Energiebesparende maatregelen bij chronische longaandoeningen
-1-
Inleiding Energiebesparende Maatregelen (EBM) is een pakket van maatregelen, gericht op het uitvoeren van dagelijkse handelingen met een minimale inspanning en belasting, en een maximale ademhalingsmogelijkheid. Het gaat met andere woorden om maatregelen die mensen met ademhalingsproblemen helpen om zuiniger om te gaan met de beperkte energie die zij hebben. De energiebesparende maatregelen geven aan hoe u het best een activiteit kan uitvoeren zodat deze minder vermoeiend wordt.
1. Praktische tips en adviezen bij de specifieke activiteit. a. Kledij/aankleden: √√ Draag geen te spannende kledij die het uitzetten van de buik en / of borstkas belemmeren. Draag liever bretellen in plaats van een broeksriem. √√ Draag geen kledij die vast rond de hals zit, vermijd het dragen van een das. √√ Vermijd zoveel mogelijk kledij die u over uw hoofd moet aantrekken. Dit kan een beklemmend, verstikkend gevoel geven als het gezicht niet vlug vrij is. Draag liever een hemd in plaats van een trui. √√ Kleedt u bij voorkeur niet aan in de badkamer: het is er te vochtig en te warm. Doe dit bijvoorbeeld liever in de slaapkamer. √√ Zorg ervoor dat de kamer voldoende verwarmd is zodat u zich niet hoeft te haasten omdat het te koud is. √√ Leg uw kledij bij voorkeur op een stoel en niet op de grond, zo vermijdt u dat u moet bukken. Leg deze ’s avonds reeds klaar. √√ Gebruik die lades in uw kast waar u het makkelijkst aan kan, zo hoeft u niet te bukken of naar boven te reiken. √√ Doe zoveel mogelijk (rechtop) zittend. √√ Begin met de meest inspannende handeling eerst uit te voeren, begin dus met het onderste deel van uw lichaam omdat dit meer energie vraagt. -2-
√√ Trek uw broek/onderbroek al zittend aan. Ga zitten, trek uw broek en onderbroek op tot uw knieën en ga dan rechtstaan om ze tot boven op te trekken. Zo hoeft u maar één keer recht te komen. Het is nog gemakkelijker om deze samen aan te doen, door uw onderbroek in uw broek te leggen. √√ Trek uw schoenen aan door uw voet op een krukje te plaatsen zodat uw romp recht kan blijven. U kan ook gebruik maken van een schoenaantrekker.
b. Zelfverzorging: √√ Om langdurig rechtstaan te vermijden, kan u zich beter zittend wassen. Indien u zich toch rechtstaand wast, steun dan met één hand op de wastafel. √√ Vermijd bukken en buigen. Gebruik bij het wassen van de benen bijvoorbeeld een voetbankje of een laag krukje of leg het ene been over het andere. Denk eraan dat het wassen van de voeten en de benen een zware inspanning is, doe dit bij voorkeur eerst. √√ Voor velen is de ochtend de moeilijkste tijd. Hou hier rekening mee en doe zoveel mogelijk de avond voordien. Bijvoorbeeld: scheer u ’s avonds in plaats van ’s morgens, leg uw kleren ’s avonds klaar… √√ Beperk de tijd die u in de badkamer doorbrengt. In de badkamer is er meestal sprake van een verhoogde temperatuur en een verhoogde vochtigheidsgraad, welke kortademigheid kunnen veroorzaken. Kleedt u daarom liever om in een andere kamer, zorg ervoor dat deze kamer voldoende verwarmd is. √√ Maak handelingen minder vermoeiend door bijvoorbeeld bij het tanden poetsen gebruik te maken van een elektrische tandenborstel.
c. Eten √√ Zowel ondervoeding als overgewicht kunnen ernstige gevolgen hebben. Het is dus zeer belangrijk om goed op uw voeding te letten. √√ Kies voor licht verteerbare maaltijden. -3-
√√ Zorg ervoor dat u geen zware activiteit plande net voor het eten zodat u nog voldoende energie hebt om uw maaltijd te bereiden of op te eten. √√ Eet geen zware maaltijd voor een zware activiteit, dit beperkt de lichaamsbeweging. Neem liever een broodmaaltijd. √√ Probeer het reiken te beperken. Plaats potten en pannen zo dicht mogelijk bij u zodat u er makkelijk bij kan om eten op te scheppen. √√ In de keuken zijn er vaak factoren zoals geur en vochtigheid aanwezig welke de ademhaling kunnen bemoeilijken. Indien u last heeft van deze factoren is het aan te raden om elders te eten, bijvoorbeeld in de woonkamer. √√ Zorg voor een goede zithouding met rechte rug aan tafel. √√ Probeer vooroverbuigen tijdens het eten te vermijden. Zorg daarom voor een goede tafelhoogte. Wanneer uw tafel iets hoger is, wordt de afstand tussen uw mond en het bord verkleind waardoor vooroverbuigen wordt beperkt. √√ Ondersteun uw armen door uw ellebogen op de tafel te plaatsen tijdens het eten, op die manier kunt u makkelijker ademen omdat uw hulpademhalingsspieren ingeschakeld worden. √√ Blijf steeds doorademen, ook al wordt dit vaak bemoeilijkt door bijvoorbeeld het slikken. Eet rustig en praat zo weinig mogelijk. Door te praten verbruikt u immers extra energie en eten op zich is vaak al een zware inspanning. √√ Drink uw soep, dit is minder vermoeiend dan de soep uit te lepelen. √√ Gebruik een scherp mes, zoals bijvoorbeeld een aardappelmesje, om uw vlees te snijden.
-4-
d. Stappen: √√ Hoe u start met stappen is een belangrijke factor. Dit mag niet overhaast gebeuren. Rechtstaan uit een stoel doet u best op de volgende manier: ●● Zet uw voeten dichterbij de stoel of zetel, verschuif uw zitvlak wat naar voor. ●● Probeer uw romp zo goed mogelijk recht te houden bij het rechtkomen. Duw met uw handen op uw dijen of maak gebruik van de stoelleuning. ●● Adem zachtjes uit met getuite lippen bij het rechtstaan. ●● Start met stappen als u voldoende uitgerust bent. √√ Zorg voor een goed rechte houding tijdens het stappen. Wanneer u uw handen op uw rug houdt, bekomt u deze houding automatisch. √√ Stap trager dan vroeger. Vermijd echter wel slenteren, dit is nog vermoeiender. √√ Op een helling is het nodig om trager te stappen en extra rustpauzes in te bouwen. √√ Het is aan te raden om volgend stappatroon te gebruiken: Adem in over twee stappen en adem uit over drie à vier stappen. Wanneer u kortademig bent, adem dan in over één stap en uit over 2 stappen. √√ Pas uw stappatroon aan aan uw ademhaling en niet omgekeerd. Ga niet sneller ademen om toch maar uw tempo te behouden, stap dan liever wat trager en adem rustig. √√ Voorzie meer tijd voor uw verplaatsingen. Meer tijd om trager te stappen en om extra rustpauzes in te lassen. √√ Zoek een steunpunt voor uw handen, laat ze bijvoorbeeld rusten in uw jaszak of houdt ze samen op uw rug. √√ Gebruik de stoelen die u onderweg tegen komt om even uit te rusten. √√ Draag bij voorkeur niets met de handen. Maak liever gebruik van een rugzak of schoudertas.
-5-
√√ Doe geen twee handelingen gelijktijdig. Wanneer u uw jas wilt sluiten, wacht dan even alvorens verder te gaan. √√ Indien u zuurstofgebonden bent, zet uw zuurstof op inspanningsniveau. √√ Indien stappen te belastend wordt, kan een rollator nieuwe mogelijkheden bieden. √√ Indien u een wagentje gebruikt om uw zuurstof te vervoeren, kan u dit beter duwen in plaats van trekken. √√ Gebruik voor lange afstanden een rolstoel en laat u verder duwen, zo heeft u nog energie over om wat te stappen wanneer u de verplaatsing gedaan heeft. Bedien de rolstoel niet zelf, laat uw armen rusten.
e. Trappen lopen √√ Denk eraan dat trappen lopen een heel zware inspanning is, die veel meer energie vraagt dan bijvoorbeeld stappen. Neem daarom nog een trager of regelmatiger tempo aan dan bij het stappen. √√ Rust eerst voldoende vooraleer u zich op de trap begeeft. √√ Stop in het midden van de trap en bouw een rustmoment in. Indien uw trap uit twee delen bestaat, valt het aan te raden om op het tussenplateau een stoel te plaatsen zodat u kan gaan zitten en uitrusten. √√ Indien traplopen voor u een hele zware inspanning is, dient u meer rustpauzes in te lassen. √√ Stap goed rechtop en steun met één hand op de leuning, laat uw andere hand rusten op uw rug of in uw zak. √√ Neem het volgende adempatroon aan: adem in over twee treden en uit over drie à vier treden. Als traplopen minder goed gaat, adem dan in over één trede en uit over twee treden. √√ Achteruit naar beneden gaan is minder vermoeiend, let hierbij wel op uw veiligheid. √√ Vermijd om dingen naar boven te dragen.
-6-
f. In-en uitstappen van de wagen √√ Wees u bewust dat in-en uitstappen een beklemmende beweging is waarbij uw borstkas samengedrukt wordt. √√ Instappen: ●● Rust voldoende uit alvorens in te stappen, steun desnoods op de koffer. ●● Doe de deur helemaal open, zodat u voldoende bewegingsruimte hebt. ●● Neem plaats op de zetel, adem uit tijdens deze handeling. ●● Plaats uw benen in de auto en neem een normale zithouding aan. ●● Rust voldoende uit en plaats de zetel wat achterover. ●● Start de auto pas wanneer u voldoende uitgerust bent! √√ Uitstappen: ●● Doe de deur wijd open. ●● Beweeg al zittend uw romp zijwaarts en plaats uw voeten buiten de auto. ●● Sta recht en probeer ondertussen uit te ademen. ●● Rust voldoende uit alvorens verder te wandelen.
g. Verplaatsen, tillen en dragen van lasten √√ Probeer deze handelingen te vermijden aangezien de adem tijdens deze handelingen vaak wordt ingehouden en de bloedvoorziening hierdoor wordt verstoord. √√ Neem een goede houding aan waarbij u uw evenwicht kan bewaren. Vergroot uw steunvlak door uw voeten aan weerszijden/ zijdelings van de last te plaatsen. √√ Draag de last zo dicht mogelijk tegen het lichaam en houdt uw rug recht.
-7-
√√ Gebruik de kracht van uw benen. Voor velen is dit zeer moeilijk omwille van de verminderde kracht in de benen, toch is het belangrijk om door uw benen te buigen om een rechte rug te behouden en weinig voorover te moeten buigen. √√ In plaats van te tillen kan u zware voorwerpen vaak verplaatsen door ze te rollen, te kantelen of te schuiven. Bij het verschuiven van een grote last is het beter deze te duwen in plaats van te trekken. √√ Maak gebruik van aangepaste hulpmiddelen zoals bijvoorbeeld een steekwagentje of en kruiwagen.
h. Schoonmaken √√ Stof kan zeer irriterend zijn. Veeg het stof bij voorkeur af met een vochtige doek. √√ Probeer zo weinig mogelijk met uw armen boven schouderhoogte te werken, maak bijvoorbeeld gebruik van een trapladdertje of een bankje. √√ Vermijd het dragen van zware voorwerpen, draag liever een halfvolle emmer dan een volle of gebruik een emmer op wieltjes. √√ Gebruik geen sprays die de ademhaling kunnen belemmeren, bijvoorbeeld een spuitbus of luchtverfrisser. √√ Vermijd poetsproducten die kunnen verdampen: de geuren die vrijkomen kunnen een beklemmend gevoel veroorzaken. √√ Gebruik voor de stofzuiger een toestel met vervangbare zak, vervang deze vervolgens met de uiterste zorg (laat zo weinig mogelijk stof ontsnappen). √√ Probeer steeds goed recht te staan, probeer zoveel mogelijk te werken met een lange steel zodat u niet moet bukken. Plaats uw emmer op een stoel in plaats van op de grond. √√ Ga liever op één knie zitten in plaats van te bukken. √√ Poets kamer per kamer en las voldoende pauzes in. Poets desnoods één kamer per dag. Wanneer u toch een grote klus gepland heeft, neem hier dan de hele dag voor en gun uzelf voldoende rust. -8-
√√ Laat handelingen die voor u te zwaar geworden zijn, zoals bijvoorbeeld dweilen, door iemand anders uitvoeren.
2. Praktische tips en adviezen met betrekking tot de woning a. In de badkamer √√ Voorkom waterdampen en gebruik geen sterk geparfumeerde producten, deze kunnen de ademhaling belemmeren. √√ Zorg voor een goede verluchting/afzuigsysteem. √√ Zorg dat de badkamer voldoende verwarmd is. √√ Zorg voor een stoel of een krukje in de badkamer, zo kan u zich al zittend wassen. √√ Handgrepen langs de muren langs het bad en langs het toilet kunnen u helpen om makkelijker recht te komen. √√ Een douche nemen is veiliger dan een bad. In de douche wordt men minder snel bevangen door waterdampen en is er minder druk op de borstkas. √√ Indien u toch een bad verkiest, is het aan te raden dit te voorzien van een badplank of badstoeltje. Ook voor de douche valt een douchestoel aan te raden, op die manier wordt douchen veiliger en minder vermoeiend. √√ Maak bij voorkeur gebruik van een mengkraan (thermostatische kraan), hierdoor ontstaat er minder waterdamp. √√ Zorg voor een antislipmat, zowel in als naast de douche/het bad. √√ Indien u afhankelijk bent van zuurstof valt het aan te raden om deze ook tijdens het douchen/baden te gebruiken.
-9-
b. In de keuken √√ Zorg voor een goede verluchting/afzuigsysteem. Het afzuigsysteem mag ook na het koken nog een halfuur blijven werken. √√ Zorg voor een goed zitcomfort in de keuken. Kies een stoel met de juiste hoogte en die gemakkelijk te verplaatsen is, bijvoorbeeld een stoel op wieltjes. Blokkeer deze wanneer u er gaat op zitten. Zorg ook voor een goede rugleuning en armleuningen. Probeer ook hier weer zoveel mogelijk werk al zittend te doen. √√ Plaats de gebruiksvoorwerpen die u het meest nodig hebt binnen handbereik. √√ Heb oog voor veiligheid. Gebruik liever geen gasvuur, zeker wanneer u zuurstof gebruikt. √√ Oppassen met het heffen van volle kookpotten: als het kan deze schuiven. Gebruik een netje/zeef om bv. pasta te koken en af te gieten. √√ Voorzie een verlengde arm (helping hand) in de keuken. Zo hoeft u zich niet te bukken om iets op te rapen.
c. In de slaapkamer √√ Zorg voor een bed met de juiste hoogte en voor een goede stevige matras. √√ Zorg ook voor een stevig kussen. √√ Verlucht de slaapkamer goed en regelmatig. √√ Leg wat u eventueel ’s nachts nodig heeft binnen handbereik. (medicatie, zakdoeken, telefoon met noodnummers) √√ Zorg voor een goede verlichting in de slaapkamer en laat ook ’s nachts een nachtlampje aan. Zo voorkomt u desoriëntatie en vallen. √√ Geen matten in de kamer (vallen en stof). √√ Orde in de kleerkast. √√ Liever 1 kwalitatief donsdeken dan 4 dekens boven elkaar.
- 10 -
d. In de woonkamer √√ Gemakkelijke, stevige zetel die niet te veel doorzakt, liefst met armleuningen. √√ TV recht voor u plaatsen om draaibewegingen te vermijden. √√ Een elektrische verwarming heeft voorkeur boven de kolen/hout kachel!
3. Wat te doen bij een aanval van kortademigheid? --
Voorkom paniek. Deze veroorzaakt namelijk een verergering van de kortademigheid.
--
Onderbreek uw activiteit en ontspan.
--
Vermijd uitlokkende factoren (bijvoorbeeld te kleine ruimte, waterdamp…)
--
Neem een goede rust-of steunhouding aan. Laat de armen hierbij steunen, ga zitten of leun ergens tegen.
--
Adem met pursed lips breathing: getuite lippen en het uitademen duurt langer dan het inademen.
--
Alarmeer uw huisgenoten niet door te roepen, maar maak gebruik van bijvoorbeeld een bel! Wanneer u alleenstaande bent, is het belangrijk dat u ervoor zorgt dat u steeds iemand kan verwittigen/bereiken. U kan ook gebruik maken van het personen alarm systeem. (Het bestaat uit een drukknopje dat u rond de hals kan dragen en uit een ontvanger. Bij het drukken op het knopje zal de opgegeven ontvanger verwittigd worden. Als die niet thuis is, wordt het signaal doorgestuurd naar de alarmcentrale.)
--
Beperk het praten tot ja en nee of knik met het hoofd.
--
Gebruik uw zuurstof op een gepaste manier.
- 11 -
Tot slot Het is niet eenvoudig om u deze maatregelen eigen te maken. De meeste handelingen heeft u al vele jaren automatisch gedaan zonder er bij na te denken, nu wordt van u gevraagd om u bewust te zijn van de handelingen die u uitvoert en deze eventueel te veranderen. De integratie van deze maatregelen in het dagelijkse leven vergt bijgevolg veel motivatie en doorzettingsvermogen van u. Blijf positief denken. Probeer binnen uw grenzen te blijven en toch zo actief mogelijk te zijn. Probeer ondanks uw beperkingen toch van elke dag te genieten.
Voor meer informatie: Ergotherapeuten: Rosselle Griet 058 333 124 Vansteenland Annelies 058 333 822
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Laat het ons gerust weten via
[email protected]!
- 12 -
Bijlage 26/io 0814
Folder ademhalingskinesitherapie bij personen met COPD
