Eindverslag voorgelegd aan de stakeholderorganisaties

Onderzoek naar een draagvlak voor het invoeren van kwaliteitseisen voor ventilatievoorzieningen (VEA/EPB/2012/KDB/1)

Eindverslag voorgelegd aan de stakeholderorganisaties Peter Wouters, Paul Van den Bossche, Arnold Janssens, Dirk Saelens

Inhoud 1.

INLEIDING .......................................................................................................................................................... 4

2.

CONTEXT VAN DE OPDRACHT ................................................................................................................................. 4

3.

OPZET VAN DE STUDIE .......................................................................................................................................... 6 3.1 Doelstellingen en aanpak ...................................................................................................................... 6 3.1.1 TAAK 1: Informatie over de situatie in België en andere landen ...................................................... 7 3.1.2 TAAK 2: Argumenten pro en contra verschillende opties voor kwaliteitsbenaderingen .................. 7 3.1.3 TAAK 3: Voorstellen voor krachtlijnen voor een kwaliteitskader ...................................................... 8 3.1.4 TAAK 4: Suggesties voor stimuli door VEA (en ander overheden) m.b.t. innovatieve producten en systemen ......................................................................................................................................................... 9 3.1.5 TAAK 5: Suggesties voor randvoorwaarden voor een handhavingskader ...................................... 10 3.1.6 TAAK 6: Stakeholdersoverleg omtrent beleidsaanbevelingen en formuleren van aanbevelingen . 11 3.2 Betrokkenheid van stakeholders ........................................................................................................ 11

4.

BEVINDINGEN M.B.T. DE VERSCHILLENDE TAKEN ...................................................................................................... 13 4.1 T1 – Status en perspectieven in België en andere landen .................................................................. 13 4.1.1 België .............................................................................................................................................. 13 4.1.2 Canada ........................................................................................................................................... 14 4.1.3 Duitsland ........................................................................................................................................ 15 4.1.4 Estland ............................................................................................................................................ 16 4.1.5 Finland ............................................................................................................................................ 16 4.1.6 Frankrijk ......................................................................................................................................... 17 4.1.7 Noorwegen ..................................................................................................................................... 18 4.1.8 Polen ............................................................................................................................................... 18 4.1.9 Roemenie ........................................................................................................................................ 19 4.1.10 Zweden ...................................................................................................................................... 19 4.1.11 Nederland .................................................................................................................................. 20 4.1.12 Groot Brittannië ......................................................................................................................... 21 4.1.13 Verenigde Staten ....................................................................................................................... 22 4.1.14 Algemene conclusies .................................................................................................................. 22 4.2 T2 ‐ Argumenten pro en contra voor verschillende kwaliteitsbenaderingen ..................................... 23 4.2.1 Randvoorwaarden en bewustmaking ............................................................................................ 23 4.2.2 Procesbenaderingen ....................................................................................................................... 29 4.2.3 Resultaatsverbintenissen ................................................................................................................ 33 4.2.4 Andere ............................................................................................................................................ 37 4.2.5 Overzicht ........................................................................................................................................ 39 4.3 Algemene vaststellingen ..................................................................................................................... 42 4.3.1 Belang van ventilatie ...................................................................................................................... 42 4.3.2 Noodzaak tot kwaliteitsverbetering ............................................................................................... 42 4.3.3 Noodzaak om realisatie van goede kwaliteit te stimuleren en te behouden ................................. 42 4.4 Voorstellen voor krachtlijnen voor een kwaliteitskader ‐ concrete aanbevelingen: .......................... 43 4.4.1 Inleiding met betrekking tot een handhaafbaar kwaliteitskader ................................................... 43 4.4.2 Aanbevelingen ................................................................................................................................ 45 4.4.3 Aanvullende randvoorwaarden ...................................................................................................... 56 4.5 Nog uit te werken denkpistes ............................................................................................................. 57 4.5.1 Bestaande residentiële bouw ......................................................................................................... 57 4.5.2 Niet‐residentiële bouw ................................................................................................................... 57 4.5.3 Prestaties in de tijd ......................................................................................................................... 58 4.5.4 Toekomstige evolutie ..................................................................................................................... 58 4.6 T6 – Stakeholdersoverleg omtrent beleidsaanbevelingen en formuleren van aanbevelingen .......... 60 4.6.1 1ste stakeholdersmeeting 24 juni 2013 ........................................................................................... 60 4.6.2 2de stakeholdersmeeting 8 november 2013 ................................................................................... 60 4.6.3 Schriftelijke bevraging na de 2de stakeholdersmeeting .................................................................. 61

Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

2/84

5.

VASTSTELLINGEN EN AANBEVELINGEN .................................................................................................................... 62 5.1 Algemene vaststellingen ..................................................................................................................... 62 5.1.1 Belang van ventilatie ...................................................................................................................... 62 5.1.2 Noodzaak tot kwaliteitsverbetering ............................................................................................... 62 5.1.3 Noodzaak om realisatie van goede kwaliteit te stimuleren en te behouden ................................. 62 5.2 Voorstellen voor krachtlijnen voor een kwaliteitskader ‐ concrete aanbevelingen: .......................... 63 5.2.1 Eenduidige prestatiecriteria en aanvaarde prestatie‐eisen ........................................................... 63 5.2.2 Aanbieden professionele opleiding ................................................................................................ 63 5.2.3 Beschikbaarheid van een prestatieverslag ..................................................................................... 63 5.2.4 Kwaliteitsbeheer van producten en systemen ................................................................................ 64 5.2.5 Realiseren en behoud van een maatschappelijk draagvlak ........................................................... 64 5.2.6 Regelmatig stakeholdersoverleg .................................................................................................... 65 5.3 Nog uit te werken denkpistes ............................................................................................................. 65 5.3.1 Bestaande residentiële bouw ......................................................................................................... 65 5.3.2 Niet‐residentiële bouw ................................................................................................................... 65 5.3.3 Prestaties in de tijd ......................................................................................................................... 65 5.3.4 Toekomstige evolutie ..................................................................................................................... 66

6.

TECHNISCHE BIJLAGEN ........................................................................................................................................ 67 6.1

7.

Boverket‐AMA benadering (Zweden) voor testen van luchtdichtheid kanalen ................................. 67

ALGEMENE BIJLAGEN .......................................................................................................................................... 69 7.1 Deelnemers aan stakeholdersoverleg ................................................................................................. 69 7.2 Resultaten stakeholdersbevraging ...................................................................................................... 70 7.2.1 Vragen ............................................................................................................................................ 70 7.2.2 Verwerking van de resultaten: aan het BEGIN en aan het EINDE van het overleg......................... 72 7.3 Agenda internationale workshop maart 2013 .................................................................................... 79 7.4 Proceedings internationale workshop maart 2013: Landeninformatie m.b.t. ventilatie. .................. 81 7.5 Deelnemers internationale workshop maart 2013 ............................................................................. 81 7.6 Edited proceedings van de workshop maart 2013 ............................................................................. 83


3/84

1. Inleiding Op vraag van VEA voerde een consortium onder leiding van WTCB een studie uit naar een mogelijk draagvlak voor de invoering van kwaliteitseisen voor ventilatievoorzieningen in Vlaanderen. Dit document is het eindverslag van de opdracht “Onderzoek naar een draagvlak voor het invoeren van kwaliteitseisen voor ventilatievoorzieningen”, met bestek VEA/EPB/2012/KDB/1. Het consortium dat deze opdracht uitvoerde onder leiding van het WTCB bestaat verder uit: UGent, KU Leuven, INIVE, ICEE sarl.

2. Context van de opdracht Sinds 2006 is er in de context van de Vlaamse EPB wetgeving de verplichting om bij nieuwbouw, uitbreidingen en verbouwingen van gebouwen ventilatievoorzieningen te installeren. De ervaring leert dat er effectief in quasi elke nieuwbouw een ventilatiesysteem aanwezig is. Er zijn echter regelmatig klachten of bezorgdheden te horen m.b.t. de correcte uitvoering en/of werking van deze installaties. Ook in andere landen hoort men hierover regelmatig opmerkingen. Onderzoek toont een aantal tekortkomingen aan, zo stellen we vast dat de gerealiseerde debieten bij mechanische ventilatiesystemen vaak niet voldoen aan de gestelde eisen en dat een voldoende onderhoud van de installatie cruciaal is. In het kader van de omzetting van de Europese richtlijn zullen de Vlaamse EPB‐eisen de komende jaren verder verstrengen tot het niveau van bijna‐energieneutrale gebouwen. Hierdoor zal er steeds zwaarder worden geïsoleerd en luchtdicht gebouwd. Om een comfortabel en gezond binnenklimaat te creëren wordt het goed ventileren steeds belangrijker. Het Vlaams actieplan bijna‐energieneutrale gebouwen waarvan de Vlaamse Regering op 22 juni 2012 akte heeft genomen en waaraan o.a. het Vlaams Energieagentschap de komende jaren uitvoering zal aan geven, besteedt ook specifieke aandacht aan de kwaliteit van ventilatievoorzieningen. “Bevorderen van het optimaal installeren en gebruiken van ventilatiesystemen” De kennis over juiste debieten, systemen, installatie, gebruik… is aanwezig maar wordt nog te veel niet of foutief toegepast. Het optimaal installeren en gebruiken van ventilatiesystemen moet dan ook vanuit het perspectief van een informatie‐ en kwaliteitskader benaderd worden. Het is de bedoeling om in functie van de voorbereiding van verdere beleidsacties in uitvoering van het actieplan bijna energieneutrale gebouwen, via deze studie een beter


4/84

globaal overzicht te bekomen en, rekening houdende met de ontvangen input van de belangrijkste stakeholders, aanbevelingen te formuleren m.b.t. het toekomstige beleid. Uit de door VEA gecommuniceerde resultaten (zie o.a. Figuur 1) blijkt duidelijk dat de invoering van de EPB wetgeving in 2006 op zeer korte termijn heeft geleid tot effectief installeren van een ventilatiesysteem in elke Vlaamse nieuwbouwwoning. Maar wat de kwaliteit betreft, is de situatie minder gunstig.

Figuur 1: Aanwezigheid van ventilatiesystemen in nieuwe woningen (volgens EPB‐aangiften – Vlaams Gewest – blauwgroen: systeem B/rood: geen ventilatiesysteem)

Dit probleem is geen zuiver Vlaams/Belgisch probleem en daarom heeft het WTCB in de context van INIVE EEIG het initiatief genomen tot de oprichting van een Europees platform TightVent Europe (www.tightvent.eu).

De internationale workshop in maart 2013 werd eveneens georganiseerd in nauwe samenwerking met TightVent Europe.


5/84

3. Opzet van de studie Deze paragraaf stelt de globale aanpak voor, zoals voorgesteld in de offerte. Tussen de experten onderling, alsook tussen de voornaamste stakeholders, is er consensus dat meer aandacht voor kwalitatieve ventilatiesystemen een noodzaak is. Daarom werd deze studie uitgevoerd die resulteert in een onderbouwd en met alle relevante stakeholders afgetoetst rapport, waarbij de verschillende argumenten op een gestructureerde wijze worden samengebracht en concrete voorstellen worden geformuleerd. Dit is een problematiek die het Vlaams Gewest overstijgt en daarom komen in de studie ook internationale experten aan bod. Dit rapport heeft de bedoeling om een belangrijke basis te zijn voor zowel de Vlaamse overheid als voor de relevante stakeholders bij het bepalen van hun standpunten en concrete acties. 3.1 Doelstellingen en aanpak Het project is opgebouwd rond 6 taken. Deze zijn voorgesteld in Figuur 2: - TAAK 1 is toegespitst op het gestructureerd inzamelen van informatie over de aanpak in een aantal andere landen, waarbij de internationale workshop een belangrijk element is; - Vervolgens bestuderen TAKEN 2 tot 5 diverse aspecten van een kwaliteitsaanpak; - In het kader van TAAK 6 wordt de opgebouwde informatie beschikbaar gesteld aan de stakeholders teneinde te komen tot door de stakeholders gedragen aanbevelingen.

Figuur 2: Overzicht van de verschillende taakpakketten


6/84

3.1.1 TAAK 1: Informatie over de situatie in België en andere landen Concrete doelstelling: Het doel is om voor diverse landen een duidelijk inzicht te bekomen van de bestaande en geplande kwaliteitsbenaderingen met betrekking tot ventilatiesystemen. Daarnaast willen we ook een inzicht bekomen in de praktische ervaringen met deze eventuele bestaande benaderingen. Aandachtspunten kunnen hierbij zijn: - Rapportering over het huidig kwaliteitsniveau op de markt (met opdeling voor de verschillende stappen van het proces: ontwerp, producten, uitvoering, controle, gebruik en onderhoud...); - Beschikt men over duidelijke kwaliteitscriteria? - Welke zijn de bestaande en geplande kwaliteitsbenaderingen? - Wat zijn de praktische ervaringen met kwaliteitsbenaderingen, welke mogelijkheden tot verbetering, …? - Daar waar mogelijk, kan het zinvol zijn om een onderscheid te maken tussen de situatie voor individuele woningbouw en grotere projecten; - Een belangrijk aandachtspunt zal het verzamelen van praktische ervaringen met eisen zijn. Plan van aanpak: In elk van de betrokken landen (aangevuld met België zelf) worden 1 of meerdere experten gevraagd om, vertrekkende van een template voor structurering van het eindrapport, een overzicht te maken van de situatie. Deze template wordt uitgewerkt door een groep bestaande uit de projectpartners aangevuld met François Durier, wetenschappelijk directeur CETIAT (www.cetiat.fr). Deze overzichten werden op een workshop in maart 2013 worden gecommuniceerd, waarbij dan de mogelijkheid bestaat tot discussie en, zo nodig, bijsturing van de gemaakte overzichten. De Belgische en Europese ventilatie‐industrie werd actief betrokken bij deze workshop, met name Ventibel (www.ventibel.be), Rehva en EVIA (www.evia.eu).

3.1.2 TAAK 2: Argumenten pro en contra verschillende opties voor kwaliteitsbenaderingen Concrete doelstelling: In deze taak worden de verschillende mogelijke argumenten pro en contra met betrekking tot verschillende opties voor kwaliteitsbenaderingen voor ventilatievoorzieningen op een overzichtelijke wijze besproken. Daarbij moet in de opleveringsfase gekeken worden naar het voldoen aan de gestelde kwaliteitseisen. Er moet echter ook verder gekeken worden dan enkel de installatie‐ en opleveringsfase. Ook de opties voor kwaliteitseisen na oplevering, dus


7/84

op het gebruik en/of onderhoud zullen bestudeerd worden. Alsook andere mogelijkheden, zoals vb. een globale kwaliteitsbenadering op bedrijfsniveau (cfr. ISO 9001). Het is cruciaal dat er de nodige aandacht gaat naar pragmatisme in de aanpak alsook een optimale verhouding tussen kwaliteit en kosten. Er zijn daarbij wellicht diverse benaderingen mogelijk, en eventueel andere benaderingen voor enerzijds individuele woningbouw en anderzijds grotere projecten. Plan van aanpak: De activiteiten in TAAK 1 zijn een zeer belangrijke bron van informatie voor de taak 2. Het moet ons toelaten een goed inzicht te krijgen in diverse mogelijke benaderingen voor een kwaliteitsaanpak en de pro en contra’s van de verschillende benaderingen in kaart te brengen. Dit werk zal door de leden van het consortium gebeuren en vervolgens worden toegelicht en besproken met de deelnemers aan het stakeholdersoverleg. De resultaten zullen worden opgenomen in het eindverslag. Betrokken partijen: Dit werk zal in een eerste fase gebeuren door de leden van het consortium. Op de eerste vergadering van het stakeholdersoverleg zullen de bevindingen worden gerapporteerd. 3.1.3 TAAK 3: Voorstellen voor krachtlijnen voor een kwaliteitskader Concrete doelstelling: Realiseren van een pakket met krachtlijnen voor een kwaliteitsbenadering die moet leiden tot een substantiële verbetering van de prestaties van ventilatievoorzieningen. Zonder vooruit te lopen op de resultaten van taken 1 en 2 is het duidelijk dat een aantal van volgende aspecten wellicht zullen terugkomen:  Duidelijke en verifieerbare prestatiecriteria voor ventilatievoorzieningen;  Beschikbaarheid over praktijkrichtlijnen en methodieken om aan de bovengestelde prestatiecriteria te kunnen voldoen;  Beschikbaarheid op de markt van componenten en systemen met gekende prestaties van voldoende hoog niveau;  Beschikbaarheid over opleidingen op diverse niveaus (ontwerpers, installateurs en uitvoerders, onderhoudstechnici, experten,…);  Benaderingen voor het erkennen van installaties, op individuele of meer systematische basis. Momenteel wordt er gedacht aan 3 mogelijkheden, die al dan niet parallel naast elkaar of eerder gefaseerd in de tijd worden aangewend: o Individuele keuring van de installatie door een onafhankelijke partij (vb. voor installaties die door DHZ worden gerealiseerd, of professionelen als occasionele activiteit); o Verklaring van overeenkomstigheid door een professionele ‘ventilatie‐installateur’, onder certificatie door een onafhankelijke partij; o een globale kwaliteitsbenadering op bedrijfsniveau (cfr. ISO 9001).


8/84

De krachtlijnen kunnen meerdere pistes bevatten, die gevat worden in een faseringsschema, waarbij criteria, eisen, methodieken mee kunnen evolueren met de marktadoptatie. Plan van aanpak: Op basis van de resultaten van taak 1; de situatie in minimaal 7 landen, aangevuld met de Belgische; en van taak 2; een pro‐ en contra‐ evaluatie van diverse benaderingen; worden verschillende pistes voor kwaliteitsbenaderingen uitgewerkt. Deze zullen bestaan uit meerdere kernpunten, waarbij per kernpunt mogelijk meerdere alternatieven kunnen worden voorgesteld. Op basis van de consultaties (zie taak 6) met de diverse stakeholders zal dit leiden tot een door de sector gedragen kwaliteitsbenadering, eventueel met een beperkt aantal alternatieve pistes. Voor een deel van deze taken zal gebruik worden gemaakt van de resultaten uit de projecten VEA‐Quest (ontwikkelen van beoordelingsrichtlijnen voor ventilatiesystemen D met warmterecuperatie) en van het IWT‐CO project Optivent (prestaties in de praktijk, praktijkrichtlijnen, methodieken voor meten, afstellen,…) Betrokken partijen: Uitwerking door de leden van het consortium; Intense consultatie van de stakeholders. 3.1.4 TAAK 4: Suggesties voor stimuli door VEA (en ander overheden) m.b.t. innovatieve producten en systemen Concrete doelstelling: Het is belangrijk dat de bouwsector stimuli krijgt om goede ventilatiesystemen op een kostenoptimale wijze te realiseren. Dit vereist acties op verschillende domeinen, o.a.: ‐ Door de ontwerpers: globale concepten die geschikt zijn voor het systematisch realiseren van goede ventilatiesystemen; ‐ Door de toeleveringsindustrie: producten en systemen die toelaten om op een efficiënte, herhaalbare, duurzame en betrouwbare wijze goede ventilatiesystemen te realiseren, die relatief ongevoelig zijn voor toevallige of systematische fouten; ‐ Door de uitvoerders: uitvoerders die over de gepaste scholing en werkomstandigheden beschikken voor het realiseren en indienststellen van goede ventilatiesystemen. Het is hierbij belangrijk zowel aandacht te schenken aan: ‐ de eerder hightech oplossingen die nodig zijn voor het realiseren van ventilatiesystemen van zeer hoge kwaliteit als; ‐ de minder geavanceerde oplossingen, die op een zeer economische wijze tot behoorlijke resultaten kunnen leiden. Het is de bedoeling om een aantal suggesties te formuleren voor het stimuleren van de verschillende partijen tot meer aandacht voor ventilatiesystemen. Enkele denkpistes zijn:  Awards? Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

9/84

 Specifieke incentives?  Specifieke nieuwsbrief?  … Plan van aanpak: Inventarisatie van mogelijkheden op basis van de verschillende pistes uit andere landen (en de evaluatie ervan), alsook de ervaring die ermee werd opgedaan. Deze inventarisatie bevat ook ervaringen in Vlaams en Belgisch kader. Voor een deel van deze taken zal gebruik worden gemaakt van de resultaten uit het project Q‐direct (zie verder). Uitwerken van een voorstel door de consortiumpartners. Op basis van de consultaties (zie taak 6) met de diverse stakeholders wordt een finaal voorstel opgemaakt. Betrokken partijen: Uitwerking door de leden van het consortium; Consultatie van de stakeholders. 3.1.5 TAAK 5: Suggesties voor randvoorwaarden voor een handhavingskader Concrete doelstelling: De ervaring m.b.t. de huidige EPB regelgeving heeft duidelijk aangetoond dat een coherent en maatschappelijk gedragen handhavingkader er effectief voor kan zorgen dat men doet wat men verklaart. Dit moet ook de doelstelling zijn voor de ventilatiesystemen, maar dit is zeker geen evidentie. Het is de bedoeling een aantal concrete aanbevelingen te formuleren om te kunnen komen tot een operationeel en effectief handhavingskader. Plan van aanpak: De ervaring met de Vlaamse EPB handhaving is een belangrijk uitgangspunt. Daarnaast is het de bedoeling om buitenlandse ervaringen te analyseren. Specifieke aandachtspunten voor een handhavingkader voor ventilatie zijn o.a.: - De kostprijs; - Is het noodzakelijk om elke woongelegenheid/gebouw te testen of is het mogelijk via een doordachte willekeurige aanpak eenzelfde resultaat te bekomen? Ervaringen in Zweden (via de Boverket procedure ) m.b.t. de luchtdichtheid van ventilatiekanalen dienen aandachtig geëvalueerd te worden; - De communicatie van de meetresultaten. Dit is in het bijzonder belangrijk gezien het vermoedelijk noodzakelijk is om de resultaten vrij kort na de metingen te kunnen communiceren aan de overheid. Zoniet is de kans op effectieve handhavingsmaatregelen vermoedelijk zeer klein. Er kan immers een en ander wijzigen tussen het ogenblik van de meting en de controlemeting. Betrokken partijen: - Uitwerking door de leden van het consortium; - Consultatie van de stakeholders.


10/84

3.1.6 TAAK 6: Stakeholdersoverleg omtrent beleidsaanbevelingen en formuleren van aanbevelingen Concrete doelstelling: De ervaring heeft geleerd dat de invoering van een maatschappelijk gedragen operationeel kwaliteitskader zowel op ontwerp‐ product‐ en uitvoeringsniveau enkel mogelijk is mits een zeer actieve betrokkenheid van de belangrijke marktpartijen. Daarom is een actieve betrokkenheid van de stakeholders erg belangrijk. Plan van aanpak: Het is de bedoeling om 2 stakeholdersvergaderingen te organiseren: VERGADERING 1: De agenda zal inhoudelijk met VEA worden uitgewerkt. Deze vergadering zal vermoedelijk 2 delen hebben: - Enerzijds op een gestructureerde wijze de deelnemers informatie bezorgen over het kader van het overleg en over de resultaten van de internationale workshop alsook de gemaakte synthese; - Anderzijds een aanzet van discussie over de visie van de stakeholders en het te volgen traject om te komen tot door de stakeholders gedragen aanbevelingen. VERGADERING 2: - Het projectteam zal vermoedelijk voor deze vergadering een voorstel van syntheserapport hebben met een reeks van aanbevelingen op basis van de al bekomen informatie en standpunten; - Deze aanbevelingen zullen tijdens de vergadering besproken worden met de bedoeling een globale consensus te bereiken. Aansluitend op deze 2de vergadering zal er dan vermoedelijk een laatste informatieronde per mail worden georganiseerd om te komen tot een set van breed gedragen aanbevelingen. Betrokken partijen: Alle relevante stakeholders. 3.2 Betrokkenheid van stakeholders

De betrokkenheid van de stakeholders is een essentieel onderdeel van het gehele project. In het geval van ventilatie van gebouwen is de rol van de stakeholders bijzonder belangrijk. Momenteel bestaat er nog niet echt een beroep ‘ventilatie‐installateur’ en worden de taken in praktijk verdeeld over diverse uitvoerende partijen. Het betreft daarbij niet enkel de CV‐ installateur of elektrotechnicus, maar ook de uitvoerders van buitenschrijnwerk, van binnenschrijnwerk, van ruwbouwwerken en van dakwerken. Daarnaast kunnen er grote verschillen optreden tussen de markt van individuele woningen enerzijds, en deze voor grotere projecten anderzijds. Hieronder volgt een voorlopige lijst van te betrekken stakeholders, waarbij ook enkele federale stakeholders en vertegenwoordigers uit andere gewesten voorzien zijn.


11/84

ORGANISATIE Bouwunie Ingenium nv Lessius Hogeschool NAV Passiefhuis platform Quest UGent VCB VEA VMSW VUB Agoria BCCA Fedelec ICS Naventa Nelectra Prevebo VEI Tecnolec Ventibel CCW IBGE BIM Plateforme maison passive SPW-DGO4 UCL


12/84

4. Bevindingen m.b.t. de verschillende taken 4.1 T1 – Status en perspectieven in België en andere landen De situatie in verschillende landen werd gepresenteerd gedurende de internationale workshop in Brussel op 18 en 19 maart 2013. Een overzicht van de papers en de rapporten zijn beschikbaar als bijlage 7.4. Hieronder volgt per land een korte beschrijving van de toegepaste of geplande methodieken, waaruit in taak T2 een selectie zal worden gemaakt met een bespreking van karakteristieken, voor en nadelen van elke benadering. 4.1.1 België Meetcampagnes en resultaten Diverse veldstudies geven een gelijkaardig beeld: onvoldoende luchtdebieten, verhoogd elektriciteitsverbruik, akoestische problemen, problemen met kwaliteit van verse lucht, onduidelijk gebruik, afwezig onderhoud. Er zijn weinig problemen met producten op zich. Regelgevend kader en handhaving Ventilatie maakt uitdrukkelijk deel uit van de EPBD regelgeving, sinds 2006‐2008. Handhaving op basis van een as‐built dossier bij de ingebruikname van de woning is erg specifiek, een gelijkaardige aanpak bestaat niet in andere landen. De regelgeving laat toe het dossier administratief en op de werf op te volgen, concrete evaluaties zijn eerder beperkt. Energieprestatiebenadering (EPBD) Diverse ventilatie‐aspecten kunnen worden meegerekend in de berekening van het E‐peil, zowel producteigenschappen als werkelijke prestaties van de ventilatie‐installatie. Sommige aspecten moeten verplicht worden ingegeven, andere zijn optioneel. Producten Er zijn weinig concrete producteisen. Voor producteigenschappen, vereist of optioneel in de EPBD‐berekening is een vrijwillige productgegevensdatabank operationeel, om te komen tot een hoger betrouwbaarheidsniveau van een aantal energetische prestaties. Dit is geen kwaliteitsbeoordeling op zich. Benor of ATG certificatie is niet beschikbaar. Ontwerp, installatie en commissioning In praktijk worden deze taken voor mechanische ventilatiesystemen opgenomen door één partij die de installatie realiseert. Er zijn weinig concrete eisen, Het beroep ‘Installateur van ventilatiesystemen’ bestaat niet officieel, er zijn weinig specifieke opleidingsschema’s. De prestaties in praktijk zijn soms bedroevend, met volgende oorzaken:  Competentie van architecten en installatiebedrijven;  Ontbreken van een strikt handhavingskader;  Onvoldoende klantbewustzijn, geen wil om kwaliteit honoreren. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

13/84

Als onderdeel van de Passief huis certificatie is er enkel een sterke aanbeveling tot het doorvoeren van debietsmetingen. Gebruik Weinig richtlijnen, ondoordacht gebruik in de praktijk. Onderhoud en inspecties Weinig richtlijnen, beperkt onderhoud in de praktijk. Geen inspecties voorzien vanuit overheid. In België bestaat er een systeem voor de energetische beoordeling van bestaande woningen. Hoewel er verschillen zijn tussen de 3 gewesten, komt het globaal neer op:  Bij verkoop of verhuur van een woning moet er een certificaat worden opgesteld dat de energetische prestatie vastlegt. Hierbij wordt een beperkt aantal ventilatiecriteria ingerekend (systeemtype, soms ook het ventilatorverbruik of de aanwezigheid van warmterecuperatie). Het certificaat blijft 10 jaar geldig en moet enkel worden hernieuwd indien de woning opnieuw verkocht of aan een andere huurder verhuurd wordt. In sommige gevallen kan of moet het certificaat sneller worden hernieuwd;  Voor een woning kan een EAP audit worden doorgevoerd die een aantal adviezen formuleert voor het verbeteren van de woning. Hierbij kunnen ook de vereiste ventilatiedebieten berekend worden (verplicht in het Waals Gewest, optioneel in het Vlaams Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De audit is vrijwillig, maar is soms vereist om te genieten van bepaalde steunmaatregelen (in het Waals Gewest bijvoorbeeld). Hoewel afhankelijk van de persoon die de audit uitvoert en op eigen initiatief specifieke adviezen rond de ventilatie kan formuleren, kan dit systeem niet echt aanzien worden als een beoordeling van de goede werking en de onderhoudstoestand van de ventilatie‐ installatie in gebruik. 4.1.2 Canada Meetcampagnes en resultaten Deze rapporteren tekortkomingen op vlak van debieten, gebruik en onderhoud. Regelgevend kader en handhaving Ventilatie maakt al sinds 1980 deel uit van de building codes. De voorschriften evolueren van beschrijvend naar prestatiegericht. Merk op dat normen nationale materie zijn, codes zijn provinciale materie en voor de handhaving wordt gerekend op lokale autoriteiten. In principe kunnen zij op kantelmomenten bezoek brengen aan de werf. In regio’s met ‘luchtlekke’ huizen bestaat er weerstand tegen de verplichting, die als energieverspillend wordt gezien. Energieprestatiebenadering (EPBD) Ventilatie‐aspecten worden momenteel nog niet meegerekend in de Energy Code, dat zal wellicht veranderen. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

14/84

Producten Voor een aantal producten bestaat er een productcertificatiesysteem (beperkt tot technische karakteristieken) via een private label HVI (gezamenlijk met US?). Vele producten maken deel uit van de database. Ontwerp, installatie en commissioning Er bestaat een certificatiesysteem voor ventilatie‐contractors, bestaand uit een vorming van 3 dagen. Deze certificatie houdt in:  Volgen van een 3 daagse cursus en slagen in een examen met min 75 %;  Tekenen van een HRAI certification agreement;  Klachten kunnen leiden tot intrekking;  Geen derde partij installatie‐evaluatie;  Hernieuwing na 5 jaar. Gebruik Gebrek aan informatie over het werkelijke gebruik van de ventilatiesystemen. Onderhoud en inspecties Onderhoud valt onder verantwoordelijkheid van de gebruikers, zij kunnen hiertoe beroep doen op HRAI gecertificeerde bedrijven. Inspecties vinden vooral plaats in het kader van potentiële kopers. 4.1.3 Duitsland Regelgevend kader en handhaving Vanuit de EnEV is er een algemene verwijzing naar de ventilatienorm DIN 1946‐6:2009, die als basis wordt aanvaard. Op vlak van handhaving is er een mogelijke inspectie met hoge boete voorzien, maar deze wordt nooit doorgevoerd. Energieprestatiebenadering (EPBD) Ventilatie‐aspecten worden beperkt meegerekend in de berekening. Producten Er is niet steeds een eenvormige testmethode (vb. WTW). Er bestaan diverse certificatieprogramma’s (PH, RLT/TUV,..) maar er is geen verplichting: productgegevens zijn vooral ‘self declaration’. Ontwerp, installatie en commissioning Er bestaan vrijwillige opleidingsschema’s, zonder certificatie. Een afwijking hierop wordt gevormd door het leerlingschap (apprenticeship). Het globale trainingsaandeel (20 %) is veel te laag. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

15/84

Het ontwerp wordt uitgevoerd door het installatiebedrijf, soms met assistentie van de fabrikanten, eventueel architect. Onderhoud en inspecties Er is een certificatieprogramma voor reinigingsbedrijven operationeel. 4.1.4 Estland Meetcampagnes en resultaten Veldstudies duiden op problemen met te lage debieten, installatie, regeling en onderhoud. Regelgevend kader en handhaving De regelgeving verwijst naar de nood aan een goede IAQ, met behulp van natuurlijke of mechanische ventilatie, maar geeft geen gedetailleerde criteria. Er wordt veel verwezen naar de Finse aanpak (beide talen horen tot dezelfde familie). Er is een certificaat van ingebruikname van het gebouw vereist (met inbegrip van bouwkundige aspecten, elektriciteit, verwarming, veiligheid,…), maar de administratie die dit moet opvolgen heeft geen competentie. Energieprestatiebenadering (EPBD) Geen link. Producten Er wordt verwezen naar EN normen en CE markering, wat vooral gericht is op het leveren van correcte productinformatie (vertaling van vb. handleidingen is een probleem). Soms wordt er gerefereerd naar Eurovent. Ontwerp, installatie en commissioning In principe is een opleiding vereist voor de ontwerper (op basis van de EU training classificatie voor het niveau). In de praktijk is de scholingsgraad van de uitvoerder beperkt, er is een grote druk om goedkoper te werken. Er zijn geen training schema’s voor commissioning. Omdat er geen metingen, hoewel verplicht voor debiet en geluid, gebeuren op de uiteindelijke prestaties, heeft de ontwerper ook geen feed‐back op zijn eigen werk. Onderhoud en inspecties Jaarlijks onderhoud is verplicht, maar nauwelijks toegepast. Inspecties maken soms deel uit van het verkoopproces, met aanbevelingen voor de ventilatie‐installatie. 4.1.5 Finland Meetcampagnes en resultaten Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

16/84

Veldstudies duiden op problemen met te lage debieten en lawaai. Regelgevend kader en handhaving Opgenomen in D2 Building Code (2012). Het ontwerp moet goedgekeurd worden bij de bouwaanvraag. Producten Er is een vrijwillig label voor de zuiverheid van materialen (volgens M.1) beheerd door VTT. Ontwerp, installatie en commissioning Voor ontwerp is training niveau C vereist. Voor installatie bestaat er een opleiding, maar er zijn geen specifieke eisen voor woningen. In het algemeen is er goede technische informatie beschikbaar over de wijze waarop installaties moeten worden ontworpen en geïnstalleerd. Commissioning maakt verplicht deel uit van de eisen van Building Code. Onderhoud en inspecties Er bestaan een aantal voorschriften, die maar beperkt worden gevolgd. 4.1.6 Frankrijk Meetcampagnes en resultaten Veldstudies duiden op problemen met te lage debieten in vele gevallen. Regelgevend kader en handhaving Er bestaan al geruime tijd wettelijke verplichtingen voor minimale afvoerdebieten en geluid. Energieprestatiebenadering (EPBD) Er is een verplichting tot het meten van de lekdichtheid van ventilatiekanalen, debietsmetingen zijn optioneel (omdat verplichting moeilijkheden geeft met DCV). Producten met certificatie krijgen een voordeel in de berekening. Producten Er bestaan Avis Techniques (Atec, CSTB) voor producten en systemen, vb. DCV (Demand Controlled Ventilation). Ontwerp, installatie en commissioning Er bestaan enkel algemene opleidingen en certificaties voor ontwerpers. Voor installatie bestaan er kwalificaties Qualibat en Qualifelec. Er is geen invloed op EPBD of subsidies. Commissioning wordt aanbevolen in NF DTU 68.1/.2/.3, maar niet doorgevoerd in praktijk. Er bestaan hiervoor ook geen opleidings‐ of certificatieprogramma’s. Onderhoud en inspecties


17/84

Kwalificatie tot onderhoud is mogelijk via een administratief examen en audits in bedrijf en installaties. Inspecties zijn niet voorzien. 4.1.7 Noorwegen Meetcampagnes en resultaten Uitgebreide veldstudies zijn beschikbaar voor IAQ, debieten, lawaai, gebruik van ramen. Regelgevend kader en handhaving Ventilatie maakt deel uit van de regelgeving – voor de handhaving zijn er 2 pistes:  Eenvoudige regels volgen;  Een complexere berekening doen, en voldoen aan de gestelde grens‐eis. De handhaving is enkel administratief, er wordt geen metingen voor ventilatie voorzien. Producten Er is technical approval en certificatie beschikbaar, maar deze zijn niet verplicht, dus veelal is de informatie beperkt tot fabrikantinfo. Ontwerp, installatie en commissioning Er is een registratie van toegelaten bedrijven, die risico lopen op te worden geschrapt of beboet ten gevolge van klachten. Voor ontwerp is er ondersteuning van fabrikanten. Voor installatie is er weinig specifieke opleiding. Commissioning door een derde partij is niet vereist. Onderhoud en inspecties De verantwoordelijkheid wordt bij de gebruiker gelegd. Inspecties zijn enkel voorzien voor grotere installaties. 4.1.8 Polen Regelgevend kader en handhaving De installatie moet in overeenstemming zijn met de gedetailleerde Building Code, die continue ventilatie vereist. De Code is een menging van globale doelstellingen en technische richtlijnen. Energieprestatiebenadering (EPBD) Diverse energetische ventilatie‐aspecten worden meegerekend in de berekening. Producten Er wordt verwezen naar EN normen, maar er zijn geen certificatie‐schema’s, dus is er veel ‘self declaration’, met alle problemen van dien.


18/84

Ontwerp, installatie en commissioning In principe besteedt de architect het ontwerp uit aan ontwerpers met een design licentie. In praktijk is het ontwerp onvoldoende gedetailleerd, waardoor de installateur onder prijsdruk andere, eigen keuzes maakt. Er zou supervisie moeten zijn van personen met een speciale licentie. Er zijn pogingen om ventilatie mee deel te laten uitmaken van opleidingen. Er zijn geen eenduidige richtlijnen beschikbaar. Voor de aflevering van de toestemming tot ingebruikname van het gebouw is er een meetrapport vereist. Onderhoud en inspecties Inspectie van mechanische ventilatie‐installaties is verplicht door de wetgeving. Voor passive stack systemen wordt dit overgelaten aan de schouwvegers. 4.1.9 Roemenie Regelgevend kader en handhaving Er bestaan eisen in de Roemeense normen en de energieprestatieregelgeving met betrekking tot debieten, balancering,…. In principe is er een controle van het State inspectorate in construction voorzien, maar ventilatie wordt hierbij zelden betrokken. Energieprestatiebenadering (EPBD) Ventilatie‐aspecten worden nauwelijks meegerekend in de berekening. Producten CE certificatie of Technical agreement is in principe mogelijk. De residentiële markt wordt als weinig interessant ervaren door de fabrikanten. Ontwerp, installatie en commissioning Certificatie van ventilatie‐specialisten in voorbereiding. Er zijn schema’s voor het erkennen van specialisten in voorbereiding. In praktijk wordt commissioningovergelaten aan installateur of leverancier en krijgt het weinig aandacht. Onderhoud en inspecties Wordt overgelaten aan de gebruiker. 4.1.10 Zweden Regelgevend kader en handhaving De eisen worden opgelegd door Boverket (Nationale Board for Housing) en zijn gedeeltelijk beschrijvend van aard.


19/84

Sinds 1991 is er een verplichte inspectie voor ingebruikname (OVK) en een regelmatige inspectie, afhankelijk van het gebouw‐ en systeemtype. Boverket beheert dit systeem. Energieprestatiebenadering (EPBD) Ventilatie‐aspecten worden nauwelijks meegerekend in de berekening van de energieprestatie, maar men oordeelt dat dit wel zou moeten. Er zijn geen credits noch boetes voor kwaliteitsaspecten met betrekking tot ventilatie. Producten Er wort verwezen naar AMA specificaties. Ontwerp, installatie en commissioning Er is opleiding voor ontwerpers beschikbaar, maar er zijn geen kwaliteitsschema’s operationeel op dat vlak. Voor installateurs, als persoon, is er een certificatieschema in voorbereiding, bestaande uit een opleiding met examen. Beheer door fabrikantenorganisatie. Commissioning met inspectie door gecertificeerde consultants en OVK inspecteurs is verplicht. De aflevering van dit rapport gebeurt door O‐Boverket, onder lokale supervisie. Commissioning is ook opgenomen in de contractvoorwaarden, beschreven in de AMA richtlijnen. Gebruik Opgenomen in AMA. Onderhoud en inspecties Informatie is beschikbaar, er is echter geen labelling of certificatie voor het onderhoud. Voor inspectie: zie hoger. 4.1.11 Nederland Meetcampagnes en resultaten Veldstudies duiden op problemen met ventilatie, waarbij tot 50 % van de installaties niet voldoet aan de eisen. Regelgevend kader en handhaving De basiseisen zijn opgenomen in het Bouwbesluit, geldig voor nieuwe woningen), er vindt een beperkte controle plaats bij het indienen van een bouwaanvraag. In 2012 werd er een actieplan voor het verhogen van de kwaliteit goedgekeurd, de Nederlandse overheid rekent hierbij vooral op de sector zelf, en neemt weinig eigen initiatieven. Energieprestatiebenadering (EPBD)


20/84

Ventilatie‐kwaliteitsaspecten worden niet meegerekend in de berekening van het EPC. Producten Er is geen certificatieschema voor de producten beschikbaar, er is wel een sectorakkoord over de wijze van communiceren van productspecificaties. Ontwerp, installatie en commissioning In het algemeen zijn referentiedocumenten (ISSO) beschikbaar, evenals opleidingen met een onafhankelijk examen. Voor de commissioning zijn er documenten beschikbaar en kan er een VPK certificaat worden afgeleverd. Bedrijven schrijven zich vrijwillig in om deze te mogen afleveren, het systeem kent maar een beperkt succes. Gebruik Informatie wordt verstrekt via gebruikershandleidingen, de gebruikers moeten beter bewust worden gemaakt van de noodzaak tot ventileren en de mogelijkheden daartoe. Onderhoud en inspecties Referentiedocumenten zijn beschikbaar, geen schema’s. 4.1.12 Groot Brittannië Meetcampagnes en resultaten Veldstudies duiden op systematische problemen met de installaties, tot 95 % is wel ergens niet conform. Regelgevend kader en handhaving De basiseisen staan beschreven in UK building regulations voor nieuwe woningen. In principe moet elke installatie opgeleverd worden door testen en aangepast worden waar nodig. De documenten moeten worden overgedragen aan de Building Control Body. Energieprestatiebenadering (EPBD) Indien karakteristieke door een competente persoon worden gerapporteerd, bekomt men een betere waarde. Producten Producteisen beschreven in SAP documenten kunnen worden bevestigd in een databank voor decentrale/centrale mechanische afvoerventilatie en voor centrale mechanische systemen. Ontwerp, installatie en commissioning Op basis van een 2‐daagse training met examen kan men een ‘competent person’ worden. Commissioning: zie handhaving hoger. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

21/84

Onderhoud en inspecties Er zijn geen algemene onderhoudsschema’s, maar sommige lokale huisvestingsmaatschappijen gaan hierin wel wat verder. 4.1.13 Verenigde Staten Meetcampagnes en resultaten Veldstudies duiden op problemen met debieten. Regelgevend kader en handhaving Is in het algemeen afwezig, behalve in California. Energieprestatiebenadering (EPBD) California plant om commissioning een positieve score te geven. Producten HVI – zie Canada. Ontwerp, installatie en commissioning Opleiding voor ontwerp is beschikbaar, certificatie van contractors is beschikbaar aan de hand van theorie‐ en praktijkexamens, met een herhaling na 3 jaar. Commissioning wordt vereist in Ashrea 62.2, maar wordt niet systematisch gedaan. 4.1.14 Algemene conclusies Voor de algemene conclusies wordt verwezen naar de publicatie naar aanleiding van de internationale workshop, zie 7.6.


22/84

4.2 T2 ‐ Argumenten pro en contra voor verschillende kwaliteitsbenaderingen Onderstaande opsomming beschrijft de belangrijkste kwaliteitsbenaderingen zoals ze uit de internationale workshop konden worden gesynthetiseerd en waar mogelijk al vertaald naar een Vlaamse/Belgische context. In dit overzicht worden verschillenden argumenten pro en contra in een wettelijke context overlopen en becommentarieerd, worden de kostenimplicaties bekeken, maar wordt nog geen keuze of classificatie opgenomen. Sommige benaderingen richten zich op heel verschillende aspecten, en kunnen dus eventueel parallel naast elkaar bestaan, andere zijn alternatieven voor eenzelfde aspect, waaruit dus een keuze zal moeten worden gemaakt. Voor elk van de benaderingen wordt een korte beoordeling toegevoegd waarin, volgens de inzichten van het projectteam, de toepasbaarheid van de besproken kwaliteitsbenadering in een Vlaamse of Belgische context wordt geëvalueerd. Voor de benaderingen wordt volgend onderscheid gemaakt  Het vervullen van randvoorwaarden;  Procesbenaderingen;  Benaderen van het eindresultaat;  Andere. 4.2.1 Randvoorwaarden en bewustmaking 4.2.1.1 Beschrijving van prestatiecriteria Omschrijving Een set van minimale prestatiecriteria waarover voldoende consensus bestaat binnen de gehele sector is de basis voor het kwaliteitssysteem. Dit vereist het opstellen van concrete en verifieerbare prestatiecriteria op vlak van ontwerp, installatie en eventueel gebruik en onderhoud  Minimaal conform de regelgeving, maar uitbreiding is mogelijk;  De criteria richten zich op het beantwoorden van de verwachtingen van de eindgebruiker (dagelijkse gebruiker van het gebouw of gebouweigenaar/beheerder) en op: o Alle types ventilatiesystemen (en zijn toepasbaar op courante uitvoeringen zoals vraagsturing); o De gebruikte componenten; o Meetbare prestaties: debieten, elektriciteitsverbruik, akoestiek, enz en is‐n zekere mate luchtkwaliteit en comfort;


23/84



o Kwalitatieve criteria: luchtkwaliteit, comfort, toegang voor onderhoud, enz; o De beschikbaarheid van een technisch dossier, gebruiks‐ en onderhoudsvoorschriften. Er moet maximaal een link gelegd worden tussen de criteria en de feitelijke verwachtingen van de eindgebruiker; Onder de vorm van een openbaar referentiedocument, bv. beoordelingsrichtlijnen met objectiveerbare afpuntlijsten of STS (Spécification Technique – Technische Specificatie);

Pro 

De beschikbaarheid van basiseisen is een belangrijke randvoorwaarde voor het realiseren van kwaliteit: het is belangrijk om te weten wat onder een kwalitatieve ventilatie‐installatie wordt verstaan. Contra  De beschikbaarheid van verifieerbare prestatiecriteria geeft geen enkele garantie dat deze eisen in praktijk worden gerealiseerd. Deze benadering moet dus gecombineerd worden met andere maatregelen;  Het is soms onduidelijk hoe naar dergelijke documenten kan worden verwezen in reglementair kader;  De meetmethode is niet altijd eenduidig of moet mee voorgeschreven worden.  In de zin dat een STS een federaal document is kan het moeilijk refereren naar regionale regelgeving. Kostenimplicatie  Relatief beperkt;  Eénmalige kost, maar regelmatige update vereist. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Op te nemen als prioritaire maatregel;  Op federaal niveau. 4.2.1.2 Informatie met betrekking tot ontwerpmethoden, meetmethoden, codes van goede praktijk Omschrijving Er is een duidelijke behoefte aan een vertaling van de prestatiecriteria in praktische richtlijnen, die aangeven op welke wijze de prestatiecriteria kunnen worden behaald. Voorbeelden hiervan zijn:  Ontwerprichtlijnen en dimensioneringsmethodes;  Uitvoeringsmethoden;  Praktische meetvoorschriften voor kwantificeerbare prestaties ;  Onderhoudsmethoden. Beschikbaar te stellen onder de vorm van:  Lastenboektemplates;


24/84

 Rekenhulpmiddelen;  Codes van goede praktijk (vb. Technische Voorlichtingen WTCB);  Concrete werkfiches voor de uitvoerder;  Video’s;  Praktische uitvoeringstips. Internationale situatie  Basisinfo is in zowat alle landen beschikbaar, op verschillende niveaus. Pro  De beschikbaarheid van diverse hulpmiddelen voor de verschillende partijen is een belangrijke randvoorwaarde voor het realiseren van kwaliteit: dit geeft aan deze partijen de middelen om hun taken te verrichten. Contra  De beschikbaarheid van hulpmiddelen geeft geen enkele garantie dat deze correct worden toegepast. Deze benadering moet dus gecombineerd worden met andere maatregelen;  De kwaliteit van de aangeboden hulpmiddelen moet gegarandeerd worden. Kostenimplicatie  Veel informatie is al beschikbaar (oa via recente projecten zoals Optivent) maar vereist een complete synthese;  Eénmalige kost + regelmatige update. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Op te nemen als prioritaire maatregel, bijvoorbeeld via een Technische Voorlichting van het WTCB;  Op federale niveau. 4.2.1.3 Informatie en sensibilisering van het publiek Omschrijving De opdrachtgever van ventilatie‐installaties moet zich bewust zijn van de noodzaak tot ventileren en zich opstellen als vragende partij voor kwalitatieve realisaties. Hiertoe zou een éénmalige of permanente (media) campagne moeten worden opgezet. Het betreft sensibilisering in verband met het belang van een goede ventilatie, het correcte gebruik en het noodzakelijke onderhoud van de betreffende installatie, met inbegrip van de oplossingen die daartoe worden geboden (vb. kwaliteitsmethodiek indien operationeel) via bestaande kanalen, pers, infobrochures, enz.. Pro  Dit is een belangrijke randvoorwaarde, samen met de bereidheid van de opdrachtgever om kwaliteit financieel te honoreren. Contra  Vraag naar kwaliteit volstaat niet als niet gelijktijdig een aanbod wordt geboden van installaties, met aantoonbare kwaliteit. Er moet bij het publiek vertrouwen ontstaan dat de verwachte prestaties daadwerkelijk zullen worden geleverd.


25/84

 Het is onduidelijk wie hiervoor het initiatief moet nemen, of de kosten zal dragen. Kostenimplicatie  Vereist een volgehouden inspanning. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Op te nemen als belangrijke maatregel, door overheden en sectorfederaties.  Op gewestelijk niveau; 4.2.1.4 Aanbieding van vorming Omschrijving Er is nood aan (permanente) vorming voor diverse professionelen op verschillende niveaus voor het technische luik van ventilatie  Actoren actief binnen installatiebedrijven Het idee dat een ventilatie‐installateur een specifiek beroep is moet ingang vinden, in het kader van de beroepscompetentieprofielen FVB werd het uitvoerende profiel: ‘plaatser van ventilatiesystemen’ gedefinieerd, samen een cluster vormend met chauffagisten en sanitaristen. Merk op dat het plaatsen van ventilatie‐installaties soms ook wordt toegewezen aan elektrotechnici. o Installateur: dit wil zeggen: een professioneel die in staat is het geheel van een installatie te realiseren; van ontwerp, offerte en administratie, planning, montage(‐coördinatie), oplevering, onderhoud: o cfr de aan de gewesten voorgestelde aanpak voor gecertificeerd Hernieuwbare Energie installateur (nu in uitwerking voor warmtepompen en geothermie, fotovoltaïsche en thermische zonne‐energie, biomassa); o Momenteel bestaan een aantal opleidingen op dit niveau, er is echter een actie vereist om deze te uniformiseren en de kwaliteit ervan te bewaren/verhogen: 1. Inhoud (syllabus); 2. Didactische hulpmiddelen (ppt, rekenbladen, demo’s, video’s, proefopstellingen) ; 3. Train the trainer; 4. Examenvragen en organisatie. o Monteur: dit wil zeggen: voornamelijk uitvoerende profielen; o Onderhoudstechnicus: dit wil zeggen: voornamelijk uitvoerende profielen, maar van een hoger niveau vermits ze ook afstellen, meten, in dienst stellen, fouten opsporen, herstellen.  Experten/evaluatoren: dit wil zeggen: personen die in staat zijn een installatie te beoordelen in ontwerpfase, in uitvoeringsfase, bij indienststelling, tijdens gebruik. Noodzakelijke opleiding voorzien in functie van de wijze waarop hun rol gedefinieerd is/zou worden binnen het globale kwaliteitskader.  Voorschrijvers: architect en bepaalde ingenieurspecialisaties Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

26/84





Professionele opdrachtgevers: promotoren, SOD‐bedrijven, sociale woningbouw, andere. Opleiding op vlak van: o keuze van een geschikt systeem ifv de randvoorwaarden (budget, gebouwontwerp, omgeving, luchtkwaliteit, lawaai, inbraakwerendheid, onderhoudbaarheid, energieprestatie, enz); o globaal ontwerp en dimensionering van het gekozen ventilatie systeem; o aanpassing van het algemeen ontwerp en de verschillende gebouwaspecten ifv van ontwerp en de dimensionering van het gekozen ventilatie systeem o werfopvolging, oplevering en ingebruikstelling; o informatie bewoners in verband met gebruik en onderhoud. EPB ‐ verslaggevers (EPC) : noodzakelijke opleiding voorzien in functie van de wijze waarop hun rol ge(her)definieerd is/zou worden binnen EPB (EPC) en/of het globale kwaliteitskader;

Stand van zaken:  Het recent opgestarte BUILD UP SKILLS Belgium is een belangrijk initiatief met betrekking tot deze opleidingsproblematiek. Doel is een stappenplan opstellen dat moeten leiden tot een verhoging van de competenties van de uitvoerders. Hier volgt een zeer beknopte toelichting van het ontwerp stappenplan, dat de problematiek veel breder ziet dan louter opleiding van uitvoerders:

Opmerkingen:  Opleidingen op te nemen door diverse organisaties:


27/84



 Hoger onderwijs;  Technisch en beroepsonderwijs (dagonderwijs);  Na‐schoolse en voortgezette opleidingen. Het betreft niet enkel opleiding, maar ook examens, herscholing, certificatie,….

Internationale situatie  Canada: HRAI contractor certification;  Zweden: OVK inspecteurs;  Duitsland: apprenticeship – ‘leerjongen’;  Polen: design licentie voor ontwerpers, licentie voor werf supervisors?  UK: 2 dagencursus + examen  competent person. Pro  De beschikbaarheid over competente medewerkers, op de verschillende niveaus, is een belangrijke randvoorwaarde voor het realiseren van kwaliteit;  Aangezien bestaande problemen in verband met kwaliteit van ventilatiesystemen vaak kunnen toegeschreven worden aan een gebrekkige installatie, en een onaangepast ontwerp, is de opleiding van actoren een essentieel onderdeel van een kwaliteitsbenadering. Contra of beperkingen  Het volgen van een opleiding garandeert niet dat de competenties duurzaam verworven zijn – een examen en/of opvolging in praktijk kunnen daarbij helpen;  Competente medewerkers moeten over de motivatie beschikken om de vereiste competenties te verwerven (studie) en ze nadien toe te passen. Die ruimte moet er ook zijn binnen het uitvoeren van een opdracht, waarbij prijsdruk een kwalitatieve uitvoering soms belet;  De sector moet kunnen rekenen op voldoende kwalitatieve instroom – niet alle gewenste competenties zijn voor iedereen haalbaar;  De kwaliteit van de aangeboden vorming moet gegarandeerd worden, ook de vormingscentra moeten zich continu bijwerken, …. Kostenimplicatie  Er is een belangrijke inspanning vereist voor het opstellen van opleidingsprofielen, syllabi, didactische hulpmiddelen (powerpoints, demo‐opstellingen,…) en dit voor de verschillende doelgroepen en niveaus. Basis kan gevormd worden door resultaten van § 4.2.1.2;  Opleiden van medewerkers is in eerste instantie een kostenfactor (gemiste werkuren, cursus‐ en examengeld) zonder garantie dat de medewerkers zullen renderen (en/of in het bedrijf blijven). Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Op te nemen als belangrijke maatregel, het is echter niet duidelijk wie hiervoor initiatiefnemer moet zijn;  Op gewestelijk of federaal niveau.


28/84

4.2.2 Procesbenaderingen 4.2.2.1 Beoordeling van het ontwerp bij bouwvergunning Omschrijving Het bouwvergunningsdossier bevat naast elementen rond de energieprestatieregelgeving ook elementen met betrekking tot het ontwerp en uitvoering van de ventilatie‐installatie. De goedkeuring van de stedenbouwkundige vergunning wordt afhankelijk gemaakt van de goedkeuring van het ventilatietechnisch ontwerp. Internationale situatie  Finland: ontwerp gecontroleerd bij bouwvergunning;  Nederland: beperkte controle bouwvergunning;  Roemenië: controle door state inspectorate in constructions. Pro  Er kan worden ingegrepen in het begin van het proces;  De regelgever geeft duidelijk zijn wens tot een bepaald kwaliteitsniveau weer. Contra  Het is twijfelachtig of hiervoor een politiek draagvlak zal ontstaan;  Men moet beschikken over voldoende eenduidige criteria – momenteel bestaat er regelmatig discussie over de juiste interpretatie van de ventilatietechnische criteria in de regelgeving. Op dit moment lijken er onvoldoende wettelijke ontwerpcriteria beschikbaar;  Men moet op gemeentelijk niveau over voldoende technische competentie beschikken, die in staat zijn hun werk in onafhankelijkheid te kunnen uitvoeren, waarbij de beoordeling voor iedereen op gelijk niveau staat;  Bij het indienen van de bouwvergunning is de aannemer ventilatie nog niet gekend en is ook nog geen voldoende gedetailleerd ontwerp beschikbaar. Kostenimplicatie  Het doorvoeren van een voldoende gedetailleerd ontwerp op het moment dat er nog geen zekerheid is over een goedkeuring van de vergunning is financieel niet aanvaardbaar. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Dit lijkt de projectpartners geen prioritaire maatregel. 4.2.2.2 Prestatiebenadering producten en systeemkits Omschrijving De ontwerpers en installateurs moeten kunnen selecteren uit een gamma op de markt beschikbare componenten en systemen die voldoen aan de minimale prestatiecriteria en die gebruiksgeschikt zijn voor een bepaalde toepassing. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

29/84

Een derde partij beoordeling van prestaties en gebruiksgeschiktheid is noodzakelijk voor alle componenten en systemen waarvoor een éénduidige en betrouwbare beoordeling door de ontwerper of de uitvoerder moeilijk of onmogelijk is. Enkele mogelijkheden:  Betrouwbare productdata: Eventueel uitbreiden van de huidige aanpak (EPBD productgegevensdatabank, zie www.epbd.be) voor andere componenten of systemen, of voor andere prestaties/karakteristieken (drukverliezen, akoestiek, ventilatiecurven, enz): o Merk op dat het EPBD kader momenteel beperkt is tot strikte EPB karakteristieken (energetische prestaties); o Er moet worden vastgelegd voor welke producten welke prestaties zullen worden beschouwd.  Kwaliteitsvolle producten: Voor individuele producten kan een verhoogde kwaliteitsgarantie (via BENOR of ATG) een interessante piste zijn (in een vrijwillige context);  Kwaliteitsvolle systemen geschikt voor de Belgische markt: de technische goedkeuringen kunnen hier een nuttig instrument zijn (in een vrijwillige context);  Ecodesign richtlijn Internationale situatie Erkenning of certificatie van producten en systemen  Enkel specifieke prestaties o België: www.epbd.be: enkel energetische prestaties; o Frankrijk: NF VMC (Norme Française – Ventilation Mécanique Controlé); o Duitsland: TUV‐RLT (Raumlufttechnische anlagen); o Europa: www.eurovent‐certification.com; o US en Canada: www.hvi.org ; o Finland: databank M1 (zuiverheid) gelabelde producten; o UK: SAP voor ventilatieproducten. o Europa: Ecodesign eisen en labeling.  Globale geschiktheid voor gebruik o België (niet voor ventilatieproducten) Benor, ATG (Avis Technique‐Technische goedkeuring); o Frankrijk: CSTBat (Avis Technique van CSTB); o Europa: ETA (European Technical Approval). Pro  De ontwerp‐ en installatiebedrijven kunnen beschikken over een productgamma, waarvoor de karakteristieken eenduidig zijn vastgelegd, waardoor bovendien geen discussie met de EPB verslaggever zal ontstaan;  Duidelijk ondermaats presterende producten of systemen zullen dé facto uit de markt verdwijnen; Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

30/84



Een aantal prestaties liggen op Europees niveau vast, zodat evaluaties niet specifiek voor het Belgische niveau moeten worden bepaald;  De beschikbaarheid van installatie‐ en gebruikershandleidingen kunnen onderdeel zijn van deze aanpak, en de relatie leggen naar een betere installatie en gebruik van de systemen. Contra  Productkwaliteit is momenteel niet de grootste zorg, goede producten en systemen zijn op zich geen garantie op goede ventilatiesystemen;  Gedeeltelijke vastlegging van productprestaties insinueert mogelijk foutief dat het geheel van het product als kwalitatief kan worden aanzien. Sommige benaderingen richten zich bijvoorbeeld uitsluitend tot de energetische aspecten, zonder een uitspraak over kwaliteitsaspecten;  Het begrip certificatie dekt soms heel verschillende ladingen en gaat van éénmalige (door de fabrikant) zelf verklaarde prestaties tot derde partij certificatie met niet enkel een ITT (initial type testing) maar ook FPC (factory process control: opvolging van de productie in de tijd). Sommige systemen zijn zogenoemde onafhankelijke certificaties, waarbij het certificatieschema echter niet openbaar is, zodat men geen oordeel kan vellen over de inhoud en de werkelijke waarde;  Er ontstaat een veelheid van productcertificatiesystemen wat de kosten verhoogt voor de fabrikanten en gelijktijdig het vertrouwen in de markt niet ten goede komt. Kostenimplicatie  Kostenverhogend voor de fabrikant. In een internationale markt voor componenten van ventilatiesystemen is de ontwikkeling van een productaanpak op EU niveau wellicht efficiënter en beter aanvaardbaar voor de fabrikanten dan op gewestelijk of federaal Belgisch niveau. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Dit lijkt de projectpartners een maatregel voor middellange termijn;  Bij voorkeur op Europees niveau. 4.2.2.3 Werfinspecties tijdens de uitvoering Omschrijving Het betreft het doorvoeren van werfinspecties, volledig willekeurig of op kantelmomenten van de installaties, door een derde partij. Pro memorie vermelding: het is niet echt een kwaliteits’benadering’ maar kan onderdeel zijn van andere benaderingen. Internationale situatie Bezoek van de werf op sleutelmomenten  Canada: door lokale autoriteiten;  België: in EPBD kader.


31/84

Pro  Ingrijpen is mogelijk op een moment dat correctie nog haalbaar is. Contra  Moeilijke praktische organisatie, de inspecteur moet met de aannemer concrete afspraken maken over het tijdstip van deze kantelmomenten, terwijl dit voor de aannemer sterk variabel is;  Geeft geen garantie over het eindresultaat. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Dit lijkt de projectpartners geen haalbare maatregel. 4.2.2.4 Erkenning/certificatie van installatiebedrijven Omschrijving De erkenning of certificatie van een installatiebedrijf veronderstelt dat het bedrijf het gehele totstandkomingsproces beheerst. Het moet garanderen dat de alle middelen die nodig zijn om een goed eindresultaat af te leveren aanwezig zijn, in die zin is het een middelenverbintenis. De methodiek kan aangevuld worden met een evaluatie van de systeemprestaties van de as‐built situatie (door de betrokken partij ‐zie hiervoor verder § 4.2.3.1). Op dat moment wordt er ook een resultaatsverbintenis aangegaan. Daartoe zijn volgende elementen vereist: o Opleiding + kwalificatie van de installateur ivm ontwerp, uitvoering, eindcontrole, gebruik, onderhoud (met inbegrip van de kwalificatie tot evaluator die prestatieverslagen aflevert); o Opleiding + kwalificatie monteur, onderhoudstechnieker; o Certificatie van het bedrijf op basis van:  initiële beoordeling van het kwaliteitsbewakingssysteem;  documentatie van ontwerp, kwaliteitsbewaking, eindcontrole  minimale steekproefsgewijze controle van gerealiseerde installaties (aantal controles afhankelijk van bedrijfsgrootte, aantal installaties, kwaliteitsniveau installaties);  bijscholing indien noodzakelijk (evolutie techniek, onderzoek, praktijk). De methodiek kan: a) Volledig vrijwillig zijn; b) Verplicht zijn in het kader van een EPB rapportering; c) Enkel vereist zijn indien de EPB rapportering ventilatiekarakteristieken opneemt die een gunstig effect hebben op het E‐peil; d) Steeds verplicht zijn. Internationale situatie: erkenning of certificatie van bedrijven  Canada: HRAI: certificatie van contractors (ontwerp, installatie, commissioning) of onderhoudsbedrijven;  Frankrijk: Qualibat, Qualifelec;  Noorwegen: registratie toegelaten bedrijven;  Roemenië: certificatie van specialisten; Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

32/84

  Pro 

Zweden: installateurs: in ontwikkeling; Duitsland: beschikbaar voor reinigingsbedrijven.

De methodiek richt zich in vergaande mate tot het beschikbaar stellen van alle randvoorwaarden en middelen, nodig om een kwalitatieve installatie te kunnen realiseren;  Het bedrijf wordt rechtstreeks geconfronteerd met de prestatiebenadering bij de indienststelling van de werf, en kan de eigen acties (ontwerp – productkeuze – uitvoering) daarop afstemmen. Opleidingen voor de verschillende niveaus bieden concrete oplossingen om tot de gevraagde prestaties te komen;  Het is een logische voorgaande stap op een latere evaluatie van systeemprestaties. Contra  Het betreft een middelenverbintenis, een nodige, maar niet noodzakelijk voldoende voorwaarde, tot kwaliteit;  Het bedrijf moet zelf over ruime competentie beschikken en investeren in een voldoende solide kwaliteitssysteem. De methodiek is waarschijnlijk ongeschikt voor zeer kleine bedrijven;  Er moet een objectieve, kwantificeerbare beoordelingsleidraad worden opgesteld ten behoeve van de certificatie‐instelling, waarbij een beperkt aantal tekortkomingen geaccepteerd worden;  Daar externe controles steekproefsgewijs verlopen is het systeem niet 100 % waterdicht, maar omdat ook de middelen onder het beheer vallen is de garantie groter dan indien er enkel een eindcontrole door het bedrijf plaatsvindt, op voorwaarden dat het aspect eindcontrole van de installatie voldoende gewicht blijft houden in de globaliteit van de bedrijfscertificatie;  Om effect te ressorteren moet het systeem door voldoende bedrijven worden gevolgd;  Het bedrijf moet een kostenevenwicht zoeken tussen het garanderen van de middelen en het risico op falen op het resultaat. Kostenimplicatie  Vereist een belangrijke inspanning van de installatiebedrijven. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Dit lijkt de projectpartners een maatregel voor middellange termijn;  Bij voorkeur op federaal niveau. 4.2.3 Resultaatsverbintenissen 4.2.3.1 Eindinspectie: evaluatie van de systeemprestaties bij indienststelling (of indienstneming) Omschrijving De methodiek veronderstelt dat er een evaluatie plaatsvindt van de afgewerkte installatie, op basis van een checklist met criteria. Er wordt een prestatieverslag afgeleverd. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

33/84

In principe moet elke installatie aan deze evaluatie worden onderworpen. De evaluatie kan gebeuren door verschillende partijen:  Door een onafhankelijke derde partij;  Door de installateur zelf, die hiervoor eventueel wordt onderworpen aan een methodiek voor het garanderen dat deze evaluatie ten allen tijde correct verloopt (door bijvoorbeeld steekproefsgewijze controles door een derde partij of door onder certificatie te worden geplaatst). De methodiek kan: a) Volledig vrijwillig zijn; b) Verplicht zijn in het kader van een EPB rapportering; c) Enkel vereist zijn indien de EPB rapportering ventilatiekarakteristieken opneemt die een gunstig effect hebben op het E‐peil; d) Steeds verplicht zijn. Internationale situatie Algemene toestemming tot ingebruikname  Estland: door de administratie;  Finland: verplicht volgens Building Code;  Polen: aanvaarding voor ingebruikname, meetrapport maakt daar deel van uit. Controle van het As‐Built dossier  België: verificatie van verslaggeving. Specifieke inspectie  Nederland: VPK vrijwillig systeem;  Zweden: OVK inspectie door gecertificeerde consultanten, OVK inspecteurs. Voor evaluatie door een derde partij: Pro  De methodiek richt zich rechtstreeks tot de prestaties van de installatie in praktijk – dus zo dicht mogelijk bij de ‘end‐user expectations’;  Normaal gesproken is voldoende objectieve beoordeling gegarandeerd ‐ Onafhankelijkheid van de uitvoerder van de evaluatie t.o.v. de uitvoerder van de werken laat toe om een minder zwaar systeem voor kwaliteitsgarantie op te stellen  Elke installatie wordt extern geëvalueerd;  Laat toe om nadien x‐jaarlijkse herkeuringen/inspecties te organiseren. Contra  Sommige prestaties van installaties zijn moeilijk te evalueren via een momentopname (vb. akoestiek, vervuiling) of zijn niet goed objectiveerbaar;  De eindinspectie is een momentopname die niet noodzakelijk garantie biedt op de gehele gebruiksduur;  Er moet een objectieve, kwantificeerbare beoordelingsleidraad worden opgesteld, waarbij een beperkt aantal tekortkomingen geaccepteerd worden; Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

34/84



Er ontstaat enige afstand tussen de uitvoerder en de uiteindelijke prestaties. Het is echter niet eenvoudig om onafhankelijkheid of een ‘derde partij’ eenduidig te definiëren. Voorbeelden in het buitenland tonen aan dat derde partij contractanten slechts in theorie onafhankelijk zijn maar in praktijk soms erg nauw verbonden (vb. deel uitmakend van dezelfde groep);  Er moet worden zeker gesteld dat alle keuringsorganismen over voldoende competentie beschikken en op gelijkwaardige wijze evalueren;  Om effect te ressorteren moet het systeem voor voldoende installaties worden gevolgd;  Noodzaak tot maken van goede afspraken over tijdstip van evaluatie en noodzaak om nieuwe afspraak te maken indien het resultaat onvoldoende is. Kostenimplicatie  Er zijn externe kosten voor de keuring van elke installatie, waarbij het keuringsorganisme zich moet verdiepen in de opbouw van de woning en installatie en een aantal controles moet uitvoeren, die voor de installateur evident zouden zijn;  Geschatte kosten: 200‐500 € per installatie. Voor evaluatie door het installatiebedrijf zelf: Pro  De methodiek richt zich rechtstreeks tot de prestaties van de installatie in praktijk – dus zo dicht mogelijk bij de ‘end‐user expectations’;  Het bedrijf wordt rechtstreeks geconfronteerd met de prestatiebenadering bij de indienststelling van de werf, en kan de eigen acties (ontwerp – productkeuze – uitvoering) daarop afstemmen. Opleidingen voor de verschillende niveaus bieden concrete oplossingen om tot de gevraagde prestaties te komen;  De kosten blijven beperkt, er is geen derde partij vereist op elke werf, met organisatorische en verplaatsingsonkosten. Contra  Het bedrijf moet zelf over voldoende competentie beschikken (en investeren in de nodige meetapparatuur);  Sommige prestaties van installaties zijn moeilijk te evalueren via een momentopname (vb. akoestiek, vervuiling) of zijn niet goed objectiveerbaar (vb. toegankelijkheid voor onderhoud);  De eindinspectie is een momentopname die niet noodzakelijk garantie biedt op de gehele gebruiksduur;  Toepasbaarheid – relevantie systeem voor systeem A?  Er moet een objectieve, kwantificeerbare beoordelingsleidraad worden opgesteld, waarbij een beperkt aantal tekortkomingen geaccepteerd worden;  Vermits externe controles steekproefsgewijs verlopen is het systeem niet 100 % waterdicht;  Om effect te ressorteren moet het systeem door voldoende bedrijven worden gevolgd. Kostenimplicatie Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

35/84



Geschatte kosten: afhankelijk van het aantal afgeleverde prestatieverslagen per jaar door de gecertificeerde evaluator: 50‐200 € per installatie systeem C of D. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Op te nemen als belangrijke maatregel waarbij een standpunt moet worden ingenomen met betrekking tot: o Ofwel: de eis richt zich naar de beschikbaarheid van een prestatieverslag, zonder dat er conformiteit met bepaalde eisen wordt geëist (rapportering, conform of niet‐conform, volstaat); o Ofwel: een conform prestatieverslag veronderstelt ook dat aan een aantal (of alle) eisen is voldaan).  De projectpartners hebben een voorkeur voor een evaluatie door het installatiebedrijf zelf omwille van: moeilijkheden tot het definiëren van onafhankelijkheid, directe feedbackmogelijkheid en kosten;  Bij voorkeur op federaal niveau.


36/84

Randopmerking/intermezzo Momenteel bestaan er bij de realisatie van een woning in België al diverse eisen die op de werf worden geverifieerd, alvorens het gebouw in gebruik wordt genomen. We sommen de belangrijkste op:  Keuring van de elektriciteits‐installatie (gericht op veiligheid) voor het openen van de meter door een erkend keuringsorganisme;  Keuring van de water‐installatie (gericht op waterkwaliteit) door de distributiemaatschappij of een erkend keuringsorganisme voor het plaatsen van de definitieve meter;  Keuring van het rioleringsconcept (gericht op afvalwaterbeheer) door de distributiemaatschappij of een erkend keuringsorganisme, voor de definitieve aansluiting;  Keuring van de gasinstallatie voor het openen van de meter, door: o Of: Een erkend Cerga‐installateur; o Of: een erkend keuringsorganisme;  Keuring van de stookolietank;  Steekproefsgewijze controle van de werf door de EPB administratie met betrekking tot conformiteit van het dossier; Deze diverse keuringen verschillen naargelang aanpak en partij die deze mag uitvoeren. Principieel zou het een goed idee zijn om deze diverse keuringen te bundelen in één ‘paspoort’ of ‘visum’ van de woning dat vereist is voor ingebruikname. Het opstellen van een ventilatieverslag zou hiervan ook deel kunnen uitmaken. Het moet gezegd worden dat het bundelen van deze verschillende methodieken intensief overleg en samenwerking vereist tussen heel verschillende partijen, en wellicht niet op korte termijn haalbaar is. 4.2.4 Andere 4.2.4.1 Opleggen van bijkomende wettelijke eisen en versterken van de valorisatie van een kwalitatieve uitvoering via E‐peil Context De energieprestatieregelgeving bevat momenteel een serie eisen waaraan moet voldaan worden en die gerapporteerd worden in de EPB verklaring. Product en systeemkenmerken van de as‐built situatie kunnen onder bepaalde voorwaarden gerapporteerd worden, en leiden tot een substantieel lager E‐peil. De controle op correcte metingen en rapportering is relatief beperkt. Omschrijving Deze benadering veronderstelt:  uitbreiden en/of verstrengen van de huidige eisen; Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

37/84



meer parameters verrekenen in het E‐peil, deze rapportering kan zijn: o verplicht: de prestatie moet gerapporteerd worden; o vrijwillig: wenst men de prestatie niet specifiek te rapporteren, dan wordt er gerekend met een standaard ‘ontstentenis’‐waarde;  strengere – uitgebreidere controle op correcte metingen en rapportering. Men kunnen denken aan een bonus‐malus systeem bij de ventilatietermen om het karakteristiek referentie primair energieverbruik te bepalen. De bonus‐malus zou dan afhankelijk worden van een kwaliteitskader. Internationale situatie Verplicht of vrijwillig mee inrekenen van ventilatie‐aspecten Via productkenmerken  België: EPBD productgegevensdatabank: debietscapaciteiten, rendementen, zelfregelendheid;  Frankrijk: gecertificeerde producten. Via installatiekenmerken  België: gemeten debieten, luchtdichtheid kanalen, balancering;  Frankrijk: luchtdichtheid kanalen. Pro  Het betreft de uitbreiding van een bestaand, al operationeel kader, er moet dus geen nieuw kader worden ontwikkeld;  Is geldig voor alle gebouwen onderhevig aan de energieprestatieregelgeving. Contra  De huidige basis voor de regelgeving (voor residentiele toepassingen NBN D 50‐ 001:1991) wordt door sommigen in vraag gesteld;  Het vereist een belangrijke inspanning om de bijkomende aspecten technisch uit te werken en te onderbouwen (vb. warmteverliezen via luchtkanalen, vochtbeheersing,…);  Nieuwe controlemethodieken moeten worden uitgewerkt, voldoende controlecapaciteit moet beschikbaar komen;  Er is wellicht onvoldoende politiek draagvlak voor een verstrenging van de regelgeving. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context  Het versterken van de valorisatie van kwaliteit in de energieprestatiebenadering kan stapsgewijs via de actualisatie van de regelgeving worden doorgevoerd;  Bij voorkeur in overleg tussen de 3 gewesten. 4.2.4.2 Evaluatie systeemprestaties tijdens de gebruiksfase Omschrijving


38/84

De methodiek kan erin bestaan om elke installatie met een vast te leggen frequentie te inspecteren om goede werking en op staat van onderhoud. Deze inspectie kan gebeuren door derde partijen of door installatie‐/onderhoudsbedrijven met aangepaste opleiding. Mogelijk kan er een link gemaakt worden met bepaalde activiteiten rond de energieprestaties van gebouwen:  Hernieuwing EPB‐verklaring (in principe 10 jaar geldig);  EPC bij verkoop of verhuur (in principe 10 jaar geldig);  Onderhoud‐ en/of inspectieplicht met betrekking tot stooktoestellen voor de verwarming van gebouwen (besluit van de Vlaamse Regering van 8 december 2006) (waarbij bijvoorbeeld ook metingen van de verbrandingsprestaties worden uitgevoerd), zonder controle door de overheid. Internationale situatie Inspectie op regelmatige tijdstippen  Zweden – OVK. Inspectie bij de verkoop/verhuur van de woning  België: EPC(Vlaams gewest)‐PAE(Waals gewest): geen ventilatie‐aspecten;  Canada: door potentiële kopers;  Estland: deel van energie audit. Andere  Polen: door schoorsteenvegers voor ‘passive stack’. Georganiseerd onderhoud 

UK: sommige huisvestingsmaatschappijen.

Pro 

Het is de enige methodiek die zich richt op de prestaties tijdens de gebruiksduur van de installatie. Het evalueert levensduur en onderhoud, en voor een deel gebruik van de installatie. Contra  Bestaat in theorie ook voor andere technologieën (elektrische installaties), maar wordt zelden toegepast;  De criteria zullen op een aantal punten moeten afwijken van de evaluatiecriteria bij indienststelling van de installatie;  Het handhavingskader hiervoor is erg onduidelijk, de consequenties van afkeur kunnen verregaand zijn. Inspecties kunnen leiden tot (bindende,) adviezen voor onderhoud, aanpassing of vervanging van het geheel of delen van de installatie. Beoordeling, door het projectteam, van de toepasbaarheid in Vlaamse/Belgische context Er kan worden overwogen dit te integreren in EPB‐hernieuwingen, EPC‐methodieken of onderhoudsverplichtingen. 4.2.5 Overzicht Hieronder volgt een overzicht van taak T2 dat de belangrijkste kwaliteitsbenaderingen herneemt, en daarbij globaal aangeeft welke benaderingen volgens de projectpartners Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

39/84

nuttig en haalbaar lijken in Belgisch/Vlaamse context. De weerhouden benaderingen worden meer in detail besproken in paragrafen 4.4 en 4.5. De tabel bevat volgende informatie:  Nummerverwijzing naar bovenstaande paragrafen;  Beknopte beschrijving van de betrokken kwaliteitsbenadering;  Toepasbaarheid volgens de projectpartners;  Mogelijke rol van de overheid;  Verwijzing naar volgende paragrafen waar deze benadering is opgenomen in de concrete vaststellingen, voorstellen voor krachtlijnen kwaliteitskader en nog uit te werken denkpistes.


40/84

Nr.

Beschrijving benadering

Beoordeling projectpartners

4.2.1.1

Beschrijving prestatiecriteria

prioritair

beperkt

4.4.2.1

4.2.1.2

Informatie ontwerp, code van goede prioritair praktijk

beperkt

4.4.2.2

4.2.1.3

Informatie en sensibilisering publiek

belangrijk

samen met sector

4.3.3, 4.4.3.1

4.2.1.4

Vorming

belangrijk

uit te klaren

4.4.2.2

4.2.2.1

Voorontwerp

niet prioritair

via energieprestatieregelgeving? 4.4.2.3

4.2.2.2

Prestatiebenadering producten en niet prioritair, systemen middellange termijn

4.2.2.3

Werfinspecties

niet weerhouden

4.2.2.4

Erkenning bedrijven

middellange termijn

via energieprestatieregelgeving? 4.4.2.4

4.2.3.1

Evaluatie systeemprestaties

belangrijk, in eerste fase via energieprestatieregelgeving? 4.4.2.5 gericht op duidelijkheid over de prestaties

4.2.4.1

Bijkomende regelgevende eisen

stapsgewijze versterking

4.2.4.2

Evaluatie gebruiksfase

mogelijke opname in EPB via bijsturing methodieken vernieuwingen en EPC

door Mogelijke rol van de overheid

op op Europees niveau

Opname in aanbevelingen

4.4.2.6

via energieprestatieregelgeving? 4.4.2.6, 4.5.3, 4.5.4 4.5.3, 4.5.1

Opmerking met betrekking tot de vorm van het verslag: Hieronder worden de krachtlijnen toegelicht voor diverse initiatieven tot verbetering van de kwaliteit van ventilatie‐installaties in gebouwen. In overleg met de opdrachtgever en in afwijking van de initieel voorgestelde opdeling van de opdracht werden taken T3, T4 en T5 gehergroepeerd. 4.3 Algemene vaststellingen 4.3.1 Belang van ventilatie Er is algemene consensus dat ventilatie‐installaties van groot belang zijn in de realisatie van gezonde en comfortabele woningen. In lage energie gebouwen is het in hoofdzaak de ventilatie‐installatie die bepalend is voor de bereikte binnenluchtkwaliteit (IAQ), aangezien voor dergelijke gebouwen een goede gebouwluchtdichtheid noodzakelijk is. In de bestaande bouw leiden maatregelen voor energiebesparing (muur‐ en dakisolatie, vervanging ramen) ook tot een verbeterde gebouwluchtdichtheid waardoor de installatie van goed functionerende ventilatiesystemen in belang toeneemt. Doordat ventilatie enerzijds een belangrijke impact heeft op het energiegebruik en anderzijds een onlosmakelijk onderdeel vormt van het concept “isolatie‐ luchtdichtheid‐ventilatie” vormt het ook een belangrijk onderdeel in de evolutie naar bijna energieneutrale gebouwen (“BEN je mee?”). 4.3.2 Noodzaak tot kwaliteitsverbetering Er is, zeker in de residentiële bouw, een duidelijke nood aan een kwaliteitsverbetering op vlak van correct functioneren van ventilatie‐installaties. Om de kwaliteit van ventilatie‐installaties te verbeteren is het van belang kwaliteit uit te drukken in termen van prestaties, niet enkel als te realiseren prestaties met betrekking tot wettelijke eisen, maar ook als prestaties die een objectieve weergave vormen van de verwachtingen van de gebruikers over de gehele gebruiksduur van de installatie. Dit veronderstelt niet enkel een kwalitatieve installatie, maar ook een correct gebruik ervan. De uitdrukking van de prestaties moet zowel toelaten om de kwaliteit van het ventilatiesysteem in ontwerpfase te evalueren, als om de kwaliteit van de installatie na realisatie te controleren en op te volgen. Kwaliteit moet echter gerealiseerd worden binnen een betaalbaar kader, zowel wat betreft de investering als wat betreft energiegebruik en onderhoud. 4.3.3 Noodzaak om realisatie van goede kwaliteit te stimuleren en te behouden Het is niet vanzelfsprekend om een goede kwaliteit te realiseren zonder externe druk. Dit betekent bijvoorbeeld dat het niet volstaat om te zorgen voor competente uitvoerders, maar dat er ook bepaalde externe stimuli vereist zijn om competentie om te zetten in kwaliteit van de uitvoering en om deze kwaliteit te behouden tijdens de gebruiksfase. Zowel afdwingbare resultaten als verplichte procesmatige stappen kunnen hierbij zinvol zijn, waarbij controles zich bij voorkeur toespitsen op het bereikte eindresultaat.

4.4 Voorstellen voor krachtlijnen voor een kwaliteitskader ‐ concrete aanbevelingen: 4.4.1 Inleiding met betrekking tot een handhaafbaar kwaliteitskader Basisvoorwaarde Het is essentieel dat er gestreefd wordt naar een HANDHAAFBAAR en voldoende PRAGMATISCH kwaliteitskader voor een aantal van verder genoemde aanbevelingen: beschikbaarheid van een ventilatievoorontwerp, erkenning van installateurs, afleveren van een prestatieverslag, betrouwbare databanken met prestaties van producten en systemen. Dit betekent bijvoorbeeld dat het afleveren van prestatieverslagen zonder enige vorm van derde partijbetrokkenheid (of de overheid zelf) voor kwaliteitsbewaking niet te verdedigen is. De kans is immers groot dat om economische redenen het verslag niet of niet correct wordt opgesteld en/of dat er een foutieve rapportering kan zijn in het kader van de EPB‐ aangifte. Tijdens de internationale workshop van maart 2013 zijn diverse benaderingen voor kwaliteitsbewaking van ventilatiesystemen aan bod gekomen (zie 6.1). Op basis van deze ervaringen en rekening houdend met de Vlaamse/Belgische context lijkt het ons zinvol om een geheel van randvoorwaarden te realiseren, die samen leiden tot een correcte uitvoering en een betrouwbare verslaggeving. Dit moet toelaten om de inspanning en/of kosten zo laag mogelijk te houden voor de diverse doelgroepen, zonder verlies van de nodige handhaafbaarheid. Als globaal concept is er competentie vereist bij de verschillende professionelen die bij het realisatieproces zijn betrokken, waarbij deze competentie ook daadwerkelijk moet leiden naar kwaliteit van de as‐built situatie. Schematisch kan men dit voorstellen aan de hand van een aantal vragen, waarbij het antwoord invloed heeft op de methodiek, zie figuur 1. Het betreft hier volgende vragen:  Is er nood aan training?  Is er nood aan een verificatie of de training leidt tot verhoogde competentie (vb. examen)?  Is het noodzakelijk om de kwaliteit van het ventilatiesysteem in elk gebouw te verifiëren of kan men in het algemeen rekenen op de competentie van de installateurs?  Is het noodzakelijk om tussentijdse procesverificaties te doen, of kan men rekenen op een evaluatie van de finale prestaties na realisatie van het systeem? Deze antwoorden zullen verschillend zijn naargelang de behandelde technologie. Zo zijn de consequenties van slecht uitgevoerd werk soms zo groot en duidelijk dat de uitvoerder, als hij eenmaal de competentie bezit, deze ook zonder twijfel zal toepassen en verdere handhaving niet noodzakelijk is. In andere gevallen is het bezitten van competentie onvoldoende om deze zekerheid te hebben en zijn misschien andere verificaties vereist. Merk op dat ook binnen één technologie, de antwoorden kunnen verschillen in functie van het type professioneel (ontwerper, monteur, evaluator,…). Daar men vermoedelijk de piste


43/84

van doe het zelf niet wenst uit te sluiten, moeten deze worden meegenomen in verschillende kwaliteitsbenaderingen.

Figuur 1

Voor ventilatie stellen we dit als volgt voor:  Er is een duidelijke nood aan training, op verschillende niveaus, zoals besproken in 4.4.2.2;  Controle of de competentie verworven is, lijkt voor de projectpartners globaal genomen niet noodzakelijk, behalve daar waar het de evaluatoren betreft. Mogelijke pistes worden besproken in 4.4.2.4;4.4.2.3  Op het einde van de rit lijkt het aangewezen om te verifiëren of de competenties nuttig gebruikt werden en leiden tot een aanvaardbaar as‐built resultaat. De verificatie van de prestaties van de as‐built situatie kan gebeuren aan de hand van het voorleggen van een prestatieverslag, zoals besproken wordt in 4.4.2.5;  Een zekere opvolging van het gehele totstandkomingsproces lijkt wenselijk, bijvoorbeeld wat betreft de beschikbaarheid van een voorontwerp. Mogelijke pistes worden besproken in 4.4.2.44.4.2.3.


44/84

4.4.2 Aanbevelingen 4.4.2.1 Eenduidige prestatiecriteria en aanvaarde prestatie‐eisen De basis voor een duurzaam kwaliteitssysteem zijn eenduidig gedefinieerde prestatiecriteria die resulteren in het vastleggen van minimale prestatie‐eisen, waarover voldoende consensus bestaat binnen de gehele sector. Dit vereist het opstellen van concrete en verifieerbare prestatiecriteria, in eerste instantie gericht op de functionele prestaties van de afgewerkte installatie. Aanvullend op de finale systeemprestaties kunnen ook prestatiecriteria worden opgelegd met betrekking tot bepaalde ontwerpvoorwaarden (vb. maximale luchtsnelheid) en tot de gebruikte componenten en systemen. De prestaties kunnen zowel kwantificeerbare prestaties betreffen (debieten, elektriciteitsverbruik, akoestiek, sommige luchtkwaliteitsparameters, …) als eerder kwalitatieve criteria (sommige luchtkwaliteitsparameters, comfort, toegang voor onderhoud, …), zoveel mogelijk op basis van informatie uit Europese of nationale normen. Een mogelijke aanpak bestaat erin de prestatiecriteria te beschrijven in een STS‐document (Spécification Technique/Technische Specificatie), uit te geven door de FOD Economie. De STS definieert de prestatiecriteria op eenduidige wijze en verwijst waar nodig naar aangepaste objectieve bepalingsmethoden (zowel voor producten als voor metingen op de installatie zelf). Waar relevant kunnen de prestaties worden opgedeeld in verschillende prestatieniveaus onder de vorm van klassen. De STS kan vervolgens prestatie‐eisen vastleggen, bijvoorbeeld onder vorm van minimaal te behalen prestatieniveaus, of kan eventueel hogere niveaus aanbevelen. Het komt de opdrachtgever/voorschrijver toe om voor het betrokken project de gewenste prestatie‐eisen vast te leggen. Er kan, vanuit een ander kader (regelgevend, vrijwillig), worden verwezen naar de STS, en de toepassing van de STS afdwingen, in zijn geheel of via selectie van een aantal criteria. De STS komt tot stand via een eensgezindheid met de gehele sector. Een STS moet gezien worden als een evolutief document dat onderworpen wordt aan regelmatige actualisatie, in functie van voortschrijdende inzichten, aanpassingen aan de regelgeving, innovatieve concepten en maturiteit van de markt. Stand van zaken: • Voor residentiële ventilatie is er een STS in voorbereiding, met inbegrip van een sectorconsultatie; • Voor niet‐residentiële ventilatie werden nog geen initiatieven genomen. 4.4.2.2 Aanbieden professionele opleiding Om goede ventilatie‐installaties op een economisch optimale, voorspelbare en systematische wijze te kunnen realiseren, is opleiding essentieel, zowel in het onderwijs als in de naschoolse bijscholing. Deze opleiding moet aangepast zijn aan het te benaderen (professioneel) doelpubliek: ontwerpers‐architecten, installateurs‐ontwerpers, installateurs‐ Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

45/84

monteurs/technici, evaluatoren of EPB‐verslaggevers en wellicht moet een onderverdeling gemaakt worden tussen relatief eenvoudige residentiële toepassingen en uitgebreide niet‐ residentiële installaties (met inbegrip van grote residentiële projecten). Om kwalitatieve opleidingen te garanderen zijn volgende aspecten van belang:  Men moet beschikken over goed beschreven beroepscompetentieprofielen (deze bestaan al voor het niveau monteur, opgesteld door FVB‐FCC, maar niet voor de andere niveaus);  Men moet beschikken over uniforme syllabi en hulpmiddelen. Een basis voor de inhoudelijke invulling van deze opleidingen kan gevormd worden door de STS‐ ventilatie, door codes van goede praktijk zoals technische voorlichtingen van het WTCB en van de praktijkrichtlijnen, bijlagen en rekentool Optivent (residentieel);  Men moet de didactische aanpak uitwerken, zeker wat betreft het praktische luik;  De nodige aandacht moet besteed worden aan het opleiden van de lesgevers;  Er kan gedacht worden aan een uniforme wijze van examineren, met daaraan gerelateerde erkenning van installateurs, zie § 4.4.2.4. Hogergenoemde aanpak vereist het samenbrengen van diverse specialisten (zowel technisch als didactisch). 4.4.2.3 Beschikbaarheid ventilatievoorontwerp Diverse stakeholders stellen voor om na te gaan in hoeverre het kwaliteitskader baat heeft bij de verplichting om een kwalitatief ventilatievoorontwerp te kunnen voorleggen bij de start van de werken. Dit zou bijvoorbeeld onderdeel kunnen uitmaken van de startverklaring in het EPB‐kader. Belangrijke aspecten daarbij zijn:  Het ventilatievoorontwerp maakt integraal deel uit van het gebouwontwerp, onderlinge interacties tussen het ventilatiesysteem en de bouwkundige aspecten (vb.: is er voldoende ruimte voor kanalen) werden afgetoetst;  De opdrachtgever wordt betrokken bij de opgelegde prestaties van de ventilatie‐ installatie, waarbij verrassingen op het einde worden vermeden;  Er wordt geverifieerd of er voldaan is aan de EPB‐ventilatie‐eisen (in aanvulling op wat nu al voorzien is). De projectpartners menen dat voor een zinvolle invoering van deze aanbeveling volgende aspecten verder moeten worden uitgewerkt:  Het ventilatievoorontwerp zou best beschikbaar zijn voor de feitelijke start van de werken, omdat een aantal keuzes al invloed kunnen hebben op de ruwbouw. Er moet worden vastgelegd op welke wijze het ventilatievoorontwerp geïntegreerd kan worden in de startverklaring, sommige elementen (vb. geëiste debieten) zijn nu al opgenomen in de voorafberekening. o Indicatieve timing invoering: voor stedenbouwkundige aanvragen met aanvraagdatum vanaf 2016 , waarbij gestimuleerd wordt dit al vroeger te doen.


46/84







Er moet worden vastgelegd welke aspecten deel uitmaken van dit ventilatievoorontwerp, bovenop de informatie die nu al gevraagd wordt bij de startverklaring voorbeelden: o Lastenboek beschikbaar  Bijvoorbeeld, in combinatie met het verder besproken prestatieverslag, kan worden aangegeven welke prestatieniveaus moete worden behaald; o Detailontwerp beschikbaar  Plattegrond met intekening van RTO, DO, ventilator, kanalen, toevoer/afvoer naar buiten, geluidsdempers,…;  Ruimte voorzien voor onderdelen, en toegankelijkheid nadien (vb. onderhoud filters);  Drukverliesberekening en verantwoording selectie ventilator;  Concrete lijst van geselecteerde componenten: RTO, ventilatoren, regeling, ventielen;  Keuze van oplossingen voor akoestiek;  … De STS in voorbereiding zou een bijlage met de minimale inhoud van een ventilatievoorontwerp kunnen bevatten, en wordt dus in nauwe afspraak met de sector vastgelegd. Bij de finale selectie van deze aspecten moet er rekening gehouden worden met: o Er moet gestreefd worden naar een pragmatische balans tussen de gevraagde extra inspanning en een verhoogde garantie op betere kwaliteit; o Er moet rekening mee gehouden worden dat op het moment van de start van de werken diverse actoren‐aannemers van de ventilatieaspecten nog niet bekend kunnen zijn. Er moet worden vastgelegd wie de verantwoordelijkheid neemt over dit ventilatievoorontwerp. In het geval dat de verslaggever het ventilatievoorontwerp samen met de startverklaring moet inleveren, lijkt het logisch dat hij/zij afspreekt wie dit ventilatievoorontwerp zal maken. De opsteller van het ventilatievoorontwerp kan bijvoorbeeld zijn: de architect‐ontwerper, de EPB verslaggever, een betrokken aannemer. Er moet worden nagegaan welke maatregelen kunnen worden getroffen als het ontwerp, ondanks nauwkeurig uitgevoerd, toch niet leidt tot de gewenste prestaties? Er moet worden vastgelegd hoe de handhaving op deze eis zal worden gerealiseerd. o De beschikbaarheid zou kunnen geverifieerd worden:  Door het ventilatievoorontwerp steekproefsgewijs op te vragen;  Door het ventilatievoorontwerp op te vragen bij klachten;  Door het ventilatievoorontwerp verplicht mee op te laden bij de startverklaring. Er kan afgetoetst worden of het zinvol is om het ventilatievoorontwerp te laten ondertekenen door de opdrachtgever, zodat hij/zij op de hoogte is. o Verificatie van de kwaliteit van dit ontwerp met betrekking tot volgende aspecten:


47/84

    

Volledig? Correct wat berekeningen betreft? Consistent met gebouwontwerp? Conform EPB en geldende normen/regelgeving? Betrokkenheid opdrachtgever (die de startverklaring mee ondertekent)? Het is vrij duidelijk dat dit valt onder de verantwoordelijkheid van de partners in het bouwproces en dat hiervoor geen controle zal worden uitgevoerd door de overheden. Het betreft immers een ontwerp dat nog kan wijzigen of worden bijgestuurd in de loop van het verdere bouwproces, in functie van andere verwante wijzigingen in het gebouw. Omdat uit de internationale studie blijkt dat de overheid niet altijd in staat is deze controle op zich te nemen, stelt zich de vraag of hiervoor een aanvullend onafhankelijk kwaliteitskader moet worden opgezet (zie vb. ventilatie‐installateur of ventilatie‐verslaggever). o Er lijkt eensgezindheid te bestaan dat dit voorontwerp niet bindend is en dus in de loop van het proces kan wijzigen; een strikte handhaving of het voorontwerp gevolgd werd is daarom niet nodig. Het kan echter wel een optie zijn of de afwijkingen tussen voorontwerp en finale realisatie bewust werden gekozen en gefundeerd zijn. Daarvoor worden volgende suggesties aangehaald:  Indirecte handhaving via het kwaliteitskader voor erkende installateurs, zie 4.4.2.4;  Indirecte handhaving via het kwaliteitskader voor het prestatieverslag, zie 4.4.2.5; Aanvullende opmerkingen, bezorgd door de stakeholders:  NAV: Het ventilatievoorontwerp: o Mag geen te grote administratieve last vormen; o Is niet bindend; o Bevat niet te veel detail; o Een eventuele handhaving beperkt zich tot het afstemmen met het voorontwerp. De inhoud moet vastgelegd worden in afspraak met de diverse stakeholders.  OVED: Het voorontwerp zou kunnen worden opgesteld door een ingenieur technieken, naar analogie met een ingenieur stabiliteit. 4.4.2.4 Erkenning installateurs of installatiebedrijf Diverse stakeholders stellen voor om een kader uit te werken waarbij competente installateurs de mogelijkheid krijgen om zich te onderscheiden, bijvoorbeeld door middel van een erkenning na afleggen van examens. Zoals blijkt uit de hoger opgenomen figuur (Figuur 1) geven de projectpartners hieraan een lagere prioriteit, omdat een strikte handhaving erg moeilijk wordt.


48/84

De projectpartners menen dan ook dat voor een zinvolle invoering van deze aanbeveling volgende aspecten verder moeten worden uitgewerkt:  Er moet worden vastgelegd wie de feitelijke doelgroep is, waarbij zich minstens volgende 3 mogelijkheden aandienen: o Examen en erkenning voor monteurs (zuiver uitvoerende profielen)  Hoewel opleiding voor monteurs vanzelfsprekend van groot belang is, lijkt erkenning minder vereist, daar een monteur normalerwijze in opdracht van een installateur of installatiebedrijf werkt. o Erkenning of certificatie van installateurs als persoon (die ook het detailontwerp opstelt, onderdelen selecteert, plant en coördineert, administratieve en commerciële taken op zich neemt):  Kennis te verwerven via zelfstudie, praktijkervaring, vroegere opleidingen of via een al dan niet verplichte specifieke opleiding;  Competentie aan te tonen via het slagen voor een praktisch en theoretisch examen, aan te vullen met eventuele actualisatie‐ examens/momenten;  Deze methodiek sluit aan bij de certificatie van hernieuwbare energie‐installateurs, momenteel in uitwerking;  Het opvolgen of de competentie daadwerkelijk tot kwalitatieve installaties leidt wordt bemoeilijkt doordat het moeilijk is te garanderen of de geëvalueerde installatie inderdaad door de betrokken persoon werd gerealiseerd;  Een erkenning kan ook eisen stellen aan regelmatige bijscholing; klassiek dagonderwijs moet ook direct tot een certificaat kunnen leiden, zonder dat een afgestudeerde uit het dagonderwijs direct opnieuw examens moet afleggen. o Erkenning of certificatie van installatiebedrijven:  Het opleggen van een ‘examen’ aan een bedrijf is natuurlijk niet evident, wel kan er geëist worden dat een bedrijf beschikt over x (aantal of %) opgeleide monteurs en/of y (aantal of %) erkende installateurs. In die zin kan dit leiden tot een dubbele erkenning van enerzijds personen, en anderzijds een bedrijf met een minimum aantal erkende personen. Deze aanpak is ook al toegepast voor andere technologieën;  De erkenning of certificatie van installatiebedrijven kan worden aangevuld met andere criteria op vlak van bedrijfsorganisatie, beheer van documenten en klachten, opleidingsprogramma,….  Er moet worden vastgelegd op welke wijze er wordt afgedwongen dat de installaties daadwerkelijk door een erkend installateur of installatiebedrijf worden geplaatst: o Indien de erkenning volledig vrijwillig is, dreigt het effect marginaal te zijn;


49/84

o Men kan opteren voor een vrijwillige erkenning, maar met bepaalde prikkels: naar analogie met certificatie van hernieuwbare energie installateurs:  Vereist voor premie Qualiwatt in het Waals Gewest;  Vereist voor premie agrément Soltherm in het Waals Gewest;  Op het moment van het opstellen van dit rapport is het nog niet duidelijk hoe de hernieuwbare energie certificatie van installateurs in het Vlaams Gewest zal worden aangemoedigd. Gezien de huidige budgettaire situatie lijkt het niet evident om prikkels uit te werken onder de vorm van premies. o Men kan opteren voor een verplichte betrokkenheid van een erkende installateur of een erkend installatiebedrijf bij de realisatie van een ventilatie‐installatie.  Er moet worden vastgelegd op welke installaties deze eis betrekking heeft:  Enkel installaties in EPB‐kader of ook voor renovaties (waarbij renovaties meestal ‘onder de radar’ verlopen)? Volgens het huidige decreet kan er vanuit EPB geen verplichte erkenning van de uitvoerder worden opgelegd, wel kan het belang van correcte installatie worden gecommuniceerd en gestimuleerd;  Voor welke aspecten geldt deze eis: voor het plaatsen van RTO’s, van doorvoeropeningen, van dakdoorvoeropeningen, of enkel voor het ‘mechanische’ deel?  Hoe zal men deze eis handhaven?  Welke implicaties heeft dit voor de doe‐het‐zelf markt? Als er een eis is ‘installatie door erkend installateur of installatiebedrijf’ is het dan voldoende dat een DHZ onder verantwoordelijkheid van een erkend installateur werkt? Als er een eis is ‘montage door erkend monteur’ (rechtstreeks of indirect door te eisen dat een erkend installatiebedrijf minstens een aantal erkende monteurs tewerkstelt) betekent dit dan dat DHZ niet meer mogelijk is?  Zijn er precedenten van deze aanpak?  Zie hiervoor de methodiek ‘Koeltechnicus’, waarbij er ook een verplichting is om te werken met een erkend koeltechnisch bedrijf met een erkend koeltechnicus (dubbele erkenning van persoon en bedrijf). Het handhavingskader is in de praktijk enkel functioneel voor vergunningsplichtige bedrijven, maar wellicht onbestaand voor kleine huishoudelijke installaties (omdat de eisen er niet op van toepassing zijn, of omdat men er niet op uitkomt). Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

50/84

4.4.2.5 Beschikbaarheid van een prestatieverslag Er is een globale consensus dat kwalitatieve eindprestaties het finale doel zijn van diverse kwaliteitsbenaderingen. Een directe benadering zou dus kunnen zijn om afdwingbare prestatie‐eisen op te leggen voor elke installatie. Deze eisen zouden inhoudelijk verder moeten gaan dan de beperkte ventilatie‐eisen in het EPB‐kader en zich bovendien ook moeten uitstrekken tot niet EPB‐plichtige werken zoals een aantal renovaties. Het verplicht opleggen van prestaties heeft het voordeel dat de gehele markt hierdoor afgedekt wordt en dat er dus geen concurrentieel onevenwicht door wordt geïnitieerd. Dergelijke verplichting heeft echter ook zijn beperkingen:  Té strikte eisen laten geen aanpassingen toe aan specifieke projectomstandigheden;  Het lijkt onhaalbaar om hoge prestatie‐eisen te stellen als niet de gehele markt eraan kan voldoen;  Het handhavingskader dat nodig is om te garanderen dat deze prestaties met voldoende zekerheid in alle ventilatie‐concepten behaald worden, is behoorlijk zwaar. Een alternatief voor het stellen van strikte eisen, is om de beschikbaarheid van een ventilatieprestatieverslag te eisen. In de context van de energieprestatieregelgeving kan dit prestatieverslag een onderdeel vormen van de EPB‐aangifte, maar ook buiten het EPB‐kader kan een gelijkaardige eis gesteld worden, zij het dat de handhaafbaarheid daar wellicht een andere aanpak vereist. Eventueel kan overwogen worden om het opstellen van een (aangepast?) prestatieverslag op te nemen in de EPC‐methodiek voor certificatie van bestaande gebouwen die te huur of te koop worden gesteld. Het hier voorgestelde prestatieverslag vormt een neerslag van de prestaties van de afgewerkte ventilatie‐installatie, en kan berekeningen, observaties en metingen bevatten. Dit prestatieverslag kan bestaan uit 2 luiken, waarbij het 2e luik optioneel kan zijn:  Het luik ‘verslag’ bevat een correct verslag van de toestand van de ventilatie‐ installatie op het moment van evaluatie. Het betreft hier de rapportering van productgegevens van gebruikte producten en systemen, de resultaten van uitgevoerde metingen of vaststellingen zoals de aanwezigheid van bepaalde onderdelen of documentatie;  Het luik ‘conformiteit’ vermeldt waar relevant de beoordeling van de in het luik ‘verslag’ vastgestelde prestaties met de wettelijke of door de opdrachtgever opgelegde prestatieniveaus of –klassen. De beschikbaarheid van het verslag vereist niet noodzakelijk een conformiteit met bepaalde eisen. De conformiteit met bepaalde eisen uit de EPB‐regelgeving kan op basis van het verslag geëvalueerd worden in de EPB‐aangifte (vb. debieten, producteisen). Voor andere aspecten kan conformiteit bijvoorbeeld privaatrechtelijk, in het contract tussen opdrachtgever en aannemer worden afgesproken en afgedwongen. De inhoud van het prestatieverslag kan worden vastgelegd in de STS, zie ook 4.4.2. Er kan overwogen worden om het prestatieverslag gefaseerd in te voeren waarbij in een eerste fase bijvoorbeeld een verslag wordt geëist voor gemeten mechanische debieten en de Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

51/84

aanwezigheid van een onderhouds‐ en gebruikershandleiding. Door te verplichten om de mechanische debieten te meten, kunnen de verschillende ventilatiesystemen op een meer gelijkwaardige manier vastgesteld en gehandhaafd worden. In een latere fase kan de inhoud van het prestatieverslag worden uitgebreid met andere aspecten uit de STS. Voor een aantal aspecten bestaat ‘kwaliteit’ net uit het juist rapporteren en verhoogt het prestatieverslag direct de kwaliteit van de afgeleverde installatie. Voor andere aspecten is het correct rapporteren van een niet‐conforme situatie weliswaar voldoende voor een correct prestatieverslag, maar niet voor een kwalitatieve prestatie. Het is wel de verwachting dat de beschikbaarheid van het prestatieverslag in de praktijk op termijn zal leiden tot een kwaliteitsverbetering van de opgeleverde ventilatie‐installaties. De as‐built prestaties worden immers zichtbaar voor iedereen, dus ook voor de opdrachtgever en zijn vertegenwoordiger (de ontwerper/architect/…). Dit maakt het mogelijk om verschillende procesverbeteringen te initiëren om ook effectief conformiteit van de installatie met de gevraagde prestatie‐eisen te realiseren en aldus de kwaliteit te verbeteren. Zo kunnen de opdrachtgever/architect doelbewust bepaalde prestatieniveaus opleggen, die tijdens de oplevering geverifieerd worden aan de hand van het opgestelde verslag. Vanzelfsprekend kunnen aannemingsbedrijven ook zelf de conformiteit met bepaalde prestatieniveaus garanderen, en zich hier mee differentiëren. Het prestatieverslag moet vanzelfsprekend een grote mate van betrouwbaarheid hebben en een zo objectief mogelijke weergave geven van de verschillende ventilatie‐aspecten. Het handhavingskader om voldoende betrouwbaarheid van de rapportering te garanderen, moet kunnen rekenen op een zo groot mogelijk maatschappelijk draagvlak en dit voor een aanvaardbare kost. Een mogelijk handhavingskader wordt hieronder besproken. Voor wat betreft het handhavingskader – het verzekeren van, de integratie in de EPB‐ regelgeving en de consequenties,… ‐ kan de handhaving bestaan uit volgende aspecten:  De overheid legt het afleveren van een ventilatie‐prestatieverslag op, als onderdeel van de EPB‐aangifte. Het prestatieverslag wordt opgesteld conform de STS. De verplichting vanuit de overheden tot het afleveren van een prestatieverslag kan ook inhouden dat alle ingaven in de EPB‐aangifte conform moeten zijn met het prestatieverslag ventilatie; dit prestatieverslag zou dan een onderdeel van de EPB‐ aangifte vormen.  De STS zou kunnen vastleggen onder welke voorwaarden dit prestatieverslag moet worden opgesteld, en eventueel verwijzen naar de betrokkenheid van een derde partij, bijvoorbeeld:  Een ventilatieverslaggever is een natuurlijk persoon die zich aanmeldt bij de derde partij;  Er zijn geen diplomavereisten, noch eisen op vlak van onafhankelijkheid;  De ventilatieverslaggever moet beschikken over algemene kennis van ventilatie en volgt een korte opleiding, gericht op kunde met betrekking tot de evaluatie, en legt hiervoor een praktische evaluatieproef met goed gevolg af. Er kunnen opfrissingsopleidingen worden voorzien. De evaluatieproef kan vragen dat hij/zij aan de hand van enkele werven zijn/haar competentie tot Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

52/84







evaluatie aantoont, door vergelijking met het verslag van een al erkend ventilatieverslaggever; Er worden een aantal eisen opgelegd met betrekking tot de nauwkeurigheid van de metingen: gebruik van aangepaste meetmethoden, ijking van de toestellen,…; De derde partij verifieert steekproefsgewijs of de prestatieverslagen correct worden afgeleverd. De steekproefgrootte is dusdanig dat de ventilatie‐ verslaggevers voldoende worden gemotiveerd, maar relevant en pragmatisch blijft, en kan aangepast worden in functie van de track‐record van de verslaggever (bij weinig problemen kunnen de frequentie, en dus ook de kosten, omlaag); Indien wordt vastgesteld dat niet correcte prestatieverslagen worden afgeleverd worden de nodige maatregelen genomen, in functie van de ernst: tijdelijke of definitieve schrapping, bijkomende verificaties, verplichting tot het volgen van een nieuwe opleiding,….

Opmerking met betrekking tot doe het zelf: hogerstaande methodiek concentreert zich op het eindresultaat, waarbij het duidelijk is dat een aantal procesmatige randvoorwaarden zullen moeten vervuld zijn (vb. competentie ontwerper en uitvoerder). In functie van de aanbevelingen die finaal worden weerhouden, kan dit verschillende consequenties opleveren.  Worden er strikte proces‐eisen opgelegd (vb. montage door een erkend monteur, intense betrokkenheid van een erkende installateur of installatiebedrijf) dan is een doe het zelf – realisatie misschien niet meer mogelijk;  Een handhavingskader dat zich enkel richt op de beschikbaarheid van een prestatieverslag laat toe dat de installatie wordt ontworpen en gerealiseerd via doe het zelf, waarna de ventilatie‐verslaggeving gerealiseerd wordt door een professioneel ventilatie‐verslaggever. Aanvullende opmerkingen stakeholders:  VSKO: het prestatieverslag moet een daadwerkelijk middel zijn om tot betere ventilatie‐installaties te komen, en mag geen doel op zich of een poging tot afwenteling van verantwoordlijkheden zijn;  NAV: de bijkomende administratieve belasting van voorontwerp en prestatieverslag moet beperkt worden, ze wordt immers doorgerekend aan de opdrachtgever;  NAV: de ventilatie‐verslaggever moet zijn/haar werk op een volledig onafhankelijke wijze kunnen uitvoeren. Men wenst deze taak niet toe te bedelen aan de architect. o Commentaar projectuitvoerders: een absolute ‘onafhankelijkheid’ is in praktijk erg moeilijk realiseren. Een formeel onafhankelijke partij (ander bedrijf) kan in de feiten zeer afhankelijk zijn (als bijvoorbeeld de opdrachtgever hun belangrijkste klant is);  NAV suggereert om een verplichte keuring te eisen bij oplevering of verkoop (cfr. elektrische installatie), waardoor de opdrachtgever zijn persoonlijk belang zou


53/84



kunnen zien. Dit systeem zou autonoom kunnen werken, zonder direct toezicht van de overheid. o Commentaar projectuitvoerders:  De elektrische keuring is beperkt tot veiligheid, de vraag stelt zich of er voldoende draagvlak is voor een keuring die verder gaat;  Een 100 % derde partijkeuring is zeker duurder dan indien deze kan gebeuren door één van de betrokkenen: organisatie, voorrijkosten, zich inwerken in het installatieconcept. Finaal moet dezelfde informatie worden aangeleverd;  Er moet ook gezorgd worden voor voldoende kwaliteit van deze derde partij keuring. OVED: o Vraagt om geen nieuwe functie te creëren naast de EPB verslaggever en dit te laten uitvoeren door een onafhankelijke partij, zoals de EPB verslaggevers. Daarbij wordt gesteld dat dat de EPB verslaggever niet mag worden belast met extra verantwoordelijkheid; o Vindt de metingen te complex en duur, en stelt dat er te veel stavingsstukken moeten worden verzameld; o Stelt voor het prestatieverslag vrijwillig te houden  Commentaar projectuitvoerders:  Onafhankelijkheid: zie hoger;  Diverse metingen worden nu al uitgevoerd door een sterk gemotiveerde installateur;  De meeste stavingstukken moet nu ook al aangeleverd worden, dit is geen bijkomende taak;  Vanuit de internationale bevraging (zie …) stelt men vast dat een vrijwillig systeem slecht een marginale implementatie ressorteert.

4.4.2.6 Kwaliteitsbeheer van producten en systemen Globaal wordt erkend dat het merendeel van de op de markt beschikbare producten van voldoende hoge kwaliteit zijn en geen bijzondere kwaliteitsproblemen stellen. Dit neemt niet weg dat een onaangepaste keuze en plaatsing van intrinsiek goede producten toch een impact kunnen hebben op de kwaliteit van de ventilatiesystemen als geheel. Bovendien worden niet altijd alle nodige componenten voorgeschreven en/of geplaatst (geluidsdempers, …). Met betrekking tot producten en systemen bestaat er momenteel het systeem van de EPBD‐ productgegevensdatabank die voor een aantal producten (natuurlijke toe‐, door‐ en afvoeropeningen, ventilatoren en ventilatiegroepen), op vrijwillige basis opgenomen, betrouwbare prestaties rapporteert die van belang zijn bij de EPB‐verslaggeving. Globaal gezien werkt dit systeem naar behoren, de gegevens kunnen dan ook gebruikt worden in het onder punt 4.4.2.5 opgenomen prestatieverslag.


54/84

Volgende aspecten kunnen het systeem in de toekomst versterken:  Opname van bijkomende producten?  Opname van meetapparatuur in functie van hun geschiktheid voor het bepalen van de prestaties uit de STS;  Opname van bijkomende prestatiecriteria (buiten EPB om): akoestische prestaties, filtertype, debietscapaciteit, afmetingen, bedieningsmogelijkheden, vochtrecuperatie, interne en externe lekken,…;  Opname van de Ecodesign labellinggegevens (gezien de methodiek van Ecodesign kan afwijken van deze vereist voor de EPB‐prestaties, moet verwarring vermeden worden). In aanvulling hierop kan de sector een vrijwillig systeem van productcertificatie aangaan, die in tegenstelling tot de EPBD productgegevensdatabank, ook een uitspraak doet over de intrinsieke kwaliteit van producten of systemen (vb. via ATG). Suggesties voor stimuli met betrekking tot innovatieve producten en systemen Naast de hierboven vermelde benaderingen met betrekking tot producten (beschikbaarheid van betrouwbare productgegevens, labelling of certificatie van producten, die een duidelijke drive voor innovatie kunnen zijn), kunnen de volgende mogelijkheden tot innovatie worden vermeld:  Innovatie in verband met energie, en in rekening gebracht in het E‐peil  innovatie kan direct gevaloriseerd worden  Vb.: systemen die in rekening worden gebracht in de berekening van het E‐peil maar toch nog beperkt aanwezig zijn op de markt, vb. automatische balancering tussen toevoer en afvoer bij systeem D met warmteterugwinning;  Vb.: verbeterde productgegevens: een beter WTW‐rendement dat aangetoond en gevaloriseerd kan worden via www.epbd.be.  Innovatie in verband met energie, maar niet in rekening gebracht in het E‐peil  Vb.: automatische regeling De huidige EPB‐regelgeving bevat het zogenaamde gelijkwaardigheidsprincipe (zie ook http://www.energiesparen.be/epb/prof/gelijkwaardigheid). Niet alle innovatieve bouwconcepten of technologieën kunnen immers beoordeeld worden aan de hand van de opgelegde rekenmethode. Daarom bepaalt het Energiebesluit dat een alternatieve berekeningswijze kan gebruikt worden, bepaald op basis van een gelijkwaardigheidsstudie. Van deze mogelijkheid werd in het verleden door de ventilatiesector al ruim gebruik gemaakt, vooral voor vraaggestuurde ventilatiesystemen. Het moet duidelijk zijn dat innovatieve systemen diverse voordelen kunnen bieden, waarvan een mogelijke verbeterde energieprestatie er slechts één is. De gelijkwaardigheidsprocedure laat toe om de verbeterde


55/84

energieprestatie te valoriseren, het lijkt niet nodig om daarnaast nog bijkomende stimuli te voorzien. 

Innovatie die zich richt op andere aspecten dan energie (comfort, duurzaamheid, gemak van installatie, gebruiksgemak, onderhoudsvriendelijkheid, kostenbesparing, enz.)  mogelijke valorisatie via prijs, marketting, enz, en eventueel via ATG indien gewenst:  Systeemprestaties overstijgen het zuivere productniveau, innovaties kunnen zich richten op de wijze waarop producten presteren in een volledig systeem. Een mogelijke piste is het samenstellen van kits, die bestaan uit een verzameling van individuele componenten, zodanig geselecteerd dat ze leiden tot een goed samenwerkend geheel, met beperkt risico op fouten. De voornaamste uitdaging is om kits te maken die daadwerkelijk aanpasbaar zijn aan de erg variabele configuraties van de gebouwen waarin ze worden toegepast, zonder dat de veralgemening van keuzes het potentieel tot optimalisatie hypothekeren;  Innovatie kan zich zeker richten tot geavanceerde regeling van systemen, bijvoorbeeld (meer dan enkel gericht op energie): o Vraaggestuurde systemen; o Automatische regelsystemen die gebruikersfeedback toelaten; o Automatische ventilatorregelingen (constante druk of constant debiet ventilatoren) die de invloed van wijzigingen in het systeem onderdrukken (vb. wind‐ of thermische trekinvloeden, filtervervuiling, sluiten van bepaalde afnamepunten,…) ; o Innovatie met betrekking tot het gemak van installeren, met een auto‐kalibratiefunctie (een beetje denigrerend “idiot‐ of foolproof” systemen genoemd) ‐ systemen die bepaalde afstelfuncties automatisch verrichten, zoals bijvoorbeeld:  Afstelling van de mechanische debieten;  Kalibratie van IAQ sensoren zoals CO2‐sensoren; o Integreren van foutdetectie voor het bewaken van prestaties in de tijd, koppeling met domotica. Aanvullende opmerkingen stakeholders:  PHP meent dat het huidige wettelijke kader een rem zet op innovatie (door de beschrijvende aanpak van de norm). 4.4.3 Aanvullende randvoorwaarden 4.4.3.1 Realiseren en behoud van een maatschappelijk draagvlak De problematiek van ventilatie is relatief nieuw voor het brede publiek. Het is daarom essentieel te zorgen dat er een breed maatschappelijk draagvlak tot stand komt en dat dit vervolgens behouden blijft. Dit betekent o.a. bewustmaking door correcte informatieverstrekking over het nut van ventileren, over de praktische uitvoeringsmogelijkheden, over aspecten van gebruik en


56/84

instandhouding (onderhoud), aandacht voor de technische en economische haalbaarheid, … . Dergelijke promotie vereist voldoende middelen. 4.4.3.2 Regelmatig stakeholdersoverleg De ventilatiesector is als sector sterk in beweging, wat wellicht nog een aantal jaren zo zal blijven. Dit betekent dat de te nemen acties en kwaliteitsbenaderingen ook aan verandering onderhevig zijn, dat ze regelmatig moeten worden geëvalueerd en bijgestuurd in functie van een veranderende marktsituatie en innovaties. Daarom blijft een regelmatig overleg met het geheel van de sector ook in de toekomst belangrijk. 4.5 Nog uit te werken denkpistes 4.5.1 Bestaande residentiële bouw De problematiek van de bestaande bouw verdient, voor zover deze buiten het kader van de stedenbouwkundige vergunning blijft, specifieke aandacht. Enerzijds zijn er de beperkte verbouwingen, uitgevoerd door particulieren of aannemers voor fragmentaire taken waar er meestal geen globaal concept wordt vastgelegd, anderzijds zijn er de bestaande gebouwen, zonder concrete plannen tot aanpassingen, maar regelmatig met bedroevend binnenklimaat. De problematiek met betrekking tot comfort, luchtkwaliteit en energieprestaties is hier evenzeer van groot belang. Er zouden concepten moeten worden uitgewerkt die ook deze doelgroep bereiken, bijvoorbeeld door het opnemen van de evaluatie van het ventilatiesysteem (ruimer dan wat nu is opgenomen) in de EPC‐methodiek, aan te vullen met aanbevelingen. We brengen hierbij in herinnering dat er voor bestaande gebouwen momenteel geen enkele eis op het vlak van ventilatie wordt gesteld (terwijl die bijvoorbeeld wel bestaan voor verwarmingsinstallaties). Het stellen van enkele basiseisen, samen met een verplichting om een aangepast prestatieverslag af te leveren, kan de situatie vooruithelpen. Dit vereist wellicht een herziening van de taakomschrijving en het competentieprofiel van energiedeskundigen type A. Aanvullende opmerkingen stakeholders:  VSKO: bij het eventueel opleggen van eisen vanuit de overheid hoort een aangepaste financiering, bijvoorbeeld voor schoolgebouwen;  NAV: voor bestaande bouw zich beperken tot aanbevelingen en stimulansen om tot actie over te gaan. 4.5.2 Niet‐residentiële bouw De huidige standpunten en aanbevelingen richten zich hoofdzakelijk op de residentiële bouw. Hoewel de complexiteit in de niet‐residentiële bouw uiteraard groter is en er vaak meer aandacht besteed wordt aan onderhoud, is de problematiek in de niet‐residentiële bouw gelijkaardig wat betreft het belang van ventilatie en de bezorgdheid over de kwaliteit. Volgende verschillen kunnen worden aangegeven:  De beheersing van de relatieve luchtvochtigheid is een grotere uitdaging in niet residentiële gebouwen;


57/84



Voor sommige niet‐residentiële gebouwtypes, vb. scholen, is het onderhoud soms juist problematischer dan in woongebouwen;  De correcte karakterisering van productprestaties van maatproducten vergt een andere aanpak dan voor serieproducten (vb. rendementen warmteterugwinunits). Het ontwikkelde kwaliteitskader en prestatieverslag kunnen een basis vormen voor latere uitbreiding naar de niet‐residentiële bouw. 4.5.3 Prestaties in de tijd Er is een belangrijke bezorgdheid over de prestaties van ventilatiesystemen in de tijd, ook al zijn hun prestaties bij oplevering eenduidig en conform. De methodiek van het prestatieverslag bevat daartoe een aantal criteria dat zich specifiek richt op de prestaties in toegankelijkheid, duidelijke gebruiks‐ en de tijd (onderhoudbaarheid, onderhoudsvoorschriften). Optioneel kan er gedacht worden aan een verplichte en handhaafbare hernieuwing van de EPB‐aangifte of het EP‐Certificaat, met inbegrip van een belangrijk ventilatie‐luik, om op die wijze de prestaties op langere termijn te garanderen. Bijkomend zou men kunnen overwegen om de inspectie en het onderhoud van ventilatie‐ installaties te koppelen aan de al bestaande verplichte inspecties van verwarmingsinstallaties, al dan niet beperkt tot niet residentiële gebouwen. (zie http://www.vlaanderen.be/nl/bouwen‐wonen‐en‐energie/energie/energienormen/keuring‐ onderhoud‐en‐audit‐van‐uw‐installatie‐voor‐centrale‐verwarming) Aanvullende opmerkingen stakeholders:  PHP meent dat er bij particulieren momenteel geen draagvlak is voor een verplicht onderhoud of inspectie;  NAV suggereert om de effectiviteit van dergelijke piste te evalueren aan de hand van een pilootproject. 4.5.4 Toekomstige evolutie Zoals hoger aangegeven, moeten de diverse benaderingen in een evolutief kader worden gezien, en kan er nu al rekening gehouden worden met te verwachten toekomstige bijsturingen. Aanbevelingen kunnen zich richten op:  Toevoegen van te evalueren prestaties in het prestatieverslag;  Opnemen van eisen in het prestatieverslag;  Aanpassingen aan de EPB‐berekening, onder de vorm van eisen (vb.: eisen dat de luchtdichtheid van het kanaalnet wordt gemeten, maximale SFP voor ventilatoren opleggen) of onder de vorm van verbeterde rekenmethodes (vb.: invloed van isolatie van bepaalde luchtkanalen in rekening brengen). Diverse stakeholders dringen erop aan dat er een goede verhouding moet bewaard worden tussen energieprestatie, comfortvoorwaarden en kosten;  Versterken van de ‘as‐built’ benadering in de E‐peilberekening Momenteel vereist de EPB‐verslaggeving het gebruik van zowel productprestaties (vb. maximaal ventilatorvermogen) als prestaties die voortkomen uit een vaststelling of meting van de afgewerkte as‐built installatie. Omdat het gebruik van producten met goede prestaties niet automatisch leidt tot een kwalitatieve installatie en omdat Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

58/84



een vaststelling op de reële installatie dichter staat bij het finale resultaat, kan overwogen worden om het aspect ‘as‐built’ prestaties in de EPB‐rapportering te versterken, omdat dit gelijktijdig impulsen kan geven tot kwaliteitsverbetering. Voorbeelden hiervan zijn:  Inrekenen van het ventilatorvermogen op basis van een pragmatische meting op de installatie waardoor de gerapporteerde prestatie beïnvloed wordt door reële drukverliezen en luchtlekken;  Evaluatie van de regelmogelijkheden;  Inrekenen van de warmteverliezen van kanalen en de effecten ervan op de warmtebehoefte van het gebouw en op de prestatie van warmterecuperatie; Snellere integratie van innovatie in EPB‐EPC.

Aanvullende opmerkingen stakeholders: o NAV, VSKO, OVED: aandacht houden voor een onnodige administratieve last, de methodieken moeten tot een echte kwaliteitsverbetering leiden, ook in gebruik en bij onderhoud.


59/84

4.6 T6 – Stakeholdersoverleg omtrent beleidsaanbevelingen en formuleren van aanbevelingen 4.6.1 1ste stakeholdersmeeting 24 juni 2013 Tijdens de 1ste stakeholdersvergadering werden de deelnemers geïnformeerd over diverse aspecten m.b.t. de problematiek van ventilatie. Bij aanvang werden de aanwezigen om hun mening gevraagd met betrekking tot een aantal aspecten, de resultaten werden opgenomen in bijlage 7.2. De ingezamelde antwoorden dienen beschouwd te worden als het standpunt van de aanwezige personen en niet noodzakelijk van hun organisatie. 4.6.2 2de stakeholdersmeeting 8 november 2013 Op deze tweede bijeenkomst van de stakeholders werd een ontwerp van eindverslag voorgesteld met: • Een overzicht van de situatie in andere landen, zoals vergaard tijdens de tweedaagse internationale workshop van maart 2013; • Argumenten pro/contra diverse methodieken; • Voorstellen voor kwaliteitskaders; • Suggesties voor stimulerende maatregelen; • Suggesties voor randvoorwaarden voor een handhavingskader; • Een lijst met aanbevelingen van de stakeholders aan de overheid. De ontvangen opmerkingen van de stakeholders werden waar mogelijk verwerkt in het rapport. Volgende opmerkingen werden weliswaar waardevol beoordeeld, maar ze zijn ofwel onduidelijk, ofwel vallen ze eerder buiten het kader van de opdracht. Voor de volledigheid worden ze hier toch opgenomen. Suggesties/opmerkingen stakeholders o Wat met gebruik? (als een goede installatie slecht gebruikt wordt)? o Welke IAQ‐criteria moeten te allen tijde gerealiseerd worden? o Belang rol ontwerper benadrukken, verantwoordelijkheid om (detail‐?) ontwerp te controleren; o Problematiek om prestaties van componenten te testen, enkel testlabo’s in het buitenland; o Uniformiteit gewesten; o Investeren in ventilatie verplichten omwille van een gebrek aan motivatie van de opdrachtgevers; o Link studiebureau‐ EPB‐verslaggever: verduidelijken van de rol van de verslaggever met betrekking tot advies. Nu is er wel een adviesverplichting van de EPB verslaggever als de voorafberekening een onvoldoende scoort; o Procesmatig: betere controle op afstemming ontwerp‐installatie wenselijk; Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

60/84

o De sector is van oordeel dat sommige eisen in de huidige normering of regelgeving aan herziening toe zijn.  Zijn bepaalde bestaande eisen wel zinvol? (vb. permanente mechanische ventilatie); o Eisen of evaluatiemethoden moeten tijdig gecommuniceerd worden zodat de sector zich kan aanpassen; o Opnemen van eisen met betrekking tot: (door te geven aan werkgroep STS)  Regeling tot en met integratie domotica  Integreren van foutdetectie voor het bewaken van prestaties in de tijd (zie “Prestaties in de tijd”);  Brandveiligheid:  Residentieel: appartementen, internaten;  NR; o Verduidelijking relatie EPBD, norm, STS, TV, ATG; o Gebruikers moeten ook opgeleid worden, door de installateur?, aan de hand van gebruikershandleidingen?,… Voor een deel kan hieraan tegemoet worden gekomen door het opnemen van gebruikers‐ en onderhoudsvoorschriften in de specificaties; o Opleiden, motiveren tot onderhoudscontract? o 100 % Externe keuring (cfr. elektriciteit, riool, water, …); o Bewustmaken van andere sectoren dat hun ingrepen invloed hebben op de ventilatieprestaties en –kwaliteit, vb.:  plaatsen van (luchtdicht) schrijnwerk: meer algemeen integreren van luchtdichtheid of gebrek eraan in het globale concept;  bij het plaatsen van een nieuwe dampkap dient men de ventilatiehuishouding ook te bestuderen. o In EPB en EPC zelfde definitie van systeem A hanteren; o De toekomstige evolutie dient in overeenstemming te zijn met de evolutie binnen Europa en binnen de andere Belgische regio’s. 4.6.3 Schriftelijke bevraging na de 2de stakeholdersmeeting Op basis van dit voorlopige eindverslag werden de stakeholderorganisaties schriftelijk bevraagd over hun standpunten. Zij formuleerden een aantal opmerkingen op de globaliteit van het rapport, dat onder de verantwoordelijkheid van de projectpartners werd opgesteld. De stakeholders werd gevraagd hun goedkeuring te hechten aan de hierna volgende aanbevelingen, met inachtname van de opgenomen opmerkingen.


61/84

5. Vaststellingen en aanbevelingen De volgende vaststellingen en aanbevelingen zijn gebaseerd op de activiteiten uitgevoerd in deze studie en de ontvangen informatie van diverse stakeholders en krijgen de steun van de betrokken stakeholderorganisaties. De stakeholders stippen aan dat deze standpunten en aanbevelingen uniform in het gehele land moeten worden toegepast. 5.1 Algemene vaststellingen 5.1.1 Belang van ventilatie Er is algemene consensus dat ventilatie‐installaties van groot belang zijn in de realisatie van gezonde en comfortabele woningen. In lage energie gebouwen is het in hoofdzaak de ventilatie‐installatie die bepalend is voor de bereikte binnenluchtkwaliteit (IAQ), aangezien voor dergelijke gebouwen een goede gebouwluchtdichtheid noodzakelijk is. In de bestaande bouw leiden maatregelen voor energiebesparing (muur‐ en dakisolatie, vervanging ramen) ook tot een verbeterde gebouwluchtdichtheid waardoor de installatie van goed functionerende ventilatiesystemen in belang toeneemt. Doordat ventilatie enerzijds een belangrijke impact heeft op het energiegebruik en anderzijds een onlosmakelijk onderdeel vormt van het concept “isolatie‐ luchtdichtheid‐ventilatie” vormt het ook een belangrijk onderdeel in de evolutie naar bijna energieneutrale gebouwen (“BEN je mee?”). 5.1.2 Noodzaak tot kwaliteitsverbetering Er is, zeker in de residentiële bouw, een duidelijke nood aan een kwaliteitsverbetering op vlak van correct functioneren van ventilatie‐installaties. Om de kwaliteit van ventilatie‐installaties te verbeteren is het van belang kwaliteit uit te drukken in termen van prestaties, niet enkel als te realiseren prestaties met betrekking tot wettelijke eisen, maar ook als prestaties die een objectieve weergave vormen van de verwachtingen van de gebruikers over de gehele gebruiksduur van de installatie. Dit veronderstelt niet enkel een kwalitatieve installatie, maar ook een correct gebruik ervan. De uitdrukking van de prestaties moet zowel toelaten om de kwaliteit van het ventilatiesysteem in ontwerpfase te evalueren, als om de kwaliteit van de installatie na realisatie te controleren en op te volgen. Kwaliteit moet echter gerealiseerd worden binnen een betaalbaar kader, zowel wat betreft de investering als wat betreft energiegebruik en onderhoud. 5.1.3 Noodzaak om realisatie van goede kwaliteit te stimuleren en te behouden Het is niet vanzelfsprekend om een goede kwaliteit te realiseren zonder externe druk. Dit betekent bijvoorbeeld dat het niet volstaat om te zorgen voor competente uitvoerders, maar dat er ook bepaalde externe stimuli vereist zijn om competentie om te zetten in kwaliteit van de uitvoering en om deze kwaliteit te behouden tijdens de gebruiksfase. Zowel afdwingbare resultaten als verplichte procesmatige stappen kunnen hierbij zinvol zijn, waarbij controles zich bij voorkeur toespitsen op het bereikte eindresultaat. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

62/84

5.2 Voorstellen voor krachtlijnen voor een kwaliteitskader ‐ concrete aanbevelingen: 5.2.1 Eenduidige prestatiecriteria en aanvaarde prestatie‐eisen De basis voor een duurzaam kwaliteitssysteem zijn eenduidig definieerde prestatiecriteria die resulteren in het vastleggen van minimale prestatie‐eisen, waarover voldoende consensus bestaat binnen de gehele sector. Dit vereist het opstellen van concrete en verifieerbare prestatiecriteria, in eerste instantie gericht op de functionele prestaties van de afgewerkte installatie. Aanvullend op de finale systeemprestaties kunnen ook prestatiecriteria worden opgelegd met betrekking tot bepaalde ontwerpvoorwaarden (vb. maximale luchtsnelheid) en tot de gebruikte componenten en systemen. De prestaties kunnen zowel kwantificeerbare prestaties betreffen (debieten, elektriciteitsverbruik, akoestiek, sommige luchtkwaliteitsparameters, …) als eerder kwalitatieve criteria (sommige luchtkwaliteitsparameters, comfort, toegang voor onderhoud, …), zoveel mogelijk op basis van informatie uit Europese of nationale normen. Een mogelijke aanpak bestaat erin de prestatiecriteria te beschrijven in een STS‐document (Spécification Technique/Technische Specificatie), uit te geven door de FOD Economie. 5.2.2 Aanbieden professionele opleiding Om goede ventilatie‐installaties op een economisch optimale, voorspelbare en systematische wijze te kunnen realiseren, is opleiding essentieel, zowel in het onderwijs als de naschoolse bijscholing. Deze opleiding moet aangepast zijn aan het te benaderen (professioneel) doelpubliek: ontwerpers‐architecten, installateurs‐ontwerpers, installateurs‐ monteurs/technici, evaluatoren of EPB‐verslaggevers en wellicht moet een onderverdeling gemaakt worden tussen relatief eenvoudige residentiële toepassingen en uitgebreide niet‐ residentiële installaties (met inbegrip van grote residentiële projecten). Een aantal stakeholders benadrukt dat de inspanning die installateurs leveren om hun competenties verder te verhogen en te behouden, moet kunnen worden gevaloriseerd. Dat kan bijvoorbeeld door het opleggen van een verplichting of het aanbieden van prikkels die het afleggen van een examen of het bekomen van een erkenning aanmoedigen. Daarnaast is er ook behoefte aan regelmatige bijscholing en moet klassiek dagonderwijs ook direct tot een erkenning kunnen leiden. 5.2.3 Beschikbaarheid van een prestatieverslag Er is een globale consensus dat kwalitatieve eindprestaties het finale doel zijn van diverse kwaliteitsbenaderingen. Omdat een handhaving van het opleggen van een aantal prestatie‐ eisen op een aantal praktische bezwaren stuit, kan men als alternatief de beschikbaarheid van een ventilatie‐prestatieverslag eisen. In de context van de energieprestatieregelgeving kan dit prestatieverslag een onderdeel vormen van de EPB‐aangifte, maar ook buiten het EPB‐kader kan een gelijkaardige eis gesteld worden.


63/84

Dit prestatieverslag is een neerslag van de prestaties van de afgewerkte ventilatie‐installatie, en kan berekeningen, observaties en metingen bevatten. Dit prestatieverslag kan bestaan uit 2 luiken, een luik ‘verslag’ dat een correct verslag van de toestand van de ventilatie‐installatie op het moment van evaluatie bevat en een optioneel luik ‘conformiteit’ dat waar relevant de beoordeling weergeeft van de in het luik ‘verslag’ vastgestelde prestaties. Een aantal stakeholders benadrukt dat er bij de start van de werken een kwalitatief ventilatievoorontwerp beschikbaar moet zijn. Dit zou bijvoorbeeld onderdeel kunnen uitmaken van de startverklaring in EPB‐kader. Belangrijke aspecten daarbij zijn:  Het ventilatievoorontwerp maakt integraal deel uit van het gebouwontwerp, onderlinge interacties tussen het ventilatiesysteem en de bouwkundige aspecten (vb.: is er voldoende ruimte voor kanalen) werden afgetoetst;  De opdrachtgever wordt betrokken bij de opgelegde prestaties van de ventilatie‐ installatie, waarbij verrassingen op het einde worden vermeden. Er wordt geverifieerd of er voldaan is aan de EPB‐ventilatie‐eisen (in aanvulling op wat nu al voorzien is). 5.2.4 Kwaliteitsbeheer van producten en systemen Globaal wordt erkend dat het merendeel van de op de markt beschikbare producten van voldoende hoge kwaliteit zijn en geen bijzondere kwaliteitsproblemen stellen. Dit neemt niet weg dat een onaangepaste keuze en plaatsing van intrinsiek goede producten toch een impact kunnen hebben op de kwaliteit van de ventilatiesystemen als geheel. Bovendien worden niet altijd alle nodige componenten voorgeschreven en/of geplaatst (geluidsdempers, …). Met betrekking tot producten en systemen bestaat er momenteel het systeem van de EPBD‐ productgegevensdatabank die voor een aantal producten (natuurlijke toe‐, door‐ en afvoeropeningen, ventilatoren en ventilatiegroepen), op vrijwillige basis opgenomen, betrouwbare prestaties rapporteren van productprestaties die van belang zijn bij de EPB‐ verslaggeving. In aanvulling hierop kan de sector een vrijwillig systeem van productcertificatie aangaan (vb. via ATG). 5.2.5 Realiseren en behoud van een maatschappelijk draagvlak De problematiek van ventilatie is relatief nieuw voor het brede publiek. Het is daarom essentieel te zorgen dat er een breed maatschappelijk draagvlak tot stand komt en dat dit vervolgens behouden blijft. Dit betekent o.a. correcte informatieverstrekking over het nut van ventileren, over de praktische uitvoeringsmogelijkheden, over aspecten van gebruik en instandhouding (onderhoud), aandacht voor de technische en economische haalbaarheid, … . Dergelijke promotie vereist voldoende middelen.


64/84

5.2.6 Regelmatig stakeholdersoverleg De ventilatiesector is als sector sterk in beweging, wat wellicht nog een aantal jaren zo zal blijven. Dit betekent dat de te nemen acties en kwaliteitsbenaderingen ook aan verandering onderhevig zijn, dat ze regelmatig moeten worden geëvalueerd en bijgestuurd in functie van een veranderende marktsituatie en innovaties. Daarom blijft een regelmatig overleg met het geheel van de sector ook in de toekomst belangrijk. 5.3 Nog uit te werken denkpistes 5.3.1 Bestaande residentiële bouw De problematiek van de bestaande bouw verdient, voor zover deze buiten het kader van de stedenbouwkundige vergunning blijft, specifieke aandacht. Enerzijds zijn er de beperkte verbouwingen, uitgevoerd door particulieren of aannemers voor fragmentaire taken waar er meestal geen globaal concept wordt vastgelegd, anderzijds zijn er de bestaande gebouwen, zonder concrete plannen tot aanpassingen, maar regelmatig met bedroevend binnenklimaat. De problematiek met betrekking tot comfort, luchtkwaliteit en energieprestaties is hier evenzeer van groot belang. Er zouden concepten moeten worden uitgewerkt die ook deze doelgroep bereiken, bijvoorbeeld door het opnemen van de evaluatie van het ventilatiesysteem (ruimer dan wat nu is opgenomen) in de EPC‐methodiek, aan te vullen met aanbevelingen. We brengen hierbij in herinnering dat er voor bestaande gebouwen momenteel geen enkele eis op het vlak van ventilatie wordt gesteld (terwijl die bijvoorbeeld wel bestaan voor verwarmingsinstallaties). Het stellen van enkele basiseisen, samen met een verplichting om een aangepast prestatieverslag af te leveren, kan de situatie vooruithelpen. 5.3.2 Niet‐residentiële bouw De huidige standpunten en aanbevelingen richten zich hoofdzakelijk op de residentiële bouw. Hoewel de complexiteit in de niet‐residentiële bouw uiteraard groter is en er vaak meer aandacht besteed wordt aan onderhoud, is de problematiek in de niet‐residentiële bouw gelijkaardig wat betreft het belang van ventilatie en de bezorgdheid over de kwaliteit. Het ontwikkelde kwaliteitskader en prestatieverslag kunnen een basis vormen voor latere uitbreiding naar de niet‐residentiële bouw. 5.3.3 Prestaties in de tijd Er is een belangrijke bezorgdheid over de prestaties van ventilatiesystemen in de tijd, ook al zijn hun prestaties bij oplevering eenduidig en conform. De methodiek van prestatieverslag bevat daartoe een aantal aspecten dat zich specifiek richt op de prestaties in de tijd (onderhoudbaarheid, toegankelijkheid, duidelijke gebruiks‐ en onderhoudsvoorschriften). Optioneel kan er gedacht worden aan een verplichte en handhaafbare hernieuwing van de EPB‐aangifte of het EP‐Certificaat, met inbegrip van een belangrijk ventilatie‐luik, om op die wijze de prestaties op langere termijn te garanderen. Bijkomend zou men kunnen overwegen om de inspectie en het onderhoud van ventilatie‐ installaties te koppelen aan de al bestaande verplichte inspecties van verwarmingsinstallaties. Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

65/84

5.3.4 Toekomstige evolutie Zoals hoger aangegeven, moeten de diverse benaderingen in een evolutief kader worden gezien, en kan er nu al rekening gehouden worden met te verwachten toekomstige bijsturingen.


66/84

6. Technische bijlagen 6.1 Boverket‐AMA benadering (Zweden) voor testen van luchtdichtheid kanalen Deze aanpak bestaat al zeer lang en heeft er voor gezorgd dat de Zweedse ventilatiekanalen op een systematische wijze zeer luchtdicht zijn. Belangrijke elementen die nuttig kunnen zijn voor een operationeel kader in de Vlaamse context zijn: - De testen gebeuren door de installateurs zelf - Er wordt slechts op een gedeelte van de installatie getest

Beide aspecten hebben een positieve impact op de kostprijs. In de praktijk blijken de ervaringen zeer positief te zijn. Figuur 3: Slide uit voordracht van J. Andersson over Zweedse aanpak


67/84

Figuur 4: Schematische voorstelling van de Zweedse aanpak


68/84

7. Algemene bijlagen 7.1 Deelnemers aan stakeholdersoverleg ONDERZOEK NAAR DRAAGVLAK VOOR KWALITEITSEISEN BIJ VENTILATIEVOORZIENINGEN LIJST VAN STAKEHOLDERS organisatie

naam

voornaam

e-mail

aanwezigheid 24 juni 2013

aanwezigheid 8 november 2013

AFM (Vlaamse Overheid)

David

Peter

AGIOn

Feys

Sara

[email protected]

ja

ja

AGIOn

Van Medegael

Lieve

[email protected]

ja

Agoria

Algaba

Diego

[email protected]

ja

ja

Agoria Naventa

Lambert

Yves

[email protected]

ja

ja

Agoria Naventa

Pollet

Ivan

[email protected]

ja

ATTB

O

Patrick

[email protected]

ja

BCCA

De Cort

Robert

[email protected]

ja

BCCA

De Strycker

Maarten

[email protected]

ja

BIM

Rouard

Jean-Henri

[email protected]

ja

Bouwunie

Bonnarens

Mieke

[email protected]

ja

Bouwunie

Van de Wynckel

Dirk

Bouwunie

Dedeyne

Luc

BVA

Dedeyne

BVS (Beroepsvereniging VastgoedSzeker

ja

ja ja

ja [email protected]

verontschuldigd

Luc

[email protected]

Domien

[email protected]

verontschuldigd

ja verontschuldigd

Codume nv

SIBILLE

Pierre

[email protected]

Dubolimburg

Asnong

Kris

[email protected] [email protected]

ja

[email protected]

ja

ja

ja

ja

verontschuldigd

ja

Federplast.be

Ven

Petri

Federplast.be

Geerts

Frank

GO! infrastructuur regio oost

Neven

Tom

ICS

De Bie

Michaël

ja

KHBO

Denys

Koen

KULeuven

Saelens

Dirk

[email protected]

NAV

Verspeurt

Angeliques

[email protected]

ja

Nelectra

Claus

Eric

[email protected]

ja ja

ja

Orde-Vlaamse Raad

Melis

Jan

[email protected]

ORI

Elkassmi

Hinde

[email protected]

ORI

De Bie

ANYA

[email protected]

OVED

Van den Meersche Mark

OVED

Vermeiren

Peter

OVSG

Konings

Armand

Passiefhuis-Platform vzw

Van Loon

Stefan

[email protected]

QUEST

LATTEUR

Hugues

[email protected]

SPW - DGO4 - Dép. de l'Energie

Gilot

Ronald

[email protected]

Syntra-West

Geuens

Marnix

Technische Diensten KU Leuven

Vandeborght

Bert

[email protected]

ja

Tecnolec vzw

De Beleyr

Tom

[email protected]

ja

Th!nk E

Peeters

Leen

[email protected]

Thomas More

De Schepper

Paul

[email protected]

verontschuldigd

UG

Janssens

Arnold

Ugent

Seeuws

Michaël

[email protected]

verontschuldigd

VEA

Roelens

Wina

ja

VEA

De Baets

Katrien

ja

VEA

Franken

Jens

ja

VEA

Vanthienen

Cathérine

VENTIBEL

Daem

Hendrik

VENTIBEL

Van Der Kelen

Jean-Pierre

VIPA vlaamse overheid

Beusen

Ann

Vives

Aerts

Koen

Vlaamse Confederatie Bouw

Debrabander

Vlaamse Confederatie Bouw

Matthys

ja

verontschuldigd ja ja

[email protected]

ja ja

ja

verontschuldigd ja ja

ja ja ja


ja

ja


ja

christophe

[email protected]

ja

ja

Geert

[email protected]

ja

ja

[email protected]

VMSW

Benaets

Hannes

VMSW

Wallyn

Bernard

VSKO - DIKO

Vanstappen

Dirk

VSKO - DIKO

Hadermann

Ward

VUB - BPAC WTCB WTCB WTCB XIOS Hogeschool

Delattin Caillou Wouters Van den Bossche Camps

Frank Samuel Peter Paul Andy


ja

ja

ja ja

[email protected]

ja

ja ja

[email protected] [email protected]

[email protected] [email protected] [email protected]

verontschuldigd ja ja ja ja

ja ja ja

69/84

7.2 Resultaten stakeholdersbevraging Tijdens het eerste stakeholderoverleg op 24 juni 2013 werd een bevraging van de deelnemers georganiseerd. Dezelfde vragenlijst werd twee keer voorgelegd, de eerste keer voor de technische presentatie (blauwe kolommen) en de tweede keer op het einde van de vergadering na de presentaties en de discussies (rode kolommen). Het verschil van meningen van de deelnemers kan gezien worden op de volgende grafieken. 7.2.1 Vragen Vraag 1: Werken de meeste ventilatie‐installaties volgens U correct?

A

B

C

D

Antwoord, per ventilatiesysteem slechts één antwoord mogelijk

O O

O O

O O

O O

JA, globaal gezien wel

O O

O O

O O

O O

NEE, eerder systematisch niet

Min of meer

Geen mening

Vraag 2: Welke zijn volgens U de voornaamste redenen indien de prestaties van een ventilatie installatie problematisch zijn?

A

B

C

D

REDEN, per ventilatiesysteem, meerdere antwoorden mogelijk

O O

O O

O O

O O

Fout globaal ontwerp, globale keuze

O O

O O

O O

O O

Gebrekkige uitvoering

O O

O O

O O

O O

Fout gebruik en onderhoud

Gebrekkig detailontwerp en werfvoorbereiding

Gebrekkige indienststelling

Andere, nml.:

Vraag 3: Hoe kunnen we de kwaliteit van ventilatie‐installaties beter stimuleren?

A

B

C

D


O O

O O

O O

O O

Opleiding voorzien voor diverse niveaus

O O

O O

O O

O O

Praktijkrichtlijnen beschikbaar maken

O

O

O

O

Versterken wettelijke verplichting


Definitie van duidelijke criteria

Procesbewaking (certificatie) aanbieden

70/84

O O

O O

O O

O O

Verplichting tot meting en rapportering van bepaalde prestaties

O O

O O

O O

O O

Beoordeling ontwerp bij start van de werken

O

O

O

O

Evaluatie in gebruiksfase (regelmatige keuring zoals bij vb. stookketels)

O O

O O

O O

O O

Verplicht onderhoud

Certificering van producten en systemen

Systematische controle door VEA

Andere, nml.:

Vraag 4: Welke prestaties zouden volgens U beoordeeld moeten worden?

A O

B O

C O

D O


O O

O O

O O

O O

Akoestiek

O O

O O

O O

O O

Luchtdichtheid kanalen

O O

O O

O O

O O

Mogelijkheid tot onderhoud

O O

O O

O O

O O

Plaats van buitenluchtinname, kwaliteit aanvoerlucht

O

O

O

O

Kwaliteit van filters

O O

O O

O O

O O

Finale luchtkwaliteit in de ruimte

O

O

O

O

Beschikbaarheid van een technisch dossier, handleiding, onderhoudsboekje

O

O

O

O

Andere, nml.:

Debieten

Ventilatorvermogen

Netheid van de kanalen

Thermische isolatie van de kanalen

Plaatsing van inblaasopeningen

Regelmogelijkheden van de installatie

Vraag 5: Wie zou volgens U een kwaliteitsverklaring van een afgewerkt ventilatiesysteem mogen afleveren (meerdere antwoorden mogelijk)?

O

Architect


71/84

O O

Verslaggever

O O

Erkend onafhankelijk keuringsorganisme

O O

VEA

Installateur

Opdrachtgever

Andere, nml.:

7.2.2 Verwerking van de resultaten: aan het BEGIN en aan het EINDE van het overleg (op de verticale as: het aantal antwoorden) ALGEMEEN: ‐ In toekomst misschien beter om scores toe te kennen zodat nuancering mogelijk is.


72/84

7.2.2.1 Vraag 1 BEGIN:

1. Werken de meeste ventilatie‐installaties volgens U correct? 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

A

Geen mening


Min of meer


B C D

EINDE:

1. Werken de meeste ventilatie‐installaties volgens U correct? 16 14 12 10 8 6 4 2 0

A

Geen mening


Min of meer


B C D

VERSCHILLEN? o Globaal genomen is men op het einde van de sessie minder overtuigd dat de installaties goed werken.


73/84


2. Welke zijn volgens U de voornaamste redenen indien de prestaties van een ventilatie installatie problematisch zijn? 30 25 20 15 10 5 0

A

Andere, nml.:




Gebrekkig detailontwerp

Fout globaal ontwerp

B C D

Bijkomende opmerkingen:  Andere, nml: o slechte integratie van ventilatie in het ontwerp/installateur te laat betrokken; o onvoldoende informatie voor gebruikers; o Foute norm: Te veel ventilatie! (1);  de gebruiker wil geen installatie = foutgebruik. EINDE:

2. Welke zijn volgens U de voornaamste redenen indien de prestaties van een ventilatie installatie problematisch zijn? 25 20 15 10 5 0

A


Andere, nml.:




Gebrekkig detailontwerp

Fout globaal ontwerp

B C D

74/84


3. Hoe kunnen we de kwaliteit van ventilatie‐ installaties beter stimuleren? 30 25 20 15 10 5 0

A

Andere, nml.:

Verplicht…

Evaluatie in…

Systematische…

Beoordeling…

Certificering…

Verplichting…

Versterken…

Procesbewakin…

Praktijkrichtlijn…

Definitie criteria

Opleiding

B C D

Bijkomende opmerkingen: o Andere, nml:  Verplicht ontwerp bij bouwaanvraag;  Ondersteunen van onderhoud (belastingsvermindering onderhoud ketels vragen) + communicatie over belang onderhoud;  Onvoldoende informatie voor gebruikers; o Verplicht onderhoud: aantonen van onderhoud, eventueel door de gebruikers zelf; o Verplicht onderhoud: ook kuisen raamroosters e.d.; o Systematische controle door VEA: steekproefsgewijze controle, niet permanent; o Definitie van duidelijke criteria = betere norm (1). EINDE:

3. Hoe kunnen we de kwaliteit van ventilatie‐ installaties beter stimuleren? 25 20 15 10 5 0

A


Andere, nml.:

Praktijkrichtlijnen beschikbaar Procesbewaking (certificatie) Versterken wettelijke… Verplichting tot meting en… Certificering producten ‐… Beoordeling ontwerp bij start… Systematische controle door VEA Evaluatie in gebruiksfase… Verplicht onderhoud

Definitie criteria

Opleiding

B C D

75/84

Bijkomende opmerkingen: o Andere, nml: steekproefsgewijze (om betaalbaar te houden, maar op termijn misschien alles controleren) controle in combinatie met boetes (boetes subsidiëren/betalen de controles).


76/84


4. Welke prestaties zouden volgens U beoordeeld moeten worden?

A

Andere, nml.:

Technisch dossier

Regelmogelijkheden

Finale luchtkwaliteit

Kwaliteit filters

Plaats buitenluchtinname Plaatsing inblaasopeningen

Thermische isolatie

Mog. onderhoud

Netheid kanalen


Ventilatorvermogen

Akoestiek

B Debieten

30 25 20 15 10 5 0

C D

Bijkomende opmerkingen: o Debieten (↔dichtgespoten raamroosters!); o Andere, nml:  Balans;  Thermisch rendement van de WTW;  Geschiktheid van de kanalen voor ventilatie: statische oplading/afgifte + giftige dampen;  Effectief energieverbruik, ook thermisch;  Tochthinder. EINDE

4. Welke prestaties zouden volgens U beoordeeld moeten worden? 25 20 15

Andere, nml.:

Technisch dossier

Regelmogelijkheden

Finale luchtkwaliteit

Kwaliteit filters

Plaats buitenluchtinname Plaatsing inblaasopeningen

Thermische isolatie

Mog. onderhoud

C

Netheid kanalen

0


B Ventilatorvermogen

5 Akoestiek

A

Debieten

10

D

Bijkomende opmerkingen: Akoestiek: omgeving, installatie, overspraak… Eindverslag VEA/EPB/.2012/KDB/1

77/84


Andere, nml.:

VEA

Opdrachtgever

Installateur

Verslaggever

Architect

35 30 25 20 15 10 5 0

Erkend onafhankelijk keuringsorgan…

5. Wie zou volgens U een kwaliteitsverklaring van een afgewerkt ventilatiesysteem mogen afleveren (meerdere antwoorden mogelijk)?

Bijkomende opmerkingen: o Gecertifieerd installateur; o Verslaggever heeft te weinig kennis van zaken; o Verslaggever enkel indien specifieke kennis van ventilatiesystemen; o Installateur: erkend; o Erkend onafhankelijke keuringsorganisme: kan verslaggever of architect zijn; o Andere, nml:  Overheid;  Installateur met jaarlijks/2‐jaarlijks attest;  Erkend en gecertificeerd installateur. EINDE:


Andere, nml.:

VEA

Opdrachtgever

Installateur

Verslaggever

Architect

25 20 15 10 5 0

Erkend onafhankelijk keuringsorgan…

5. Wie zou volgens U een kwaliteitsverklaring van een afgewerkt ventilatiesysteem mogen afleveren (meerdere antwoorden mogelijk)?

78/84

Bijkomende opmerkingen: o Gecertifieerd installateur; o Erkend onafhankelijk keuringsorganisme: architect of verslaggever of 3de partij; o Erkende architect, erkende verslaggever, erkende installateur; o Gecertifieerd installateur; o Verslaggever: met specifieke kennis van ventilatie; o Installateur: mits certificatie; o Verslaggever: indien competent. 7.3 Agenda internationale workshop maart 2013

First day ‐ Monday 18 March 2013 09.15 – 10.00 Context, challenges and opportunities  General context ‐ Peter Wouters, INIVE, Belgium  Welcome on behalf on the European Ventilation Industry Association ‐ Stefan Wiesendanger, EVIA  Why we ventilate? ‐ Max Sherman, LNBL, USA 10.00 – 11.15 Session 1: Compliance checks and quality guidelines  The role of standards to improve the quality of ventilation systems ‐ Marc Jardinier, convenor of CEN TC 156 WG2, France  Quality Assurance of ventilation systems in residential buildings is certification and/or (retro‐ ) commissioning the answer? ‐ Jaap Hogeling, ISSO, Netherlands  Detailed analysis of regulatory compliance controls of 1287 dwellings ventilation systems ‐ Romuald Jobert and Gaëlle Guyot, CETE de Lyon, France 11.45 – 13.15 Session 2: Quality of ventilation systems in residential buildings – Status and perspectives in various countries  Status and perspectives in the Netherlands ‐ Kees de Schipper, VLA, The Netherlands  Status and perspectives in the United Kingdom ‐ Alan Gilbert, BSRIA, UK  Status and perspectives in Belgium ‐ Paul Van den Bossche, BBRI, Belgium  Status and perspectives in France ‐ Laure Mouradian, CETIAT, France and Emmanuelle Brière, Uniclima, France 14.00 – 15.30 Session 3: Quality of ventilation systems in residential buildings – Status and perspectives in various countries  Status and perspectives in Sweden ‐ Johnny Andersson, Ramböll, Sweden  Status and perspectives in Estonia ‐ Targo Kalamees, Tallinn University of Technology, Estonia  Status and perspectives in Finland ‐ Pertti Pasanen, University of Kuopia, Finland  Status and perspectives in Norway ‐ Peter Schild, SINTEF, Norway 16.00 – 16.20 Session 4: Quality guidelines


79/84



Technical guidelines for residential ventilation systems (HealthVent project) ‐ Olli Seppänen, Federation of European HVAC Associations, REHVA replaced by Nejc Brelih, Studiebureau Boydens

16.20 – 17.35

Session 5: Examples of industry initiatives to improve the quality of ventilation systems The panellists will give concrete examples of industry initiatives to improve the quality of ventilation systems. This will include aspects related to products, design, installation, commissioning, or maintenance. Claus Haendel as technical secretary of EVIA will moderate this session The panellists are from the following companies:  Lindab Ventilation, Sweden  Aldes, France  Renson, Belgium  Brink, Netherlands  Helios, Germany 17.35 – 19.00 Reception (snacks and beverages)

Second day ‐ Tuesday 19 March 2013 09.00 – 10.30     

Session 6: Quality of ventilation systems in residential buildings – Status and perspectives in various countries Status and perspectives in Germany ‐ Claus Haendel, Fachverband Gebäude‐Klima, Germany Status and perspectives in Poland Status and perspectives in Romania ‐ Ioan Silviu Dobosi, Dosetimpex, Romania Status and perspectives in the United States ‐ Max Sherman, LBNL, USA Status and perspectives in Canada ‐ Iain MacDonald, NRC, Canada

10.30 – 10.50 Session 7: Lessons from field studies Outcomes of a field study in the Netherlands ‐ Atze Boerstra, BBA Binnenmilieu BV, The Netherlands 11.20 – 12.30 Session 8: Round table with stakeholders In this session, several stakeholders (architects, building owners and managers, contractors, industry) will be invited to share their views and concerns with regard to the quality of ventilation systems 12.30 – 13.00 Workshop conclusions Highlights of the workshop and perspectives ‐ Arnold Janssens, University of Ghent, Belgium

Sponsoring This workshop was receiving financial support from the Flemish Energy Agency (VEA), Innoviris, Evia, Ventibel and was supported by REHVA.


80/84

7.4 Proceedings internationale workshop maart 2013: Landeninformatie m.b.t. ventilatie. In afzonderlijke bijlage (pdf) vindt men de informatie zoals werd meegedeeld op de internationale workshop van maart 2013. 7.5 Deelnemers internationale workshop maart 2013 Karsten

Andersen

Velux A/S

Denmark

Soeren

Andersen

Technical University of Denmark

Denmark

Johnny

Andersson

Ramböll

Sweden

Clyde

Ashby

Scottish Government ‐ Building Standards Division

Scotland

Horia

Bali

ISOVER Saint‐Gobain

Belgium

Alex

Baumans

De Onderneming

Belgium

Atze

Boerstra

BBA Binnenmilieu BV ‐ Eindhoven Univ. of Technology

Netherlands

Denis

Bonvillain

EVIA

Belgium

Wouter

Borsboom

TNO

Netherlands

Randall

Bowie

Rockwool

Belgium

Wim

Boydens

Studiebureau R. Boydens

Belgium

Muriel

Brandt

Ecorce sprl

Belgium

Nejc

Brelih

Studiebureau R. Boydens

Belgium

Emmanuelle

Brière

Uniclima

France

Martin

Brouwer

r‐vent group bv

Netherlands

Rick

Bruins

Zehnder Group Nederland

Netherlands

Samuel

Caillou

BBRI

Belgium

Andy

Camps

TRI‐CAM bvba

Belgium

Rémi

Carrié

INIVE Senior Consultant

France

Giulio

Cattarin

Politecnico di Milano

Italy

François

Chardon

Aldes

France

Hendrik

Daem

Ventibel

Belgium

Katrien

De Baets

Flemish Energy Agency

Belgium

Benny

De Blaere

BCCA & Construction Quality

Belgium

Robert

De Cort

BCCA

Belgium

Karel

De Cuyper

BBRI

Belgium

Willem

de Gids

VentGuide

Netherlands

Jelmer

de Jong

Brink Climate Systems

Netherlands

Kees

De Schipper

VLA

Netherlands

Maarten

De Strycker

BCCA

Belgium

Magda

Debaere

Zehnder Group Belgium

Belgium

Stéphane

Degauquier

INIVE‐BBRI

Belgium

Boris

Dehandschutter

Federal Agency Nuclear Control

Belgium


81/84

Bert

Deltour

Van Marcke College

Belgium

François

Durier

CETIAT

France

Sorcha

Edwards

CECODHAS

Belgium

Pau

Garcia Audí

European Commission ‐ EACI

International

Alan

Gilbert

BSRIA

UK

Henning

Grønbæk

Exhausto Institute

Denmark

Gaëlle

Guyot

CETE de Lyon

France

Claus

Haendel

EVIA

Germany

Alain

Herssens

EURIMA

Belgium

Marco

Hofman

ISSO

Netherlands

Jaap

Hogeling

ISSO

Netherlands

Peter

Holzer

Danube University Krems

Austria

Arnold

Janssens

University of Ghent

Belgium

Marc

Jardinier

CEN TC 156 WG2 ‐ Aereco

France

Romuald

Jobert

CETE de Lyon

France

Targo

Kalamees

Tallinn University of Technology

Estonia

Maria

Kapsalaki

INIVE Consultant

Greece

Gauthier

Keutgen

ICEDD

Belgium

Christian

Kirch

Aldes Benelux

Belgium

Chris

Knights

BSRIA

UK

Bas

Knoll

TNO

Netherlands

Marko

Kojo

Uponor

Finland

Yves

Lambert

Renson ventilation

Belgium

Jelle

Laverge

University of Ghent

Belgium

Olivier

Lesage

Belgian Consumer Association (Test‐Achats)

Belgium

John Zhang

Lin

City University of Hong Kong

China

Iain

MacDonald

NRC

Canada

Lars‐Ake

Mattsson

Lindab ventilation

Sweden

Alo

Mikola

Tallinn University of Technology

Estonia

Laure

Mouradian

CETIAT

France

Ophélie

Ouvrier‐Bonnaz

Commissariat énergie atomique & aux énergies alternatives

France

Pertti

Pasanen

University of Kuopio

Finland

André

Poffijn

Federal Agency Nuclear Control

Belgium

Martin

Rombach

Testo AG

Germany

Jean‐Luc

Savin

Aereco sa

France

Peter

Schild

SINTEF

Norway

Coen

Schut

Itho Daalderop bv

Netherlands

Max

Sherman

LBL

USA

Ioan

Silviu Dobosi

Dosetimpex srl

Romania

Angela

Simone

Technical University of Denmark

Denmark

Nicolas

Spies

Confédération de la Construction

Belgium


82/84

Tomasz

Trusewicz

Polish Ventilation Association

Poland

Paul

Van den Bossche

BBRI

Belgium

Hans

van Klooster

Honeywell

Netherlands

Sara

Van Rompaey

Architects Council of Europe

Belgium

Luk

Vandaele

BBRI

Belgium

Bert

Vanderwegen

Passiefhuis‐Platform

Belgium

Anneleen

Vens

Renson ventilation

Belgium

Stefan

Verbrugge

Duco

Belgium

Laurent

Vercruysse

Viessmann Belgium

Belgium

Michel

Wagneur

BBRI

Belgium

Stefan

Wiesendanger

EVIA

Germany

Peter

Wouters

INIVE‐BBRI

Belgium

7.6 Edited proceedings van de workshop maart 2013 In afzonderlijke bijlage (pdf) vindt men het uitgebrachte boek naar aanleiding van de workshop, met de conclusies van de workshop onder de hoofding: Securing the quality of ventilation systems in residential buildings: existing approaches in various countries, gerapporteerd door de projectuitvoerders. Deze paper werd ook voorgesteld op de AIVC conference in Athene, in september 2013.


83/84


84/84

Eindverslag voorgelegd aan de stakeholderorganisaties

Recommend Documents