Eindrapportage Programma Smaaklessen Schooljaar 2007-2008
Viering 1000e Smaaklesschool, 2 april 2008 OBS de Vlindervallei, Amersfoort
Naam project: Verplichtingennummer: Aanvrager: Contactpersoon: Coördinatie uitvoering: Looptijd: Rapportage:
Korte Termijn Uitrol Smaaklessen Schooljaar 2007/2008 2904436 (TRC 2007/5019) Prof.dr.ir. Fons Voragen Ir. Hante Meester Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Levensmiddelenchemie 1 juli 2007– 1 december 2008 Eindrapportage, 1 december 2008
Inhoudsopgave Inhoudsopgave
2
1. Voorwoord
4
2. Samenvatting
5
3. Inleiding en doelstelling
6
4. Smaaklesmaterialen en evaluatie van gebruik
7
5. Nieuwe scholen schooljaar 2007-2008 5.1 Inschrijvingen 2007-2008 5.2 Ondersteuning
8 8 8
6. Behoud scholen schooljaar 2006-2007 6.1 Nieuwjaarskaartjes 6.2 Landelijke behoudsactie: Smaaklessen Scheurkalender 6.3 Verkoop lesmaterialen via Schoolsupport 6.4 Terugkomworkshops 6.5 Behoud door regionale steunpunten 6.6 Evaluatie m.b.t. verschillende vormen van behoud
11 11 11 11 11 12 13
7. Kok in de Klas 7.1 Organisatie Kok in de Klas 7.2 Verloop Kok in de Klas 7.3 Evaluatie Kok in de Klas 7.4 Boer in de Klas
14 14 14 14 15
8. Samenwerkingspartijen 8.1 Partijen binnen de groene kennisstructuur 8.2 Evaluatie m.b.t. samenwerking met de groene onderwijsinstellingen 8.3 Overige samenwerkingspartijen
16 16 17 17
9. Beleidsmatige ontwikkelingen 9.1 Traject Koffeman 9.2 Traject binnen de Groene Kennis Coöperatie
19 19 19
10. Website 10.1 www.smaaklessen.nl 10.2 Veranderingen website 10.3 Wensen m.b.t. verdere uitontwikkeling van de huidige website 10.4 Kinderwebsite 10.5 Zoekbox 10.6 ICT-systeem
21 21 21 22 22 22 22
11. PR en communicatie 11.1 Viering 1000e Smaaklesschool 11.2 Nieuwsbrief 11.3 Communicatieplan 11.4 Folder Smaaklessen 11.5 Extra promotionele activiteiten
23 23 23 23 23 23
12. Evaluatie
24
2
13. Tot slot
26
Bijlage 1: Eindrapportage CAH Dronten
27
Bijlage 2: Eindrapportage HAS Den Bosch & Citaverde College
29
Bijlage 3: Eindrapportage Hogeschool INHOLLAND Delft
33
Bijlage 4: Eindrapportage Van Hall Larenstein
35
3
1. Voorwoord Beste lezer, Voor u ligt de eindrapportage van het programma Smaaklessen voor schooljaar 2007-2008. In dit schooljaar hebben we ongeveer 650 nieuwe scholen actief betrokken bij Smaaklessen. Een hoogtepunt was de verwelkoming van de 1000e school in Amersfoort. Naast minister Verburg hebben vertegenwoordigers van betrokken organisaties deze feestelijke dag bijgewoond. Ook de pers was goed vertegenwoordigd. Deze media-aandacht heeft weer geleid tot het spontaan aanmelden van nieuwe scholen. Naast het verwelkomen van nieuwe scholen hebben we in het afgelopen schooljaar ook gezocht naar vormen om scholen, die al meegedaan hebben aan Smaaklessen, te motiveren Smaaklessen herhaaldelijk in te zetten en op deze manier structureel te verankeren in het lesprogramma. Een andere belangrijke gebeurtenis het afgelopen schooljaar was het verschijnen van het advies Koffeman. In dit advies zijn aanbevelingen gedaan over het integreren van de programma’s Smaaklessen en Schoolgruiten, de toekomstige organisatievorm van dit geïntegreerde programma en de geleidelijke transitie van Smaaklessen/Schoolgruiten naar het programma Jeugd en Voedsel. De samenwerking tussen Smaaklessen en Schoolgruiten is in het huidige schooljaar al gestart en de nodige voorbereidingen worden getroffen om Schoolgruiten vanaf januari 2009 door het team Smaaklessen te laten verzorgen. Ook de samenwerking tussen de uitvoerende partijen van Smaaklessen is in het afgelopen schooljaar sterk gegroeid, Met veel enthousiasme worden ervaringen gedeeld en in gezamenlijk overleg nieuwe plannen gemaakt voor de voortzetting van Smaaklessen/Schoolgruiten. De bijdrage van Euro-Toques is aanzienlijk verbeterd. Veel aandacht is uitgegaan naar het verduidelijken van de rol van de GKC. In de verslagperiode zijn de uitkomsten bekend geworden van enkele onderzoeken naar het effect van Smaaklessen. Deze zijn in het algemeen positief maar geven ook aan hoe Smaaklessen verbeterd kan worden. Het programmateam Smaaklessen blijft gedegen onderzoek naar het effect van Smaaklessen heel belangrijk vinden. Hiervoor blijft zij naar financieringsmogelijkheden zoeken om dit op een goede manier op te kunnen pakken. Het programmateam hoopt dat ook andere partijen hier naar uitzien. Natuurlijk zijn we er nog niet. Het zal veel tijd en energie blijven kosten aandacht voor onze eerste levensbehoefte structureel op de agenda te krijgen van zowel leerkrachten maar ook van ouders, maatschappelijke organisaties en overheden die met kinderen werken. Het enthousiasme waarmee Smaaklessen door scholen en kinderen wordt ontvangen maakt echter heel duidelijk hoezeer dit onderwerp leeft. En dit is een belangrijke stimulans voor alle betrokkenen bij het implementeren van de programma’s Smaaklessen en Schoolgruiten.
Prof.dr.ir. Fons Voragen Emeritus Hoogleraar Levensmiddelenchemie, Wageningen Universiteit Directeur Smaaklessen December 2008
4
2. Samenvatting Smaaklessen is een lesprogramma over voeding en voedsel voor het basisonderwijs en heeft tot doel consumenten al vanaf hun jeugd voor deze onderwerpen te interesseren via het aspect van smaak. Nieuwe en te behouden Smaaklesscholen De doelstelling voor schooljaar 2007-2008 was het introduceren van Smaaklessen op 650 nieuwe basisscholen. Daarnaast moesten 350 van de 500 scholen uit schooljaar 2006-2007 behouden blijven. In totaal zijn er dit schooljaar 638 nieuwe Smaaklesscholen bijgekomen. Een deel hiervan gaat pas in het begin van schooljaar 2008-2009 echt van start. Kwantificering van te behouden scholen blijkt moeilijk. Toch is te stellen dat ruim 50% van de scholen van het eerste schooljaar ook in het huidige schooljaar met Smaaklessen bezig zijn geweest. Dit aantal is gebaseerd op de aanwezigheid van scholen bij terugkomworkshops, de gegeven kokslessen en gastlessen en de uitkomsten van telefonisch contact dat de verschillende steunpunten met de basisscholen hebben gehad. Nadruk leggen op structurele inbedding in het lesprogramma blijft noodzakelijk, net als het inventariseren van manieren waarop Smaaklessen makkelijk aan zou kunnen sluiten bij al bestaande methodes en activiteiten. Lesmateriaal en procesevaluatie In schooljaar 2006-2007 is lesmateriaal voor Smaaklessen ontwikkeld. In schooljaar 2007-2008 is een herdruk van dit materiaal gemaakt. Het Voedingscentrum heeft een procesevaluatie uitgevoerd om het gebruik en de waardering van Smaaklessen bij leerkrachten en andere betrokkenen te onderzoeken. De uitkomsten hiervan worden meegenomen bij de herziening van het huidige lesmateriaal. Introductie en ondersteuning Voor de ondersteuning van basisscholen zijn diverse organisaties actief. De introductie van Smaaklessen vindt op diverse manieren plaats, afhankelijk van het betrokken steunpunt. De meest voorkomende manier zijn de workshops. Andere vormen zijn korte instructies en proeflessen. Om scholen te stimuleren met Smaaklessen aan de slag te blijven zijn verschillende terugkomworkshops georganiseerd. Daarnaast zijn er Smaakfeesten en regionale activiteiten uitgevoerd en is er telefonisch contact geweest met de scholen. Kok in de Klas De organisatie van Kok in de Klas ligt in handen van kokvereniging Euro-Toques. Dit schooljaar hebben 111 Smaaklesscholen een Kok in de Klas mogen ontvangen. Dit waren voor het merendeel scholen uit het schooljaar 2006-2007, aangezien de organisatie van Kok in Klas toen niet goed liep. Samenwerking De samenwerking tussen de verschillende groene onderwijsinstellingen wordt steeds professioneler. In elk team is een projectmedewerker/trekker aanwezig. Daarnaast worden er steeds meer studenten en stagiaires betrokken. Ook de samenwerking tussen de groene instellingen en GGD-en begint in verschillende regio’s goede vormen aan te nemen. Met de integratie van Smaaklessen en Schoolgruiten in het vooruitzicht moet deze samenwerking zich verder uitontwikkelen. Beleidsmatige ontwikkelingen In mei 2008 is het advies Koffeman uitgebracht. De voornaamste uitkomst van dit advies was de organisatorische integratie van de programma’s Smaaklessen en Schoolgruiten. Dit moet in schooljaar 2008-2009 vorm gaan krijgen. Communicatie en PR Dit schooljaar is de inschrijving van de 1000e Smaaklesschool gevierd, samen met minister Verburg en de verschillende betrokken partijen. Deze feestelijke dag heeft veel media-aandacht gehad. Andere communicatiemiddelen zijn de wervingsfolder, de website www.smaaklessen.nl, de nieuwsbrief en aanwezigheid op diverse beurzen en bijeenkomsten. Financiën Een financiële rapportage behorende bij de huidige rapportage zal, inclusief een goedkeurende accountantsverklaring, apart worden toegestuurd.
5
3. Inleiding en doelstelling Smaaklessen is een lesprogramma over voeding en voedsel voor het basisonderwijs en heeft tot doel consumenten in hun jeugd al te interesseren voor voeding en voedsel via het aantrekkelijke aspect van smaak. De gedachte hierachter is dat de jeugd hiermee ontvankelijk gemaakt wordt deze onderwerpen, zich hier verder over wil informeren en blijvend geïnteresseerd raakt. Door aspecten van voeding en voedsel op een speelse manier onder de aandacht te brengen gaan gerelateerde onderwerpen meer interesseren en maakt de jeugd op den duur beter onderbouwde keuzes. Smaaklessen is een programma van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en een initiatief van Pierre Wind. Het geheel wordt gecoördineerd door Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR) en het Voedingscentrum en uitgevoerd in samenwerking met vier Hogere Agrarische Scholen (HAS) te weten CAH Dronten, HAS Den Bosch, Hogeschool INHOLLAND en Van Hall Larenstein, twee Agrarische Opleidingscentra (AOC) te weten het Citaverde College en AOC Oost en met kokvereniging Euro-Toques. Tevens wordt nauw samengewerkt met Stichting Kennisnet en het Ontwikkelcentrum voor de ontwikkeling van de website. Op kleinere schaal wordt samengewerkt met verschillende GGD-en en het programma Verbreding Techniek in het Basisonderwijs (VTB). Doelstelling schooljaar 2007-2008 De doelstelling van het programma voor schooljaar 2007-2008 was het introduceren van Smaaklessen op 650 nieuwe basisscholen. Daarnaast moesten 350 van de 500 scholen die in schooljaar 2006-2007 hebben deelgenomen aan Smaaklessen behouden blijven. Bij beide doelstellingen ging het om een inspanningsverplichting.
‘Ik vond het een feest met de kinderen aan de slag te gaan. Als je die koppies zag als een ui of tomaat geproefd werd.’ ‘Er waren kinderen die nog nooit tomaat hadden geproefd, laat staan verschillende soorten bij elkaar hadden gezien. Na een uur hebben we kinderen tomaat leren eten. Ze vonden het erg lekker!’
6
4. Smaaklesmaterialen en evaluatie van gebruik Gedurende schooljaar 2006-2007 is voor alle groepen lesmateriaal ontwikkeld, wat in de Smaakkist aangeboden wordt aan deelnemende scholen. Vóór aanvang van het schooljaar 2007/2008 is een herdruk van dit materiaal gemaakt. Dit is gebruikt in het huidige schooljaar. Na afloop van schooljaar 2006-2007 is een digitale vragenlijst uitgestuurd naar deelnemende scholen. Een deel van de vragen uit deze vragenlijst waren gericht op de ervaringen met het lesmateriaal. Over het algemeen zijn leerkrachten zeer positief over het lesmateriaal. Het materiaal is aantrekkelijk, uitnodigend en leuk om mee aan de slag te gaan. De voornaamste constructief kritische opmerkingen betroffen de benodigde (voorbereiding)tijd. Leerkrachten hebben behoefte aan duidelijkere aanwijzingen op welke manier de lessen zo efficiënt mogelijk kunnen worden uitgevoerd, speciaal wanneer hier weinig tijd voor is. Ook hebben sommige leerkrachten behoefte aan meer achtergrondinformatie. Specifieke onderwerpen waar meer informatie wenselijk voor is zijn allergieën en culturele aspecten. Deze opmerkingen zullen in schooljaar 2008-2009 opgepakt worden. In schooljaar 2007-2008 heeft het Voedingscentrum een breder evaluatieonderzoek uitgevoerd bij leerkrachten om het lesmateriaal verder te optimaliseren. Het doel van het onderzoek was te achterhalen in hoeverre het huidige lespakket gebruikt en gewaardeerd wordt en hoe de organisatie van Smaaklessen gewaardeerd wordt. Voor dit onderzoek zijn bij Smaaklesscholen vragenlijsten afgenomen, observaties gedaan en focusgroep interviews gehouden. Daarnaast zijn er interviews gehouden met de verschillende Smaaklespartners en GGD-en. De voornaamste conclusies van het onderzoek zijn dat leerkrachten en leerlingen enthousiast zijn over Smaaklessen en het een goed vehikel vinden kinderen kennis te laten maken met voeding en voedsel. Aandachtspunten zijn dat Smaaklessen veelal naar eigen inzicht van de leerkracht wordt ingezet. De vraag is of hier meer sturing in gegeven zou moeten worden, bijvoorbeeld in de vorm van een selectie van basislessen. Daarnaast is ondersteuning gewenst bij het laten aansluiten van Smaaklessen bij bestaande methoden en bij het inbedden in het reguliere onderwijs. De samenwerking tussen de Hassen en de WUR verloopt goed. Deze instellingen motiveren hun deelname vooral met de maatschappelijke relevantie van Smaaklessen en het vergroten van de naamsbekendheid van de betreffende onderwijsinstellingen. GGD-en zien een rol in de verdere verspreiding van Smaaklessen. Zij missen echter een theoretische onderbouwing en het onderdeel bewegen in het huidige lesmateriaal. Het definitieve rapport ‘Smaaklessen beproefd: een formatieve procesevaluatie’ is in augustus 2008 beschikbaar gekomen en te vinden via www.smaaklessen.nl. Op termijn zal het lesmateriaal van Smaaklessen herzien worden. Hier zullen alle resultaten uit bovengenoemde evaluaties in meegenomen worden. Tevens zullen, waar mogelijk, ook de uitkomsten van het onderzoek ‘Biefstuk komt niet van de kip’ van het LEI worden meegenomen. De herziening van het lesmateriaal is sterk afhankelijk van de verdere invulling van de beleidslijn Jeugd en Voedsel en de mate van integratie met het lesprogramma Schoolgruiten. Zoals het programmateam al heeft aangegeven in hun reactie op het advies van dhr. Koffeman is een scherpere definitie van de wensen m.b.t. Schoolgruiten onontbeerlijk voordat daadwerkelijk vorm kan worden gegeven aan een vernieuwde versie van het lesmateriaal van Smaaklessen.
7
5. Nieuwe scholen schooljaar 2007-2008 5.1 Inschrijvingen 2007-2008 In schooljaar 2007-2008 is het voor 650 basisscholen mogelijk geweest deel te nemen aan Smaaklessen. Eind april is dit aantal inschrijvingen bereikt. Aangezien op dat moment al zichtbaar was dat Smaaklessen ook in schooljaar 2008-2009 op vergelijkbare manier door zou gaan, is in de organisatie geen harde knip gelegd tussen beide schooljaren en konden scholen zich blijven inschrijven. Tevens hebben in de loop van het schooljaar een aantal scholen zich uitgeschreven, waardoor er weer ruimte was voor nieuwe scholen.
5.2 Ondersteuning Scholen die mee willen doen aan Smaaklessen schrijven zich in via de website www.smaaklessen.nl. Vervolgens worden de scholen ingedeeld bij één van de regionale steunpunten. Deze steunpunten bevinden zich bij de Hassen en de WUR. Sinds dit schooljaar werken ook twee AOC’s mee binnen Smaaklessen. Zo is het Citaverde College in Roermond het regionale steunpunt voor Smaaklessen in Limburg. Voor het opzetten van dit steunpunt heeft het Citaverde College dit jaar nauw samengewerkt met HAS Den Bosch. AOC Oost werkt samen met Wageningen Universiteit. Op dit moment bestaat de deelname van AOC Oost vooral uit het verschaffen van een locatie voor workshops in de regio Twente en de Achterhoek. Op termijn zal deze rol uitgebreid worden naar een actievere en zelfstandigere participatie. De steunpunten ondersteunen de basisscholen bij het inzetten van Smaaklessen. Deze ondersteuning vindt plaats via introductieworkshops, een instructie, een proefles op school of een Smaakfeest voor de hele school. Slechts bij uitzondering, wanneer (na overleg) persoonlijk contact onmogelijk blijkt, wordt de leskist via de post aan de school verstrekt. Hierbij wordt een telefonische toelichting gegeven. De verhoudingen waarin de verschillende vormen van ondersteuning bij de regionale teams zijn gegeven zijn weergegeven in tabel 1. Een deel van de scholen zullen in het schooljaar 2008-2009 pas een introductie ontvangen. Partij
CAH Dronten
HAS Den Bosch
Citaverde College
INHOLLAND Delft
Van Hall
WUR + AOC Oost
Totaal
# ingeschreven scholen 07-08
120
118
31
169
80
157
675
# uitgeschreven scholen 07-08
7
22 (samen met Citaverde)
-
5
0
3
37
# bediende scholen 07-08
113
96
31
164
80
154
638
# workshops op steunpunt
1
5
3
6
0
7
22
# workshops elders
3
0
0
5
2
2
12
# scholen via workshops
27
57
24
89
26
95
318
# instructies op scholen
42
5
7
0
8
8
70
# instructies op steunpunt
3
0
0
19
0
9
31
# proeflessen
38
0
0
0
14
7
59
# per post
0
17
0
0
13
25
55
Nog te bedienen in 2008-2009
3
17
0
56
19
10
105
Tabel 1 Vormen en verdeling van ondersteuning bij regionale steunpunten
8
Introductieworkshops Zoals uit tabel 1 is op te maken heeft het merendeel van de scholen via introductieworkshops kennis gemaakt met Smaaklessen. De meeste workshops hebben plaatsgevonden bij de verschillende steunpunten, soms op verschillende locaties van deze instellingen. Daarnaast hebben workshops ook plaatsgehad bij de Hanze Hogeschool, verschillende GGD-en en bij diverse basisscholen. Bij deze laatste locaties kwamen scholen uit de omgeving dan naar betreffende basisschool toe. Alle workshops zijn door personeel van de steunpunten uitgevoerd, aangevuld door stagiaires en studenten. De introductieworkshops zijn een efficiënte manier om een groot aantal scholen een goede basis te geven wat Smaaklessen is en tegelijkertijd scholen onderling ervaringen en ideeën uit te laten wisselen. Scholen krijgen direct een gevoel bij wat Smaaklessen is en hoe ze het zelf op school in kunnen zetten. Daarnaast is het voor scholen die enkel willen deelnemen aan Smaaklessen omdat het gratis is, een goede drempel. Naar aanleiding van de ervaringen van de afgelopen schooljaren is voor komend schooljaar besloten nieuwe scholen te verplichten bij een introductieworkshop aanwezig te zijn. De belangrijkste reden voor deze beslissing zijn de huidige positieve ervaringen met de workshops en het feit dat er op deze manier een eenduidige uitstraling en procedure is voor deelname aan Smaaklessen. Mochten scholen echt geen kans zien bij een introductieworkshop aanwezig te zijn, dan wordt een aparte afspraak met de school gemaakt voor een instructie of proefles. Afgelopen schooljaar hadden CAH Dronten en Van Hall moeite scholen naar hun workshops te krijgen. Dit kwam door de grotere afstanden in de provincies Flevoland, Friesland en Groningen tot de regionale steunpunten. Toch willen ook deze teams komend schooljaar hun focus leggen op de introductieworkshops. Door workshops ruim van te voren te plannen en via de website kenbaar te maken en door deelname aan een workshop in de standaardprocedure van Smaaklessen op te nemen, is het beter mogelijk scholen verplicht te stellen aanwezig te zijn bij de workshops. Door een workshop daarnaast op een basisschool of een GGD te organiseren en andere scholen hier uit te nodigen wordt de reisafstand verkleind.
‘De introductieworkshop heeft een prima opzet. Het is leuk om te zien dat je met hele simpele dingen verwondering kunt opwekken. Het maakte mij enthousiast op school aan de slag te gaan.’ Proeflessen Studenten van CAH Dronten, Van Hall en Wageningen Universiteit hebben op een aantal nieuwe basisscholen proeflessen gegeven. Smaaklessen vereist, door de praktische inhoud, veel tijd en ondersteuning van de leerkrachten. Daarnaast wordt er ook inhoudelijk veel verwacht. Door het geven van proeflessen kan hierin tegemoet worden gekomen. De inhoud van de lessen is per team verschillend. Sommige lessen komen uit het lesmateriaal zelf, andere lessen zijn speciaal ontwikkeld door de studenten. Voorbeelden zijn pasta maken, een les over brood en een les over dierenwelzijn. HAS Den Bosch heeft ook vijf proeflessen verzorgd. Zij hebben dit gedaan bij te behouden scholen. Aangezien komend schooljaar de introductieworkshops voor alle startende scholen verplicht worden, zullen de proeflessen in het hele land meer het karakter van een behoudsactie krijgen. Smaakfeesten In het voorjaar 2008 is het Smaakfeest (voorheen event genoemd) verder uitontwikkeld door vijf studenten van de opleiding Voeding en Diëtetiek van de Haagse Hogeschool, de Hogeschool van Amsterdam en een studente van de Pabo van de Christelijke Hogeschool Ede. Een Smaakfeest is een feestelijke ochtend geheel in het teken van Smaaklessen waarbij door de hele school allerlei smaakproefjes gedaan worden. Het feest wordt afgesloten met een lunch die de kinderen zelf klaar maken. Voorafgaand aan het Smaakfeest wordt een introductie gegeven voor leerkrachten en ouders. Het Smaakfeest wordt georganiseerd en geleid door studenten en is een uitwerking van het Smaakevent van de Smakelaar zoals deze is ontwikkeld door de CAH Dronten. Voor een Smaakfeest wordt een eigen bijdrage van de school gevraagd. Met een Smaakfeest kan voeding en voedsel op de hele school en in de schoolomgeving onder de aandacht wordt gebracht. Er wordt ontvankelijkheid gecreëerd bij alle leerkrachten, directie en ook bij ouders voor ondersteuning en aandacht thuis. Hierdoor is de kans groter dat Smaaklessen een plek krijgt binnen het curriculum.
9
In het voorjaar 2008 hebben vier Smaakfeesten plaatsgevonden, in vier verschillende regio’s. Twee scholen waren behoudsscholen, twee scholen waren nieuwe scholen. Nu er draaiboeken zijn ontwikkeld voor de organisatie van een Smaakfeest is het in het komende schooljaar gemakkelijker dit product veelvuldig aan te bieden aan scholen. Wel is het hiervoor relevant voldoende studenten te hebben om de Smaakfeesten te organiseren en te begeleiden.
‘Het Smaakfeest was een succesvolle activiteit. De saamhorigheidsgevoel van de kinderen werd hier goed aangesproken’ ‘Een van de ouders van de leerlingen heeft thuis een fruitgroothandel. Heel spontaan kwam de moeder met twee overvolle kisten met fruit aan, waaronder ook exotisch fruit. We hebben er een overheerlijke fruitsalade van gemaakt in de klas.’
10
6. Behoud scholen schooljaar 2006-2007 In het schooljaar 2006-2007 hebben 500 scholen meegedaan aan Smaaklessen. Het doel voor het huidige schooljaar was 350 van deze scholen ook dit jaar actief met Smaaklessen bezig te laten zijn. Om dit te bewerkstelligen zijn een aantal landelijke en een aantal regionale activiteiten georganiseerd.
6.1 Nieuwjaarskaartjes Vóór de kerstvakantie hebben alle Smaaklesscholen van schooljaar 2006-2007 nieuwjaarskaarten ontvangen. Het doel van de kaartjes was scholen opnieuw op Smaaklessen te attenderen. Alle kaarten hadden een eigen thema, zoals het stimuleren van leerkrachten met Smaaklessen te beginnen, het enthousiasmeren van een collega voor het programma, het stimuleren naar een terugkomworkshop te komen of buiten de les iets met Smaaklessen te doen. Pierre Wind was de afzender van deze kaartjes.
6.2 Landelijke behoudsactie: Smaaklessen Scheurkalender Smaaklessen is door uitgeverij van Gennep in Amsterdam benaderd invulling te geven aan een scheurkalender met het thema Smaak. Het programmateam heeft dit aanbod aangenomen en deze kans genomen scholen extra te stimuleren met Smaaklessen door te gaan. Smaaklesscholen zijn benaderd kopij in te sturen in de vorm van tekeningen, verhaaltjes, recepten of andere Smaaklesinvullingen. Winnende inzendingen konden een plek verdienen in de Scheurkalender. Een beperkt aantal scholen heeft aan de oproep tot inzenden gehoor gegeven. Daarom is de kalender vooral ingevuld door de eerdergenoemde stagiaires van de opleiding Voeding en Diëtetiek. Daarnaast hebben ook Pierre Wind en de verschillende partners invulling gegeven aan de kalender. De vormgeving van de Scheurkalender is vergelijkbaar met die van het lesmateriaal zodat deze herkenbaar is. De Scheurkalender is voor kalenderjaar 2009 en ligt sinds september 2008 in verschillende boekwinkels en warenhuizen.
6.3 Verkoop lesmaterialen via Schoolsupport De lesmaterialen voor Smaaklessen zijn bij te bestellen via de uitgever Schoolsupport. In schooljaar 20072008 zijn er 131 lerarenhandleidingen bijbesteld, 455 stuks van de leerling-boekjes en 9 leskisten. Naast verkoop maakt Schoolsupport ook promotie voor Smaaklessen via hun website en hun brochure.
6.4 Terugkomworkshops Bij de verschillende steunpunten zijn dit schooljaar diverse terugkomworkshops gehouden. Het doel van deze workshops is scholen opnieuw te enthousiasmeren voor Smaaklessen en inhoudelijke informatie en nieuwe lessuggesties over een bepaald onderwerp aan te bieden. De inhoud van de workshops is deels gebaseerd op onderwerpen waarvan leerkrachten tijdens de introductieworkshops aangaven dat ze hier meer informatie over wilden. Deels zijn dit onderwerpen waar betreffende steunpunten expertise in hebben. De specifieke invullingen van de workshops per steunpunt worden later in dit hoofdstuk weergegeven. Tijdens de workshops konden leerkrachten ook met elkaar ervaringen uitwisselen. Onderwerpen die ter sprake kwamen waren de manieren waarop je Smaaklessen structureel in kan zetten en hoe je tijd en/of geld kan besparen bij de uitvoering van Smaaklessen. Basisscholen werden via de website en de nieuwsbrief geattendeerd op de workshops. Daarnaast nodigden de verschillende regioteams de scholen uit hun eigen regio uit voor deze workshops. Terugkomworkshops hebben als vorm van behoud veel voordelen. Zo komen er veel leerkrachten die met Smaaklessen aan de slag zijn bij elkaar om ervaringen uit te wisselen. Dit werkt zeer enthousiasmerend en draagt bij aan het gevoel te behoren tot de familie van Smaaklesscholen. Tevens zijn er veel inhoudelijke mogelijkheden omdat er bij de verschillende steunpunten veel kennis en expertise is over een variatie aan voeding- en voedsel gerelateerde onderwerpen.
‘Wat een enthousiasme hebben de mensen die de presentaties houden!’ ‘Door het uitwisselen van Smaakleservaringen hebben we veel van elkaar kunnen opsteken.’
11
6.5 Behoud door regionale steunpunten Behoud door CAH Dronten De CAH Dronten is met het zogenaamde Appelmomandje langs gegaan bij de 67 scholen die vorig jaar in de regio van CAH Dronten met Smaaklessen zijn begonnen. Het Appelmomandje is een gezamenlijk initiatief van de Smakelaar en de Stichting Schoolfruit Flevoland. Het bestaat uit een rieten mandje met een appelsnijder, een snijplank, een mes, kaneel en rozijnen. Ook zat er een recept bij om de appels in de magnetron klaar te maken. Daarnaast kregen alle scholen 150 appels voor de leerlingen. Het Appelmomandje is als verrassing aangeboden aan de scholen, ten tijde van de viering van de 1000e Smaaklesschool. Degene die het afleverde informeerde hoe het met de Smaaklessen ging en benadrukte dat het steunpunt nog steeds benaderd kon worden voor verdere inzet van Smaaklessen. Het cadeau werd positief ontvangen en bleek een goede manier Smaaklessen weer onder de aandacht te brengen. Een minpunt van deze actie was dat het tijdrovend is. In het kader van de integratie Smaaklessen/Schoolgruiten is het aan te bevelen een onderzoek te doen naar de haalbaarheid van verdere samenwerking met Stichting Schoolfruit Flevoland. Behoud door HAS Den Bosch HAS Den Bosch heeft in schooljaar 2006-2007 81 scholen ondersteund. Het streven was 56 van deze scholen te ‘behouden’. Hiervoor heeft HAS Den Bosch één terugkomworkshop georganiseerd. Het thema van deze workshop was: ‘De smaak te pakken? Zet Smaaklessen in bij andere vakken!’. Bij deze workshop waren zes leerkrachten aanwezig. Een poging dezelfde workshop bij het Citaverde College uit te voeren is niet gelukt in verband met te weinig inschrijvingen. Tevens heeft HAS Den Bosch telefonisch contact gehad met 56 scholen die vorig schooljaar gestart zijn met Smaaklessen. 40 scholen gaven aan met Smaaklessen aan de slag te zijn of binnenkort te gaan, 7 scholen zeiden in de toekomst niets meer met Smaaklessen te gaan doen en 9 scholen wisten het nog niet. Tot slot heeft HAS Den Bosch vijf gastlessen verloot en uitgevoerd bij scholen van vorig schooljaar. Behoud door Hogeschool INHOLLAND Hogeschool INHOLLAND had het streven 88 scholen van vorig schooljaar te behouden. INHOLLAND heeft vooral ingezet op het ontwikkelen en uitvoeren van een aantal terugkomworkshops. De terugkomworkshop ‘Laat je niet foppen, tijdens het shoppen’ ging over etikettering en verleiding bij de verkoop van producten. Deze workshop is tweemaal uitgevoerd en hierbij waren leerkrachten van 18 scholen aanwezig. De waardering voor deze workshop was erg hoog. De tweede workshop ‘Anders (w)eten’ is momenteel nog in ontwikkeling en gaat over voeding en voedsel binnen verschillende geloven. Beide onderwerpen zijn geïnventariseerd bij Smaaklesleerkrachten tijdens de introductieworkshops. Genoemde workshops worden geoptimaliseerd en zullen komend schooljaar ook bij andere steunpunten uitgevoerd worden. Naast de terugkomworkshops heeft het team van Hogeschool INHOLLAND ook veel telefonisch en e-mailcontact gehad met scholen van vorig jaar. De verzamelde data geven niet weer of de school nog steeds met Smaaklessen werkt of inmiddels daarmee gestopt is. Behoud door Van Hall Van Hall heeft in schooljaar 2006-2007 33 scholen ondersteund. Het streven was 23 scholen te ‘behouden’. Hiervoor heeft Van Hall een prijsvraag uitgeschreven onder zowel Smaaklesscholen als andere basisscholen in de regio’s Friesland & Groningen. Deze actie was dus zowel een promotie als een behoudsactie. Scholieren konden het meest verrassende recept insturen. De prijs was een excursie met de hele klas naar Van Hall, waar zij hun recept daadwerkelijk konden gaan maken. Helaas was er weinig animo voor deze prijsvraag en is hij voortijdig stopgezet. Van Hall heeft ook telefonisch contact gehad met 25 scholen van vorig schooljaar. Ca. 50% gaf aan nog steeds aandacht te besteden aan Smaaklessen en interesse te hebben in een terugkomworkshop. Helaas viel het aantal inschrijvingen voor een terugkomworkshop in maart 2008 tegen, waardoor deze niet is doorgegaan. Behoud door Wageningen Universiteit In schooljaar 2006-2007 heeft Wageningen Universiteit 125 scholen ondersteund. Om zoveel mogelijk van deze scholen te behouden heeft Wageningen Universiteit twee terugkomworkshops georganiseerd. De thema’s van deze workshops waren: ‘Moleculaire Gastronomie’ en ‘Leef je uit met Groenten en Fruit’. Beide
12
workshops bestonden uit een inhoudelijk deel met een verhaal van een hoogleraar of docent van de universiteit en een praktisch gedeelte waarin de basisschoolleerkrachten met verschillende proefjes zelf aan de slag konden. In totaal zijn er leerkrachten van 13 scholen bij de workshops aanwezig geweest. Naast de workshops is er tevens telefonisch contact geweest met ruim 100 scholen die vorig schooljaar gestart zijn met Smaaklessen. 47 van deze scholen gaven aan nog steeds met Smaaklessen aan de slag te zijn of binnenkort te gaan, 15 scholen zeiden in de toekomst niets meer met Smaaklessen te doen en 38 scholen zeiden mogelijk wel door te gaan, maar nog niet te weten hoe en wanneer.
6.6 Evaluatie m.b.t. verschillende vormen van behoud Voor de terugkomworkshops is tot nu toe, behalve bij Hogeschool INHOLLAND, nog niet heel veel animo geweest. Toch heerst de mening dat deze vorm zijn plek nog moet verdienen. Leerpunten zijn om terugkomworkshops op meer locaties te organiseren. Daarnaast moet de communicatie over de workshops eerder en duidelijker, moeten er meer kant- en klare proefjes aangeboden worden en moet het onderwerp relevant zijn voor leerkrachten en aansluiten bij wat in het basisonderwijs speelt. Het telefoongesprek werd door veel leerkrachten positief ontvangen en gezien als een (extra) stimulans Smaaklessen (weer) op te pakken. Daarnaast kwam uit de telefoongesprekken als een belangrijke conclusie naar voren dat Smaaklessen vaak bij één persoon ligt die het als een eenmalig project inzet. Het betrekken van de hele school en benadrukken van een meer structurele inzet bij aanvang van het programma is een belangrijk leeraspect voor de toekomst. Naast het genoemde telefonisch contact is er vanzelfsprekend ook contact geweest via email, nieuwsbrieven en website. (Persoonlijk) contact is nodig scholen te blijven stimuleren met Smaaklessen bezig te gaan. Op deze manier houden de teams tevens feeling met wat er bij scholen leeft en waar zij behoefte aan hebben. Persoonlijk contact is uiteraard arbeidsintensief. De ontwikkeling van de scheurkalender heeft niet erg geleefd onder de scholen. De verkoop van de kalender in diverse boekhandels zal de naamsbekend van Smaaklessen vergroten. Tevens zal de kalender komend schooljaar aangeboden worden aan alle Smaaklesscholen waardoor zij dagelijks met voeding en voedsel bezig kunnen zijn. In de toekomst zal in de informatieverstrekking richting scholen veel meer de focus liggen opdat scholen Smaaklessen op een meer structurele basis in moeten zetten. Door hier meer aandacht op te leggen binnen de introductieworkshops en in communicatiemiddelen als website en nieuwsbrief moet het voor scholen vanzelfsprekender worden Smaaklessen niet enkel projectmatig maar juist op structurele basis te gebruiken. Kwantificering van te behouden scholen blijkt moeilijk. Toch is te stellen dat ruim 50% van de scholen van het eerste schooljaar ook in het huidige schooljaar met Smaaklessen bezig is geweest. Dit percentage is bepaald door de lijsten van de verschillende activiteiten naast elkaar te leggen. Scholen waar meerdere activiteiten hebben plaats gevonden zijn vanzelfsprekend maar eenmalig geteld.
13
7. Kok in de Klas In het begin van schooljaar 2007-2008 gaf Euro-Toques aan zich terug te trekken uit het programma Smaaklessen. Als redenen hiervoor gaven zij dat de organisatie te ingewikkeld en te bureaucratisch was, met voor hen negatieve financiële consequenties tot gevolg. Deze beslissing is in het najaar van 2007 teruggedraaid en op dat moment zijn er afspraken gemaakt alsnog op een succesvolle manier vorm te geven aan het onderdeel Kok in de Klas.
7.1 Organisatie Kok in de Klas De organisatie van Kok in de Klas heeft in de loop van het schooljaar goede voortgang geboekt. Organisatorische veranderingen hebben ervoor gezorgd dat zowel het vinden van koks als het matchen van kok en school beter gaat. De voorzitter van Euro-Toques gaat zelf op zoek naar koks in de regio van de scholen die een kok willen ontvangen. Zowel de school als de kok ontvangt een brief met informatie over Smaaklessen, de koksles en de gekoppelde kok c.q. school. Het is aan de school contact op te nemen met de genoemde kok om een afspraak te maken. Als de les plaats heeft gevonden ontvangt de WUR een bevestiging van de kok, ondertekend door de school, en betaalt de WUR de onkostenvergoeding van 100 euro aan de kok.
7.2 Verloop Kok in de Klas Uit het schooljaar 2006-2007 stonden nog ongeveer 240 aanvragen van scholen open. Deze scholen kwamen bovenaan de prioriteitenlijst te staan. Vervolgens is de inschrijving ook opengesteld voor nieuwe scholen. In schooljaar 2007-2008 hebben 53 extra scholen aangegeven een kok te willen ontvangen. Dit waren zowel nieuwe scholen als scholen uit voorgaande schooljaren. In totaal is in schooljaar 2007-2008 op 111 Smaaklesscholen een Kok in de klas geweest. Dit aantal is gebaseerd op het aantal evaluatieformulieren dat door koks is ingestuurd. De aantallen van deze kokslessen kunnen mogelijk hoger liggen wanneer koks geen vergoeding voor hun les verwachten. Sommige scholen hebben hun aanvraag doorgeschoven naar schooljaar 2008-2009. Dit schooljaar moet dan ook blijken of de scholen die tot op dit moment geen Kok in de klas hebben ontvangen dit alsnog krijgen of dat ze geen interesse meer hebben.
‘De kinderen vonden het heel spannend een echte kok te zien en te ervaren hoe proeven beïnvloed werd door meerdere dingen. De kok was een zeer gewaardeerde extra aan Smaaklessen.’
7.3 Evaluatie Kok in de Klas De huidige manier van organisatie loopt goed. Het secretariaat zit niet meer tussen kok en school, waardoor snel concrete afspraken gemaakt kunnen worden en veranderingen snel kunnen worden bewerkstelligd. Een minpunt is dat de brief die naar de school wordt gestuurd soms niet bij de betreffende persoon op de school aankomt. Dit is vervelend voor de school omdat zij wel informatie verwachten en voor de kok omdat deze niets meer hoort. Sommige scholen willen ook geen kok meer en maken dit niet kenbaar, wat opnieuw vervelend is voor de kok. Uit de evaluatie die bij ruim 30 koks is uitgevoerd kwam dit ook als verbeterpunt naar voren. Helaas is hier niet veel aan te doen. Een aanname is dat deze problemen minder zullen worden zodra er een korter tijdsbestek is tussen de aanvraag voor het koksbezoek en het verschaffen van de informatie voor de invulling hiervan. Het afgelopen schooljaar is nog gebruik gemaakt van het lesmateriaal ‘Professor Papilletje’ dat ontwikkeld is door Euro-Toques. Dit materiaal bestaat uit lesboekjes voor de kinderen en een handleiding en Cd-rom ter ondersteuning van de kok. Dit materiaal wordt door de koks als redelijk positief ervaren. Wel zien zij graag wat mee vrijheid zodat zij zelf een persoonlijke invulling aan de les kunnen geven. Het afgelopen schooljaar is een begin gemaakt met de ontwikkeling van nieuw lesmateriaal voor de koksles in de lijn van Smaaklessen. Hierbij worden de opmerkingen van de koks meegenomen. Tot op heden is er nog geen definitieve herziening van het materiaal.
14
De inzet die de voorzitter van Euro-Toques levert bij het vinden van koks is dermate waardevol gebleken dat de geplande ICT tool voor het koppelen van kok en school overbodig is geworden. Persoonlijk contact van kok tot kok blijkt zeer nuttig en waardevol voor het vinden van voldoende en goede koks en een gedegen instructie van nieuwe koks.
7.4 Boer in de Klas In het initiële projectplan is aangegeven dat er, naast de Kok in de Klas, ook gekeken zou worden naar mogelijkheden voor een Boer in de Klas. Deze opdracht is door financiële beperkingen niet uitgevoerd. Wel ziet Smaaklessen voor de toekomst mogelijkheden dergelijke initiatieven als aanvulling op het lesprogramma aan te bieden. Hierbij moet aangesloten worden bij al lopende initiatieven zoals die van de Nederlandse Zuivelorganisatie, Vrienden van het Platteland of Kom in de Kas.
15
8. Samenwerkingspartijen 8.1 Partijen binnen de groene kennisstructuur Binnen het programma Smaaklessen is de grootste rol weggelegd voor de diverse groene onderwijsinstellingen. Deze organisaties ondersteunen basisscholen uit betreffende regio’s. De achterliggende gedachte van deze ondersteuning is dat instellingen die veel weten over voeding en voedsel hun kennis en expertise kunnen inzetten voor de maatschappij. Tevens is een dergelijke systeemontwikkeling voor de (groene) hogere instellingen een innovatief onderwijselement. Hieronder is weergegeven wat de samenstelling van de verschillende Smaaklesteams bij deze instellingen is. De rapportages van de individuele instellingen zijn te vinden in bijlage 1 t/m 4. CAH Dronten Het projectteam van de Smakelaar van de CAH Dronten voor schooljaar 2007-2008 bestaat uit een deeltijd ondersteunende kracht en een team van zes docenten. Daarnaast zijn er vier studenten van de CAH Dronten betrokken bij Smaaklessen. Activiteiten die deze studenten hebben uitgevoerd zijn het uitvoeren van de instructies en Smakelaaractiviteiten op basisscholen. Deze studenten kregen studiepunten voor deze activiteiten. Naast studenten van de CAH Dronten zijn er ook acht studenten van andere onderwijsinstellingen werkzaam geweest bij de Smakelaar. Deze stagiaires kwamen van de Hogeschool van Amsterdam, de Haagse Hogeschool en STOAS. Deze stagiaires ontvingen een stagevergoeding van 200 euro per maand. HAS Den Bosch Het projectteam Smaaklessen van HAS Den Bosch bestaat uit een projectleider en een projectmedewerker. Verder zijn er studenten van HAS Den Bosch betrokken. Studenten Food Design hebben innovatieve hapjes ontwikkeld en geholpen bij de organisatie van de workshops. Bij de gastlessen zijn studenten van de opleiding Food Design & Innovation en de opleiding Voedingsmiddelentechnologie betrokken. Zij zijn beloond in de vorm van studiepunten. Vooral bij het verzorgen van de gastlessen is het van belang dat de kwaliteit gewaarborgd wordt. Dit is gedaan door studenten een uitgebreide instructie te geven over hoe een gastles opgebouwd kan worden. Als vervolg op de samenwerking vorig schooljaar, zijn het eind van dit schooljaar hernieuwde gesprekken gevoerd met Fontys Pabo Den Bosch. De contacten zijn weer aangehaald en er zijn nieuwe afspraken gemaakt. Citaverde College Het projectteam Smaaklessen van het Citaverde College bestaat uit een projectleider en twee docenten. Tot op dit moment zijn er nog geen studenten vanuit Citaverde bij Smaaklessen betrokken. De mogelijkheden om VMBO leerlingen in te zetten bij de activiteiten het kader van Smaaklessen op basisscholen en/of naschoolse opvang wordt momenteel onderzocht. Er zijn meerdere mogelijkheden om de leeractiviteiten aan het curriculum te koppelen. Voorbeelden zijn burgerschapscompetenties, maatschappelijke stages en het vak Praktische Sector Oriëntatie. Op dit moment is er een eerste gedachtevorming welke activiteiten bij de leerlingen zouden kunnen passen en welke organisatorische consequenties een inzet van deze leerlingen voor Smaaklessen heeft. Hogeschool INHOLLAND Het projectteam Smaaklessen van hogeschool INHOLLAND bestaat uit een projectleider, twee docenten en twee medewerkers. Daarnaast zijn er negen studenten van de opleidingen Voedingsmiddelentechnologie en Food & Business betrokken bij de organisatie van de workshops en het verzorgen van de instructies op de basisscholen. Deze studenten werden voor deze werkzaamheden betaald. Hogeschool INHOLLAND ziet ook een rol weggelegd voor studenten van de afdeling Education, ook van hogeschool INHOLLAND. De competenties van deze opleidingen sluiten beter aan bij de gevraagde competenties binnen Smaaklessen. Van Hall Larenstein Leeuwarden Het projectteam Smaaklessen Noord bestaat uit een projectleider en acht derdejaars studenten Voedingsmiddelentechnologie. De studenten zijn als projectmedewerkers bij de verschillende activiteiten
16
ingezet. Zij geven de proeflessen en organiseren de workshops. De studenten worden voor deze activiteiten betaald. Er wordt gekeken of er mogelijkheden zijn Smaaklessen in te bedden in het onderwijs van van Hall. Op dit moment is er geen contact met andere opleidingen buiten van Hall. Komend schooljaar komt er een samenwerking met de AOC in Groningen, Friesland en Drenthe in het kader van het project ‘Biologisch Koken maakt Kennis’. Daarnaast is er contact met de Hanze Hogeschool Groningen voor stagiaires Voeding en Diëtetiek. Wageningen Universiteit Het projectteam Smaaklessen van Wageningen Universiteit en Researchcentrum bestaat uit de programmadirecteur, twee programmamedewerkers en twee adviseurs. Daarnaast maakt ook een medewerker van het Voedingscentrum en de projectleider van CAH Dronten actief deel uit van het team. Bij de organisatie van workshops en het geven van instructies worden studenten ingezet. Deze studenten worden voor deze activiteiten betaald. De proeflessen worden verzorgd door studenten van de opleiding Voeding en Gezondheid. Deze studenten volgen het vak Didactiek en Communicatie en hebben als vrije opdracht genoemde proeflessen ontwikkeld, uitgevoerd en geëvalueerd. Tot slot heeft een stagiaire van Wageningen Universiteit het afgelopen schooljaar de procesevaluatie van schooljaar 2006-2007 uitgewerkt.
8.2 Evaluatie m.b.t. samenwerking met de groene onderwijsinstellingen De uitvoering van de activiteiten in het kader van Smaaklessen wordt voor het grootste deel uitgevoerd op projectbasis. Op beperkte, maar groeiende, schaal worden ook studenten en stagiaires ingezet. Ervaring leert dat een projectmedewerker/trekker/projectleider onontbeerlijk is voor de continuïteit en de professionaliteit van Smaaklessen. Een stabiel (dagelijks) aanspreekpunt per steunpunt is noodzakelijk voor een professionele ondersteuning van basisscholen bij Smaaklessen. Op termijn zal er meer nadruk moeten komen op de inzet van studenten en de mogelijke inbedding van Smaaklessen in het curriculum van de groene instellingen. Op deze manier krijgt de uitvoer van Smaaklessen een structurelere plek als onderwijselement binnen deze instellingen. Om dit te bewerkstelligen is ondersteuning nodig vanuit de besturen van betreffende instellingen. Vanuit het bestuur van de Groene Kennis Coöperatie is te kennen gegeven dat zij hier binnen de ledenvergadering aandacht voor zullen vragen. Ook deelnemende AOC’s willen graag studenten van betreffende scholen een rol laten spelen binnen Smaaklessen. Op dit moment zijn er vanuit AOC’s enkel docenten betrokken. Bij AOC Oost zal hiervoor aansluiting gezocht worden bij het RIGO-project ‘Anders dan gedacht’. In dit project wil de AOC een brug slaan tussen de basisscholen, de AOC en het bedrijfsleven om een verbeterde doorstroming van scholieren te bewerkstelligen. Smaaklessen zou hier een invulling voor kunnen zijn. Ook bij het Citaverde College bestaan mogelijkheden scholieren mee te laten helpen. Een inventarisatie bij andere AOC’s naar vergelijkbare mogelijkheden is raadzaam. Aangezien Smaaklessen een landelijk programma is, is het van belang een landelijke uitstraling neer te zetten met alle regionale steunpunten. Om deze reden wordt er nauw contact onderhouden tussen het landelijke programmateam en alle regionale teams. Daarnaast wordt er eens in de drie maanden een bijeenkomst georganiseerd. In schooljaar 2006-2007 hebben deze bijeenkomsten plaatsgehad op 23 oktober 2007, 31 januari 2008 en 15 mei 2008. Deze structurele bijeenkomsten worden door de verschillende partners als zeer waardevol beschouwd. Het zijn goede momenten ervaringen uit te wisselen en te bespreken waar Smaaklessen staat.
8.3 Overige samenwerkingspartijen Voedingscentrum Het Voedingscentrum maakt actief deel uit van het programmateam Smaaklessen. Hiervoor stelt het Voedingscentrum 1 formatie-eenheid beschikbaar. De samenwerking uit zich in deelname in het programmateam. Daarnaast zijn medewerkers van de afdeling Kennis verantwoordelijk geweest voor de uitvoer van de formatieve procesevaluatie. Tot slot heeft het Voedingscentrum een actieve rol in het meedenken over de website en andere communicatiemiddelen. Aangezien de beschikbaar gestelde formatie-eenheid onderdeel uitmaakt van het project Voedselkwaliteit van het Voedingscentrum en dit project direct gefinancierd wordt vanuit het Ministerie van LNV dienen de hiërarchische verhoudingen in het komende jaar duidelijker geformuleerd te worden.
17
Schoolgruiten Het afgelopen schooljaar is er een actieve, praktische samenwerking geweest tussen de programma’s Smaaklessen en Schoolgruiten. Dit betekent dat scholen die aan één van de programma’s deelnemen ook informatie kregen over het andere programma. Scholen die deelnemen aan Schoolgruiten hebben aan het begin van het schooljaar de wervingfolder van Smaaklessen ontvangen. Ook bestond één van de nieuwjaarskaarten uit een verwijzing naar Schoolgruiten. In totaal zijn er 360 officiële scholen actief met Schoolgruiten. Hiervan zijn 76 scholen ook Smaaklesscholen. De samenwerking tussen beide programma’s zal met het oog op het traject Jeugd & Voedsel verder geïntensiveerd gaan worden. GGD GGD-en hebben onder meer de taak basisscholen in hun regio te ondersteunen op het gebied van gezondheid. Het thema ‘voeding’ valt hier onder. De ondersteuning gebeurt veelal door Gezondheidsvoorlichters of Jeugdgezondheidswerkers. Alle GGD-en zijn in het begin van schooljaar 2007-2008 geïnformeerd over Smaaklessen. Op dit moment hebben 31 GGD-en de leskist in hun bezit. GGD-en die erg actief zijn met Smaaklessen zijn GGD Zuid Hollandse Eilanden, GGD Gooi en Vechtstreek, GGD Hollands Noorden, GGD Groningen, GGD Zaanstreek Waterland. GGD-en hebben binnen Schoolgruiten een belangrijke rol bij de werving en ondersteuning van basisscholen. Om deze reden is het erg belangrijk naar de verschillende GGD-en eenduidig te communiceren hoe Smaaklessen en Schoolgruiten zich tot elkaar verhouden. Voor de verdere uitontwikkeling van het traject Jeugd & Voedsel is intensievere samenwerking tussen GGD-en en de regionale steunpunten van Smaaklessen onontbeerlijk. Vooral de regio Groningen is hier actief in.
18
9. Beleidsmatige ontwikkelingen 9.1 Traject Koffeman Vanuit de Ministeries VWS en LNV is in het najaar 2007 een verzoek uitgegaan aan dhr. Koffeman (oudKamerlid) een bestuurlijke organisatie voor het programma Jeugd en Voedsel (waaronder Smaaklessen en Schoolgruiten) tot stand te brengen. Dit advies is in mei 2008 beschikbaar gekomen. De belangrijkste uitkomsten van dit advies zijn om in de looptijd van twee jaar een projectorganisatie op te zetten van waaruit Smaaklessen/Schoolgruiten gezamenlijk uitgevoerd wordt. Deze tijdelijke projectorganisatie moet dienen als basis voor een bredere beleidslijn Jeugd en Voedsel. Deze tijdelijke projectorganisatie zal worden ondergebracht bij WUR. Binnen de verdere vormgeving van Jeugd en Voedsel zullen daarnaast het Centrum Gezond Leven, de Groene Kennis Coöperatie en het Voedingscentrum een (bestuurlijke) rol gaan spelen. Het advies van dhr. Koffeman is aangeboden aan de ministers van de opdrachtgevende ministeries en aan betrokken partijen. Wageningen Universiteit, het Voedingscentrum en AGF Promotie Nederland hebben gescheiden een reactie op het advies gestuurd. Helaas is er tot op heden nog geen officiële beleidsmatige reactie vanuit genoemde ministeries beschikbaar gekomen. Dit heeft tot gevolg dat er onduidelijkheid blijft bestaan over de inhoud en implicaties van het advies.
9.2 Traject binnen de Groene Kennis Coöperatie Bij de afronding van de ontwikkeling van de opdracht voor de uitrol van Smaaklessen voor schooljaar 20072008 bleken er niet voldoende financiële middelen beschikbaar. In overleg is besloten de opdracht in drie delen op te delen. Deel A (145kE) betrof de fundamentele operationele coördinatie van Smaaklessen binnen het Groen Onderwijs. Hieronder werden drie taken ondergebracht, te weten: (1) Het werven van stagiaires van zowel de vijf groene als enkele grijze HBO’s en het werven van studenten; (2) Het landelijk introduceren van de huidige Smakelaaractiviteiten; en (3) Het borgen van de horizontale kenniscirculatie (tussen de verschillende deelnemende groene instellingen) en het borgen van de verticale kennisuitwisseling (koppeling tussen het groene beroeps- en voortgezet onderwijs en het (grijze) basisonderwijs). Deel B (750 k€) van de offerte bestond uit de feitelijke activiteiten voor de uitrol van Smaaklessen. Deel C (163k€) bestond uit de zogenaamde extra activiteiten ten behoeve van de uitrol. Onder dit deel vielen de herziening van het lesmateriaal, het actualiseren van de website, de introductie van Boer in de Klas, het uitvoeren van de procesevaluatie en de het verdiepen en integreren met lokale initiatieven. Besloten werd dat deel A en deel B in ieder geval uitgevoerd dienden te worden omdat deze activiteiten noodzakelijk zijn voor een gedegen verduurzaming van Smaaklessen. De activiteiten die genoemd worden onder deel A zijn echter ook activiteiten die goed passen binnen doelstellingen van de Groene Kennis Coöperatie (GKC). Om deze reden zouden genoemde taken ingevoerd kunnen worden binnen het traject van Groene Kennis voor en door Burgers. De afspraak was dat, wanneer via traject ook middelen beschikbaar zouden komen, het bilaterale budget van LNV ingezet zou worden voor de activiteiten zoals genoemd binnen deel C. In het traject tot aansluiting bij de Groene Kennis Coöperatie in het algemeen, en Groene Kennis voor en door Burgers in het bijzonder, is veel overleg gevoerd. Er is veel tijd besteed aan het zoeken naar manieren waarop activiteiten van Smaaklessen breder benut kunnen worden binnen het programma Groene kennis voor Burgers. De onduidelijke vraagstelling vanuit de GKC en de vele betrokken personen maakten dit proces moeizaam. In augustus 2007 is door de stuurgroep van de GKC besloten geen directe steun vanuit programmagelden van Groene Kennis voor en door Burgers te verlenen aan Smaaklessen. Binnen het KIGOtraject zouden er wel mogelijkheden zijn. Ten behoeve hiervan heeft het programmateam Smaaklessen een KIGO-aanvraag ingediend. Helaas is het programma Groene Kennis voor en door Burgers als zodanig in maart 2008 door het GKC-bestuur afgekeurd omdat het niet voldoende uitontwikkeld zou zijn. Als oplossing voor bovengenoemde teleurstellingen is aansluiting gezocht bij het al eerder toegekende RIGO-project ‘Smakelaar op stoom’ van de CAH Dronten. De Smakelaar heeft tot doel boodschappen op het gebied van duurzaamheid, en dan vooral voeding en gezondheid, landelijk uit te dragen naar
19
basisscholen. Hierbij worden studenten van verschillende HBO-instellingen ingezet om basisscholen te ondersteunen. De Smakelaar is ontwikkeld in een eerder RIGO-project van de CAH Dronten en wordt in huidige RIGO-project verder uitgebreid. De doelstellingen van dit project zijn de Smakelaar verder uit te bouwen, landelijke dekking te krijgen en een geaccrediteerd concept te worden. De ‘Smakelaar op stoom’ bestaat uit zeven projecten, die allen in meer of mindere mate een bijdrage leveren aan Smaaklessen. Bij drie van de zeven projecten is een nauwe samenwerking, met financiële afspraken, opgezet tussen Smaaklessen en de Smakelaar. Het doel van deelproject 1 is het vergroten en intensiveren van het netwerk binnen het groene en grijze onderwijs op het gebied van voeding en voedsel. Hieronder valt dus het eerder genoemde doel van Smaaklessen op structurele basis stagiaires en studenten van zowel groene en grijze onderwijsinstellingen in te zetten voor de uitvoer van activiteiten van Smaaklessen en/ of Smakelaar. Het doel van deelproject 2 van de Smakelaar bestaat uit het vergroten en intensiveren van het netwerk met overheden, niet-gouvermentele organisaties, productpromotieorganisaties en het bedrijfsleven op het gebied van voeding en voedsel. Dit doel is te combineren met het doel van Smaaklessen aan te sluiten bij bestaande initiatieven. Het doel van deelproject 7 is het uitvoeren en integreren van activiteiten van de Smakelaar, zoals de Smaakfeesten, ten behoeve van het programma Smaaklessen. Het project ‘Smakelaar op Stoom’ loopt van december 2007 tot mei 2009. De samenwerking tussen Smaaklessen en de Smakelaar loopt daarom ook nog steeds. Resultaten die op dit moment al zijn bewerkstelligd zijn de inzet van verschillende stagiaires bij de uitvoer van Smaaklessen en de uitontwikkeling van de Smaakfeesten en het tot stand brengen van de Scheurkalender. Verdere resultaten van ‘Smakelaar op Stoom’ zijn na te lezen in de tussenrapportage, en op termijn eindrapportage, van dit RIGO-project. Naast de genoemde samenwerking met de ‘Smakelaar op Stoom’ zijn er ook afspraken gemaakt met het GKC-bestuur over een financiële ondersteuning van 45k€ voor het borgen van de horizontale kenniscirculatie tussen de deelnemende groene instellingen en het onderhouden van de website. Tot op heden is dit bedrag echter nog niet ontvangen door het programmateam Smaaklessen. Met betrekking tot de verdere ontwikkeling van de website zijn met het GKC-bestuur ook afspraken gemaakt over activiteiten die mogelijk uitgevoerd kunnen worden door Kennisnet, Groen Kennisnet en het Ontwikkelcentrum. Hierbij moet wel de aantekening worden gemaakt dat het programmateam Smaaklessen groot belang hecht aan het feit dat zij zelf de eindredactie van de website voert. Dit is een belangrijke garantie voor vernieuwing en aansluiting bij de doelgroep. De GKC ziet een dergelijke rol eerder bij Groen Kennisnet weggelegd.
20
10. Website 10.1 www.smaaklessen.nl De website www.smaaklessen.nl wordt goed bezocht. Het aantal bezoekers van schooljaar 2007-2008 staat vermeld in tabel 2. Het hoge bezoekersaantal in april is toe te schrijven aan de grote hoeveelheid media-aandacht naar aanleiding van de viering van de 1000e Smaaklesschool. Het lagere aantal in de laatste twee maanden wordt veroorzaakt door het afronden van het schooljaar. Maand Augustus 2007 September 2007 Oktober 2007 November 2007 December 2007 Januari 2008 Februari 2008 Maart 2008 April 2008 Mei 2008 Juni 2008 Juli 2008 Tabel 2
Aantal hits per maand 1739 4478 4110 4142 2069 3914 4331 4698 7123 2854 2412 2208 Aantal bezoekers website www.smaaklessen.nl in schooljaar 2007-2008
10.2 Veranderingen website In verband met financiële complicaties bij aanvang van het schooljaar is de herziening van de website tijdelijk op een laag pitje gezet en zijn de plannen die aanvankelijk bestonden, zoals de invulling voor doelgroepen anders dan leerkrachten en geïnteresseerden, niet uitgewerkt. Wel is de gebruiksvriendelijkheid van de website vergroot. Zo is de structuur van de website aangepast waardoor leerkrachten gemakkelijker de juiste informatie kunnen vinden. Door relevante informatie op een meer toegankelijkere manier aan te bieden hoeft een bezoeker slechts een klein aantal keren te klikken om bij de juiste informatie te komen. Tevens is een zoekfunctie beschikbaar gekomen waardoor de bezoeker gemakkelijk de juiste informatie kan vinden binnen de site. De vormgeving van de website is meer gelijk getrokken met het uiterlijk van het lesmateriaal. Hierdoor krijgt Smaaklessen een eenduidigere uitstraling. Door deze aanpassingen komen de kleuren, afbeeldingen en verdere vormgeving van de site beter overeen met de vormgeving van het lesmateriaal van Smaaklessen. De aanpassingen hebben er ook voor gezorgd dat de website een verzorgde en spontane uitstraling heeft.
21
Tot slot is de regel ‘Smaaklessen is een programma van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit’ opgenomen in de standaard lay-out van de website en is dus op elke pagina zichtbaar. Het afgelopen schooljaar is het programmateam ook actief geweest de website up-to-date te houden. Actuele activiteiten, van zowel Smaaklessen als andere activiteiten op het gebied van voeding en voedsel, zijn prominent op de voorpagina van de website zichtbaar.
10.3 Wensen m.b.t. verdere uitontwikkeling van de huidige website Op dit moment is de website vooral gericht op leerkrachten die met Smaaklessen aan de slag willen en in mindere mate op leerkrachten die al met Smaaklessen werken. Gerichtere uitbreiding naar laatstgenoemde doelgroep is gewenst. Tevens zou op termijn de website verder verbreed kunnen worden naar andere doelgroepen als ouders, medewerkers van NME-centra, GGD-en, voedingskundigen en andere professioneel geïnteresseerden. Ook moet er meer aandacht komen voor interactie met de doelgroep. Hierbij valt te denken aan (filmische) voorbeelden hoe Smaaklessen er in de praktijk uit ziet. Ook een forum waarin leerkrachten ervaringen kunnen uitwisselen behoort tot de mogelijkheden. Tevens zou visueel gemaakt kunnen worden welke scholen in welke regio’s deelnemen aan Smaaklessen.
10.4 Kinderwebsite Op dit moment heeft de website vooral een informatieve functie waardoor hij vooral bezocht wordt door volwassenen. Een kinderwebsite is op termijn een interessante aanvulling op Smaaklessen. Deze site dient vanzelfsprekend een andere uitstraling en inhoud te hebben dan de huidige website. Tevens moet de website zo gemaakt zijn dat deze kinderen wel blijft stimuleren zelf met de voeding in aanraking te komen. Een digitale banaan is lang niet zo lekker als een echte banaan! Een kinderwebsite kan dienen als medium voor in de klas. Kinderen kunnen opdrachten op de computer uitvoeren als aanvulling op of in plaats van de huidige opdrachten uit het lesmateriaal. De website kan ook dienen als aanvulling op de lessen in de klas. Kinderen kunnen hier dan informatie vinden voor spreekbeurten, extra opdrachten, opdrachten voor thuis, spelletjes, informatieve filmpjes en proefjes. Op deze manier is een interactie met het thuisfront ook beter mogelijk. Tot op heden is de ontwikkeling van een kinderwebsite niet meegenomen in de plannen voor Smaaklessen. De voornaamste reden hiervoor zijn financiële beperkingen.
10.5 Zoekbox Vanaf september 2007 is de zoekbox online. Met dit instrument moet het voor leerkrachten mogelijk zijn achtergrondinformatie en additionele lessuggesties te vinden bij lessen uit het lesmateriaal van Smaaklessen. De eerste documenten die in de zoekbox geplaatst zijn zijn materialen van het Ontwikkelcentrum. Afgelopen schooljaar is een start gemaakt met het zoeken van additionele bronnen en lessuggesties die elders beschikbaar zijn. Het betreft hierbij materialen van het Voedingscentrum en materialen van verschillende productpromotieorganisaties. Het Ontwikkelcentrum heeft de opdracht gekregen naar deze bronnen op zoek te gaan en ze beschikbaar te maken voor de zoekbox. Bij het zoeken van materialen, het metadateren en technisch beschikbaar stellen van de materialen zijn veel verschillende partijen betrokken. Naast het genoemde Ontwikkelcentrum spelen ook Kennisnet, Groen Kennisnet, Grafidata, de bibliotheek van de WUR en de partijen die materialen beschikbaar stellen een rol. Door de nieuwheid van de zoekfunctie, de technische implicaties die dit met zich meebrengt en de betrokkenheid en belangen van al deze partijen is de huidige zoekbox nog steeds niet naar tevredenheid ingevuld. Hier blijft aan gewerkt worden.
10.6 ICT-systeem In de tweede helft van het schooljaar is begonnen met de ontwikkeling van een integrale database voor Smaaklessen. Het doel van deze database is één systeem te hebben waarin alle gegevens van alle deelnemende Smaaklesscholen verzameld zijn. Het systeem moet voor elke steunpunt toegankelijk zijn. Tot op heden worden alle gegevens van scholen op verschillende locaties, in verschillende bestanden en op verschillende manieren bewaard en aangepast. Het nieuwe systeem moet ervoor zorgen dat alle gegevens van een school eenduidig worden opgeslagen en voor alle betrokken partijen inzichtelijk zijn. Het systeem moet in het najaar 2008 beschikbaar komen.
22
11. PR en communicatie 11.1 Viering 1000e Smaaklesschool Op 2 april 2008 is gevierd dat de 1000e school zich voor Smaaklessen heeft ingeschreven. De winnende school was OBS De Vlindervallei in Amersfoort. De dag bestond uit een Smaakfestijn met proefjes door de hele school. Pierre Wind ondersteunde bij de proefjes en zorgde voor een inleidende activiteit. De school werd ook vereerd met een bezoek van minister Verburg. De media, waaronder het Jeugdjournaal en SBS6, waren aanwezig. De dag heeft geleid tot meer inschrijvingen en heeft de naamsbekendheid van Smaaklessen aanzienlijk vergroot. Een vergelijkbaar PR-moment zou komend schooljaar ook georganiseerd moeten worden.
11.2 Nieuwsbrief Het afgelopen schooljaar er viermaal een digitale nieuwsbrief van Smaaklessen uitgebracht, op 1 november, 20 december, 20 maart en 10 april. Met deze nieuwsbrief worden deelnemers en geïnteresseerden op de hoogte gehouden van de laatste ontwikkelingen in het programma. Daarnaast worden evenementen aangekondigd, proefjes beschreven en nieuwe onderwerpen op de website aangekondigd. De nieuwsbrief van 10 april stond speciaal in het teken van de viering van de 1000e Smaaklesschool. De nieuwsbrieven zijn na te lezen in het archief op de website.
11.3 Communicatieplan In de opdracht voor schooljaar 2007-2008 werd gesteld dat er een communicatieplan opgeleverd moest worden ter ondersteuning aan het programma Smaaklessen. De afdeling Corporate Communication van de WUR en de Directie Voorlichting van LNV hebben hier samen aan gewerkt. In verband met de verdere ontwikkelingen naar aanleiding van het traject Koffeman en het vervolgtraject Jeugd en Voedsel, is dit traject stil komen te liggen. Het communicatieplan is een groeiend concept dat komend schooljaar verder vorm krijgt.
11.4 Folder Smaaklessen In het schooljaar 2006-2007 is een wervingsfolder ontwikkeld. Deze folder is voor dit schooljaar herzien en herdrukt en verstuurd naar 250 scholen uit bestanden van het Voedingscentrum, Schoolgruiten, EuroToques en overige geïnteresseerden in Smaaklessen. Tevens is deze folder uitgedeeld bij promotieactiviteiten en bezoeken aan basisscholen en verstuurd aan geïnteresseerd.
11.5 Extra promotionele activiteiten Smaaklessen wordt veelvuldig uitgenodigd bij diverse congressen en bijeenkomsten aanwezig te zijn of een workshop te verzorgen. Hieronder staan de activiteiten waar Smaaklessen aanwezig is geweest. Daarnaast brengen de verschillende regionale steunpunten Smaaklessen ook onder de aandacht bij eigen promotionele activiteiten als open dagen en via eigen persberichten. 24 - 30 september 3 - 7 oktober 11 oktober 6 november 27 november 28 november 29 november 25 – 27 januari 4 februari 4 maart 17-18 mei 28 mei
Medewerking aan Smaaktest in de Week van de Smaak Stand en workshop bij Food4You-festival, Wageningen Stand congres ‘Duurzaam produceren en consumeren’, Ned. Vrouwenraad Stand bij Nationale Balanstop van Convenant Overgewicht Workshops bij ‘Nijmegen beweegt‘ Stand seminar ‘Scholierenvoeding, naar lekker en gezond’, Floraholland Venlo Workshop bij materialendag mondhygiënistes, GGD Gouda Stand op Gezondheidsbeurs Medewerking aan LNV-Attacheweek Medewerking bijeenkomst ‘Krachtige Vrouwen, Krachtig Beleid’, Ministerie LNV Deelname aan ‘Terra Madre’, Slow Food Nederland, Middelburg Stand op VTB-leermiddelenmarkt, Lent
23
12. Evaluatie In juli 2008 is, net als in schooljaar 2006-2007, een digitale enquête uitgestuurd naar alle scholen die dit jaar met Smaaklessen zijn begonnen. Deze enquête bestond uit vragen over diverse aspecten van Smaaklessen. 145 personen van 142 verschillende scholen hebben deze enquête volledig ingevuld. Het merendeel van deze personen (78%) was leerkracht. De overigen geïnterviewden waren directeuren of andere betrokkenen, zoals coördinatoren, invalkrachten of ouders. In tabel 3 zijn de algemene kenmerken van de deelnemende Smaaklesscholen weergegeven. Verstedelijking Type leerling Achterstandswijk Type onderwijs Grootte school
Stad Voornamelijk autochtoon Ja Regulier Openbaar Groot (>400 leerlingen) Ja
32 % 69 % 14 % 88 % 42 % 33 %
Semi-stad Voornamelijk Allochtoon Nee Speciaal Bijzonder Middelgroot (150-400 leerlingen) Nee
Deelname VTB 21 % Deelname Ja 9% Nee Schoolgruiten Brede School Ja 17 % Nee Tabel 3 Kenmerken deelnemende Smaaklesscholen, schooljaar 2007-2008
18 %
Dorp
50 %
10 %
Gemengd
21 %
Klein (<150 leerlingen)
9%
86 % 12 % 58 % 58 % 79 % 91 % 83 %
Het merendeel van de ondervraagde scholen deed al iets met voeding voordat zij met Smaaklessen aan de gang gingen. Dit was meestal in de vorm van lessen in de methode van Natuuronderwijs of met behulp van lesmaterialen van het Voedingscentrum, GGD-en of productpromotieorganisaties. Een aantal scholen organiseerden excursies naar voedselgerelateerde bedrijven in de buurt van de school. Redenen waarom voor Smaaklessen is gekozen is veelal dat men op zoek is naar les- of projectmateriaal over voeding omdat men het belangrijk vind dat hier op school aandacht aan wordt besteed. Een andere reden is de praktische invulling van de lessen van Smaaklessen, waardoor leerlingen heel erg betrokken en geprikkeld worden en actief deelnemen. Van de ondervraagde scholen hebben 732 verschillende groepen met Smaaklessen gewerkt. 56 scholen hebben zelfs met de gehele school aan Smaaklessen gewerkt. In tabel 4 is weergegeven in welke groepen Smaaklessen is gegeven. Onder het kopje anders vallen groepen van het speciaal onderwijs en het VMBO. Uitvoerende groep % Groep 1 10 Groep 2 10 Groep 3 12 Groep 4 13 Groep 5 14 Groep 6 13 Groep 7 12 Groep 8 12 Bij voor-, tussen- of naschoolse opvang 1 Anders 2 Tabel 4 Verdeling groepen waar Smaaklessen is uitgevoerd
24
Uitvoering Smaaklessen Zoals in tabel 5 is af te lezen zijn de meeste Smaaklessen gegeven in de periode tussen de voorjaar- en de zomervakantie. Een reden hiervoor kan zijn dat leerkrachten in het najaar de introductieworkshop volgen en vervolgens in het voorjaar daadwerkelijk werk maken van Smaaklessen. Daarnaast zitten scholen het eerste half jaar vaak al vol met najaarsprojecten, Sinterklaas en kerst, waardoor ander projecten pas in de 2e helft van het schooljaar aan de beurt komen. Het merendeel van de scholen passen Smaaklessen in als project, schoolbreed of klasgebonden. 28% van de scholen zet Smaaklessen in als een les of lessenserie. Periode van uitvoer Begin schooljaar – herfstvakantie Tussen herfst- en kerstvakantie Tussen kerst- en voorjaarsvakantie Tussen voorjaar- en zomervakantie Gedurende het hele jaar
% 4 10 24 45 16
Manier van uitvoering Als lessenserie Als losse lessen Als een project in de klas Als een schoolbreed project Als een project voor een bouw Als een themahoek Als verbreding op lessen uit reguliere methode Anders Tabel 5 Periode waarin en manier waarop Smaaklessen is uitgevoerd
% 10 18 20 21 9 7 10 5
Meer opvallende resultaten uit de enquête zijn dat het merendeel van de scholen (73%) in totaal meer dan 10 uur aan Smaaklessen heeft besteed. Het aantal uren liep bij enkele scholen zelfs op tot 60 of 100 uur. Het gemiddelde cijfer dat de scholen geven aan het lesmateriaal van Smaaklessen is een 7.9.
‘Alle groepen hebben een thema behandeld op gebied van voeding en deze op en ouderavond gepresenteerd. In alle klassen zijn verschillende (gezonde en minder gezonde) gerechten gemaakt die geproefd konden worden. Op deze manier betrek je de ouders er ook bij.’ Smaakbudget Een belangrijk aspect van Smaaklessen is het beleven van voedsel. Ter ondersteuning hiervan ontvangt elke school een Smaakbudget van €50, - waarmee scholen verse producten kunnen kopen om in te zetten bij Smaaklessen. Het merendeel van de scholen (89%) heeft van dit Smaakbudget ook daadwerkelijk verse producten gekocht. Om Smaaklessen goed te kunnen uitvoeren geeft 71% van de scholen aan dat het Smaakbudget noodzakelijk is en het ontbreken ervan een potentiële drempel voor het uitvoeren van Smaaklessen zou kunnen zijn. Een nadeel van het Smaakbudget is dat elke school zelf bepaalt welke producten gekocht worden. Er is dus geen ‘(vers)kwaliteitscontrole’. Daarnaast vinden de verschillende regionale steunpunten het administratieve systeem erg bewerkelijk. Ondanks bovengenoemde nadelen is er toch voor gekozen voorlopig met dit systeem door te gaan.
25
13. Tot slot Ook in schooljaar 2007-2008 is gebleken dat vanuit basisscholen behoefte is aan een programma als Smaaklessen. Het aantal scholen dat zich inschrijft voor Smaaklessen blijft op een natuurlijke manier doorlopen en ook de reacties die via verschillende kanalen terugkomen zijn positief. Natuurlijk speelt het feit dat het materiaal gratis wordt aangeboden mee bij de populariteit van het programma. Op deze manier is het slechts een kleine stap voor een leerkracht zich in te schrijven. De tijd die nodig is voor de uitvoer van de lessen, en die leerkrachten er ook echt in stoppen, bewijst dat men het onderwerp belangrijk en leuk vindt. De maatschappelijke problematiek waar Smaaklessen een bijdrage aan wil leveren is één van de redenen van dit succes. De meeste scholen kiezen voor Smaaklessen vanuit het oogpunt van gezondheid; scholen zien in hun eigen praktijk dat er steeds meer dikkere kinderen komen en willen hier wat aan doen. Het meervoudig inzetten van Smaaklessen op een basisschool, ofwel het behouden van Smaaklesscholen, lijkt meer energie te vragen dan er op dit moment aan besteed wordt. Hier komt bovenop dat het lastig is deze herhaalde inzet te kwantificeren. Zoals ook vorig schooljaar bleek zijn er veel scholen die Smaaklessen inzetten in een projectweek. Een groot voordeel van een dergelijke projectweek is dat scholen heel intensief, veelal met de hele school met voeding en voedsel bezig zijn. Het risico van een projectweek is dat Smaaklessen slechts eenmalig ingezet wordt en een volgende projectweek een ander onderwerp wordt gekozen. In het huidige schooljaar is bij de workshops duidelijk gezegd dat scholen wel echt de intentie moeten hebben Smaaklessen een structurele plek te geven in het curriculum. Dit moet bij scholen onder de aandacht gebracht blijven worden, samen met de mogelijkheden Smaaklessen aan te laten sluiten bij lessen uit bestaande methodes of bestaande activiteiten binnen scholen. Basisscholen worden overspoeld met verschillende activiteiten en projecten vanuit nog veel meer instellingen en organisaties. Om scholen zo goed mogelijk tegemoet te komen in hun wensen en behoeftes is het van belang verschillende projecten m.b.t. voeding en voedsel geïntegreerd aan te bieden. Hier moet wel de kanttekening bij geplaatst worden dat vergelijkbare projecten moeilijk te integreren kunnen zijn aangezien de doelstellingen kunnen variëren. Organisatorisch kunnen dergelijke projecten wel beter op elkaar aansluiten. Een eerste aanzet hiertoe is de opdracht de programma’s Smaaklessen en Schoolgruiten te integreren en de beleidslijn Jeugd en Voedsel verder vorm te geven. Smaaklessen is een programma waarvoor veel verschillende individuen en instellingen groot enthousiasme en inzet tonen. Dit is merkbaar bij het grote aantal basisscholen dat zich voor het programma inschrijft maar ook bij het enthousiasme waarmee de verschillende regionale ondersteuningsteams zich inzetten voor het programma. Een aspect wat het enthousiasme en de kwaliteit van de uitvoer van het programma op het niveau van de programmateams sterk ondermijnt is de traagheid waarmee de financiële en bestuurlijke toezeggingen voor de uitvoer van het programma tot stand komen. Door de jaarlijkse late toekenning van financiering en het gebrek aan een werkelijk langere termijn strategie moet er elk jaar weer veel energie ingezet worden op het verkrijgen van budget voor de uitvoer, terwijl de uitvoer toch de belangrijkste prioriteit van het geheel is. Afgelopen schooljaar speelde hierbij tevens het moeizame ontwikkelingstraject met betrekking tot het programma ‘Groene Kennis voor en door Burgers’. Het programma Smaaklessen ziet graag dat Smaaklessen niet meer als project, maar als een programma wordt doorontwikkeld, met hieraan gekoppeld een meerjarige financieringsstructuur. Op deze manier is voor de verschillende deelnemende partijen beter mogelijk een structuur op te zetten, wat de continuïteit en de kwaliteit van Smaaklessen zeker ten goede zou komen. Smaaklessen heeft twee, soms wat contrasterende, doelstellingen. De voornaamste doelstelling is het introduceren van Smaaklessen op basisscholen, op een structurele basis. Daarnaast is ook het betrekken van de groene onderwijskolom bij de uitvoer van Smaaklessen een opdracht waar het programmateam Smaaklessen vorm aan moet geven. Tussen deze beide doelstellingen moet een goede balans gevonden worden waarbij een professionele eenduidige aanpak richting basisscholen niet ten koste hoeft te gaan van een innovatieve onderwijsinvulling bij verschillende groene instellingen. Om deze laatste doelstelling op een gedegen manier vorm te kunnen geven is het van belang dat het groene onderwijs, anders dan enkel vanuit projectgelden, een structurele plek ziet voor een programma als Smaaklessen in hun curriculum. Het stimuleren van deze gedachte is een rol voor het bestuur van de Groene Kennis Coöperatie.
26
Bijlage 1: Eindrapportage CAH Dronten Nieuwe scholen Er waren 130 scholen begroot. De Smakelaar heeft 120 aanmeldingen ontvangen. In de tussenrapportage is hier een fout ingemaakt doordat er scholen dubbel in het bestand stonden. Van de 120 aanmeldingen hebben 7 scholen na aanmelding besloten toch geen gebruik te willen maken van Smaaklessen. Uiteindelijk hebben we 113 scholen bediend waarvan er met 3 scholen enkel contact is geweest en ze hebben verzocht om begin schooljaar 2008/2009 de uitvoering plaats te laten vinden. De Smakelaar heeft op het grootste gedeelte van de scholen een persoonlijke instructie gegeven. Dit is 38 keer in combinatie gegaan met een “proef”les en 42 keer bij het afleveren van de kist. Het is 3 keer voorgekomen dat er op de CAH een leskist werd afgehaald. Dan werd er bij het afhalen van de leskist een uitgebreide instructie gegeven. De overige scholen hebben de leskist gekregen bij een workshop. Activiteit Introductieworkshops op eigen locatie (WUR/HAS/AOC) Introductieworkshop op andere locaties (GGD/ basisschool / …) Proefles op de basisschool Individuele instructie op basisschool Individuele instructie op eigen locatie (WUR/HAS/ AOC) Verstuurd per post Anders, namelijk uitvoering doorgeschoven naar november 2008 Totaal
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd
Aantal scholen dat op deze manier bediend is
1
27
3 38 42
38 42
3
3
0 3
0 3 113
Er is samengewerkt met de GGD Gooi & Vechtstreek. Een minpunt binnen de huidige organisatie is het registreren van de smaakbudgetten. Dit geeft veel administratief werk. Te behouden scholen Wij moesten 66 scholen behouden. Voor het behouden van deze scholen hebben wij alle 66 scholen bezocht. Deze scholen hebben allen ca. 150 appels gekregen en een “appelmomandje”. Een ‘appelmomandje” bestond uit een rieten mandje met een appelsnijder, een plankje, een mes, kaneel en rozijnen. Ook zat er een recept bij om de appels in de magnetron klaar te maken. Degene die het afleverde informeerde hoe het ging met de smaaklessen, bedankte de school voor de inzet en gaf aan dat wij als Smakelaar nog steeds het steunpunt waren en dat ze ons konden benaderen. Ook werden gegevens van de scholen verzameld over hun inzet van smaaklessen en werd informatie over de smaakfeesten verstrekt. De Appelmomandjes werden aangeboden i.s.m. Stichting Fruit Flevoland. Activiteit Terugkomworkshops Fysiek contact met school Telefonisch contact met school Postcontact met school E-mailcontact met school Anders, namelijk … Appelmomandje: Brief naar scholen, mandje met Appels, mesje , applesnijder en recept naar school gebracht. Vragen gesteld over toepassing smaakfeesten, gegevens verzameld.
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd
Aantal scholen dat op deze manier benaderd is
66
66
66
66
1
66
Weergave invulling Smaaklessen op HAS Het projectteam Smaaklessen bestond uit een deeltijd ondersteunende kracht en verder een team van zes docenten. Er zijn vier HAS-studenten, 2 studenten van de Stoas, 2 van de Haagse Hogeschool en 4 van de Hogeschool van Amsterdam bij Smaaklessen betrokken geweest. Deze studenten hielden zich vooral bezig met het ontwikkelen van nieuwe interventies zoals de verschillende introductielessen en het Smaakfeest. Verder hielpen ze bij de uitvoer van de workshops en ontwikkelden ze lesmateriaal voor de Smakelaarexpress.
27
Studenten krijgen een uitgebreide instructie naar aanleiding van hun stageopdracht. Verder worden ze begeleid door 1 van de docenten van het smaaklessenteam. Op deze manier werd de kwaliteit van het werk van de studenten gewaarborgd. Studenten van de Has ontvangen studiepunten voor hun werk. Externe studenten ontvangen 200 euro netto per maand op basis van 40 uur per week. PR & overig De landelijke communicatie-uitingen van Smaaklessen vonden wij goed. Via de CAH dronten hebben wij nog additionele promotie gemaakt via open dagen op de HAS en op de gezondheidsbeurs. Aanvullend aan de Smaaklesactiviteiten zijn er Smakelaar-expres activiteiten op scholen in Flevoland en Noord-Holland uitgevoerd. Evaluatie In onze regio gaan de proeflessen goed. De workshops lopen nog steeds niet heel hard, maar we hopen hier verandering in te brengen met onze ‘nieuwe , afstandelijke attitude’. Dit betekent: kom je niet naar de workshop, dan ook geen kist! Met betrekking tot de administratie van alle gegevens over alle Smaaklesscholen moet ook een beter systeem komen dan het huidige Excell-systeem. Het nationale Smaaklesteam is hier mee bezig.
28
Bijlage 2: Eindrapportage HAS Den Bosch & Citaverde College Ondersteuning nieuwe scholen Voor het schooljaar 2007/2008 waren voor de regio van HAS Den Bosch/Citaverde 163 nieuwe scholen begroot. In totaal hebben zich gedurende dit schooljaar 149 nieuwe scholen aangemeld. Hiervan hebben 22 scholen zich bij nader inzien afgemeld. Van de overgebleven scholen zijn 31 scholen bediend door het Citaverde College (regio Limburg) en 96 scholen door HAS Den Bosch (regio Noord-Brabant). Ondersteuning scholen door HAS Den Bosch (zie ook tabel 1.1) De ondersteuning bij HAS Den Bosch vond voornamelijk plaats door middel van workshops (57 scholen). Er hebben vijf workshops plaatsgevonden bij HAS Den Bosch, te weten op 17 oktober 2007 (12 scholen, 22 deelnemers) en 21 november 2007 (9 scholen, 20 deelnemers), 16 januari 2008 (18 scholen, 32 deelnemers), 5 maart 2008 (12 scholen, 27 deelnemers) en 28 mei 2008 (6 scholen, 9 deelnemers). Voor de andere scholen geldt: • 5 scholen hebben een instructie op school gehad • 17 scholen hebben de leskist op een andere manier ontvangen (post, ophalen) • Met 15 andere scholen is wel contact geweest, maar van deze scholen is nog niet bekend of ze Smaaklessen daadwerkelijk gaan inzetten. • 2 scholen komen begin volgend schooljaar naar de workshop
Tabel 1.1 Overzicht bediening nieuwe scholen schooljaar 07/08 HAS Den Bosch Activiteit Introductieworkshops op eigen locatie (WUR/HAS/AOC) Korte instructie op basisschool Proefles op de basisschool Verstuurd per post / Ophalen (incl. korte instructie) Anders Totaal
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd
Aantal scholen dat op deze manier bediend is
5
57
5 n.v.t. 17 17
5 n.v.t. 17 17 96
Ondersteuning scholen door Citaverde (zie ook tabel 1.2) De ondersteuning bij Citaverde vond ook voornamelijk plaats door middel van workshops (25 scholen). Er hebben 3 workshops plaatsgevonden bij het Citaverde College in Roermond op 7 november 2007 (10 scholen, 15 deelnemers), 23 januari 2008 (11 scholen, 20 deelnemers), en 18 juni 2008 (3 scholen, 7 deelnemers). Voor de andere scholen geldt: • 7 scholen hebben een korte instructie op school gehad Er zijn zowel bij HAS Den Bosch als Citaverde geen gastlessen/proeflessen en/of events georganiseerd specifiek ten behoeve van nieuwe scholen. Deze activiteit is wel ingezet als behoudsactiviteit.
Tabel 1.2: Overzicht bediening nieuwe scholen schooljaar 07/08 Citaverde Activiteit Introductieworkshops op eigen locatie Korte instructie op basisschool Totaal
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd 3 7
Aantal scholen dat op deze manier bediend is 24 7 31
29
Behoud oude scholen HAS Den Bosch heeft in schooljaar 2006/2007 81 scholen uit regio Limburg en Brabant ondersteund bij Smaaklessen: 50 scholen hebben in schooljaar 2006/2007 een workshop gevolgd, 10 scholen hebben een instructie op school gehad, 21 scholen hebben de Smaakleskist per post ontvangen en een telefonische instructie gehad. Het streven was om van de 81 oude scholen minimaal 56 scholen te ‘behouden’. De volgende activiteiten waren gericht op het behouden van de scholen. Alle activiteiten zijn uitgevoerd door HAS Den Bosch. (zie ook tabel 2.1) Telefonisch en mailcontact Half december is er een mail gestuurd naar alle ‘oude’ scholen in de regio om hen opnieuw te attenderen op Smaaklessen en het nieuwe projectteam voor te stellen. Naar aanleiding van deze mail is er vervolgens telefonisch contact opgenomen met de scholen om te achterhalen hoe ze Smaaklessen hebben ingezet en of ze nog steeds gebruik maakten van het lespakket. Met 56 scholen is het daadwerkelijk gelukt om contact te krijgen met de juiste personen. Van de 56 scholen gaven 7 scholen aan in schooljaar 2007/2008 geen smaaklessen meer te geven. 9 scholen wisten in december nog niet of ze in schooljaar 2007/2008 smaaklessen nogmaals zouden inzetten. In totaal gaven 40 scholen aan smaaklessen nogmaals te hebben ingezet in schooljaar 2007/2008. Het uiteindelijke resultaat is dus 40 behouden scholen. Scholen die hebben aangegeven in schooljaar 2007/2008 Smaaklessen niet nogmaals in te zetten, kunnen op een later moment echter beslissen om Smaaklessen weer op te pakken. Er is dus nog niet met zekerheid te zeggen dat deze scholen definitief zijn afgehaakt.
Tabel 2.1 Overzicht activiteiten voor behoud van scholen Activiteit Terugkomworkshops Gastlessen E-mailcontact met school Telefonisch contact met school
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd 1 5 84 84
Aantal scholen dat op deze manier benaderd is 3 5 84 56
Gastlessen Er zijn 5 gastlessen verloot, gegeven door studenten van HAS Den Bosch. Deze gastlessen hebben plaatsgevonden in april, mei en juni en stonden in het teken van het maken van ‘pasta’. Per gastles waren twee studenten betrokken. Terugkomworkshops Op 9 april 2008 is een terugkomworkshop georganiseerd. Het thema van de workshop was ‘De Smaak te pakken? Zet Smaaklessen in bij andere vakken.’ De workshop is vormgegeven in samenwerking met een leerkracht uit het basisonderwijs. Het centrale onderwerp van de workshop was appels en appelmoes. De leerkrachten moesten in groepjes van 2 personen appelmoes bereiden en tijdens de bereiding nadenken over de aansluiting bij andere vakken. Wat kun je bijvoorbeeld bedenken voor de taalles? Welke rekensommen kun je maken als je appelmoes bereidt? Hoe kun je biologie integreren bij de appelmoesbereiding? Etc. Het doel van de workshop was om leerkrachten inzicht te geven dat Smaaklessen niet altijd ‘extra’ lessen hoeven te zijn, maar dat je Smaaklessen ook prima kunt integreren met andere vakken. Bij de workshop waren 3 scholen en in totaal 6 deelnemers aanwezig. De workshop werd redelijk beoordeeld. Het thema bleek wat minder geschikt te zijn. Bij een volgende terugkomworkshop zal gekozen worden voor een ander thema. Een aantal andere belangrijke leerpunten voor een volgende terugkomworkshop zijn: • Meer informatie over voeding die voor leerkrachten interessant kan zijn (bijvoorbeeld hoe stimuleer je groente- en fruitconsumptie bij kinderen? Wat is gezonde voeding? Hoe ga je om met allergieën?) • Vooral kant- en klare proefjes aanreiken die de leerkrachten in hun les kunnen gebruiken • Eerder communiceren over de planning van de workshops • Communicatie naar de scholen meer gestroomlijnd laten verlopen, en scholen vooral niet ‘spammen’ met betrekking tot Smaaklesactiviteiten.
30
Organisatie HAS Den Bosch Het projectteam Smaaklessen van HAS Den Bosch bestond uit Chantal Vrijhof (projectleider, docent Food & Health) en Annemarieke van der Zanden (projectuitvoering, projectmedewerker Voedingsmiddelentechnologie). Citaverde Het projectteam Smaaklessen van Citaverde bestond uit Hil Mols (projectleider), Frans Schatorje (docent) en Gerard Brouwers (docent). Rol studenten bij uitvoering Studenten van HAS Den Bosch zijn betrokken bij de uitvoering van de instructieworkshops en bij het geven van gastlessen. Bij de workshops hebben studenten van de opleiding Food Design & Innovation innovatieve hapjes ontwikkeld en geholpen bij de organisatie. Bij de gastlessen zijn studenten van de opleiding Food Design & Innovation en de opleiding Voedingsmiddelentechnologie betrokken. Voorafgaand aan de gastles hebben de studenten een instructie gekregen over hoe een gastles opgebouwd kan worden. De studenten werden voor de activiteiten beloond in de vorm van studie-uren/studiepunten (voor een bepaald aantal studie-uren ontvangen de studenten studiepunten). Vanuit Citaverde zijn geen studenten betrokken bij de uitvoering van de activiteiten. De mogelijkheden om VMBO leerlingen in te zetten bij voedingsactiviteiten in het kader van smaaklessen op basisscholen en/ of naschoolse opvang wordt momenteel onderzocht. Er zijn meerdere mogelijkheden om de leeractiviteiten aan het curriculum te koppelen namelijk aan burgerschapscompetenties, maatschappelijke stage, vak PSO (praktische sector oriëntatie). Op dit moment is er een eerste gedachtevorming welke activiteiten bij de leerlingen zouden kunnen passen en welke organisatorische consequenties een inzet van de leerlingen in smaaklessen op basisscholen heeft. Extra promotionele en netwerkactiviteiten In de regio Noord-Brabant hebben de volgende extra promotionele en netwerkactiviteiten plaatsgevonden: • Op 11 oktober is er vanuit HAS Den Bosch een Smaaklessen-stand bemand bij het congres over duurzaam produceren en consumeren van de NVR (Nederlandse Vrouwen Raad) in de Brabanthallen in Den Bosch. • Op 28 november is er vanuit HAS Den Bosch een Smaaklessen-stand bemand bij het seminar ‘Scholierenvoeding, naar lekker en gezond’ van het ICGV in Floraholland in Venlo. • Er is een artikel over Smaaklessen geschreven voor het nieuwsbulletin van HAS Den Bosch, verschenen in januari 2008. • Op 10 januari is er vanuit HAS Den Bosch een Smaaklessen-stand bemand bij de presentatiedag van Arda van Steen impresariaat, jeugdtheater. • In juni zijn er gesprekken gevoerd met de Fontys pabo in Den Bosch. In het RIGO-project ‘Smaaklessen@hasdenbosch’ uit 2006/2007 waren deze contacten al gelegd. De contacten zijn weer aangehaald en er zijn nieuwe afspraken gemaakt om Smaaklessen meer onder de aandacht te brengen van pabo-docenten en –studenten. In regio Limburg zijn ook diverse acties uitgevoerd om meer bekendheid te geven aan Smaaklessen in de regio en om het netwerk te verbreden: • Diverse schoolbesturen in Limburg zijn benaderd • Bij bezoeken aan basisscholen zijn folders uitgedeeld over Smaaklessen • Er is een persbericht geschreven over Smaaklessen in Limburg. Dit is opgenomen door een aantal plaatselijke kranten • Er is een artikel over Smaaklessen geschreven voor het nieuwsbulletin van Citaverde, verschenen in december 2007. • Er zijn 6 contacten met ondersteunende organisaties geweest over smaaklessen, zoals GGD, Pabo’s, en Beroepsonderwijs, afdeling inburgeringsonderwijs. o GGD Noord en Midden Limburg Venlo. Inhoud contact; oriëntatie op inhoud GGD werk t.b.v. basisonderwijs op het gebied van stimulering gezonde voeding en inhoud smaaklessen. Contactpersoon heeft vervolgens
31
o
o
o
workshop bezocht en fungeert als PR kanaal door smaaklessen te stimuleren in contacten met basisscholen. Pabo’s De 3 vestigingen van PABO Fontys hogeschool in Roermond, Sittard en Venlo zijn bezocht. Zij hebben allemaal een kist ontvangen t.b.v. inzet via stagiaires op basisscholen. Inburgeringsonderwijs/ alfabetiseringonderwijs Gesprek gehad met Gilde opleidingen afdeling educatie in Venlo. Zij waren benieuwd naar het lesmateriaal om te beoordelen of het geschikt is om in te zetten in inburgeringsonderwijs en alfabetiseringsonderwijs. Zij waren enthousiast over het materiaal en zagen zeker mogelijkheden om het in te zetten bij genoemde doelgroepen. Vervolgens heeft een medewerker van de afdeling een workshop gevolgd. Praktijkonderwijs Gesprek gevoerd met 2 scholen voor praktijkonderwijs in Limburg om te beoordelen of het thema en de materialen geschikt zijn voor het uitvoeren in hun onderwijs. Een school heeft vervolgens de workshop gevolgd. Praktijkonderwijs biedt onderwijs aan jongeren voor wie het niet mogelijk is om een VMBO diploma te halen.
Evaluatie Communicatie naar scholen Een belangrijk verbeterpunt met betrekking tot Smaaklessen is de communicatie naar scholen. In schooljaar 2008/2009 is gebleken dat scholen soms het idee hebben dat ze worden overstelpt met informatie vanuit Smaaklessen. De communicatie naar de scholen zal dus meer gestroomlijnd moeten worden. We zullen ons steeds bewust moeten zijn dat scholen veel informatie ontvangen vanuit veel verschillende organisaties, en dat we dus voorzichtig moeten zijn met de hoeveelheid informatie die we uitsturen naar de scholen. Citaverde als onderaannemer van HAS Den Bosch Schooljaar 2007/2008 was het eerste schooljaar waarin Citaverde als partner meedraaide, als ondernemer van HAS Den Bosch. HAS Den Bosch heeft ondersteund bij de instructieworkshops en bij de bediening van nieuwe scholen. Nu het projectteam van Citaverde goed is opgestart, lijken er niet veel specifieke voordelen meer te zijn om Citaverde als onderaannemer van HAS Den Bosch te laten opereren. Daarom is besloten dat vanaf schooljaar 2008.2009 Citaverde een apart steunpunt zal worden. Citaverde zal hiermee een eigen regio gaan bedienen en ook het behoud van de scholen in deze regio op zich nemen
32
Bijlage 3: Eindrapportage Hogeschool INHOLLAND Delft Voortgang en eindresultaat van het project Nieuwe scholen • Aantal scholen begroot voor onze regio in de intentieverklaring: 163 • Nieuwe scholen bediend in schooljaar 2007-2008: 164 (+ 5 scholen die zich weer afgemeld hebben, deze blijven buiten de financiële rapportage) • De scholen zijn op de volgende manieren bediend: Activiteit Introductieworkshops op eigen locatie (WUR/HAS/AOC) Introductieworkshop op andere locaties GGD Dordrecht en Hoofddorp Proefles op de basisschool Individuele instructie op basisschool Individuele instructie op eigen locatie: INHOLLAND Delft Verstuurd per post Anders, namelijk … Totaal
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd
Aantal scholen dat op deze manier bediend is
6
66
5
23
19
19
30
108
We hebben samengewerkt met de volgende andere partijen: • Hogeschool INHOLLAND Diemen voor zowel kennismakingsworkshops al terugkomworkshops, • GGD Dordrecht voor verschillende kennismakingsworkshops in wijkgebouwen, • GGD Hoofddorp voor kennismakingsworkshops door de GGD georganiseerd op een basisschool in Hoofddorp • Stagiaires van de Haagse Hogeschool die meewerkten aan de ontwikkeling van de workshop Anders weten anders Eten en meewerkten aan de workshop Laat je niet Foppen tijdens het Schoppen • Naast de 108 scholen in de bovenstaande tabel zijn er nog 13 scholen waarvan we de gegevens hebben ontvangen maar nog niet hebben deelgenomen aan een workshop en 43 scholen waar van we de gegevens nog moeten ontvangen. We werken er aan dat deze scholen zullen deelnemen aan de workshops. 5 scholen hebben zich definitief afgemeld, gebrek aan tijd is daarbij het belangrijkste motief. Te behouden scholen • Het aantal scholen dat we volgens de intentieverklaring moeten behouden was 88 • We hebben daarvoor de volgende activiteiten uitgevoerd. Activiteit Terugkomworkshops Fysiek contact met school Telefonisch contact met school Postcontact met school E-mailcontact met school Anders, namelijk …
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd 2
Aantal scholen dat op deze manier benaderd is 18
Vaak 1 3 tot 4
Ongeveer 100 Ongeveer 200 Ongeveer 200
De terugkomworkshop die we organiseerden heeft de titel “Laat je niet Foppen tijdens het Shoppen”: • In deze workshop gaan we in op de verpakking van levensmiddelen, wat staat er op het etiket, wat voor ingrediënten zitten er in en wat betekenen de codes en afkortingen; • Welke rol speelt de verpakking bij de houdbaarheid van voedsel; • Zijsprongen naar allergie en voedsel veiligheid worden ook gemaakt; • We geven de deelnemers ook verschillende verpakkingsmaterialen en etiketten mee op deze te gebruiken op de basisschool;
33
• •
Opbouw: verstrekken van informatie, aan de slag met etiketten en verpakking, top tien samenstellen van de meest zinnige en onzinnige productinformatie, jacht op de pinda, verpakken is ook een kunst; Deze workshop is tot stand gekomen op basis van een enquête bij de deelnemende scholen;
Een positief punt van deze workshop was naast het cijfer dat we scoorde in de evaluatie, een 9.4, ook het feit dat door basisschooldocenten bij elkaar te zetten en te laten brainstormen heel wat constructieve ideeën ontstonden en onderling konden worden uit gewisseld. Door meerdere docenten en studenten van INHOLLAND bij deze workshop te betrekken is het smaakgevoel ook breder in het docenten team van INHOLLAND neergedaald. Verbeteren kunnen we ons nog op een betere inschatting van het niveau van de deelnemers en het ontwikkelen van een reader of handleiding. Ook is het de vraag of de “vrije” woensdagmiddag we het juiste moment is voor een workshop, we zoeken naar een mogelijkheid om ze ook in de avond te aan te beiden. Het is moeilijk om een inschatting te geven van het aantal scholen van vorig schooljaar dat in onze regio dit schooljaar opnieuw wat met Smaaklessen gedaan heeft. Maar, we kunnen er in ieder geval van uitgaan dat de scholen die deelnamen aan de terugkomworkshop (18) met Smaaklessen bezig is en daarnaast zijn er een stuk of vier scholen die in projecten aandacht besteden aan smaak in het algemeen. Weergave invulling Smaaklessen op HAS Ons smaaklessen team zag er als volgt uit: • Harry Vogel, docent voedingsmiddelentechnologie en specialist op het gebied van sensoriek; • Margriet Lerink, docent voedingsmiddelentechnologie en deskundige op het gebied voedselveiligheid en receptuur; • Rob van Anraad, laboratorium medewerker; • Miriam van Baarlen medewerker MKB-Loket • Jan Fienieg, projectleider.
van
Er zijn 9 HAS-studenten dit schooljaar betrokken geweest bij Smaaklessen. Studenten werken mee in de organisatie en uitvoering van de workshops. Ook bij de ontwikkeling van de workshops: “Laat je niet Foppen” en “Anders (W)Eten” waren 5 studenten betrokken. Studenten werken onder leiding van een docent zodat de kwaliteit is gewaarborgd. Het betrof in bovenstaande gevallen studenten van de opleiding voedingsmiddelentechnologie en de opleiding Food en Business. De studenten huurden wij in via HBOservices. Er is sprake geweest van interactie met andere scholen. Via de Smakelaar hebben we gedurende een paar maanden 3 studenten van de Haagse Hogeschool bij ons gehad. Ze hebben onder andere mee gewerkt met de workshop laat je niet Foppen en geholpen bij de ontwikkeling van Anders (W)Eten. PR & overig Vooral het betrekken van de minister bij de 1000e basisschool was een goede zaak. Daarnaast hebben we al onze “oude”scholen met een zo persoonlijk mogelijke brief op de hoogt gebracht van alle activiteiten die wij als hogeschool voor Smaaklessen ontplooien. Evaluatie Wij zijn tevreden met onze workshop Laat je niet Foppen en staan te popelen om Anders (W)Eten uit te voeren. Ook de derde workshop “Hoe goed is je smaak?” is bijna klaar. Bij deze workshop maken we van de deelnemers een individueel smaakprofiel in ons sensorisch - laboratorium. Het is de bedoeling dat de basisschooldocenten daarna kinderen smaken leren proeven en benoemen. We zijn iets minder tevreden met de communicatie met de basisscholen. Vaak blijkt de telefoon of de email niet het juiste middel om te communiceren. Soms gaat het om privé mailadressen waar we mee werken of een gemeenschappelijk e-mailadres van een hele school. Een spam-filter of het niet op de hoogte zijn van het programma Smaaklessen doet onze werving vaak stranden in de virtuele prullenbak. Er zit duidelijk een prop in de leiding. We willen dat op de volgende manier aanpakken: we gaan proberen zo persoonlijk mogelijk contact personen op de scholen te vinden en via een brief informeren over onze activiteiten. We leggen ze ook de vraag voor op welke manier we ze van dienst zouden kunnen zijn. Een van de zaken die we ze voorstellen is bijvoorbeeld dat we ook voor de ouders iets kunnen betekenen. Na de brief starten we een intensieve bel ronde.
34
Bijlage 4: Eindrapportage Van Hall Larenstein Nieuwe scholen Dit schooljaar hebben zich 73 scholen ingeschreven. Samen met de 7 scholen die zijn doorgeschoven van vorig schooljaar geeft dit een totaal van 80 te bedienen scholen. Van deze scholen geven 19 scholen aan later te willen starten met de smaaklessen, dus in schooljaar 2008/2009. Rest 61 te bedienen scholen in schooljaar 2007/2008. Deze scholen zijn als het volgt van start gegaan: • 26 scholen hebben een introductieworkshop bezocht (er zijn in totaal 2 introductieworkshops georganiseerd dit schooljaar) • 22 scholen hebben een proefles of instructie aangeboden gekregen • 13 scholen zijn zelfstandig van start gegaan zonder extra instructie In de intentieverklaring waren er 65 scholen begroot voor dit schooljaar. Activiteit Introductieworkshops op eigen locatie (WUR/HAS/AOC) Introductieworkshop op andere locaties (GGD/ basisschool / …) Proefles op de basisschool Individuele instructie op basisschool Individuele instructie op eigen locatie (WUR/HAS/ AOC) Verstuurd per post Anders, namelijk … Totaal
Aantal keer dat de activiteit is uitgevoerd
Aantal scholen dat op deze manier bediend is
-
-
2
26
14 8
14 8
-
-
13 -
13 61
De introductieworkshops zijn beiden gehouden in Groningen, één bij de Hanzehogeschool en één bij de GGD. Voor deze workshops hebben we samengewerkt met de GGD Groningen en is er een gastlezing door een voedingskundige vanuit Yakult en een aromadeskundige vanuit aromahuis Givaudan geweest. Scholen die niet in de gelegenheid waren om een introductieworkshop bij te wonen kregen een proefles aangeboden. De inhoud van de proefles verschilde per groep die het aangeboden kreeg. Voor onderbouwgroepen waren het met name voel, ruik en proeflessen. Voor de bovenbouw ging het naast het proeven inhoudelijk verder op etikettering, E-nummers etc. Wat zijn de verschillen tussen sperzieboontjes uit pot, blik, en vers verpakt? Wat betekenen de verschillende E-nummers? Te behouden scholen In schooljaar ‘06/’07 hebben zich 40 scholen ingeschreven, waarvan 7 scholen zijn doorgeschoven naar ‘07/’08. Dit zijn dus 33 te behouden scholen. Volgens de intentieverklaring moeten we 70% van het totaal aantal scholen behouden; dit zou voor ons neerkomen op 23 scholen. Ca. 25 van de te behouden scholen zijn gebeld om de smaaklessen weer onder de aandacht te brengen of een extra impuls te geven, en de interesse te peilen voor een terugkomworkshop. Tijdens deze belactie waren de reacties erg uiteenlopend. Ca. 50% gaf aan er nog steeds aandacht aan te besteden en interesse te hebben in een terugkomworkshop. Uiteindelijk vielen de aanmeldingen voor de geplande terugkomworkshop in Leeuwarden, maart ’08, dusdanig tegen dat deze werd afgelast. Er zijn dit schooljaar dan ook nog geen terugkomworkshops uitgevoerd. Concrete cijfers over hoeveel scholen er daadwerkelijk zijn behouden van deze 2 schooljaren, kan ik nu nog niet geven. Weergave invulling Smaaklessen op HAS Het projectteam Smaaklessen Noord bestaat uit 1 projectleider en 8 studenten voedingsmiddelentechnologie, welke vanaf september ’07 bij het project zijn betrokken. De studenten kunnen als projectmedewerkers bij de verschillende activiteiten worden ingezet. Dit zijn vooral het verzorgen van proeflessen op scholen en het organiseren en uitvoeren van de workshops. De studenten rapporteren hun uren welke vervolgens worden uitbetaald. De groep bestaat uit 3e jaars-studenten Voedingsmiddelentechnologie.
35
Op dit moment is er geen interactie met andere opleidingen. Dit gaat volgend schooljaar wel ingevuld worden door middel van een samenwerking met het AOC in Groningen, Friesland en Drenthe in het kader van het project ”Biologisch Koken maakt Kennis”, en contact met de Hanze Hogeschool Groningen voor stagiaires Voeding & Diëtetiek. Wat goed gaat is het contact leggen, bedienen en contact onderhouden met de basisscholen die zich hebben ingeschreven voor de Smaaklessen. Verbeterpunten zijn het meer (kunnen) inzetten op behoud van scholen. Hier ontbreekt ons momenteel de mankracht nog voor. Hier gaan we volgend schooljaar 2008/2009 meer op inzetten. PR & overig Landelijk is Smaaklessen herhaaldelijk in de media geweest. Wij hebben regionaal nog zoveel mogelijk aanvullende acties gedaan, omdat in het noorden volgens ons nog een inhaalslag te doen was. Zo hebben wij met een grote informatiestand gestaan op de Onderwijsbeurs Fryslan, waar ca. 500 leerkrachten zijn gekomen. Verder hebben wij bij diverse lokale activiteiten, zoals de proeflessen met Pierre Wind, de lokale media gehaald. Ook werden filmpjes op YouTube geplaatst. Een filmpje hierover werd één van de meest bekeken nieuwsitems van die week. Evaluatie De continuïteit van het smaakteam, bestaande uit de projectleider en een groep studenten Voedingsmiddelentechnologie, gaat goed. Een ingewerkt team studenten zet zich in voor de activiteiten van Smaaklessen. Voor het behoud van scholen was nog te weinig tijd en menskracht. Een terugkomworkshop is afgelast vanwege te weinig aanmeldingen. Hier zal volgend schooljaar in de regio meer op worden ingezet. Verbeterpunt vanuit Smaaklessen Centraal is een goede informatie-uitwisseling tussen de verschillende regioteams, hier wordt door middel van een informatiesysteem aan gewerkt. Leuk om te weten is dat een aantal scholen de smaaklessen structureel inzetten in het kader van creativiteits- of kooklessen. Voorwaarde hierbij is wel dat de school faciliteiten heeft in de vorm van een keuken voor kinderen. Verder zijn in de stad Groningen een groot aantal scholen actief met de Kindertuinen. Het programma Smaaklessen sluit hier erg goed op aan.
36
