem Drukwerk Drukkerij Huntjens, Stein Aan deze brochure kunnnen geen rechten worden ontleend. Ofschoon deze brochure met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan het Projectbureau Energiebesparing GWW geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Het Projectbureau Energiebesparing GWW is een samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat en Novem. T
030 2857958
W www.energiebesparinggww.nl
1GWW-02.02
