Eindverslag project
Portfolio's in het letterenonderwijs
ICT & Onderwijscentrum Faculteit der Letteren Vrije Universiteit Amsterdam
sept 2004 – juni 2005
Eindverslag project Portfolio's in het letterenonderwijs November 2005 Projectcode: ICT2004-7 Projectleider: drs. Y. Spoelder Projectmedewerkers: ICT & Onderwijscentrum: drs. Sanne Meeder Faculteit der Letteren: dr. Joris Aarts (Archeologie) dr. Hans Gerritsen (Engels) dr. Elseline Vester (OWB) Faculteit der Letteren Vrije Universiteit Amsterdam, Juli 2005
2
Inhoudsopgave 1. Inleiding..................................................................................................................................4 1.1 Opzet ................................................................................................................................4 1.2 Structuur ...........................................................................................................................4 2. Beschrijving van de uitgevoerde activiteiten en resultaten........................................................5 2.1 Literatuurstudie .................................................................................................................5 2.2 Beschrijving van activiteiten in de drie deelprojecten.........................................................5 2.2.1 Veldwerkbegeleiding van studenten Archeologie....................................................6 2.2.2. taalvaardigheidsbegeleiding Masterstudenten Engels .............................................8 2.2.3. (Studie)loopbaanbegeleiding van studenten ...........................................................9 3. Evaluatie van de activiteiten en van de resultaten...................................................................11 3.1 Evaluatie van de resultaten ..............................................................................................11 3.2 Evaluatie van de methode ................................................................................................11 4. Conclusie en aanbevelingen...................................................................................................12 Literatuur ..................................................................................................................................13 Bijlagen.....................................................................................................................................14
3
1. Inleiding Het portfolio is ‘hip’ in onderwijsland. Ook aan onze faculteit hebben docenten, mentoren, studieadviseurs en BI-medewerkers van de Faculteit der Letteren aan de Vrije Universiteit Amsterdam de recente ontwikkelingen op het gebied van portfolio's binnen de VU en elders gevolgd. Ook al komen zij tot de conclusie dat faculteitsbrede invoer van het portfolio in dit stadium niet gewenst is1, zij zien weldegelijk dat portfoliobegeleiding meerwaarde kan bieden op specifieke aspecten van opleidingen en afdelingen. Het betreft dan voornamelijk die aspecten van opleidingen en afdelingen waarin studenten zich bezighouden met het ontwikkelen van competenties en het reflecteren hierop. Tijdens het project ‘Portfolio’s in het letterenonderwijs’ 2004/6, 5e Projectronde ICT en Onderwijsteams VU heeft de faculteit een eerste praktische ervaring opgedaan met portfolioondersteuning bij de begeleiding van studenten in drie deelprojecten. In dit verslag zullen de activiteiten die in de drie deelprojecten zijn uitgevoerd worden beschreven en zal verslag worden gedaan van de ervaringen en kennis die deze activiteiten hebben opgeleverd. 1.1 Opzet Om kennis op te doen en om een basis te vormen voor bredere toepassing heeft de faculteit bij twee opleidingen en in het Onderwijsburo een portfolio op beperkte schaal ingevoerd, namelijk bij het ondersteunen van de veldwerkcomponenten in de Bacheloropleiding Archeologie, bij het ontwikkelen van taalvaardigheden in de Masteropleiding Engels (afstudeerrichting taalkunde), en bij de (studie-)keuzebegeleiding van studenten bij het Onderwijsburo. 1.2 Structuur Aan dit project werkten de projectmedewerkers in diverse werkgroepen naast elkaar. Naast één plenaire bijeenkomst zijn er vooral individuele contacten geweest tussen ICTO medewerker(s), adviseur ICT&O en betrokken docent(en). Daarnaast is er ook per e-mail veel contact geweest in de verschillende stadia van de deelprojecten. De ICTO-mederwerker heeft samen met de facultaire adviseur ICT & onderwijs getracht om de overkoepelende doelen te verwezelijken. De projectleiding lag bij de faculteit. Dit project vond plaats in een periode waarin de Faculteit der Letteren serieus werkt aan een verantwoorde integratie van ICT in het onderwijs. Zo vormt de integratie van ICT in de BAcurricula een centraal onderdeel van het facultaire beleidsplan ICT in onderwijs en onderzoek 2003-2006. Om deze reden heeft de faculteit in dit project gekozen voor een teambenadering. Het is namelijk niet alleen voor het slagen van dit project, maar ook voor de disseminatie en consolidatie van het portfoliogebruik binnen de faculteit van belang dat er naar een situatie wordt toegewerkt waarin de begeleiders van portfoliotrajecten zelf echt gecommitteerd zijn aan portfoliogebruik. De teambenadering komt onder andere tot uitdrukking in de formering van een facultaire portfoliowerkgroep (onder begeleiding van de facultaire adviseur ICT & Onderwijs) die naast de drie projectgroepen betrokken was bij portfolio-aangelegenheden. Aan deze facultaire portfoliowerkgroep namen docenten van verschillende opleidingen deel (Geschiedenis, Literatuurwetenschap, Journalistiek, Duits, Engels en Archeologie). Deze docenten volgden de voortgang van de invoer van het portfolio in de deelprojecten en konden op die manier zelf op 1 Hiervoor zal eerst binnen de diverse opleidingen draagvlak moeten worden gecreëerd en nagedacht moeten worden over de meerwaarde van integratie van het portfolio in de diverse onderwijsprogramma's. Onderzoek naar eventuele toepassingsmogelijkeden van het portfolio zal plaats vinden tijdens de geplande curriculumanalyses de komende twee jaar (ICT&O ronde 2003-4).
4
hun beurt gebruik maken van de kennis en ervaringen die daar zijn opgedaan. Daarnaast fungeerden zij als gesprekspartner en facultair klankbord voor de bij het project betrokken projectmedewerkers. Naast facultaire inbedding, is ook getracht om daar waar mogelijk aansluiting te vinden bij en te profiteren van het universitaire portfolio-project. Hierdoor kon gebruik gemaakt worden van ervaringen die binnen de VU al zijn opgedaan bij het implementeren van een portfolio. 2. Beschrijving van de uitgevoerde activiteiten en resultaten 2.1 Literatuurstudie Gezien de enorme vlucht die het portfolio de afgelopen jaren heeft genomen in het Voortgezet en Hoger Onderwijs is het zaak om te onderzoeken op welke punten het portfolio onze faculteit daadwerkelijk meerwaarde kan bieden en waar het slechts een modeverschijnsel betreft of enkel wordt ingezet omdat andere instellingen er ook gebruik van maken. Hiertoe hebben de projectmedewerkers voorafgaande aan en in de beginfase van het project een korte literatuurstudie gedaan. Dit verschafte onder andere meer informatie over de verschillen tussen het portfolio als begeleidingsinstrument en als beoordelingsinstrument, over de randvoorwaarden voor succesvolle implementatie en over het effect van portfolio-implementatie op het onderwijs en de organisatie ervan2. Uit de bestudering van recente publicaties en implementatierapporten werd al snel duidelijk dat “[...] het implementeren van een digitaal portfolio niet gaat om het inzetten van een digitale tool maar veel meer om een instrument bij onderwijsvernieuwing” (Universiteit van Amsterdam (2004). ”Plan van aanpak” Go-NoGo UvA breed portfolio3). Ook in de drie deelprojecten die in het kader van dit project worden uitgevoerd speelde het implementeren van nieuwe begeleidingsvormen die samenhangen met het invoeren van een portfolio een grotere rol dan de daadwerkelijke inzet van een (digitaal) portfolio daarbij. Volgens Veugelers zou het portfolio zelfs het concrete instrument zijn van de (huidige) onderwijsvernieuwing en krijgt het daarmee de status van icoon van de verandering die wordt nagestreefd (Veugelers, 2005). 2.2 Beschrijving van activiteiten in de drie deelprojecten Bij de implementatie van portfolio’s binnen de twee opleidingen en het Onderwijsbureau van de faculteit kunnen de onderstaande fases met hun bijbehorende taken onderscheiden worden. i.) Verkennende fase: Om de doelen, leeractiviteiten en leeromgeving van het onderwijs in de drie deelprojecten te expliciteren en daarnaast meer grip te krijgen op de randvoorwaarden die hiermee samenhangen is in het kader van dit project een checklist4 ontwikkeld. Op basis van de aspecten die daarin genoemd worden, heeft bij de opleidingen en in het Onderwijsbureau discussie plaatsgevonden tussen betrokken docenten, coördinatoren en studiebegeleiders.
ii.) Ontwerpfase:
2
Zie voor een overzicht van de geraadpleegde bronnen de literatuurlijst van dit projectverslag. http://www.du.nl/digiuni/showdownload.cfm?downloadtype=docfile&downloadid=546F02D1-E3309128-AA196836FECD0D5F 4 Zie bijlage 1.
3
5
Op basis van de uitkomsten van de discussie binnen de opleidingen en in het Onderwijsbureau naar aanleiding van de checklist is in samenwerking met de ICTO-medewerker een eerste ontwerp gemaakt voor studentbegeleiding ondersteund door een portfolio. iii.) Implementatiefase: In deze fase hebben de projectmedewerkers een eerste ervaring opgedaan met het introduceren van het portfolio bij de begeleiders en het daadwerkelijk begeleiden van studenten met behulp van een portfolio. Tijdens de looptijd van dit project zijn in de drie deelprojecten nog niet alle hierboven beschreven fases doorlopen. Hieronder volgt een uiteenzetting van de specifieke activiteiten die in het kader van de drie deelprojecten wel zijn uitgevoerd. Aan het begin van iedere paragraaf zullen de doelen en resultaten van het betreffende deelproject kort worden omschreven. 2.2.1 Veldwerkbegeleiding van studenten Archeologie Aan de werkgroep die zich bezig hield met het uitvoeren van de doelstellingen van dit deelproject namen de volgende personen deel: Joris Aarts (docent Archeologie) – opdrachtgever, inhouds-expert (SME), Sanne Meeder (ICTO) – onderwijskundige, Yolande Spoelder (BI) – projectleider. Doel van het portfolio a) De student beter in staat stellen zijn eigen leertraject met betrekking tot archeologisch veldwerk vorm te geven en te monitoren, b) de student bewuster te maken van het te volgen leertraject en de verschillende competentieniveau’s die daarbij onderscheiden worden, c) een vaken jaar-overstijgende structuur te scheppen voor archeologisch veldwerkonderwijs. Het resultaat Het portfolio wordt bij de opleiding Archeologie ingezet als begeleidingsinstrument. De metafoor die we in dit kader kunnen gebruiken is die van ‘verzamelmap’. In deze map wordt door de student al het materiaal dat met zijn veldwerkactiviteiten te maken heeft, verzameld. Het portfolio is eigendom van de student en de verantwoordelijkheid voor de inhoud en de toegankelijkheid voor derden ligt dan ook bij de student zelf. De student is vrij om zijn portfolio naar eigen believen in te richten, maar er zijn in ieder geval vier verplichtte onderdelen5. De beoordeling van de individuele producten van de student vindt buiten het portfolio plaats. Jaarlijks vindt er een begeleidingsgesprek plaats tussen de student en de veldwerkcoördinator waarbij het portfolio als uitgangspunt dient. Ter voorbereiding op dit gesprek nodigt de student de docent uit om de producten in zijn portfolio in te zien. Tijdens het gesprek zullen student en docent bekijken of de student de competenties bezit die zijn vastgesteld voor die fase van de opleiding waarin de student zich bevind. Dit gebeurt aan de hand van de producten die de student in het portfolio heeft verzameld. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan verbeterpunten en persoonlijke interesses. Dit vindt zijn weerslag in een Persoonlijk Actie Plan (PAP) dat door de student wordt opgesteld en aan het portfolio wordt toegevoegd. Deelname is voor alle studenten verplicht. Activiteiten in de verkennende fase
5
i) Alle veldwerkverslagen van de student, ii) alle veldwerkkaarten, waarop is aangegeven welke activiteiten de student tijdens het veldwerk heeft ontplooid en waarop de beoordeling van de projectleider staat, iii) een jaarlijkse evaluatie van het competentieniveau waarop de student zich bevindt, geschreven door de student zelf en beoordeeld door de docent, iv) een plan van aanpak voor elke veldwerkperiode, waarin wordt vermeld welke leerdoelen de student gerealiseerd wil zien en welke consequenties dit heeft voor de keuze voor een bepaald project (voor zover mogelijk).
6
De uitgangspositie, onderwijsvernieuwingsbehoefte, opleidingsdoelen, leeractiviteiten en leeromgeving zijn bepaald aan de hand van een specifiek voor dit project door de faculteit ontwikkelde checklist. Op basis van de aspecten die in deze checklist genoemd worden heeft (op initiatief van de betrokken docent) discussie binnen de opleiding plaatsgevonden. Naar aanleiding van die discussie is het document ‘Portfolio-project Archeologisch veldwerk’ opgesteld6. Activiteiten in de ontwerpfase In de ontwerpfase is nagedacht over hoe het portfolio het beste in het onderwijs kan worden ingebed, welke competentieniveau’s onderscheiden kunnen worden, hoe studenten beoordeeld moeten worden en door wie, waar de verschillende verantwoordelijkheden liggen en er is een schatting gemaakt voor de tijdsinvestering van docenten. Uitgebreidere informatie hierover is te vinden in het document ‘Portfolio-project Archeologisch veldwerk’7. Hieronder volgt een korte samenvatting van de punten die voor deze fase van belang zijn. Allereerst heeft de docent competentieniveau’s per jaar van de opleiding vastgesteld op het gebied van archeologisch veldwerk. Hierbij is getracht om aansluiting te vinden bij de beroepspraktijk8, maar aangezien hierin de functie-eisen redelijk vaag zijn omschreven, zijn de competentieniveau’s die in het kader van dit project zijn ontwikkeld veel explicieter9. Vervolgens is onderzocht hoe deze competenties in het huidige curriculum, met name op BAniveau, kunnnen worden geïntegreerd. Sommige competenties zijn namelijk niet louter door middel van veldwerkstages te verkrijgen. Het gaat hierbij om inzicht in het huidige archeologische bestel en de AMZ-cyclus10 en vaardigheden in het uitwerken en rapporteren van opgravingsgegevens. Tot slot is nagedacht over hoe de begeleiding vorm gegeven zal moeten worden. Zo is bijvoorbeeld bepaald dat er bij de beoordeling van competenties op jaarniveau enige flexibiliteit moet worden betracht: niet op elk punt hoeft de student al voldoende vaardigheden aan de dag te leggen. Hij dient dan wel in zijn plan van aanpak aan te geven hoe hij de eventuele deficiënties op gaat lossen. Aan het einde van jaar 3 dient de student echter voldoende te hebben gescoord op alle competenties van de eerste 3 jaar. Ditzelfde geldt voor de competenties met betrekking tot het Master jaar. Activiteiten in de implementatiefase In deze fase zijn de eerste voorbereidingen getroffen voor de invoering van het portfolio en is een eerste ervaring opgedaan bij het begeleiden van studenten met behulp van een portfolio. Hieronder volgt een opsomming van de activiteiten in deze fase. - Voor de docent en alle eerstejaarsstudenten is een account aangemaakt op het universitaire portfolio-systeem, Blackboard CS. - De docent heeft een ‘Handleiding 1e jaars veldwerk’11 geschreven waarin uiteen gezet wordt wat het veldwerk inhoudt, aan welke eisen de student moet voldoen en hoe de beoordeling en begeleiding plaatsvindt. - Deze handleiding voor het veldwerk heeft hij mondeling toegelicht tijdens een bijeenkomst voorafgaande aan de eerste veldwerkweken.
6
Zie Bijlage 2. Zie Bijlage 2. 8 Beroepsregister voor Archeologen in Nederland (nu alleen nog als blauwdruk) (ontwikkeld door de NvvA in opdracht van het ministerie van OC&W) en Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) (opgesteld door het college voor Archeologische Kwaliteit (CvAK)). 9 Zie Tabel 1 in: Portfolio-project Archeologisch veldwerk Bijlage 2. 10 Archeologische Monumenten Zorg 11 Zie Bijlage 3. 7
7
-
Aansluitend heeft de facultaire medewerker ICT&O een korte introductie op het digitaal portfolio gegeven, waarna de studenten zelfstandig in een practicumzaal konden werken aan de ‘Workflow digitaal portfolio’12. Begin juni hebben de studenten hun eerste veldwerkervaring opgedaan en naar aanleiding daarvan een veldwerkverslag geschreven. Dit verslag hebben zij samen met de veldwerkkaart, die afgetekend is door de veldarcheoloog, in hun portfolio geplaatst. Ter voorbereiding op het gesprek dat aan het begin van het nieuwe studiejaar plaats zal vinden, hebben de studenten de docent uitgenodigd om in hun portfolio te kijken. De begeleidingsgesprekken zelf hebben tijdens de looptijd van dit project niet meer plaatsgevonden. Hierover zal separaat worden gepubliceerd.
2.2.2. taalvaardigheidsbegeleiding Masterstudenten Engels Aan de werkgroep die zich bezig hield met het uitvoeren van de doelstellingen van dit deelproject namen de volgende personen deel: Hans Gerritsen (docent Engels) – opdrachtgever, inhouds-expert (SME), Sanne Meeder (ICTO) – onderwijskundige, Yolande Spoelder (BI) – projectleider. Doel van het portfolio
Middel bij de begeleiding van MA-studenten in het verwerven van competenties op het gebied van mondelinge presentatievaardigheden. Het resultaat De pilot heeft achtereenvolgens opgeleverd: - procedure voor de inzet van het portfolio in de begeleiding van MA-studenten in het verwerven van competenties op het gebied van modelinge presentatievaardigheden Deze procedure is vastgelegd in een draaiboek van het Language Dossier waarin de actoren en producten zijn gedefineerd13. - opdrachten voor de monitoring en begeleiding van de mondelinge presenatievaardigheden. Deze opdrachten bevatten resp. het opstellen van het startprofiel (de docent heeft mondeling aangegeven waar ze aan konden denken bij het samenstellen van het startprofiel). Vervolgens de opdracht halverwege het cursusjaar gekoppeld aan de mondelinge presentatie, een self reflection report waarin ze ook leerpunten voor de volgende presenatie formuleerden (zie bijlage) en tot slot aan het eind van het cursusjaar een end reflection report. De reflectie reports zijn gebruikt bij de begeleidingsgesprekken met de studenten14. - ervaringen in het begeleiden van de MA studenten Engelse taalkunde. De studenten
hebben steeds volgens afspraak de opdrachten gemaakt. Zowel de docent als de studenten hebben het positief ervaren. De docent heeft veel ondersteuning gehad aan het overzicht van het beginniveau, de self reflection reports. Het gaf sturing aan het gesprek en waarop getraind moest worden. Het onderling uitwisselen en bespreken van het startprofiel was in zo’n kleine groep makkelijk te realiseren. De studenten hebben de verslagen als meerwaarde ervaren in de begeleidingsgesprekken. Een student verwoorde het als volgt: ‘Door mijn eigen mankementen op te schrijven en te bespreken werd ik ik gedwongen er in het vervolg bewuster op te letten.’15. De studenten werden verder bewuster van hun sterke en zwakke punten.
12
Zie bijlage 4. Zie bijlage 5. 14 Zie bijlagen 5, 6, 7, 8, 9 en 10. 15 Zie bijlage 11.
13
8
Activiteiten in de verkennende fase Start: orientatie op het vak door gesprek met de betreffende docent en d.m.v. studiegidsinformatie ‘Language Dossier: Academic and Practical Skills’. Activiteiten in de ontwerpfase Draaiboek Language dossier ontworpen: De studenten leggen een dossier aan van hun mondelinge presentaties in het Engels. Aan het begin van de cursus voeren zij een zelfassessment a.d.h.v een startprofiel. Er is een plan van aanpak opgesteld met de activiteiten door het jaar heen. Activiteiten in de implementatiefase Opdrachten laten uitvoeren door de studenten, resp: opstellen van een startprofiel, reflection report en end reflection report. Aanbevelingen: - richtlijnen voor het opstellen van een startprofiel - Het werken met startprofiel en reflectieverslagen zou nog verbeterd kunnen worden door concrtere eindtermen. Voor het werken met portfolio is dit een belangrijke kapstok om hun groei tegen af te zetten. Het blijkt dat er over de eindtermen nog geen overeenstemming is door de Onderwijscommissie. - bij deze pilot was het uitgangspunt om het accent op de didactische kant van het language dossier. Bij het voortzetten lijkt het handig te zijn om een digitaal language dossier aan te leggen met digitale opnames van de taalpresentaties (zie voorbeeld in de bijlage). - Opzet was makkelijk te realiseren met slechts twee studenten. Voor grotere groepen zou het bespreken van een startprofiel anders georganiseerd moeten worden. 2.2.3. (Studie)loopbaanbegeleiding van studenten Aan de werkgroep die zich bezig hield met het uitvoeren van de doelstellingen van dit deelproject namen de volgende personen deel: Elseline Vester (hoofd Onderwijsbureau) – opdrachtgever, Joke Putters (studiebegeleider) – inhouds-expert (SME), Ilse Chin (studiebegeleider) – inhouds-expert (SME), Sanne Meeder (ICTO) – onderwijskundige, Yolande Spoelder (BI) – projectleider. Doel van het portfolio De inzet van het portfolio bij het onderwijsbureau moet het volgende opleveren: i) een gerichter studietraject voor studenten, ii) een verhoging van het facultair rendement, iii) continuïteit in de begeleiding van studenten bij afwezigheid van een van de studieadviseurs. Daarnaast zullen de volgende neveneffecten merkbaar moeten zijn: i) de student zal beter voorbereid op gesprek komen, ii) diverse specifiek voor de faculteit ontwikkelde begeleidingsmiddelen staan de studieadviseur ter beschikking, iii) de student is zich al aan het begin van zijn opleiding bewust van het zelfsturende keuzeproces. Het resultaat Dit deelproject heeft geresulteerd in een geïntegreerd model voor (studie)keuzebegeleiding ondersteund door een digitaal portfolio. Bij de inzet van het portfolio is de ‘sollicitatiemetafoor’ van toepassing. Het portfolio doet namelijk denken aan een curriculum vitae en een sollicitatiebrief waarin studenten vastleggen wat zij allemaal gedaan hebben, welke ambities ze
9
hebben en wat voor iemand zij zijn. Dit alles leggen zij vast in de hiervoor ontwikkelde ‘profielen’. Jaarlijks zijn er twee begeleidingsmomenten op het gebied van de (studie)keuzebegeleiding. Tijdens het eerste begeleidingsmoment vindt er een gesprek plaats tussen student en studiebegeleider aan de hand van het portfolio. In dit portfolio heeft de student minimaal een ingevulde versie van het start- (1e jaar) of het voortgangsprofiel (hogere jaren) geplaatst16. Het portfolio kan, indien gewenst, worden aangevuld met overige documenten, zoals reflectiesverslagen. Aangezien de student eigenaar is van zijn portfolio, regelt hij ook wie er toegang hebben tot bepaalde documenten in het portfolio. Voorafgaand aan een gesprek dient hij de studiebegeleider toegang te geven tot de documenten die van toepassing zijn voor het gesprek. Het tweede begeleidingsmoment waarin het model voorziet bestaat uit een voorlichtingsbijeenkomst op opleidings- of specialisatieniveau. De informatie die de student tijdens deze voorlichtingsbijeenkomst ontvangt, biedt hem een basis voor de keuze(s) die hij in de toekomst zal moeten maken. Zo kan de student van deze informatie profiteren bij het werken aan het voortgangsprofiel of reflectieverslagen voor het volgende studiejaar. Activiteiten in de verkennende fase In de verkennende fase is geïnventariseerd hoe in de huidige situatie de (studie)-keuzebegeleiding wordt vormgegeven en wat de wensen op dat gebied zijn. In de beschrijving van het ‘Geïntegreerd model (studie)keuzebegeleiding ondersteund door een Portfolio’17 wordt hier uitgebreid verslag van gedaan. Activiteiten in de ontwerpfase In de ontwerpfase zijn ideeën die binnen de faculteit al bestonden op het gebied van geïntegreerde (studie)keuzebegeleiding gebundeld en zijn deze ideeën verrijkt met ervaringen die elders zijn opgedaan en is de methode als geheel voorgelegd aan de studiebegeleiders. In dit geïntegreerde model voor (studie)keuzebegeleiding zijn de keuzemomenten van de student gedurende de gehele opleiding in kaart gebracht en gekoppeld aan de voor deze keuzemomenten beschikbare middelen (profielen en informatiebijeenkomsten). Daarnaast is een begin gemaakt met het produceren van benodigde documenten en vragenlijsten die tesamen het portfolio zullen vormen zoals een startprofiel, een voortgangsprofiel en handleidingen voor begeleiders en studenten. In het ‘Geïntegreerd model (studie)keuzebegeleiding ondersteund door een Portfolio’ is hier meer gedetailleerde informatie over te vinden. Activiteiten in de implementatiefase Het portfolio ten behoeve van het Onderwijsbureau is nog niet geïmplementeerd. Voordat het start- en voortgangsprofiel uit het portfolio in gebruik kunnen worden genomen, moeten deze nog worden geoptimaliseerd. Het doel van het eindprofiel en het exitprofiel is gedefiniëerd, maar de inhoud hiervan moet nog worden vastgesteld. Enkele studieadviseurs hebben al vragen uit het startprofiel op analoge wijze bij de begeleiding van hun studenten ingezet. De ervaringen waren zeer positief. Ook al heeft dit project een model en een eerste aanzet tot de te gebruiken middelen opgeleverd, toch zal de daadwerkelijke implementatie van het digitaal portfolio nog wel ingrijpend zijn. Om die reden is er een vervolgproject gepland dat in september 2005 van start gaat, waarin de implementatie van het (digitaal) portfolio in de (studie)keuzebegeleiding centraal staat. In dit vervolgproject zullen studieadviseurs worden geïnstrueerd hoe studenten te begeleiden d.m.v. een digitaal portfolio, de diverse profielen geoptimaliseerd, materiaal (indien noodzakelijk) gedigitaliseerd, portfolio’s voor studenten aangemaakt en ingericht, studenten voorgelicht en eventuele geconstateerde problemen in kaart gebracht.
16 17
Voor een voorbeeld van een start- en voortgangsprofiel, zie Bijlage 13 Zie bijlage 12
10
3. Evaluatie van de activiteiten en van de resultaten 3.1 Evaluatie van de resultaten Overkoepelende doelstelling De beoogde resultaten van deze fase van het project waren het opdoen van kennis en ervaring met portfoliogebruik binnen de faculteit bij specifieke aspecten van opleidingen waar activiteiten reeds zijn gepland die van de inzet van portfolio’s kunnen profiteren, en waarvoor binnen de betreffende opleidingen een draagvlak voor bestaat. Door op drie geheel verschillende gebieden te onderzoeken hoe een portfolio zodanig kan worden ingevoerd dat het tegemoet komt aan de gestelde doelen, is er binnen de faculteit kennis opgedaan op diverse gebieden van portfolioimplementatie. Deze kennis is in de drie deelprojecten ingezet. Ook al is het portfolio niet in alledrie de projecten daadwerkelijk geïmplementeerd, toch zijn er al wel nuttige ervaringen opgedaan bij het begeleiden van studenten met behulp van een portfolio. Deze ervaringen kunnen worden gebruikt voor vergelijkbare portfolio-initiatieven van andere opleidingen en voor het verbeteren en consolideren van de portfoliogebruik binnen de bestaande projecten. Doelstelling deelprojecten Alle doelstellingen van de deelprojecten zijn behaald. Over de vastgelegde procedures zijn de betrokken medewerkers erg tevreden. Daar waar activiteiten uit de procedures zijn uitgevoerd, zijn deze doelmatig en succesvol gebleken. Het begeleidend materiaal voor docenten en studenten was (voor zover van toepassing) ook naar wens. In enkele gevallen kunnen nog wel aanpassingen worden aangebracht in documenten zoals het start- en voortgangsprofiel dat t.b.v. het portfolio bij het Onderwijsbureau is ontwikkeld. Om die reden is er een vervolgproject gepland. 3.2 Evaluatie van de methode Werkwijze bij de implementie van het portfolio bij de opleiding Archeologie Bij het deelproject van de opleiding Archeologie is de samenwerking tussen docent, ICTO medewerker en facultaire adviseur ICT&O zeer goed verlopen. Er is vanaf het begin toegewerkt naar een situatie waarbij er in hoge mate verantwoordelijkheid bij de studenten ligt en waarin het portfolio geheel geïntegreerd is in de opleiding. De betrokken docent had een helder doel voor ogen en de ideeën hieromtrent tekenden zich steeds duidelijker af. Dit maakte het mogelijk dat de aandacht puur op op de inhoud kwam te liggen. Het eindresultaat is daardoor een evenwichtig, uitgekristalliseerd en haalbaar integratieplan. Werkwijze bij de implementie van het portfolio bij de opleiding Engels Bij de opleiding Engels hebben zowel de ICTO medewerker als de docent beiden hun eigen specialistische inbreng gehad. Hieruit ontstonden nieuwe ideeën die direct in de praktijk getoetst konden worden. Het eindresultaat is hierdoor uniek. Een beperkende factor was helaas het lage aantal (2) deelnemende studenten aan de pilot. Hierdoor is slechts beperkte ervaring opgedaan bij het begeleiden van studenten. Daarnaast valt het te betreuren dat de betrokken docent zijn kennis en ervaring niet kan inzetten bij het begeleiden van MA-studenten de komende jaren, aangezien hij inmiddels de VU heeft verlaten. Werkwijze bij de implementie van het portfolio bij het Onderwijsbureau In het derde deelproject is het lange tijd onduidelijk geweest of zou worden onderzocht hoe een portfolio ingezet zou kunnen worden bij de opleiding Communicatie- en Informatiewetenschappen of dat het project de (studie)loopbaanbegeleiding door studiebegeleiders van het Onderwijsbureau zou betreffen. Gezien de achtergrond van de beschikbare medewerkers is gekozen voor het uitvoeren van het laatste. Een problematische factor bij een deelproject binnen het Onderwijsbureau is wel dat er veel mutaties en vacatures
11
waren gedurende de looptijd van het project. Uiteindelijk is een kleine projectgroep vastgesteld die intensief heeft gewerkt aan het realiseren van de doelen. Dit had tot gevolg dat er in korte tijd een goede basis is gelegd waardoor de integratie van het portfolio in de toekomst is gewaarborgd. Dit blijkt mede uit het feit dat er een vervolgproject is gepland dat in september 2005 van start gaat, waarin de implementatie van het digitaal portfolio in de (studie)keuzebegeleiding centraal staat en uit het feit dat het vervolgproject synchroon loopt met de ontwikkelingen van het facultaire Onderwijsbureau waarin een (gedeeltelijk) nieuw te formeren team zich met de (studie)keuzebegeleiding van studenten per afdeling gaat bezighouden. De faculteit wil dit project dan ook inzetten als middel om studieadviseurs samen te laten werken aan het vormgeven van facultair beleid op het gebied van (studie)keuzebegeleiding. 4. Conclusie en aanbevelingen De afgelopen maanden is gebleken dat het portfolio de faculteit diverse gebruiksmogelijkheden biedt. Het instrument kan ingezet worden als tool: • voor docent en student om samen vaardigheidsontwikkeling te monitoren; • voor studiebegeleider en student om samen persoonlijke en loopbaangerichte doelen beter te expliciteren; • op zowel bachelor als masterniveau. Bij de twee opleidingen (Engels en Archeologie) waarin twee pilots hebben plaatsgevonden, is het portfolio een zinvol instrument gebleken om de meer geïntegreerde, op (studie)loopbaan gerichte benadering van studentenbegeleiding vorm te geven. Om deze projecten daadwerkelijk te laten slagen waren de volgende zaken cruciaal: • een uitgewerkte visie van de opleiding / betrokkenen op studentbegeleiding; • een concreet beeld van wat het portfolio moet opleveren (dedicated portfolio); • inbedding in de opleiding; • docenten en begeleiders die openstaan voor hun nieuwe rol als ‘coach’; • een kader voor studenten waaruit blijkt wat er van ze verwacht wordt, welke begeleiding zij zelf kunnen verwachten en wat het ze op korte en langere termijn oplevert; • inhoudelijke begeleiding van docenten en portfoliobegeleiders (peergroup); • een facultaire visie op studentbegeleiding ondersteund door een portfolio. In de nabije toekomst is het van belang om de kennis en ervaringen die tijdens dit project zijn opgedaan te verspreiden binnen de faculteit. De facultaire adviseur ICT & onderwijs zal zich, gesteund door facultair beleid, voor deze disseminatie inzetten. Tevens is het van belang de ontwikkelingen op het gebied van portfoliobegeleiding te blijven volgen en van de universitaire besluivorming over bijvoorbeeld een nieuw portfoliosysteem op de hoogte te blijven. Vervolgens zal gewerkt moeten worden aan de consolidatie van de portfoliobegeleiding bij de twee opleidingen en de verdere integratie van deze nieuwe vorm van begeleiden in het gehele curriculum. Voor wat betreft de invoer van het portfolio bij de (studie)keuze begeleiding van studiebegeleiders zullen vervolgactiviteiten plaatsvinden in projectvorm.
12
Literatuur Mirande, M., Veen, van der, J., Wende, van der, M., (red.), (2005) Van trend naar transformatie. ICT-innovaties in het Hoger Onderwijs. Groningen/Houten, Wolters Noordhof. Morrison, G.R., Ross, S.M., Kemp, J.E., (2004). Designing Effective Instruction. Fourth edition. John Wiley & Sons. Portfolio Themasite. Utrecht, SURF. http://e-learning.surf.nl/portfolio. Tartwijk, van, J., e.a., (2003). Werken met een elektronisch portfolio. Utrecht, SURF. http://e-learning.surf.nl/e-learning/dossiers/#portfolio. Veugelers, M., Slotman, K., Meeder, S., (red.), (2005). Portfolio Implementatie. Utrecht, Digitale Universiteit. http://www.du.nl/digiuni/index.cfm/site/Portfolio%20Implementatie/pageid/632D14CD-AE9FEBE1-64905792E24064BA/index.cfm.
13
Bijlagen bijlage 1 bijlage 2 bijlage 3 bijlage 4 bijlage 5 bijlage 6 bijlage 7 bijlage 8 bijlage 9 bijlage 10 bijlage 11 bijlage 12 bijlage 13 bijlage 14
Checklist Portfolio Archeologisch Veldwerk Handleiding 1ejaars veldwerk-1 Workflow digitaal portfolio Archeologie jaar 1 Draaiboek Language Dossier Opdracht Self Reflection Report Opdracht End Reflection Report Action planning exemplars Checklist competenties tbv startprofiel Observation form Vragenlijst studentevaluatie Model studiekeuzebegeleiding Start en voortgangsprofiel PortfolioAanvraag 2004
15 16 19 22 26 27 28 29 32 34 35 36 42 49
14
