Eliminatie na 15 januari 2016: antwoorden en vragen
mr. J.S. (Jelmer) Procee
18-2-2016
Onderwerpen • Hoe zat het ook alweer? • De feiten en de conclusies van A-G Van Oven
• De arresten • Consequenties en vragen
2
Hoe zat het ook alweer?
De Onteigeningswet • Basisprincipes bij waardering - 40b: waarde in het normale commerciële verkeer
- 40c: eliminatie van werk en plannen daarvoor - Plan voor het werk is niet het bestemmingsplan
De jurisprudentie tot '79 • Bestemming wordt nooit geëlimineerd bij de waardebepaling - HR 15 juni 1914, W9689
- HR 11 april 1962, NJ 1962/277 (Loggers/Aalsmeer) - HR 21 oktober 1964, NJ 1965/29 (Nefabas/NoordBrabant) - HR 3 januari 1968, NJ 1968/93 (Groenlo/Hoitink)
De wetgever aan zet • Utilitaire verkeerswaarde - de verkeerswaarde zonder toekomstige invloeden (wetsvoorstel 1966 en 1975)
• Utilitaire gebruikswaarde - de waarde conform het bestaand gebruik, zonder enige vorm van verwachtingswaarde (initiatiefvoorstel 1969) • Verkeerswaarde minus - 40b – 40f Ow.
Markus/Matser •
HR 22 november 1979, NJO 1979/1 (Matser) en HR 18 juni 1980, NJO 1980/7 (Markus) -
eliminatie als het plan voor het werk door rijk of provincie is
bepaald en de gemeente geen andere keuze had dan het plan vast te leggen in het bestemmingsplan
-
In de praktijk ook wel bekend als "dwangbestemming"
-
Alleen bij infrastructuur en natuur
Blindenbelangen/Verburg • De Hoge Raad wijzigt de formulering: “het bestemmingsplan is bepaald door een ten tijde van de vaststelling daarvan al bestaand (concreet) plan voor het werk ter
plaatse van het onteigende en het bestemmingsplan in zoverre dan ook slechts is vastgesteld teneinde daarmee de juridischplanologische onderbouwing en regeling te geven die de beoogde
aanleg van het werk waarvoor onteigend wordt mogelijk moet maken.”
• HR 9 juli 2010, NJ 2010/631
Ontwikkelingen nadien • Eliminatie is niet meer voorbehouden aan onteigeningen door hogere overheden • Het (concreet) plan lijkt niet hetzelfde als het plan voor het werk • Van een (concreet) plan is snel sprake • Eliminatie speelt bij waardevermeerderende en waardeverminderende bestemmingen
De achterliggende feiten en de conclusies A-G
Onteigening Hoogdalem •
Rb. Rotterdam 21 mei 2014, TBR 2014/137 -
PPS ontwikkeling in drie gebieden, noord, zuid en midden
-
Eliminatie bestemmingsplan:
-
-
Concreet plan hoeft niet plan voor het werk te zijn
-
Eliminatie niet beperkt tot overheidswerken
Wel verwachtingswaarde -
Komt door ontwikkeling in andere deelgebieden, welke werken niet door de gemeente zijn gerealiseerd
Onteigening Perkpolder •
Rb. Zeeland-West-Brabant 16 juli 2014, RBZWB:2015:1700 -
PPS ontwikkeling wegens sluiting veerdienst
-
Eliminatie bestemmingsplan -
Concreet plan is samenspel van schetsontwerpen en bestuursakkoord
-
Geen verwachtingswaarde -
Ontwikkeling geschiedt grotendeels voor rekening en risico overheid
Onteigeningen Groenzone • Rb. Rotterdam 18 juni 2014, RBROT:2014:4914 - Plan van BBL/PZH voor natuurgebied nabij Berkel en Rodenrijs - Eliminatie bestemmingsplan + voorgaande bestemmingsplannen - Eliminatie leidt tot vergoeding waarde als onbebouwde glastuinbouwgrond i.p.v. agrarische waarde
Conclusies A-G 25 september 2015 • Perkpolder / Hoogdalem (PHR:2015:1700 en 2015:1701) - (concreet) plan is hetzelfde als "plan voor het werk" - meerwaarde ontwikkeling komt toe aan de eigenaar, althans is politieke keuze - eliminatie planologie alleen bij infrastructurele werken • Groenzone (o.a: PHR:2015:2010) - eliminatie alleen van bestemmingsplan dat werk mogelijk maakt - hogere eisen aan het "(concreet) plan"
De arresten
Arrest Perkpolder • Hoge Raad (HR:2016:25) schetst kader: - Uitgangspunt is rekening houden met de bestemming
- Eliminatie is uitzondering, vereist een terughoudende toepassing - Dit volgt uit wetsgeschiedenis, niet aan rechter om een andere rechtspolitieke keuze te maken
Perkpolder • Hoge Raad handhaaft Blindenbelangen/Verburg, maar met nadere toelichting: - Blindenbelangen/Verburg = Markus/Matser + gemeenten - bestemming door "niets anders" bepaald
- "(concreet) plan" = "plan voor het werk" - eliminatie wordt niet beperkt tot categorieën van gevallen (infra, toelatingsplanologie etc.)
Perkpolder • Alleen eliminatie bij "overheidswerk" - voor rekening en risico van publiekrechtelijke rechtspersoon (artikel 2:1 lid 1 en 2 BW) - publiek – private samenwerking is onvoldoende
- dat publiekrechtelijke rechtspersonen voorbereidingswerkzaamheden uitvoeren, maakt het nog geen "overheidswerk"
Hoogdalem • Inhoudelijk vergelijkbaar met Perkpolder • bevestiging "(concreet)" plan = "plan voor het werk"
• Arrest bevat heldere opsomming van toe te passen regels bij eliminatie van bestemmingen • Hoge Raad laat oordeel of bestemmingsplan moet worden geëlimineerd aan verwijzingsrechter
Groenzone arresten • Hoge Raad vernietigt vonnissen van rechtbank • Geen eliminatie, want de voorliggende plannen hadden slechts een algemeen karakter en moesten nog worden uitgewerkt • Toekomstige plannen tellen niet mee • Eliminatie alleen als bestemmingsplan het werk ook mogelijk maakt
Consequenties en vragen
Consequenties • Eliminatie is weer de uitzondering op de hoofdregel, want - "plan voor het werk" - niets anders dan realisatie van het werk - toepassing maatstaf in Groenzone arresten en Hoogdalem • Eliminatie van waardevermeerderende bestemmingen (nu) moeilijk denkbaar door beperking van overheidswerk • Is de discussie hiermee afgerond?
Dogmatische twijfels • Beperking tot "overheidswerken" te billijken vanuit gedachte dat als een werk wordt gerealiseerd door de gemeenschap de meer- of minderwaarde ook ten goede of laste komt van gemeenschap, maar - eenvoudige manier om onder discussie meerwaarde uit te komen? - wat als wel sprake is van een lucratief overheidswerk? Dan ook elimineren ondanks wetsgeschiedenis? - verhouding met Ballast Nedam/Staat?
De Hoge Raad en planologie • De Hoge Raad motiveert eliminatie vanuit gedachte dat het bestemmingsplan niet zijn "normale" rol vervult. • Wat is dan die "normale" rol van het bestemmingsplan? - Toelatingsplanologie vs. projectplanologie?
- Verwervingskeuze ten tijde van bestemmingsplan? - Bestemmingsplan voor overheidswerken en niet overheidswerken?
Discussie voor de komende jaren • Wanneer is sprake van een "plan voor het werk"? - Arrest Groningen/Slagter - invloed DBFM aanbestedingen - verhouding Groenzone arresten / Ballast Nedam • Wanneer wel en geen "overheidswerk": revival van actieve grondpolitiek? • Toepassing artikel 40e Ow
Stellingen
Stellingen • In het arrest Perkpolder laat de Hoge Raad het bedrijven van grondpolitiek aan de wetgever en weeft nieuwe draden in een patroon van redelijkheid
• Van de door de Hoge Raad voorgeschreven terughoudendheid bij de eliminatie van bestemmingsplannen zal in de praktijk weinig terecht komen • Eliminatie van lucratieve overheidswerken is toegestaan volgens de benadering van de Hoge Raad
Stellingen • De opvattingen van de Hoge Raad omtrent planologie zijn onjuist • Met de Groenzone arresten is eliminatie bij niet lucratieve bestemmingen weer wat het moet zijn, namelijk de uitzondering op de hoofdregel
• De wetgever moet artikel 40c Ow aanpassen
