ELEKTRISCH
MERMO
Elektrisch komt eraan, ontwerp mee! Het k l i n k t vast idealistisch, maar één van de
Naast bestuurlijke w i l o m elektrisch rijden te s t i m u -
redenen o m m i j intensief bezig te h o u d e n m e t
leren, m o e t e n ook praktische bezwaren w o r d e n over
elektrisch rijden, is dat ik een leefbare w e r e l d
w o n n e n . Het Formule E-team w e r k t i n t e r n a t i o n a a l
voor u w en m i j n kinderen w i l achterlaten. U als
aan versterking van h e t a a n b o d van elektrische
verkeerskundige k u n t die toekomst ook p o s i t i e f
voer- en v a a r t u i g e n op de Nederlandse m a r k t .
beïnvloeden.
Ook m o e t elektrisch rijden voor een schaal-
Elektrisch rijden b i e d t kansen voor verschillende
sprong goedkoper (financieel mogelijk)
publieke belangen: verbetering van de l u c h t k w a -
w o r d e n . Daarvoor m o e t e n eerst groepen,
liteit, reductie van C0 -emissies en efficiënter
zoals overheden en leaserijders, een
2
energiegebruik. Het leidt ook t o t schonere en stil-
m a r k t v r a a g in gang zetten. Tegelijkertijd
lere binnensteden, w a a r d o o r de l e e f o m g e v i n g
w e r k t h e t t e a m aan r a n d v o o r w a a r d e n
verbetert. Gemeenten krijgen n i e u w e kansen o m
als oplaadvoorzieningen, b a t t e r i j k w a -
b o u w p l a n n e n te realiseren die eerder vastliepen op
l i t e i t en veiligheid. Ten slotte gaat h e t
l u c h t k w a l i t e i t s n o r m e n . Om deze kansen te verzil-
n a a s t de techniek ook o m maatschap-
veren is opschaling nodig. Van de huidige 8 0 0 elek-
pelijke acceptatie van elektrisch rijden;
trische v o e r t u i g e n naar 20.000 v o e r t u i g e n in 2015.
bijvoorbeeld accepteren van een
Dat vergt intensieve samenwerking van overheden,
bepaalde actieradius. Wat b e t r e f t
bedrijven en maatschappelijke organisaties. Het
u w inzet voor een elektrische schaal-
Formule E-team b r e n g t deze p a r t i j e n samen. Het
sprong, w i l ik u graag m e t h e t Formule-
team f u n g e e r t als aanjager van deze schaalsprong.
E-team faciliteren. Op onze site v i n d t
Gemeenten k u n n e n ook een bijdrage leveren aan
u bijvoorbeeld een startersgids, focus-
versnelde i n t r o d u c t i e en t e g e l i j k e r t i j d h u n eigen
gebieden en best practices. En vergeet niet,
beleidsdoelen dienen. Denk aan selectieve inzet
Confucius zei het al; 'ook voor een voetreis van
van elektrische v o e r t u i g e n - bussen, taxi's, bestel-
duizend m i j l m o e t j e een eerste stap zetten.'
auto's en koerierscooters - voor l u c h t k w a l i t e i t s -
W i j helpen u graag daarmee. Veel succes!
k n e l p u n t e n . Elektrisch rijden (en varen!) versterkt ook h e t d u u r z a a m h e i d s i m a g o dat veel gemeenten en provincies w i l l e n u i t s t r a l e n .
Maurits van Oranje Voorzitter Formule E-team
INHOUD DOSSIER ELEKTRISCH VERVOER Boven 22
Onder Maarten Linnenkamp (Gemeente Amsterdam) Elektrische auto moet binnenstedelijke luchtkwaliteit redden
24
Marco van Eenennaam (ANWB) Ik verwacht andere mobiliteitsconcepten
26
Column Michel Brull (Prestige GreenCab) Wij runnen een commercieel groen taxibedrijf
22 23 24 25 26
28
BAM Infra. Snellaadstations, wat komt daar bij kijken?
27 28
29
DSB. Robot wisselt lege accu voor volle
29
VERKEERSKUNDE 04-11
Wil Kling (TU/e) Ernst ten Heuvelhof (TU Delft) Paul Trip (Provincie Fryslan) Richard Smokers (TNO) Jos Vroomans (ANWB) Chris Schoon (SWOV) Onoph Caron (E-laad) Ineke van Gent (GroenLinks), Sharon Dijksma (PvdA), Charlie Aptroot (VVD)
AMSTERDAM MIKT OP ÉÉN OPLAADPAAL PER ELEKTRISCHE AUTO
ELEKTRISCHE AUTO MOET BINNENSTEDELIJKE LUCHTKWALITEIT REDDEN In Amsterdam verloopt de introductie van de elektrische auto snel. Als er binnenkort auto's met een range extender - afstandsverlenging op de markt komen, zou het wel eens helemaal storm kunnen gaan lopen. De uitdaging zit erin om de infrastructuur in een gelijk tempo te laten ontwikkelen.
een parkeerplaats. We w i l l e n voorkomen dat traditionele automobilisten gaan p r o t e s t e r e n , en de elektrische a u t o als een v o r m van ' a u t o o t j e p e s t e n ' gaan zien. O m d a t w e n i e t w i l l e n d a t parkeerplaatsen l a n g d u r i g o n g e b r u i k t
ervoor over.
staan, plaatsen w e alleen een l a a d p a a l
Volgens de officiële p l a n n e n zullen er i n
als er een gebruiker v a n een elektrische
auto's', zegt M a a r t e n Linnenkamp,
201510.000 oplaadpalen i n A m s t e r d a m
a u t o is. Een laadpaal die l a n g d u r i g
programmamanager luchtkwaliteit
staan, m a a r h e t is m o e i l i j k t e zeggen
o n g e b r u i k t s t a a t is k i l l i n g ! Dat is i n h e t
van de gemeente A m s t e r d a m . 'Het is
of deze er ook d a a d w e r k e l i j k k o m e n .
b u i t e n l a n d w e l gebleken, m e n s e n gaan
de bedoeling dat er aan h e t e i n d van
Het b e l e i d is n u , dat w e één oplaadpaal
dan allerlei d i n g e n m e t die l a a d p a a l
dit j a a r 500 tot 1000 elektrische auto's
per elektrische a u t o p l a a t s e n , m a a r h e t
doen, t o t en m e t h e t a f t a p p e n v a n de
i n g e b r u i k zijn. Om de i n t r o d u c t i e van
h a n g t vooral van de b e h o e f t e af o f d i t
s t r o o m o m d a a r m e e t e k u n n e n bart>e-
de elektrische auto m o g e l i j k te m a k e n ,
h e t u i t g a n g s p u n t zal b l i j v e n . Als vol-
cueën! Dat is slechte reclame voor de
investeert de gemeente A m s t e r d a m
g e n d j a a r b i j v o o r b e e l d de Opel A m p e r a
elektrische a u t o ! Als m e n s e n een lege
samen m e t h e t r i j k i n de aanleg van
op de m a r k t k o m t , m e t een range e x t e n -
parkeerplaats b i j een laadpaal zien en er
f T - o t n u toe Tijden er in AmsterI d a m ongeveer 200 elektrische
oplaadpalen. Uiteindelijk zal de m a r k t
der, die de a c t i e r a d i u s k a n vergroten
is hoge parkeerdruk, r o e p e n m e n s e n al
deze i n f r a s t r u c t u u r m o e t e n b e t a l e n ,
n a a r 500 k m , dan is h e t opladen van
heel snel d a t h e t een schande is!'
m a a r deze i n v e s t e r i n g e n zijn n u n o g
de accu's w a a r s c h i j n l i j k n i e t elke dag
h o o g w a a r d o o r de m a r k t h e t voorlopig
n o d i g . Dan zullen er m o g e l i j k m i n d e r
W a t k u n n e n andere g e m e e n t e n leren
n o g even l a a t a f w e t e n . Voor ons is h e t
oplaadpalen n o d i g zijn. Ook de k o m s t
van A m s t e r d a m , als zij ook elektrisch
m i l i e u a s p e c t b e l a n g r i j k en de belang-
van snellaadstations o f accuwisselsta-
vervoer w i l l e n bevorderen? 'Gemeenten
r i j k s t e m a a t r e g e l om daaTaan te werken
t i o n s kan de b e h o e f t e aan reguliere
m o e t e n vooral snel aan de slag gaan,
is de i n t r o d u c t i e v a n de elektrische auto.
oplaadpalen v e r m i n d e r e n . Ander p u n t
dat is h e t allerbelangrijkste. O m d a t w i j
Daarom hebben we deze i n v e s t e r i n g e n
is d a t een oplaadpaal gekoppeld is aan
koploper z i j n , h e b b e n w e - zo b l i j k t n u -
ER IS VOLDOENDE ENERGIE VOOR ELEKTRISCH VERVOER!
De hoeveelheid energie die nodig is om de elektrische auto
'Elektriciteit is een ideale energiedrager. Het kan worden
een jaar lang te laten rijden, komt gemiddeld overeen met
omgezet in vrijwel alle andere vormen van energie die
het verbruik van een normaal huishouden. Dit moet met
w e nodig hebben. Zo ook voor vervoer. De omzetting van
elektriciteitscentrales worden opgewekt en vervolgens
elektrische naar mechanische energie kan heel efficiënt
worden getransporteerd via het elektriciteitsnet. De vraag
en zonder uitlaatgassen gebeuren. Daarover bestaat geen
naar elektriciteit neemt dus behoorlijk toe, maar algemeen
verschil van mening. De keten daarvoor geeft meer aanleiding
wordt aangenomen dat het opladen gestuurd kan gebeuren
Wil Kling, hoogleraar
tot discussie. In de auto moet de te gebruiken elektrische
waardoor er niet veel extra centrales nodig zijn en de netten
Tll/e Electrical Energy
energie worden opgeslagen in batterijen. Die zijn duur en
niet sterk verzwaard hoeven te worden. De brandstof voorde
Systems
hebben een beperkte opslagcapaciteit waardoor je er maar
elektriciteitscentrales is vrij te kiezen. Dit biedt mogelijkheden
een bepaalde hoeveelheid kilometers mee kunt rijden. Deze
om de mobiliteit versneld te verduurzamen. De combinatie
batterijen moeten worden opgeladen en dat duurt lang,
van elektrisch vervoer en elektriciteit opgewekt met zon en
terwijl er toch een behoorlijk vermogen wordt gevraagd.
wind is het ideale scenario.'
VERKEERSKUNDE 04-11
ELEKTRISCH
Maarten Lmnenkamp
VERVOER
Groningen een bekeuring geeft als ze n i e t op elektrisch vervoer over zouden gaan!' Zijn er nog andere plannen voor de
'Als er geen landelijke netwerk van oplaadpunten komt heb je een groot probleem'
komende 5 jaar? 'Onlangs is een t a x i project van start gegaan m e t t i e n elektrische taxi's (zie ook c o l u m n op p. 26). We z i t t e n b i n n e n k o r t aan tafel m e t verschillende p a r t i j e n o m te kijken o f e r i n A m s t e r d a m n i e t nog veel m e e r elektrische taxi's k u n n e n gaan r i j d e n . Het is verder belangrijk d a t er u n i f o r m e
ook investeringen gedaan die w e n u
Wat w i l A m s t e r d a m bereiken m e t
technieken k o m e n , zodat j e bijvoorbeeld
weer t e n i e t m o e t e n d o e n . Zo zijn er i n
elektrisch vervoer? ' W i j w i l l e n i n eerste
m e t één pasje overal kan opladen. Ook
het begin oplaadpalen geplaatst die n u
instantie voldoen aan de Europese n o r m
de stekkers m o e t e n overal hetzelfde zijn!
w e e r andere stopcontacten m o e t e n k r i j -
van de l u c h t k w a l i t e i t . Als w e die doel-
Vergelijk h e t m a a r m e t banken, als je b i j de ene bank een rekening hebt, k u n je
gen o m d a t er een n i e u w m o d e l stekker
stelling niet halen, k u n n e n w e boetes
op de m a r k t is verschenen. Rotterdam en
krijgen van Brussel, t e r w i j l w e ook geen
ook b i j een andere bank geld u i t de m u u r
Utrecht hebben w e l een plan voor elek-
nieuwbouwprojecten mogen onderne-
halen. Ook de elektTiciteitsstructuur
t r i s c h vervoer, m a a r andere g e m e e n t e n
men.
Dat is w e l een stevige stok achter
zal op t e r m i j n veranderen, w a a r b i j b i j -
doen n o g w e i n i g . Buiten A m s t e r d a m z i j n
de deur! Een stad als Groningen h e e f t
voorbeeld elektrische auto's een f u n c t i e
e r i n ons l a n d nog m a a r r e l a t i e f w e i n i g
bijvoorbeeld geen probleem m e t de
k r i j g e n als opslagsysteem en leverancier
oplaadpalen; b i j elkaar n o g geen 2 0 0 .
l u c h t k w a l i t e i t , de invoer van elektrisch
voor elektriciteit b i n n e n h e t landelijke
Het is van h e t grootste belang d a t er een
rijden gebeurt daar v a n u i t een andere
elektriciteitsnet. Dit als opstap naar h e t
landelijk n e t w e r k k o m t van o p l a a d p u n -
a r g u m e n t a t i e , o n d e r m e e r o m de a f h a n -
uiteindelijke doel: een andere energie-
ten. W a n t als j e i n andere steden n i e t
kelijkheid van de invoer van olie t e
h u i s h o u d i n g . En wel, een volledige duur-
k u n t opladen, heb je een p r o b l e e m ! '
verminderen. Maar er is n i e m a n d die
zame energievoorziening!' (RK)
SLIM LADEN VIA SMART GRID
deel van de autobezitters zal dan bereid zijn het opladen uit
'Elektrische auto's en het smart grid zijn het perfecte
te stellen tot de prijs laag is. Door het opladen door de tijd
koppel. Stel nu eens dat de e-car een groot succes wordt en
heen te spreiden, wordt de capaciteit van het net efficiënter
het merendeel van deze auto's, na thuiskomst, vroeg in de
gebruikt en daar zit de besparing.
avond wordt opgeladen. Dan moet de capaciteit van het elektriciteitsnetwerk sterk uitbreiden. Die extra kosten lopen
Maar er zijn meer voordelen. De e-car-bezitter die zijn auto een dag niet nodig heeft, kan zijn accu opladen in
in de miljarden.
de goedkope uren en een deel van de opgeslagen stroom
Ernst ten Heuvelhof,
weer verkopen als de stroomprijs hoog is. Hij wordt dan
hoogleraar TU Delft,
benodigde investering kan dan veel beperkter zijn. De
handelaar en kan zo een groot gedeelte van zijn dure accu
TBM
essentie van het smart grid vanuit het perspectief van de
terugverdienen. Kortom, e-car en smart grid versterken
Dat kan ook anders: slim laden via een smart grid! De
e-car is dat de autobezitter de realtime prijs van stroom ziet.
elkaar en vormen een perfect koppel in een duurzaam
In drukke uren is de prijs hoog, in rustige uren laag. Een groot
energiesysteem.'
VERKEERSKUNDE 04-11
TI5/V
O
.
^-c?i^r
p3
MARCO VAN EENENNAAM VERTEGENWOORDIGT CONSUMENT IN FORMULE E-TEAM
IK VERWACHT ANDERE MOBILITEITSCONCEPTEN' Marco van Eenennaam, is bij de ANWB het aanspreekpunt voor elektrisch. In die rol trekt hij ook op met het Formule E-team en maakt daarmee deel uit van 'het aanjaagcentrum' voor markt, overheid en de consument. Aan hem de vraag: wat is de stand van zaken rond elektrisch?
Van Eenennaam v e r w a c h t dat Europa beide standaarden overneemt. GROTE KLAP 'Onze nationale doelstelling o m 10.000
V
an Eenennaam: 'We staan aan de voor- De eerste elektrische Audi Ai - n u nog stu-
publieke o p l a a d p u n t e n te installeren
avond van een grote ontwikkeling. Niet diemodel - r o l t waarschijnlijk pas i n 2014
voor h e t e i n d van dit j a a r l o o p t helaas
persé die van de batterij-auto, maar van de
van de band. Er zit namelijk een hele t i j d
wel w a t v e r t r a g i n g op. Deze palen komen
elektromotor. Die kan gevoed worden door
tussen o n t w e r p en commerciële productie.'
in de publieke r u i m t e en j e ziet dat de
'In Nederland bereiden w e h e t elektrisch
Amsterdam h e e f t de h e l f t van alle oplaad-
ene gemeente d a a r i n voorop l o o p t -
een batterij; maar ook via een range extender. Bijvoorbeeld een dieselaggregaat of
een brandstofcel. Je ziet n u een grote vraag vervoer voor m e t een oplaadinfrastruc-
palen in Nederland g e p l a a t s t - m a a r de
naar batterijen, naar grondstoffen daar-
t u u r en noodzakelijke regelgeving.
andere wacht. Begrijpelijk, w a n t er zijn
voor, naar nieuwe automodellen en naar
'Europa' w e r k t aan een stekkerstandaard
nogal w a t v r a g e n : w i e p a k t de kosten,
een commerciële p r o d u c t i e - i n f r a s t r u c t u u r
en een laadprotocol. Belangrijk, w a n t n u
w a t is h e t verdienmodel, w i e levert de
voor fabrieken. Maar dan', benadrukt Van
we b i n n e n Europa grenzenvrij zijn, zou
s t r o o m , w a t is de rol van de netbeheer-
Eenennaam, 'beb je alleen nog de auto. Ver- het te gek zijn als je m e t je e-auto i n h e t
der en de energieleveranciers?' Naast de
volgens m o e t de berijder er nog mee leren
eerste b u u r l a n d al niet meer k u n t opla-
publieke o p l a a d i n f r a s t r u c t u u r n o e m t
omgaan en de eigenschappen accepteren.
den. Afspraken over standaarden voor-
Van Eenennaam de p r i v a t e oplaadont-
En, er is een betrouwbare oplaadinfra-
komen dat gemeenten desinvesteringen
wikkeling als zeer belangijk. 'We hebben
s t r u c t u u r nodig.'
doen. Tegelijkertijd w i l je voorkomen dat
de omvang van deze o n t w i k k e l i n g nog
gemeenten w a c h t e n t o t er i n breed ver-
n i e t goed in beeld, m a a r er kan een grote
'De ontwikkelingen gaan razendsnel, maar
b a n d b i n d e n d e afspraken zijn. Daarom
klap g e m a a k t w o r d e n als bedrijven en
toch staan we nog aan het begin. De auto-
h e e f t h e t Formule E-team n u al wel een
p a r t i c u l i e r e n h i e r m e e aan de slag gaan.
industrie levert de eerste modellen, maar
n a t i o n a a l laadprotocol afgesproken
De o n t w i k k e l i n g van de e-auto in Neder-
die zijn duur en de batterijen hebben een
w a a r b i j de 'Mennekesstekker' (zie cover-
l a n d h a n g t n u vooral op de u i t r o l van
bereik van 180 k m . Dat is nog niet optimaal.
f o t o - red.) als s t a n d a a r d w o r d t genomen.'
oplaadinfrastructuur.'
ELEKTRISCH (ER)VAREN IN FRYSLAN
oplaadinfrastructuur en vaarinfrastructuur. Dit resulteert in een
'Elektrisch rijden en varen krijgt volop aandacht in de provincie
actief stimuleringsbeleid met regelingen voor elektrische auto's en
Fryslan. Elektrisch vervoer, en in bredere zin duurzame mobiliteit,
scooters, voor elektrische (verhuur)boten en oplaadinfrastructuur
zijn belangrijke pijlers in de transitie naar een duurzamere
voor elektrisch varen. De provincie wil zelf ook het goede
samenleving. Samenwerking en kennisuitwisseling met
voorbeeld geven door vijf elektrische poolauto's op te nemen
andere overheden en marktpartijen in Nederland is daarbij van
in haar wagenpark. Veel Friese gemeenten hebben inmiddels
groot belang. In Fryslan is een breed samenwerkingsverband
oplaadpunten voor elektrische auto's, boten en/of tweewielers
Paul Trip, projectleider
'Drive4Electric'opgericht, waarin bedrijfsleven, kennisinstellingen gerealiseerd. Als het gaat om elektrisch varen wil Fryslan als
Duurzame Mobiliteit,
en overheden samenwerken om elektrische mobiliteit verder
echte watersportprovincie uitgroeien tot de ontwikkeltuin voor
provincie Fryslan
uitte bouwen. Belangrijkste uitgangspunten hierbij zijn de
elektrisch varen in Noordwest-Europa. Juli 2012 wordt voor de
versterking van de economie, duurzaamheid en de toeristische
vierde keerde Frisian Solar Challenge georganiseerd. Dit is de
sector. Er is gekozen voor een integrale aanpak op basis van vijf
grootste internationale zonnebootrace ter wereld. Elektrische
thema's: promotie, kwaliteit en innovatie, kennisontwikkeling,
mobiliteit heeft zeker de toekomst, maar kan al vandaag!'
VERKEERSKUNDE 04-11
dat woTdt teruggegeven aan de maatschappij) te besteden aan snellaadpalen. Om te beginnen worden de zes servicestations van de Wegenwacht u i t g e r u s t m e t snellaadpalen. Daarnaast onderhandelt de b o n d over plaatsing op publieke plekken. Ook start de ANWB dit jaar m e t een aantal uren 'elektrisch rijden' in de rijopleidingen, waarbij n i e u w e autobestuurders naast de techniek ook ervaren hoe het is o m m e t een geruisloos voertuig aan het verkeer deel te n e m e n . M e t al deze maatregelen doet de b o n d zelf noodzakelijke kennis en ervaring op o m in de komende jaren een relevante vereniging te zijn en als pechbulporganisatie garant te staan voor pro-
ACCEPTATIEPROCES
k r i j g t voor hetzelfde geld, maar er blijven
De ANWB speelt een logische rol i n
factoren waar de consument echt mee
'elektrisch', zegt Van Eenennaam. 'Deze
m o e t leren leven, zoals laden en actiera-
ontwikkeling bepaalt in belangrijke m a t e
dius. De b o n d w i l dit acceptatieproces
Wat r i j d t Van Eenennaam zelf? Schoor-
fessionele h u l p aan gestrande e-auto's.
de toekomst. Immers, de olie raakt op, w e
versnellen. Om te beginnen door zelf een
voetend n o e m t hij een conventioneel
w i l l e n het m i l i e u ontzien en de e-auto
stap te maken: 'practice w h a t y o u preach'.
automerk. Hij schaft een e-auto aan w a n -
kan dienen als b u f f e r om het s t r o o m n e t
We hebben negen elektrische scooters
neer zijn werkgever dat mogelijk m a a k t of
operabel te houden. Als er e-auto's op de
aangeschaft voor allerlei technische en
de auto betaalbaar wordt, m a a r eigenlijk
m a r k t komen, l i g t er een rol voor de ANWB
gebruikerstesten. Ook zijn de eerste t w e e
verwacht hij nieuwe mobiliteitsconcep-
o m die auto goed onder de aandacht van
(van zes) elektrische poolauto's voor h e t
ten. ' N u heb je één auto waar je alles mee
de consument te brengen en andersom.
personeel gearriveerd en zijn er bij bet
doet. We gaan er naartoe d a t j e de e-auto
Let wel, deze consument r i j d t n u in een
hoofdkantoor 14 oplaadpunten aangelegd.
gebruikt voor een deel van de verplaatsin-
auto die h e m m a x i m a l e v r i j h e i d geeft. In
Als jongste wapenfeit, besloot de ANWB
gen en andere voertuigen of m o d a l i t e i t e n
dat beeld past de e-auto n o g niet. Je ziet
recent o m een deel van haar maatschap-
voor andere; afhankelijk van infrastruc-
wel d a t j e i n 2 j a a r t i j d al veel meer e-auto
pelijk tendement (50 procent winstdeel
t u u r en bereik.' (NB)
TAAK VOOR GOED KETENBEHEER
trales meer C 0 gaan uitstoten door de productie van stroom voor
'De auto van de toekomst gaat zuinig om met energie, betrekt
elektrische voertuigen, dan moeten ergens anders evenveel emis-
die energie uit duurzame bronnen en produceert geen luchtver-
sies onder het plafond gereduceerd worden. Onder voorwaarden
2
ontreinigende emissies en weinig geluid. De elektrische auto is
kunnen de CO emissies van elektrische voertuigen dan als nul
al efficiënt, lokaal emissievrij en stil, en op langere termijn wordt
worden beschouwd.
onze elektriciteit in toenemende mate duurzaam geproduceerd.
Milieueffecten van de productie van nieuwe en verwerking van
Significante effecten op luchtkwaliteit daarentegen, zijn alleen
oude batterijen zijn nog onvoldoende bekend, maar lijken voor
r
haalbaar door op knelpuntlocaties snel specifieke groepen voer-
huidige processen niet verwaarloosbaar.Toch mag dat geen
Richard Smokers,
tuigen te vervangen door elektrische voertuigen. Op basis van
argument tegen elektrische voertuigen zijn. Wel ligt er een taak
Strategie Consultant
gemiddelde emissies van elektriciteitsopwekking in Nederland
voor overheden en markt om door goed ketenbeheer te zorgen
Sustainable Mobility,
produceert een elektrische auto nu 30 tot 50 procent minder C 0
dat de productie en recycling van componenten gaat voldoen aan
TNO
2
dan een conventionele auto. Maar elektriciteitsopwekking valt
milieunormen die passen bij de duurzaamheidsambitie waarvoor
onder een emissieplafond (het EU-ETS). Dus als elektriciteitscen-
we elektrische voertuigen willen inzetten.'
VERKEERSKUNDE 04-11
column 'WIJ RUNNEN EEN COMMERCIEEL GROEN TAXIBEDRIJF' Duurzame mobiliteit aanbieden; die keuze maakten wij als taxibedrijf Prestige GreenCab enige tijd geleden. Ons idee om elektrisch vervoer aan te bieden stamt al uit 2009 en raakte in een stroomversnelling toen de overheid een proeftuinsubsidie in het leven riep voor het stimuleren van elektrisch rijden. Een uitgelezen kans om mensen aan het idee van elektrisch rijden te laten wennen. Wij zijn er intussen van overtuigd dat elektrisch rijden de toekomst is!
a t u u r l i j k loop je als i n n o v a t i e b e d r i j f
We w i s t e n op v o o r h a n d d a t mensen scep-
gas af en zullen dan volledig elektrisch
tegen bepaalde o p s t a r t p r o b l e m e n
tisch zouden reageren, m a a r we merken
vervoer aanbieden. O m dit streven nog
aan, m a a r dit sterkte ons j u i s t in de
steeds meer dat mensen zich verkeerd
meer daadkracht te geven d u r v e n w i j
drang en de w i l o m d i t project t o t een
laten voorlichten w a a r d o o r elektrisch r i j -
zelfs te zeggen dat w i j d i t b i n n e n 5 jaar
succes te maken. En dat l u k t . Het begin
den n u vooral als een hype w o r d t gezien.
realiseren.
N
is g e m a a k t en n u al staan w e i n Europa
Dit is w a t ons b e t r e f t zeker n i e t h e t geval
en w e r e l d w i j d aan de t o p m e t aanbieden
en we gaan ervan u i t dat dat ook zal b l i j -
van dit veTvoeT op deze schaal. Niet slecht
ken. Onze t o e k o m s t is i m m e r s afhankelijk
voor een p r o j e c t dat begon u i t idealisme
van d u u r z a m e r e oplossingen voor h e t
van een van onze directieleden. Neder-
vervoer. De start voor elektrisch rijden is
l a n d b l i j k t t r o u w e n s u i t e r m a t e geschikt
g e m a a k t en samen m e t v o e r t u i g e n op
vooT dit t y p e projecten. Het l a n d is vlak
groen gas k u n n e n w i j er al een commer-
De k o m e n d e jaren k u n n e n w e n o g n i e t
en het k l i m a a t is peTfect o m de auto's
cieel t a x i b e d r i j f mee r u n n e n . Zo g a u w
volledig op elektrisch vervoer steunen,
te testen. Zo is h e t ons al gelukt o m m e t
de techniek het m o g e l i j k m a a k t dat we
m a a r de t r a n s i t i e is onomkeerbaar i n
de Nissan Leaf een hogere radius te
onze auto's n o g sneller k u n n e n opladen
werking gezet. Op dit m o m e n t w o r d t
bereiken dan door de dealer w o r d t a a n -
en de accu's zorgen voor meer actiera-
er nog m e e r geleund op alternatieve
gegeven.
dius, stoten w e onze v o e r t u i g e n op groen
b r a n d s t o f f e n als groen gas en de door-
ELEKTRISCH AUTORIJDEN IS OOK EEN BEETJE SPANNEND 'Elektrisch autorijden. Het lijkt op het eerste gezicht voordelig en milieuvriendelijk, maar het is toch ook best een beetje spannend, zoals alle nieuwe dingen. Laten w e eerlijk zijn: de gemiddelde automobilist kan zich nog r
\
L.
\ dl
niet zo veel voorstellen bij elektrisch rijden, en zit met allerlei
Jos Vroomans,
vragen. Hoe 'groen' is het eigenlijk? Is zo'n elektrische auto wel
hoofdredacteur
veilig genoeg? En hoe zit het met de kosten? Om nog maar te
anwb.nl/auto
zwijgen over alle praktische vragen over bereik, laadpalen en opiaadtijd. Om aan die vragen tegemoet te komen hebben we
ELEKTRISCH RIJDEN HEEFT NIET DE TOEKOMST, MAAR IS DE TOEKOMST
belangrijkste vragen van de consument over elektrisch vervoer objectief te beantwoorden. Zeker, we zijn enthousiast over de ontwikkelingen rond elektrische auto's. Maar we geven ook heel realistisch aan wat precies de voor- en nadelen zijn, want de elektrische auto is voorlopig nog niet geschikt voor iedereen. Wil je zo snel mogelijk elektrisch gaan rijden? Of zijn er argumenten om dat voorlopig nog uit te stellen? Dat is een afweging die iedereen zelf moet maken. Op grond van ieders
op de autoportal van de ANWB een speciaal dossier aangelegd
persoonlijke situatie en gebaseerd op goede informatie. Daar
over elektrisch rijden. Op anwb.nl/elektrisch proberen we de
helpen we graag bij.'
VERKEERSKUNDE 04-11
overtuigen dat d i t vervoer de toekomst
Het derde vraagstuk dat we signaleren
heeft. W i j verwachten dat elektrisch r i j -
is de aanschafprijs van de v o e r t u i g e n .
den in 2020 gemeengoed is en dat vanaf
Die zou veel te h o o g zijn. Dat k u n n e n w i j
2030 w a t e r s t o f het stokje overneemt.
op dit m o m e n t n i e t ontkennen, m a a r w a n n e e r de p r o d u c t i e a a n t a l l e n stijgen,
Ondertussen w o r d e n we nog iedere dag
zal de prijs drastisch dalen. Om de consu-
geconfronteerd m e t nieuwsberichten
m e n t n u al t e g e m o e t te k o m e n w o r d e n
die breed u i t m e t e n dat elektrisch r i j d e n
de eerste elektrische v o e r t u i g e n verkocht
niet schoner is vanwege de fabricage
voor prijzen die onder de productiekos-
van de accu's. W i j vragen ons a f w a a r die
ten liggen; een investering die op een
verhalen op zijn gebaseerd? De huidige
later t i j d s t i p zal keren.
accupakketten zijn n u al voor 95 p r o c e n t
o n t w i k k e l i n g van m o t o r e n op fossiele
te recyclen. Wanneer er meer elektrische
Wat w i j m e t het bovenstaande w i l l e n
v o e r t u i g e n r o n d r i j d e n zullen deze accu's
benadrukken is, dat w i j het j a m m e r v i n -
o p n i e u w w o r d e n ingezet.
den dat de m e d i a een overwegend negat i e f b e e l d schetsen oveT een o n d e r w e r p
b r a n d s t o f f e n . MaaT w i j h e r i n n e r e n ons
dat nog volop in beweging is. We staan
nog goed een eerdere w a a r s c h u w i n g van
De i n f r a s t r u c t u u r is i n d e r d a a d nog n i e t
Shell die v e r w a c h t dat w i j , w e r e l d w i j d ,
op volle sterkte, m a a r hier w o r d t h a r d
aan de s t a r t van een revolutie. Rome
i n 2015 al meer b r a n d s t o f nodig hebben
aan gewerkt. Hoewel de m e d i a er nog
is ook n i e t op één dag g e b o u w d , m a a r
dan dat e r b o v e n de g r o n d kan w o r d e n
sterk naar u i t h a l e n , zijn gemeenten d r u k
staat er wel t o t op de dag van vandaag.
gehaald. Een diTect a l t e r n a t i e f i s aardgas,
bezig m e t h e t installeren van laadpalen
Elektrisch rijden h e e f t w a t ons b e t r e f t
m a a r over 50 j a a r zijn die b r o n n e n ook
en onderzoeken steeds m e e r o n d e r n e -
niet de toekomst, m a a r is de toekomst!
opgedroogd!
mers de mogelijkheden o m snellaadsy-
W i j h o p e n dat als i n n o v a t i e f b e d r i j f m e t
stemen te installeren. Zo b i e d t de Nissan-
ons p r o d u c t te bewijzen.
Gaan we h i e r v a n u i t , dan is de t r a n s i t i e
dealer i n A m s t e r d a m Zuid-Oost al een
En t e n slotte, een h y p e is alleen een h y p e
naar elektrisch vervoer absoluut nodig
snellaadsysteem aan en ook w i j hebben
als de mensen het er zelf naar maken...
en w a a r o m dan n i e t n u al de middelen
vanaf j u n i vier systemen beschikbaar.
gebruiken die voorhanden zijn: zonne-
Dit betekent dat de elektrische rijder n u
energie, w i n d - en waterkracht. In de
al b i j n a zonder p r o b l e m e n in de Amster-
MICHEL BRULL
komende 5 jaar zal het elektrisch rijden
damse regio kan r o n d r i j d e n zonder scha-
OPERATIONEEL DIRECTEUR
een vogelvlucht n e m e n en de sceptici
delijke u i t s t o o t t e leveren!
PRESTIGE GREENCAB
ONDERZOEKSVRAGEN OVER VEILIGHEID ELEKTRISCHE AUTO
Een SWOV-enquête onder gebruikers van elektrische auto's
'Door het vrijwel ontbreken van (motor)geluid zijn elektrische
en scooters meldt schrikreacties bij medeweggebruikers.
voertuigen stil tot circa 20 km/uur. Daarboven overheerst veelal
Ruim de helft van de gebruikers past daarop het rijgedrag
het bandgeluid. Gevaarlijke verkeerssituaties voor fietsers en
aan. Slechtzienden en blinden zijn bezorgd over de stilte van
voetgangers doen zich vooral voor bij het oversteken en het
deze auto's. Je zou daarvoor een continu geluid (tot zo'n 20
lopen op een parkeerterrein. Uit Amerikaans onderzoek blijkt
km/uur) aan een elektrische auto kunnen toevoegen, of een
dat elektrische auto's op wegen met een lage snelheidslimiet
waarschuwingssignaal om te gebruiken bij het wegrijden of
vaker betrokken zijn bij ongevallen met voetgangers dan
bij onverwacht oversteken van voetgangers en fietsers. Het
Chris Schoon,
'gewone'auto's. Deze uitkomst is helaas niet gecorrigeerd
effect hiervan moet worden onderzocht. Met de gemeente
senior onderzoeker,
voor hun expositie. Immers, als elektrische auto's twee keer
Amsterdam overweegt de SWOV nu een onderzoek naar het
SWOV
zo veel kilometers maken in stedelijke gebieden, is een hoger
risico van elektrisch rijden, vooral met het oog op fietsers en
risico al verklaarbaar. In Nederland is het aantal ongevallen
voetgangers. Gedrags- en conflictobservaties in het dagelijkse
met elektrische auto's nog te klein om een uitspraak te doen.
verkeer zijn daarin mogelijk.'
VERKEERSKUNDE 04-11
epyon
Tijdens het snelladen
FAST CHARGE
even een kopje thee drinken
EEN SNELLAADSTATION MOET HET WEL DOEN; DE VOLGENDE STAAT NIET OM DE HOEK
Snellaadstations, w a t komt daar bij kijken? Energiebedrijf Essent gaat in opdracht van de gemeente Amsterdam twee snellaadstations plaatsen in de stad voor het opladen van elektrische auto's. Deze snellaadstations van het Nederlandse merk Epyon kunnen elektrische voertuigen binnen een half uur opladen. Het project is ontwikkeld in samenwerking met Epyon en BAM Infratechniek bv.
zijn, w a n t als ze n i e t werken als je als a u t o m o b i l i s t s t r o o m nodig hebt, d a n heb je n a t u u r l i j k wel een p r o b l e e m . Er staat i m m e r s n o g n i e t zomaar een ander l a a d station o m de hoek. Je w i l t d a a r o m 100 procent beschikbaarheid.'
( I n het algemeen is er een aparte kabel
voor BAM b e k e n d t e r r e i n . Noordmans:
I n o d i g voor dergelijke snellaadsta-
'We zijn gekwalificeerd voor d i t werk
THEE DRINKEN EN LADEN
tions,' vertelt i n g . M a g r i t a Noordmans,
en w e hebben ook materieel en m i d -
Wat b e t r e f t deze afspraken tussen leve-
h o o f d business development bij BAM
delen beschikbaar o m deze snelladers
ranciers van laadstations en de a u t o -
Infratechniek, 'je kan h e m aan h e t o p e n -
eenvoudig te installeren. Epyon levert de
m o b i e l i n d u s t r i e gaat h e t o n d e r m e e r
bare net koppelen, zoals i n A m s t e r d a m
hardware en BAM Infratechniek doet h e t
om h e t zogeheten CHAdeMo-keurmerk,
gebeurt, of koppelen aan een gebouw-
installatiewerk. M e t het installeren en
dat is o n t w i k k e l d door Toyota, Nissan,
installatie. Bij een netkoppeling heb je t e
o n d e r h o u d hebben w i j i n t u s s e n al veel
Mitsubishi, Fuji Heavy Industry en h e t
maken m e t de netbeheerder en m o e t j e
ervaring. Het specifieke van een snel-
elektriciteitsbedrijf Tokyo Electric Power.
v e r g u n n i n g e n aanvragen, w a a r al g a u w
l a a d s t a t i o n is d a t de h a r d w a r e aan alle
De t e r m CHAdeMo is o n t l e e n d aan de
13 weken mee g e m o e i d zijn. In h e t andere
eisen van de a u t o m o t i v e m o e t voldoen',
w o o r d e n Charge de Move, o f w e l 'laad o m
geval doe je zaken m e t de beheerder
aldus Noordmans en ze vervolgt: 'We
te rijden'. Dit is tevens een woordspeling
van de gebouwinstallatie.' Ook al is de
gaan overigens ook h e t o n d e r h o u d van
op h e t Japanse O cha demo ikaga desuka,
aanleg van een snellaadstation relatief
de snellaadstations doen. Die oplaadpa-
w a t betekent: laten w e een thee drinken
n i e u w , h e t werken m e t netbeheerders is
len m o e t e n n a t u u r l i j k a l t i j d beschikbaar
t e r w i j l we laden. (RK)
SAMEN DE BESTE OPLOSSINGEN ONTDEKKEN 'In Nederland is een groot deel van de e-rijders straks afhankelijk van een oplaadpunt op de openbare weg. Immers, lang niet iedereen beschikt over een garage of oprit. Op dit moment zijn er nog maar weinig zogenoemde publieke laadpunten. Bovendien zijn ze nog erg duur.
0^mm Onoph Caron, directeur Stichting E-laad
extra kosten, een oplaadpunt dicht bij de woning of het werk. Parkeren en laden gaan hand in hand. Dit vraagt niet alleen nieuw beleid maar ook durf. Bijvoorbeeld het inrichten van speciale parkeerplaatsen voor elektrische auto's. Elektrisch vervoer is nieuw en onvergelijkbaar met bestaande concepten. We zullen samen nog moeten ontdekken wat de beste keuzes en oplossingen zijn. En dat kunnen we alleen ervaren door het
De stichting e-laad.nl, opgericht door de samenwerkende netbeheerders, plaatst in overleg met gemeenten, zo'n 10.000 laadpunten geografisch verspreid over Nederland en creëert daarmee een basisinfrastructuur. E-laad.nl ondersteunt
daadwerkelijk te doen. Het aantal elektrische auto's neemt snel toe en daarmee ook de vragen van e-rijders aan de gemeente. E-laad werkt daarom nauw samen met gemeenten en andere partijen die het elektrisch rijden een warm hart toedragen.
ambitieuze gemeenten, maar ook de consument. Voor mensen die een elektrische auto kopen, regelt de stichting, zonder
Kortom, elektrisch rijden? Gewoon doen dus!'
VERKEERSKUNDE 04-11
NATRANSPORT DEENSE TREINREIS MET ELEKTRISCHE AUTO
een n i e u w e vierpersoons middenklasser
Robot wisselt lege accu voor volle
energiebedrijf Dong o n t w o r p e n is voor
Treinreizigers die op het eindstation een elektrische auto kunnen huren om hun reis te vervolgen. Zo'n proef wil het Deense spoorwegbedrijf DSB samen met het Amerikaanse Better Place beginnen. Klanten van de DSB kunnen hierbij hun tickets en treinzitplaatsen boeken via een speciale website en in een later stadium ook via mobiele telefoons.
die i n samenwerking m e t Better Place en het systeem van verwisselbare accu's. Een smart-gridsysteem m o e t er vervolgens voor zorgen dat het opladen van de wisselaccu's op een optimaal m o m e n t gebeurt, dus zonder het elektriciteitsnet nodeloos te belasten. Dong is zeer geïnteresseerd in deze ontwikkeling o m d a t de accu's een
H
mogelijkheid bieden voor de opslag van
et pilotproject van DSB en Better
ontwikkelingsfase,' verduidelijkt Claus
Place richt zich in eerste instantie
Klitholm, onderdirecteur van de com-
een overschot aan duurzame energie,
op de treinstations van H0je-Taastrup en
merciële afdeling van DSB i n Kopenhagen,
bijvoorbeeld afkomstig van w i n d t u r b i n e s .
Skanderborg, beide in de b u u r t van Kopen-
'het probleem is dat er op dit m o m e n t
Dong en Better Place ondertekenden i n
hagen. Het plan bestaat u i t twee elemen-
nog geen geschikte auto's beschikbaar
j a n u a r i 2009 een samenwerkingsverband,
ten: de aanleg van een i n f r a s t r u c t u u r voor
zijn.' Dat laatste is een kwestie van enkele
het opladen van elektrische voertuigen,
maanden, w a n t vanaf de herfst is de
en h e t opzetten van een autodeelproject
Renault Fluence verkrijgbaar op de m a r k t ;
m e t de afspraak om gezamenlijk 103 m i l joen euro te investeren in de Deense infras t r u c t u u r voor el ektrisch e voertuig en. (R K)
m e t elektrische auto's. De betrokken elektrische voertuigen zullen gebruikmaken van verwisselbare accu's, waarbij een robot lege accu's vervangt door volle. Zo'n geautomatiseerd systeem is o n t w i k k e l d door Better Place en loopt ook al op diverse plekken op de wereld in proefprojecten op dit gebied. Als het Deense pilotproject succes boekt, willen Better Place en DSB het aantal accuwisselsystemen bij de Deense treinstations graag uitbreiden. De bedrijven overwegen ook o m het project u i t t e breiden m e t elektrische auto's die
Een Better Place
elektriciteit via oplaadpalen verkrijgen.
accuwisselstation
'Het pilotproject bevindt zich nog i n de
in Israel
DOORBRAAK KOMT STILAAN IN GEVAAR
telefoon. De oplaadposten zijn de zendmasten en de telefoontikken
'De echte doorbraak komt stilaan in gevaar door het veel te
zijn de gereden kilometers. De politiek kan een stimulerende rol
karige overheidsbudget. Onze 65 miljoen staan in schril contrast
spelen bij ontwikkelen van 'providers'.'
met de miljard euro die bijvoorbeeld de Duitsers uittrokken.
SHARON DIJKSMA, PVDA
Autobelastingen moeten daarom veel radicaler gedifferentieerd worden naar milieuprestatie. Zorgelijk blijft bovendien het
REËEL BEKIJKEN EN BELEMMERINGEN WEGNEMEN
opwekken van schone stroom voor het opladen van accu's.'
'De e-auto kan bijdragen aan het terugdringen van uitstoot en
INEKE VAN GENT, GROENLINKS
geluid door het verkeer, maar er moet wel reëel naar worden
Ineke van Gent,
gekeken. Accu's en de elektriciteitscentrale belasten ook het milieu.
Tweede Kamerfractie
ELEKTRISCHE AUTO ALS METAFOOR VOOR MOBIELE TELEFOON
Om de ontwikkeling mogelijk te maken wil de W D belemmeringen
Groen Links
'De PvdA vindt het niet zo'n gekke gedachte dat het gebruik
wegnemen, dus meewerken aan oplaadpunten en de elektrische
van de elektrische auto net zo gemakkelijk wordt als dat van
auto fiscaal belasten als weinig milieubelastend voertuig.'
de mobiele telefoon: de elektrische auto als metafoor voor de
CHARLIE APTROOT, W D
VERKEERSKUNDE 04-11
